Te ʼAtua Mo Te Mamahi Kua Ina Vave Pulihi

ʼI TE potu pe ʼe koutou sio kiai, ʼe ʼi ai te mamahi. Ko ʼihi hahaʼi ʼe nātou mamahi ʼi tonatou loto. ʼE nātou maʼu te ʼu mahaki mai te ʼu felāveʼi fakasino peʼe nātou tau mo te ʼu fua kovi ʼo te toloke, te ʼinu peʼe ko te suluka. Peʼe nātou mahamahaki ʼi te mole lelei ʼo tanatou kai. Kae tokolahi te hahaʼi ʼe nātou maʼuli mamahi ʼuhi ko he ʼu faʼahiga meʼa ʼe mole fakalogo kia nātou: ohage ko te tau, ko te agamālohi ʼe fakahoko ki he faʼahiga lanu, ko te fai fakapō, te maʼuli masiva, te hoge pea mo te mahaki. ʼE ʼi ai te tahi meʼa ʼe mole feala ia ke puleʼi e te tagata ko te mamahi ʼuhi ko te matutuʼa pea mo te mate.

ʼE fakamoʼoni mai e te Tohi-Tapu “ko te ʼAtua ʼe ʼofa.” (1 Soane 4:8, MN ) Kae he koʼe koa ko he ʼAtua ʼofa ʼe ina fakagafua ke hoholo atu te mamahi ʼaia lolotoga ni ʼu sēkulō? Ko ʼafea koa ka ina fakatokatoka anai te ʼaluʼaga ʼaia? Moʼo tali ki te ʼu fehuʼi ʼaia, ʼe tonu ke tou vakaʼi te finegalo ʼo te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te tagata. ʼE tokoni anai te faʼahi ʼaia kia tatou ke tou mahino ki te tupuʼaga ʼo te fakagafua e te ʼAtua ia te mamahi pea mo te meʼa ka ina fai ʼo ʼuhiga te mamahi.

Te Meʼa ʼOfa ʼAē Ko Te Loto Faʼitaliha

ʼI te fakatupu e te ʼAtua te ʼuluaki tagata, neʼe mole ina faʼu pe he sino mo he ʼuto. Neʼe mole fakatupu e te ʼAtua ia Atama mo Eva ke nā liliu ko he ʼu masini. Neʼe nā maʼu te fealagia ʼaē ko te loto faʼitaliha. Pea neʼe ko he meʼa ʼofa taulekaleka, koteʼuhi “neʼe sio ai te ʼAtua kia meʼa fuli neʼe ina fai pea koʼeni ko te meʼa ʼaia neʼe lelei ʼaupito.” (Senesi 1:31) Ei, “ ʼe haohaoa tana gāue.” (Teutalonome 32:4) ʼE tou leleiʼia fuli te meʼa ʼofa ʼaia ko te loto faʼitaliha koteʼuhi ʼe mole tou loto ke takitaki ʼatatou ʼu manatu pea mo ʼatatou ʼu aga, ʼo mole tuku mai ke tou filifili.

Kae neʼe tonu koa ke fakaʼaogaʼi te meʼa ʼofa taulekaleka ʼaia kae mole ʼi ai hona ʼu tuʼakoi? ʼI te fakatotonu ʼaē neʼe fai ki te ʼu ʼuluaki Kilisitiano, ʼe tali fēnei te Folafola ʼa te ʼAtua: “Koutou hage ko he ʼu tagata ʼāteaina, ʼo mole koutou taupau tokotou ʼāteaina, ohage ko he meʼa moʼo ʼuʼufi te aga ʼaē ʼe kovi, kae ohage ko ni ʼu kaugana ʼa te ʼAtua.” (1 Petelo 2:16, MN ) ʼE tonu ia ke ʼi ai he ʼu tuʼakoi, ke fua lelei ki te hahaʼi fuli. Koia, neʼe tonu ai ke takitaki te loto faʼitaliha e te lao, koteʼuhi naʼa hoko ai he toe maveuveu lahi.

Ko Te Lao ʼa Ai?

Ko te ʼu lao ʼa ai ʼaē ʼe tonu ke nātou fakatuʼu he ʼu tuʼakoi lelei ʼo ʼuhiga mo te ʼāteaina? ʼE ʼi ai te pikipikiga tāfito ʼo te tali ki te fehuʼi ʼaia mo te tupuʼaga ʼo te fakagafua e te ʼAtua te mamahi. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe ko te ʼAtua ʼaē neʼe ina fakatupu te tagata, ʼe ina ʼiloʼi lelei peʼe ko te ʼu lao fea ʼaē ʼe tonu ke nātou fakalogo kiai ke lelei ai kia nātou pea mo ʼihi hahaʼi. ʼE fakahā fēnei te potu ʼaia e te Tohi-Tapu: “Ko ʼau, Sehova, ko ʼau tou ʼAtua, ia Ia ʼaē ʼe ina akoʼi koe ke ʼaoga kia te koe, ia Ia ʼaē ʼe ina taki koe ʼi te ala ʼaē ʼe tonu ke ke haʼele ai.”—Isaia 48:17.

ʼE hā lelei mai ai te puani maʼuhiga ʼaenī: Neʼe mole fakatupu te tagata ke maʼuli ʼāteaina mai te ʼAtua. Neʼe ina fakatupu te tagata ʼi he ʼaluʼaga ke fakalogo tona maʼuli fīmālie pea mo tona maʼuli fiafia ki tana talagafua ki tana ʼu lao faitotonu. Neʼe ʼui fēnei e te polofeta ʼa te ʼAtua ko Selemia: “ ʼE ʼau ʼiloʼi pe, Ê Sehova, ko te tagata kelekele ʼe mole ʼa ia tona ala. ʼE mole ʼa te tagata ʼaē ʼe haʼele te takitaki ʼo tana haʼele.”—Selemia 10:23.

Neʼe fakatupu e te ʼAtua te tagata ke fakalogo ki te ʼu lao ʼo te ʼatulaulau, ohage la ko te pesanteur. ʼO toe feiā pe, neʼe ina fakatupu te tagata ke fakalogo ki tana ʼu lao ʼo ʼuhiga mo te aga ʼaē ʼe tonu ke fai, ʼaē neʼe faʼu ke maʼuli tokalelei ai te hahaʼi fuli. Koia ʼaē ʼe fakaloto mālohiʼi tonu ai e te Folafola ʼa te ʼAtua: “Falala kia Sehova ʼaki tou loto katoa pea ʼaua naʼa ke falala ki tou ʼatamai totonu.”—Tāʼaga Lea 3:5.

Koia, ʼe mole feala ai ʼi he temi ki te tagata ke ina takitaki ia ia totonu ʼo fua lelei ai kia ia, ʼaki hana ʼāteaina mai te takitaki ʼa te ʼAtua. ʼI tanatou faigaʼi ke nātou ʼāteaina mai ia te ia, neʼe fakatuʼu e te hahaʼi te ʼu puleʼaki faka sosiale, faka ekonomika, faka politike, pea mo te ʼu puleʼaki faka lotu ʼo fefihiʼaki aipe ia nātou, pea ‘neʼe pule pe te tagata ki te tagata ki tona malaʼia.’—Tagata Tānaki 8:9.

He Koʼe Neʼe Iku Kovi?

ʼI te temi ʼaē neʼe fakatupu ai e te ʼAtua tatatou ʼu ʼuluaki mātuʼa, ia Atama mo Eva, neʼe nā haohaoa. Neʼe nā maʼu tonā ʼu sino pea mo tanā fakakaukau ʼe haohaoa pea mo he ʼōloto taulekaleka ko honā nofoʼaga. Kanapaula neʼe nā fakalogo ki te takitaki ʼa te ʼAtua, kanaʼauala neʼe nā nonofo haohaoa pea mo fiafia. ʼAki te temi, neʼe lagi feala ke nā liliu ko he ʼu mātuʼa ʼo he foʼi famili haohaoa mo fiafia ʼe maʼuʼuli ʼi he palatiso fakakelekele. Neʼe ko te fakatuʼutuʼu ʼaia ʼa te ʼAtua ki te tagata.—Senesi 1:27-29; 2:15.

Kae neʼe fakaʼaogaʼi kovi te loto faʼitaliha e tatatou ʼu kui. Neʼe nā manatu hala ʼo nā ʼui neʼe lagi feala pe hanā maʼuli fīmālie ʼaki hanā ʼāteaina mai te ʼAtua. ʼAki tonā loto faʼitaliha, neʼe nā fakalaka ʼi te ʼu tuʼakoi ʼo tana ʼu lao. (Senesi, kapite 3) ʼUhi ko tanā līaki tana takitaki, neʼe mole kei tonu ia ke ina taupau ia nāua ʼi te maʼuli haohaoa. “Kia nātou, neʼe nātou fai te ʼu meʼa ʼe kovi ʼaupito; ʼe mole ko hana fānau, ʼe nātou mele.”—Teutalonome 32:5.

ʼI te temi pe ʼaē neʼe nā talagataʼa ai ki te ʼAtua, neʼe kamata hifohifo ia Atama mo Eva ʼi tonā kakano pea mo tanā fakakaukau. Ko Sehova ʼe ko te matapuna ʼo te maʼuli. (Pesalemo 36:9) Koia ʼi tanā mavae mai ia Sehova, neʼe liliu ai te ʼuluaki taumatuʼa ʼo heʼe haohaoa pea mo nā mamate. (Senesi 3:19) ʼAki te lao ʼo te tuku holo, neʼe maʼu pe e tonā hākoga te meʼa ʼaē neʼe kua maʼu e tonatou ʼu mātuʼa. Pea koteā ʼaē neʼe tuku holo? Neʼe ko te maʼuli heʼe haohaoa pea mo te mate. Koia neʼe tohi fēnei e te ʼapositolo ko Paulo: “ ʼAki pe te tagata e tahi [ia Atama] kua hū te agahala ki te malamanei, pea ʼaki te agahala te mate, pea koia kua mafola ai te mate ki te tagata fuli pe koteʼuhi kua nātou agahala fuli.”—Loma 5:12, MN.

Ko Ai ʼAē ʼe Tonu Ke Pule?

ʼI te agatuʼu ʼa Atama mo Eva ki te ʼAtua, neʼe nā fakafihiʼi ai tona pule faʼitaliha, ko tona faka ʼuhiga, peʼe tonu koa ke pule. Neʼe feala pe kia Sehova ke ina fakaʼauha ia nāua pea mo ina toe fakatupu he tahi taumatuʼa, kae neʼe mole feala ke fakatokatoka ai te fehuʼi ʼaē pe ko te pule fea ʼaē ʼe mata feʼauga pea mo lelei ki te hahaʼi. ʼAki he temi loaloaga neʼe tuku age ke ina faʼufaʼu te ʼu faʼahiga sosiete ʼo mulimuli ki tana fakakaukau, neʼe tonu ki te tagata ke ina fakahā peʼe lelei anai koa hana takitaki tona maʼuli ʼo ʼāteaina mai te ʼAtua.

Koteā ʼaē ʼe fakahā e te ʼu lauʼi afe taʼu ʼo te hisitolia ʼo te tagata? Lolotoga te ʼu sēkulō fuli ʼaia, neʼe ʼahiʼahiʼi e te hahaʼi te ʼu faʼahiga tuʼu faka sosiale kehekehe, mo te ʼu tuʼu faka ekonomika, faka politike pea mo te ʼu tuʼu faka lotu. Kae neʼe hoholo atu pe te agakovi pea mo te maʼuli kinakina. ʼI tona fakahagatonu, ‘ko te hahaʼi agakovi mo kākā neʼe fakaʼalu tonatou kovi age,’ tāfito ʼi totatou temi.—2 Timoteo 3:13.

Neʼe lahi te ʼu meʼa neʼe fai e te hahaʼi popoto ʼo feiā mo te ʼu matani gāue ʼi te 20 sēkulō. Kae neʼe toe hoko aipe foki mo te mamahi kovi ʼaupito ʼi te hisitolia ʼo te tagata. Pea logope te ʼu faitoʼo kua maʼu, kae ʼe ʼi ai te potu moʼoni ʼo ʼuhiga mo te lao ʼa te ʼAtua: Ko te tagata ʼi tana mavae mai te ʼAtua—ʼaē ko te matapuna ʼo te maʼuli—ʼe liliu ʼo mahaki, mo matuʼa pea mate ia. ʼO ʼiloga lelei ai te mole lavaʼi e te tagata hana ‘takitaki tona ala’!

Te Fakatuʼu ʼo Te Pule Faʼitaliha ʼo Te ʼAtua

Ko te meʼa fakaʼofaʼofa ʼaia neʼe hoko ʼuhi ko te fia faʼifaʼitaliha mai te ʼAtua, neʼe ina fakamoʼoni ai, ʼo tuʼa tahi pea mo talu ai, ʼe mole feala ia ke maui mālie te takitaki ʼa te tagata ʼaki tana mavae mai ia te ia. ʼE gata pe ki te pule ʼo te ʼAtua ʼe ina lava ʼaumai te fīmālie, te logo tahi, te maʼuli mālōlō, pea mo te maʼuli. Pea tahi ʼaē meʼa, ʼe fakahā mai e te Tohi-Tapu, te Folafola ʼa Sehova ʼAtua ʼaē ʼe mole feala ke hala, ʼe tou maʼuʼuli nei ʼi “te u aho fakamuli” ʼo te pule faʼifaʼitaliha ʼo te tagata mai te ʼAtua. (2 Timoteo 3:1-5) Kua ōvi mai te temi ʼaē ka fakagata ai anai e Sehova te faʼahi ʼaia pea mo te agakovi pea mo te mamahi.

Kua vave gāue te ʼAtua ki te ʼu meʼa ʼa te tagata. ʼE ʼui fēnei mai e te Tohi-Tapu: “ ʼI te ʼu ʼaho ʼo te ʼu hau ʼaia [te ʼu puleʼaga fakatagata ʼo te temi ʼaenī] ko te ʼAtua ʼo te lagi ʼe ina fakatuʼu anai he puleʼaga [ʼi selo] ʼe mole pulihi anai ʼi he temi. Pea ko te puleʼaga ʼaia ʼe mole tuku anai ki he tahi hahaʼi [ʼe mole toe puleʼi anai ʼi he temi e te tagata ia te kele]. ʼE ina laliki anai pea mo fakagata anai te ʼu puleʼaga fuli ʼaia [te ʼu puleʼaga ʼo te temi nei], pea ko ia totonu ʼe tuʼu anai ʼo aʼu ki he ʼu temi ʼe mole ʼiloʼi honatou gataʼaga.”—Taniela 2:44.

Ko te kupu tāfito ʼo te Tohi-Tapu ʼe ko te lagavaka ʼo te pule faʼitaliha ʼo Sehova ʼAtua ʼaki te Puleʼaga ʼo selo. Neʼe fai akonaki tāfito ia Sesu ki te potu ʼaia. Neʼe ina ʼui fēnei: “Ko te logo lelei ʼaenī ʼo te puleʼaga ʼe faka mafola anai ʼi te kele katoa, ko he meʼa fakamoʼoni ia ki te ʼu puleʼaga katoa; pea hoko mai ai leva te fakaʼosi.”—Mateo 24:14, MN.

Ka fetogi anai te pule ʼa te tagata e te pule ʼa te ʼAtua, ko ai anai ka hāo pea ko ai ʼe mole hāo anai? ʼE fakaloto mālohiʼi fēnei tatou e Tāʼaga Lea 2:21, 22: “Ko te hahaʼi agatonu [ʼaē ʼe lagolago ki te pule ʼa te ʼAtua] ko nātou ʼaia ka nonofo anai ʼi te kele, pea ko te hahaʼi ʼaē ʼe mole hanatou lākahala ʼe ko nātou ʼaia ka nonofo ai anai. ʼO ʼuhiga mo te hahaʼi agakovi [nātou ʼaē ʼe mole lagolago ki te pule ʼa te ʼAtua], ʼe toʼo anai ia nātou ʼi te kele.” Neʼe hiva fēnei te tagata fai pesalemo ʼa te ʼAtua: “Kei toe he kiʼi temi siʼipe, pea pulihi anai te tagata agakovi . . . Kae ko te kau agavaivai ʼe nātou maʼu anai te kele, pea ʼe nātou fiafia moʼoni anai ʼi te mahu ʼo te tokalelei. ʼE maʼu anai te kele e te kau faitotonu, pea ʼe nātou nonofo ai anai ʼo talu ai.”—Pesalemo 37:10, 11, 29.

Ko He Mālama Foʼou Fakatalakitupua

ʼAki te takitaki ʼa te Puleʼaga ʼa te ʼAtua, ʼe hū anai ia nātou ʼaē neʼe hāo ʼi te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaenī ki he mālama kua maʼa mai te agakovi mo te mamahi. ʼE akoʼi anai e te ʼAtua te hahaʼi fuli, pea ʼaki te temi “ ʼe fonu moʼoni anai te kele ʼi te ʼatamai mālama ʼo ʼuhiga mo Sehova ohage ko te ʼuʼufi ʼo te tai e te ʼu vai.” (Isaia 11:9) Ko te ako lelei pea mo faka lagalaga ʼaia ʼe ina taki moʼoni anai ki he sosiete fakatagata ʼe faifaitahi pea mo maʼuli moʼoni ʼi te tokalelei. Koia, ʼe mole toe ʼi ai anai he tau, he fai fakapō, he agamālohi, he ʼu fakaʼalikiʼi ʼo te hahaʼi, he kaihaʼa peʼe ko he faʼahiga agakovi age.

ʼE foaki fakalahi anai he ʼu lelei taulekaleka ʼi te faʼahi fakasino ki te hahaʼi fakalogo ʼaē ka maʼuʼuli anai ʼi te mālama foʼou ʼa te ʼAtua. ʼE pulihi anai te ʼu fua kovi ʼo te agatuʼu ki te pule ʼo te ʼAtua. Ko te ʼuhiga heʼe haohaoa, te mahaki, te matutuʼa pea mo te mate ʼe kau anai ʼi te ʼu meʼa ʼo te temi ʼāfea. ʼE fakapapau fēnei mai kia tatou e te Tohi-Tapu: “ ʼE mole he tahi ʼe ina ʼui anai: ‘ ʼE ʼau mahaki.’ ” Pea ʼe ina toe ʼui fēnei: “ ʼI te temi ʼaia ʼe ava ai anai te ʼu mata ʼo te kau kivi, pea ʼe ava ai anai te ʼu taliga ʼo te kau tuli. ʼI te temi ʼaia ko te ketu ʼe kake anai ohage he tia pea ko te ʼalelo ʼo te tagata noa ʼe kalaga fakafiafia anai.” (Isaia 33:24; 35:5, 6) Ko he meʼa fakaofoofo anai hakita fakafiafia ki he maʼuli haohaoa ʼi te ʼaho fuli—ʼo talu ai!

ʼI te takitaki ʼofa ʼa te ʼAtua, ʼe fakaʼaogaʼi anai e te hahaʼi ʼo te mālama foʼou ʼaia tonatou mālohi mo ʼonatou ʼu faiva moʼo laga ʼo he palatiso ʼi te kele katoa. ʼE pulihi anai ʼo talu ai te maʼuli masiva, te pakupaku, te hala mo nofoʼaga, koteʼuhi ʼe tala fēnei e te lea faka polofeta ʼa Isaia: “ ʼE mahino papau ia, ʼe nātou laga anai ni ʼu fale pea ʼe nātou nofoʼi anai; pea ʼe mahino papau ia ʼe nātou to anai he ʼu fuʼu vite pea mo nātou kai anai tonatou ʼu fua. ʼE mole nātou laga anai ke nofoʼi e he tahi kehe; pea ʼe mole nātou to anai ke kai e he tahi kehe.” (Isaia 65:21, 22) ʼI tona fakahagatonu, “ ʼe nātou tahi heka anai ʼi tona lalo fuʼu vite pea mo tona lalo fuʼu fiku, pea ʼe mole ʼi ai anai he tahi ʼe ina fakamanavaheʼi ia nātou.”—Mikea 4:4.

ʼE ʼiloga anai ʼi te kele te tokaga ʼofa ʼa te ʼAtua pea mo te hahaʼi fakalogo. ʼE tou maʼu te ʼu fakamoʼoni faka Tohi-Tapu ʼaenī: “ ʼE fiafia anai te toafa pea mo te potu fenua ʼaē ʼe kele toafa, pea ʼe fiafia anai te potu lāvaki pea ʼe fisi anai ohage ko te safalani. . . . ʼE mapuna anai ʼi te toafa te ʼu vai, pea mo he ʼu liuʼa ʼi te potu magemage.” (Isaia 35:1, 6) “ ʼE mahu anai te pulapula ʼi te kele; ʼi te tumutumu ʼo te ʼu moʼuga ʼe tapuke ai anai.”—Pesalemo 72:16.

Kae feafeaʼi ki te ʼu lauʼi miliale hahaʼi kua mamate? Ko nātou ʼaē ʼe manatuʼi e te ʼAtua ʼe nātou toe maʼuʼuli ake anai, koteʼuhi “ ʼe ʼi ai anai he fakatuʼuake ʼo te kau faitotonu pea mo te kau heʼe faitotonu.” (Gaue 24:15, MN ) Ei, ʼe faka maʼuʼuli ake anai te kau mate. ʼE akoʼi age anai kia nātou te ʼu moʼoni taulekaleka ʼo ʼuhiga mo te pule ʼo te ʼAtua pea mo foaki age kia nātou te faigamālie ke nātou maʼuʼuli ʼo talu ai ʼi te Palatiso.—Soane 5:28, 29.

ʼAki te ʼu puleʼaki ʼaia, ʼe fetogi katoa anai e Sehova ʼAtua te ʼaluʼaga fakaʼofaʼofa ʼo te maʼuli mamahi, te mahaki, pea mo te mate ʼaē neʼe tau mo te malamanei lolotoga te ʼu taʼu ʼe lauʼi afe. ʼE mole toe ʼi ai anai he mahaki! ʼE mole toe ʼi ai anai he ʼu māʼimoa! ʼE mole toe ʼi ai anai he mate! “ ʼE . . . holoholoʼi anai [e te ʼAtua] te ʼu loʼimata fuli pe ʼi ʼonatou mata, pea ko te mate ʼe puli anai ia; ʼe mole toe ʼi ai anai he putu, he kekē, he mamahi. Ko te ʼu meʼa ʼāfea kua puli ia.”—Apokalipesi 21:3, 4, MN.

ʼE feiā anai te fakagata ʼo te maʼuli mamahi e te ʼAtua. ʼE ina fakaʼauha anai te mālama aga fakahehema ʼaenī pea ʼe ina fakatuʼu anai he tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa foʼou “ ʼe tonu ke nofo ai te faitotonu.” (2 Petelo 3:13, MN ) ʼE ko he logo lelei ia! ʼE ʼaoga moʼoni kia tatou te mālama foʼou ʼaia. Pea ʼe mole tou fakatalitali fualoa anai kiai. ʼAki te fakahoko ʼo te ʼu lea faka polofeta ʼo te Tohi-Tapu, ʼe tou ʼiloʼi kua ōvi mai te mālama foʼou, pea kua ōvi mai te vave fakagata e te ʼAtua te maʼuli mamahi.—Mateo 24:3-14.

[Talanoa ʼo te pasina 8]

Te Kovi ʼo Te Takitaki ʼa Te Tagata

Neʼe ʼui fēnei e te ʼuluaki minisi ʼāfea Siamani ko Helmut Schmidt ʼo ʼuhiga mo te takitaki ʼa te tagata: “Ko tatou tagata, neʼe tou puleʼi te malamanei, ʼo tou fai fakapalatahi tuʼumaʼu, ʼaki tona ʼu ikuʼaga fakaʼofaʼofa. . . . ʼE mole heʼeki tou puleʼi ʼi he temi ke maʼu katoa ai te tokalelei.” Neʼe fakatokagaʼi fēnei e te sivi Human Development Report 1999: “ ʼE fakatokagaʼi e te ʼu fenua fuli te holo māmālie ʼo tanatou ʼu fakatuʼutuʼu faka sosiale mo te ʼu maveuveu faka sosiale, te lahi ʼo te fai fakapō, te lahi ʼo te agamālohi ʼi te ʼu loto fale. . . . Kua lēsili te ʼu fakamatakutaku ʼi te malamanei katoa, ʼo fakalaka ʼi te ʼu fealagia ʼo te ʼu puleʼaga pea mo te malamanei moʼo fakagata te ʼu potu ʼaia.”

[Paki ʼo te pasina 8]

“ ʼE nātou fiafia moʼoni anai ʼi te mahu ʼo te tokalelei.”—Pesalemo 37:11

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 5]

Third from top, mother and child: FAO photo/B. Imevbore; bottom, explosion: U.S. National Archives photo