ʼE Feala Koa Ke Hāofaki Te ʼu Lotu Faka Kilisitiano?
ʼE ʼUI fēnei e te tagata takitaki lotu ʼo te fenua ko Ouganda, ko Stephen Tir womwe: “Ko te hahaʼi ʼi Pilitania ʼe kei nātou tui ki te ʼAtua kae ʼe mole nātou fia mulimuli katoa kia Kilisito.” Ia taʼu e 20 ki muʼa atu, neʼe hāo te tagata ʼaia ʼi te matematehi ʼo te hahaʼi ʼo tana lotu ʼi Ouganda. ʼI te temi nei, ʼe fai faka mafola ʼi te ʼu kautahi ʼa te hahaʼi tagata, ʼi te kolo ko Leeds, ʼi Pilitania, ʼo faiakonaki ia minuta e 10 ʼi muʼa ʼo tanatou gaoʼi piniko.
Ka tou mavae mai Pilitania, ʼe tou tau atu ki Amelika ʼaē neʼe hoki fakatuʼu ai te Kautahi ʼo te Lotu Anglicane, ʼaē ʼe faigataʼaʼia mo ia ʼi te faʼahi fakalaumālie. ʼE ʼui fēnei ʼi te polokalama ʼo te kautahi ʼaia ʼi te Internet: “Ko Amelika ʼe ko te fenua ʼaē ʼe lahi ai te hahaʼi ʼe mole ʼolo ki te ʼēkelesia pea ʼi te hahaʼi ʼaē ʼe palalau faka Pilitania ʼi te malamanei, ʼe ko nātou ʼaē ʼe mole fia palalau ki te ʼu meʼa fakalaumālie. ʼE tonu ke ʼaumai ni kau misionea ki henī.” ʼI tanatou ʼiʼita ʼi te mole hoko ʼo he ʼu fetogi ʼi tanatou lotu, neʼe mole kei mulimuli ia te kautahi foʼou ʼaia ki te talatisio, pea neʼe nātou fakatahi mo te kau takitaki ʼo te potu Asia pea mo Afelika moʼo kamata “he gāue faka misionea ʼe fakaaʼu anai ki Amelika.”
Kae he koʼe koa ʼe ko te ʼu misionea Afelika, mo Asia pea mo Amelika Latina ʼaē ka nātou ‘hāofaki te ʼu maʼuli’ ʼi te ʼu fenua ʼo Eulopa pea mo te potu Noleto ʼo Amelika ʼaē ʼe ʼui ko he ʼu fenua Lotu Faka Kilisitiano?
Ko Ai ʼAē ʼe Ina Hāofaki Ia Ai?
Lolotoga taʼu e fā geau tupu, ko te kau misionea tauhi lotu lelei ʼo Eulopa, neʼe nātou ʼolo tuʼumaʼu ki te ʼu fenua ʼaē neʼe maʼu pea mo puleʼi e tonatou puleʼaga ʼi te ʼu fenua ʼo Afelika, mo Asia, mo te Pasifika, pea mo te Amelika Saute. Neʼe nātou fakatuʼutuʼu ke nātou ʼave tanatou lotu ki te hahaʼi ʼaē neʼe lau ko he ʼu pagani ʼi te ʼu fenua ʼaia. Ki muli age, ko te ʼu fenua ʼaē neʼe maʼu pea mo puleʼi e Amelika, ʼaē neʼe ʼui ʼe ko he pule neʼe fakatafito ki te ʼu pelesepeto faka Kilisitiano, neʼe nātou fakatahi pea ki muli age neʼe nātou fakalaka age ʼi tonatou ʼu kaugā misionea ʼo Eulopa, ʼo nātou fakatuʼu tanatou ʼu gāue fai faka mafola ʼo te logo lelei ʼi te malamanei. ʼI te temi nei kua hoko te fetogi.
ʼE ʼui fēnei e Andrew Walls, ʼaē neʼe ina fakatuʼu pea mo pule ki te Fale ʼaē ʼe Ako ai te Lotu Faka Kilisitiano ʼi te ʼu fenua ʼaē ʼe mole kau ʼi te Potu Uesite: “Kua fetogi te potu tāfito ʼaē neʼe tuʼu ai [te lotu ʼaē ʼe higoa ko te Lotu Faka
Kilisitiano.]” ʼI te taʼu 1 900, ko te 80 ʼi te teau hahaʼi ʼaē neʼe nātou ʼui ʼe ko te kau Kilisitiano neʼe ko te kau Eulopa peʼe ko te kau Amelika ʼo te potu Noleto. Kae ʼi te temi nei, ko te 60 ʼi te teau ʼo nātou fuli ʼaē ʼe nātou ʼui ko te kau Kilisitiano ʼe nātou maʼuʼuli ʼi Afelika, mo Asia, pea mo Amelika Saute. ʼE ʼui fēnei e te sulunale: “Ko te lotu Katolika ʼi Eulopa ʼe falala ki te kau patele mai Filipine pea mo Initia,” pea “ko te patele e tahi ʼi te toko ono ʼaē ʼe nātou gāue ʼi te ʼu ēkelesia Katolika Amelika ʼe haʼu mai te fenua tai.” Ko te kau pasitea polotesita mai Afelika ʼe nātou gāue ʼi Pays-Bas, pea tokolahi ia nātou ʼe ʼōmai mai Ghana, ʼe nātou ʼui ʼe nātou faʼufaʼu “te lotu ʼo te ʼu misionea ʼi he fenua ʼe mole aga faka lotu ai te hahaʼi.” Pea ʼi te temi nei, ko te kau tagata faka mafola evaselio mai Pelesile ʼe nātou feʼoloʼaki ʼi te ʼu potu kehekehe ʼo Pilitania. ʼE ʼui fēnei e te tagata faitohi: “Kua fetogi te kau misionea Kilisitiano ʼaē ʼe feʼoloʼaki.”
Ko He Fefihiʼaki Ka Hoko
ʼE ʼaoga ni kau misionea ʼi te ʼu fenua ʼo Eulopa pea mo Amelika ʼo te Potu Noleto, ʼaē ʼe tuputupu ai te hahaʼi ʼe mole hanatou lotu. ʼE ʼui fēnei e te sulunale: “ ʼI Ekose, ʼe veliveli age ʼi te 10 ʼi te teau, te kau Kilisitiano ʼaē ʼe nātou ʼolo tuʼumaʼu ʼo misa.” ʼE nātou tokosiʼi age ʼi te kau Kilisitiano ʼi Falani pea mo Siamani. ʼE ʼui e te tahi sulunale, ʼi tanatou sivisivi, “ko te teitei toko 40 ʼi te teau kau Amelika pea mo toko 20 ʼi te teau kau Kanatia ʼe nātou ʼui ʼe nātou ʼolo tuʼumaʼu ʼo misa.” ʼI te tahi age faʼahi, ko te hahaʼi Filipine ʼaē ʼe ʼolo ʼo misa, ko te teitei toko 70 ʼi te teau, pea ʼe toe feiā ʼi te tahi ʼu fenua ʼaē ʼe lolotoga laga ʼi te faʼahi faka ekonomika.
Ko te faʼahi ʼaē ʼe maʼuhiga age, ko te hahaʼi lotu ʼo te ʼu fenua ʼo te Potu Saute ʼo te kele ʼe nātou pipiki lahi age nātou ki te ʼu talatisio ʼo te lotu ia nātou ʼaē ʼi te ʼu fenua ʼo te Potu Noleto ʼo te kele. Ohage la, ʼi te vote ʼa te kau Katolika ʼi Amelika pea mo Eulopa, ʼe nātou fakahā tuʼumaʼu pe tanatou mole kei falala ki te kau takitaki lotu pea mo nātou kole ke lahi age te hahaʼi fafine ʼaē ʼe fakanofo patele, pea ke fai he aga fakatatau kia nātou. ʼI te tahi age faʼahi, ko te kau Katolika ʼo te ʼu fenua ʼo te Potu Saute ʼo te kele, ʼe nātou pipiki lahi age nātou ki te talatisio ʼo te lotu ʼo ʼuhiga mo te ʼu faʼahi ʼaia. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē ʼe fakahaʼuhaʼu ʼo tuputupu te hahaʼi ʼaē ʼe ʼolo ʼo misa ʼi te ʼu fenua ʼo te potu saute ʼo te kele ia nātou ʼo te potu noleto ʼo te kele, ʼe mahino ia ʼe hoko anai te fefihiʼaki ʼi te ka haʼu. Ko te tagata poto ʼo te hisitolia pea mo te lotu, ko Philip Jenkins, ʼe ina fakakikite fēnei: “ ʼE hā mai ʼi te ʼu taʼu e 10 peʼe 20 ka haʼu, ʼi te ʼu potu ʼaia e lua ʼaē ʼe Lotu Faka Kilisitiano, ʼe mole he tahi ʼe ina ʼiloʼi anai ʼe ko he Kilisitiano ʼi te tahi potu ohage pe ko ia.”
ʼI te ʼu ʼaluʼaga ʼaia, ʼe ʼui e Walls ʼe lagaʼi ai te fehuʼi maʼuhiga: “ ʼE lava feafeaʼi ki te kau Kilisitiano ʼo Afelika, mo Asia, mo Amelika Latina, mo Amelika ʼo te Potu Noleto pea mo Eulopa hanatou maʼuʼuli fakatahi ʼi he lotu e tahi, ʼo nātou fakahā he tui moʼoni e tahi?” Kotēa takotou manatu? ʼE hāo anai koa te ʼu lotu ʼi he mālama ʼe mavetevete? Koteā te fakatafito ʼo te logo tahi faka Kilisitiano moʼoni? ʼE fakahā anai ʼi te alatike ka hoa mai te ʼu tali ʼa te Tohi-Tapu, ʼaki he fakamoʼoni lelei ko te kau Kilisitiano logo tahi ʼe kei tuputupu ʼi te malamanei.
[Paki ʼo te pasina 4]
Ko te fale kai fai māholo ʼaenī neʼe ko te ʼēkelesia ʼi te temi muʼa
[Haʼuʼaga ʼo te paki]
AP Photo/Nancy Palmieri