Te ʼu Milakulo ʼe Moʼoni Koa Peʼe Kailoa?

KO TE tagata neʼe ina tokagaʼi vave ia te pepa neʼe pulusi ʼi te kā neʼe fakalaka age ʼi te ala, pea ʼe tohi fēnei ai: “ ʼE Kei Hoko Ia Te ʼu Milakulo​—⁠Koutou Kole Ki Te Kau ʼĀselo.” Logola neʼe ko te tagata tauhi lotu lelei, kae neʼe mole faʼa mahino lelei ki te faka ʼuhiga ʼo te palalau ʼaia. Neʼe faka ʼuhiga koa ko te tagata ʼuli kā neʼe tui ki te ʼu milakulo? Peʼe neʼe ko he ʼu palalau fakafiafia pe ia moʼo fakahā te mole kei tui ʼa te hahaʼi ki te ʼu milakulo pea mo te ʼu ʼāselo?

ʼE koutou fia lau anai ia te meʼa ʼaenī neʼe tokagaʼi e te tagata faitohi Siamani ko Manfred Barthel: “Ko te kupu milakulo ʼe ko he kupu ʼe ina fakamaveuveu vave ia te kau lautohi.” Ko te hahaʼi ʼaē ʼe tui ki te ʼu milakulo ʼe nātou tui papau ʼe hoko te ʼu meʼa ʼaia pea ʼe lagi hoko putuputu.a Ohage la, ʼi Heleni ʼi te ʼu taʼu ʼaenī, ko te hahaʼi ʼaē ʼe tui ki te ʼu milakulo, neʼe nātou tala ʼe hoko ia te ʼu milakulo ʼaia tuʼa tahi ʼi te māhina. Pea neʼe tupu ai leva te fai e te ʼēpikopō ʼo te Lotu Orthodoxe Keleka ia te fakatokaga ʼaenī: “Ko te hahaʼi ʼaē ʼe lagolago ki te ʼu milakulo, ʼi te agamāhani ʼe nātou faka ʼuhigaʼi ia te ʼAtua, mo Malia, pea mo te kau sagato ʼe ko he ʼu hahaʼi ohage ko tatou. ʼE mole tonu leva ke nātou maʼu ia te taʼi manatu ʼaia.”

Ko ʼihi fenua ʼe mole nātou loko tui ki te ʼu milakulo. ʼI te sivi ʼaē neʼe fai ʼi Siamani e Allensbach ʼi te taʼu 2002, ko te toko 71 ʼi te teau ʼo te hahaʼi ʼo Siamani ʼe mole nātou tui ki te ʼu milakulo. Kae ko te toko tahi ʼi te toko tolu ʼaē ʼe tui ki te ʼu milakulo, ko fafine e toko tolu ʼe nātou ʼui neʼe foaki age te logo e te Tāupoʼou ko Malia. Hili ia te ʼu māhina ki te ʼui ʼaē neʼe hā age ia kiā nātou ia Malia, mo te kau ʼāselo pea mo te lupe, neʼe ʼui fēnei e te sulunale Siamani Westfalenpost: “ ʼO aʼu mai ki te temi nei, ko teitei hahaʼi fai pelelinasi e toko 50 000 ʼe nātou loto ke fakamālōlōʼi nātou, pea mo nātou fia sisio ki te ʼu meʼa ʼaē neʼe hā ki te ʼu fafine ʼaia e toko tolu.” ʼO hilifaki kiai ia te tahi ʼu hahaʼi e toko 10 000 neʼe tonu ke nātou ʼōmai ki te kolo moʼo sio kiā Malia mo kapau ʼe toe ʼasi mai. Neʼe hoko ia te ʼu meʼa feiā ʼo ʼuhiga mo te Tāupoʼou ko Malia, neʼe ʼui neʼe ʼasi ʼi te taʼu 1858 ʼi te kolo ʼo Falani ko Lulu, pea ʼi te taʼu 1971 ʼi te kolo ʼo Potukalia ko Fátima.

E Feafeaʼi Ki Te ʼu Lotu ʼAē ʼe Mole Tui Kiā Kilisito?

ʼE teitei pe ki te ʼu lotu fuli ʼe nātou tui ki te ʼu milakulo. ʼE ʼui ʼi te tohi The Encyclopedia of Religion, ko te hahaʼi ʼaē neʼe nātou kamata ia te Lotu Putisi, mo te Lotu Faka Kilisitiano, pea mo te Lotu Mahometa, ʼe kehekehe ia tanatou ʼu manatu ʼo ʼuhiga mo te ʼu milakulo, kae ʼe ina fakatokagaʼi: “Ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ki muli age ʼi te ʼu lotu ʼaia, ʼe ʼasi mai ai ko te ʼu milakulo pea mo te ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo te ʼu milakulo neʼe maʼuhiga ʼaupito ki te maʼuli faka lotu ʼa te hahaʼi.” ʼE ʼui ʼi te tohi ʼaia ko “Puta ʼi ʼihi temi neʼe ina fai ia te ʼu milakulo.” Ki muli age, ʼi te temi ʼaē “neʼe ʼave ai ia te Lotu Putisi ki Siaina, neʼe tautau fakahoko e te kau misionea ia tanatou ʼu mālohi faka milakulo.”

ʼO ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaia ʼaē ʼe faka ʼuhiga ohage ko ni ʼu milakulo, ʼe ʼui fakaʼosi fēnei ʼi te tohi ʼaia: “ ʼE faigataʼa ia te tui ki te ʼu hisitolia fuli ʼo te ʼu milakulo ʼaia ʼaē neʼe fakamatala e te hahaʼi fakamatala lotu, kae ʼe lagi neʼe faʼu ʼaki te manatu lelei ʼaē ke faka kolōliaʼi ia Puta, ʼaē neʼe feala ke ina foaki ki tana ʼu tisipulo ia te ʼu taʼi mālohi faka milakulo ʼaia.” ʼI te tohi pe ʼaia, ʼe toe ʼui ai ʼo ʼuhiga mo te Lotu Mahometa: “Ko te tokolahi ʼi te kau Mahometa neʼe nātou fakatalitali tuʼumaʼu pe ki te ʼu milakulo. Neʼe ʼui ʼi te ʼu talatisio (hadīths), ko Mahometa neʼe ina fai ia te ʼu milakulo iā muʼa ʼo te kaugamālie ʼi te ʼu ʼaluʼaga kehekehe. . . . Logola te kua mamate ʼa te kau sagato, kae ʼe ʼui ʼe nātou fai ia te ʼu milakulo mai ʼonatou falemaka maʼa te kau agatonu, pea ko te hahaʼi ʼe nātou faikole mālohi ki te kau sagato ʼaia ke nātou hūfakiʼi nātou.”

E Feafeaʼi Te ʼu Milakulo ʼi Te Lotu Faka Kilisitiano?

Tokolahi te kau Kilisitiano ʼe kehekehe tanatou manatu ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia. Ko ʼihi ʼe nātou tui neʼe hoko moʼoni ia te ʼu milakulo ʼaē neʼe fakahoko e Sesu Kilisito peʼe ko te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua ʼo te temi muʼa. Kae tokolahi ʼe nātou manatu tahi mo te Tagata Polotesita ko Lutelo. ʼI te tohi The Encyclopedia of Religion, ʼe ʼui fēnei ʼo ʼuhiga mo ia: “Neʼe tohi e Lutelo pea mo Kalevino kua ʼosi te temi ʼo te ʼu milakulo, pea ʼe mole tonu ke tou fakaʼamu ʼe hoko anai ni ʼu milakulo.” Ko te Lotu Katolika neʼe hoko atu pe ia tana tui ki te ʼu milakulo, ohage ko tona toe ʼui ʼi te tohi ʼaia, “neʼe mole nātou faigaʼi ke nātou fakamahinohino tona ʼu faʼahiga hoko.” Kae ko “te komite ako Polotesita neʼe nātou ʼui ko te Lotu Faka Kilisitiano neʼe ko he faʼahiga maʼuli pe ia, pea ko te ʼAtua peʼe ko te ʼu laumālie neʼe mole nātou lava felogoi mo te hahaʼi peʼe nātou fetogi tonatou maʼuli ʼi hona ʼaluʼaga lahi.”

Ko ʼihi ʼaē ʼe nātou lau ko te kau Kilisitiano, ʼo kau ai mo ʼihi takitaki lotu, ʼe nātou lotolotolua neʼe hoko moʼoni ia te ʼu milakulo ʼaē ʼe talanoa kiai ia te Tohi-Tapu. Ohage la ko te hisitolia ʼo te kiʼi fuʼu ʼakau ʼaē neʼe ulo, ʼaē ʼe talanoa kiai ʼi te Tohi-Tapu ia Ekesote 3⁠:​1-5. Ko te tohi What the Bible Really Says ʼe ina ʼui, ʼe tokolahi te kau teolosia Siamani ʼe mole nātou faka tui neʼe hoko moʼoni ia te milakulo ʼaia. Kae ʼe nātou ʼui ʼe ko “he fakatātā ʼo te logosino ʼa Moisese ki te ʼu mamahi ʼo tona loto pea mo te ʼu hoha ʼo tona leʼo ʼo loto.” ʼE toe ʼui fēnei ʼi te tohi: “Ko te afi ʼe toe feala pe foki ke faka ʼuhiga ʼe ko he ʼu fisiʼi teu ʼe mātala ʼi te mālama ʼo te laʼā ʼo te ʼafioʼaga fakaʼatua.”

ʼE feala ke mole tou faʼa leleiʼia ia te taʼi fakamahino ʼaia. Koia, koteā ʼaē ʼe tonu ke tou tui kiai? ʼE tonu koa ke tou tui neʼe mole hoko ia te ʼu milakulo ʼaia? Pea e feafeaʼi ki te ʼu milakulo ʼaē ʼe hoko ʼi te temi nei? Kapau ʼe mole tou lava kumi ia te faʼahi ʼaia ki te kau ʼāselo, ko ai ʼapē ʼe tou lava kumi kiai?

Te Manatu ʼa Te Tohi-Tapu

ʼE tou ʼiloʼi fuli ʼe fakamatala ʼi te Tohi-Tapu, ko te ʼAtua ʼi te temi muʼa neʼe ina fai ʼi ʼihi temi ia te ʼu gāue neʼe mole lava fai e he tagata. Neʼe tohi fēnei ʼo ʼuhiga mo ia: “Neʼe ke fakatuʼutuʼu ke ke fakamavae tau hahaʼi, ia Iselaele, mai te fenua ʼo Esipito, ʼaki ni ʼu fakaʼiloga pea mo ni ʼu milakulo, ʼaki te nima mālohi pea mo te nima faoʼi, pea ʼaki te mālohi lahi pea mo fakamataku.” (Selemia 32⁠:21) Koutou fakakaukauʼi age muʼa, neʼe fakalainoaʼi ia Esipito ʼaē neʼe ko te puleʼaga mālohi ʼaupito ʼi te temi ʼo Moisese, ʼaki te ʼu tautea fakaʼatua ʼe hogofulu, pea ko te tahi tautea neʼe mate ai ia te ʼuluaki foha ʼo Falaone. ʼIo, ko te ʼu tautea ʼaia neʼe ko he ʼu milakulo!​—Ekesote, kapite 7 ki te 14.

ʼI te ʼu sēkulō ki muli age, neʼe fakahā ʼi te ʼu Evaselio e fā te ʼu milakulo e 35 neʼe fakahoko e Sesu. Kae neʼe mole nātou fakamatala fuli ia te ʼu milakulo ʼaē neʼe ina fai. Ko te ʼu milakulo ʼaia, neʼe hoko moʼoni koa peʼe kailoa?b​—⁠Mateo 9⁠:35; Luka 9⁠:⁠11.

Kapau ko te Tohi-Tapu ʼe ko te Folafola ʼo te moʼoni ʼaē ʼe haʼu mai te ʼAtua, pea ʼe ko he fakatafitoʼaga mālohi ʼaia ke tou tui ki te ʼu milakulo ʼaē ʼe talanoa kiai. ʼE fakamatalatala lelei ʼi te Tohi-Tapu ia te ʼu milakulo ʼaē neʼe hoko ʼi te temi muʼa​—⁠ia te ʼu fakamālōlō, pea mo te ʼu fakatuʼuake pea mo ʼihi age milakulo​—⁠kae ʼe ina toe fakamahino lelei mai ko te ʼu milakulo ʼaia ʼe mole kei hoko ʼi te temi nei. (Vakaʼi ʼi te fakamatala e ʼatakai “He Koʼe ʼe Mole Kei Hoko He ʼu Milakulo Ohage Ko Te Temi Muʼa,” ʼi te pasina 4.) Ko tona faka ʼuhiga koa, ko nātou ʼaē ʼe nātou fakamoʼoni ki te Tohi-Tapu ʼe mole nātou faka tui ki te ʼu milakulo ʼaē ʼe hoko ʼi te temi nei? ʼE tou tali anai ki te fehuʼi ʼaia ʼi te alatike ka hoa mai.

[Kiʼi nota]

[Talanoa ʼo te pasina 4]

HE KOʼE ʼE MOLE KEI HOKO HE ʼU MILAKULO OHAGE KO TE TEMI MUʼA?

ʼI te Tohi-Tapu ʼe talanoa ai ki te ʼu faʼahiga milakulo kehekehe. (Ekesote 7⁠:​19-21; 1 Hau 17⁠:​1-7; 18⁠:​22-38; 2 Hau 5⁠:​1-14; Mateo 8⁠:​24-27; Luka 17⁠:​11-19; Soane 2⁠:​1-11; 9⁠:​1-7) Neʼe lahi te ʼu milakulo neʼe hoko ʼi te ʼu milakulo ʼaia moʼo fakamoʼoni ia te ʼuhiga Mesia ʼo Sesu, pea mo fakahā ia te tokoni ʼa te ʼAtua kiā te ia. Neʼe fakahoko e te kau ʼuluaki tisipulo ʼa Sesu ia te ʼu milakulo, ohage la ko tanatou palalau ʼi te ʼu lea kehekehe pea mo tanatou māhihino ki te ʼu folafola fakaʼatua. (Gaue 2⁠:​5-12; 1 Kolonito 12⁠:​28-31) Neʼe ʼaoga ia te ʼu milakulo ʼaia ki te ʼuluaki kokelekasio faka Kilisitiano ʼi te kamataʼaga. Koteā tona tupuʼaga?

ʼUluaki, neʼe heʼeki kātoa ia te Tohi-Tapu. Pea ʼi te agamāhani, neʼe ko te hahaʼi maʼu koloā ʼaē neʼe nofo mo tanatou ʼu takaiga tohi pea mo te ʼu tohi kehekehe. ʼI te ʼu fenua pagani, neʼe mole nātou ʼiloʼi ia te Tohi-Tapu pea mo tona Tupuʼaga, ia Sehova. Ko te ʼu akonaki faka Kilisitiano neʼe tala gutu pe ia. Koia neʼe ʼaoga ai ia te ʼu milakulo moʼo fakahā ko te ʼAtua neʼe ina fakaʼaogaʼi ia te kokelekasio faka Kilisitiano.

Kae neʼe fakamahino e Paulo ko te ʼu fealagia ʼaia ʼe gata anai ʼi te temi ʼaē ʼe mole kei ʼi ai honatou ʼaoga. “Peʼe ko he ʼu poto ʼi te lea faka polofeta ʼe pulihi anai ia; peʼe ko te ʼu lea ʼe gata anai ia, peʼe ko te ʼatamai mālama ʼe pulihi anai ia. Heʼe tou ʼiloʼi fakakoga, pea ʼe tou fakakikite fakakoga; kae ka tau mai anai te meʼa ʼaē ʼe kātoa, ko te meʼa ʼaē ʼe fakakoga ʼe pulihi anai ia.”​—⁠1 Kolonito 13⁠:​8-10, MN.

ʼI te temi nei, kua lava lau e te hahaʼi fuli ia te Tohi-Tapu, ʼo feiā pe mo te tahi ʼu tohi moʼo fai ʼaki he ʼu kumi ʼi te Tohi-Tapu. Ko te ʼu toko ono miliona tupu hahaʼi Kilisitiano ʼe nātou ako te Tohi-Tapu, ʼe nātou lolotoga tokoni ki te hahaʼi ke nātou maʼu ia te ʼatamai mālama ʼo te Tohi-Tapu. Koia, ʼe mole kei ʼaoga te ʼu milakulo moʼo fakamoʼoni ko Sesu Kilisito neʼe fakanofo e te ʼAtua ko te Tagata Hāofaki peʼe mo fakamoʼoni ko Sehova ʼe tokoni ki tana ʼu kaugana.