ʼE Moʼoni Koa Te ʼu Manatu Lotolotolua ʼAē ʼo ʼUhiga Mo Sesu?

NEʼE fakahoko moʼoni koa e Sesu ʼo Nasaleti he ʼu milakulo? Neʼe fakatuʼuake koa ia ia mai te mate, ohage ko tona fakahā ʼaē e tana kau tisipulo? Neʼe maʼuli moʼoni koa ia ia? ʼI totatou temi, ʼe hage ia ʼe mole feala ki te tokolahi ke nātou tali fakahagatonu ki te ʼu taʼi fehuʼi ʼaia. Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe nātou maʼu he ʼu manatu lotolotolua ʼo ʼuhiga mo Sesu, pea ko te ʼu manatu lotolotolua ʼe ko he ʼu manatu ʼe fakamahalohalo pe ia heʼe mole ʼiloʼi ai pe ko he meʼa ʼe moʼoni peʼe fealagia. Kae ʼe moʼoni koa te ʼu manatu lotolotolua ʼaia ʼo ʼuhiga mo Sesu? Tou vakaʼi.

Neʼe Tupu Feafeaʼi Te ʼu Manatu Lotolotolua ʼo ʼUhiga Mo Sesu

Ko ʼihi kau teolosia Siamani ki muli mai ʼo te 19 pea mo te kamataʼaga ʼo te 20 sēkulō neʼe nātou fakamatalatala ko Sesu “ko he tagata neʼe fakatupu pe ia e te ’Ēkelesia ʼāfea.” ʼI tanatou lotolotolua ʼaē ʼo ʼuhiga mo te moʼoni ʼo te hisitolia ʼo Sesu, neʼe hoko ai te fihi ʼi te kau tagata popoto ʼo te kamataʼaga ʼo te sēkulō ʼaenī, ʼo aʼu te fihi ʼaia ki te hahaʼi ʼo te temi ʼaia pea ʼe kei logoʼi pe tona mālohi ia ʼaho nei. Ohage la, ko he sivi neʼe hoki fai pe ʼi Siamani neʼe hā ai ko te toko 3 ki te teau ʼo nātou ʼaē neʼe fakafehuʼi, ʼe nātou tui ko Sesu “neʼe mole maʼuli moʼoni ia” pea ʼe nātou ʼui “neʼe fakatupu pe ia e te kau ʼapositolo.” ʼIo, ko te ʼu manatu lotolotolua ʼo ʼuhiga mo Sesu ʼaē neʼe tupu ʼi te kamataʼaga ʼo te sēkulō ʼaenī, ʼe mālohi ʼi te loto ʼo te hahaʼi ʼo feiā aipe ia ʼaho nei.

He koʼe koa ʼe mole moʼoni te ʼui ʼaē neʼe “fakatupu” te hisitolia ʼo Sesu e te kau ʼapositolo? ʼE ʼui fēnei e te tagata poto ʼo te Tohi-Tapu ko Wolfgang Trilling: “Ko te fihi ʼaē ʼo ʼuhiga mo Sesu pe neʼe maʼuli moʼoni, ko tona faka ʼuhiga peʼe ko he tagata moʼoni ʼo te hisitolia peʼe ko he fagana, kua ʼosi fakatonutonuʼi. Neʼe fakatonutonuʼi te fehuʼi ʼaia e te kau popoto, ʼi hona tahi pe ia faʼahi, ʼo faka ʼuhigaʼi pe e te hahaʼi fakamalotoloto te fihifihia ʼaia ohage ko he fehuʼi ʼe tuʼu ʼi te ʼu tohi.” Kae, kei lotolotolua pe ʼihi ʼo nātou ʼui neʼe mole maʼuli moʼoni ia Sesu. Koia, tou vakaʼi peʼe fakahā feafeaʼi e he tahi te moʼoni ʼo te hisitolia ʼo Sesu pea mo ina toe pulihi ʼihi ʼu manatu lotolotolua ʼo ʼuhiga mo ia.

Te ʼu Fakamoʼoni Moʼo Pulihi ʼo Te ʼu Manatu Lotolotolua

Ko te matehi fakaufiufi ʼo Sesu ohage ko he tagata fai fakapō aga fakalialia ʼe ina foaki “te fakamoʼoni fakahagatonu ki te hahaʼi ʼaē ʼe fakafeagai ki te hisitolia ʼo Sesu,” ko te ʼui ʼaia e Trilling. Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi ko tona matehi “neʼe fakagaohaʼa pea mo tāʼofi ai te mafola ʼo te tui foʼou ʼi te lotolotoiga ʼo te kau Sutea pea mo te hahaʼi ʼaē ʼe mole Sutea.” (Vakaʼi ia 1 Kolonito 1:23.) Ka na pau ko te matehi ʼaē ʼo Sesu te Mesia neʼe ko he aga matatuʼu ʼa te kau Sutea pea mo te kau Senitile, ʼe mahino ia, neʼe mole fakatupu e te kau ʼapositolo ia te hisitolia ʼaia! Pea tahi ʼaē meʼa, ko te mate ʼo Sesu neʼe ko he fakamoʼoni ohage he fakamatala ʼo te hisitolia ʼo mole gata ʼaki pe ʼi te ʼu Evaselio ʼaē e fā, kae ʼe toe kau ai foki mo te tagata fai hisitolia Loma ko Tacite pea mo te Talmud faka Sutea.a

Ko ʼihi meʼa neʼe hoko lolotoga te maʼuli ʼo Sesu neʼe toe faka ʼuhigaʼi pe ohage he fakamoʼoni ʼo te totonu ʼo te ʼu Evaselio, koia ʼaē ʼe nātou talanoa ai ʼo ʼuhiga mo ia. Ohage la, neʼe feala koa ke fakatupu e te kau tisipulo ʼa Sesu tana haʼu ʼaē mai Nasaleti, ʼaē ko he kolo ʼe mole faʼa maʼuhiga? Peʼe neʼe feala koa ke nātou fakatupu tona lavakiʼi ʼaē e Sutasi, ʼe ko hona kaugā fagona neʼe falala ki ai? ʼE feala koa ke moʼoni te manatu ʼaē neʼe nātou faʼu te hisitolia ʼo ʼuhiga mo te līʼakina ʼo Sesu e te toe ʼo te kau tisipulo ʼuhi he neʼe nātou fula? ʼE mahino ia ʼe mole ko he aga fakapotopoto mo ka na pau la neʼe haga te kau tisipulo ʼo faʼufaʼu te ʼu meʼa fuli ʼaia ʼaē ʼe ko he ʼu fakamatala ʼe mole faʼa lelei ki tonatou maʼuli pea mo nātou faka mafola ʼi te ʼu potu fuli! ʼO hilifaki atu kiai, ko te faiva fai akonaki ʼaē ʼa Sesu neʼe makehe tokotahi pe ia. Ko te ʼu tohi faka Sutea ʼo te ʼuluaki sēkulō ʼe mole tuʼu ʼi ai he meʼa ʼe tatau mo tana ʼu lea fakatātā. Ko ai te tagata ʼaē neʼe mole ʼiloa neʼe feala ke ina “fakatupu” he meʼa fakaofoofo ohage ko te Akonaki ʼi te Moʼuga? Ko te ʼu manatu fuli ʼaia ʼe lagolago ki te moʼoni ʼaē ʼo te ʼu Evaselio ohage la ko te ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo te maʼuli ʼo Sesu.

ʼO mole gata pe ʼi te moʼoni ʼaē ʼo te ʼu Evaselio kae ʼe toe ʼi ai pe te ʼu fakamoʼoni kehe ʼo te hisitolia ʼo Sesu. Ko te ʼu Evaselio ʼaē e fā ʼe nātou fakamatalatala te makehe ʼo tona maʼuli, te ʼu ʼaluʼaga kehekehe ʼo tona maʼuli, ʼo toe feiā pe mo te hisitolia ʼo tona maʼuli. Ko te ʼu koga meʼa, ohage la ko Petelehemi pea mo Kalilea; te hahaʼi pea mo te ʼu kūtuga maʼuhiga, ohage la ko Posio Pilato pea mo te kau Faliseo; ʼo feiā aipe mo te ʼu agaʼi fenua faka Sutea pea mo ʼihi agaaga neʼe mole ko he ʼu meʼa neʼe fakatupu feiā pe ia. Neʼe nātou faʼufaʼu te koga moʼo fakatuʼutuʼu ʼo te maʼuli ʼi te ʼuluaki sēkulō, pea neʼe fakamoʼoni kiai te ʼu talanoa ʼe mole maʼu ʼi te Tohi-Tapu pea mo te ʼu maʼu faka alekeolosia.

Koia, ʼe ʼi ai te fakamoʼoni mālohi, ʼi te Tohi-Tapu pea mo tuʼa atu, ko Sesu ʼe ko he tagata ia ʼo te hisitolia.

Kae, ʼe kei maʼu pe e te tokolahi te ʼu manatu lotolotolua ʼo ʼuhiga mo te ʼu milakulo ʼaē neʼe ina fai. ʼIo, ohage pe ko te meʼa ʼaē ʼe tuʼu ʼi ʼoluga, ʼe gata pe ki te tokosiʼi ʼo te kau Siamani ʼaē ʼe kei ʼolo ʼo misa kei nātou tui mālohi ki te ʼu milakulo ʼa Sesu pea mo tona fakatuʼuake neʼe “hoko moʼoni.” ʼE moʼoni koa te ʼu manatu lotolotolua ʼaē ʼo ʼuhiga mo te ʼu milakulo ʼa Sesu pea mo tona fakatuʼuake?

He Koʼe ʼe Lotolotolua ʼIhi Ki Te ʼu Milakulo ʼa Sesu

ʼE fakamatala ia Mateo 9:18-36 te fakamālōlō faka milakulo e Sesu te hahaʼi mahahaki, tana fakatuʼuake te kau mate, pea mo tana kapu te kau temonio. ʼE fakamatala fēnei e te Polofesea ko Hugo Staudinger, ko he tagata fai hisitolia: “Ko te ʼu fakamatala fakaofoofo ʼaia ʼo feiā aipe ki te hisitolia ʼe mole feala ke ʼui, ʼe ko he ʼu meʼa neʼe fakatupu pe ia ʼi te fakakaukau.” Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe ʼiloga ia neʼe tohi te ʼu ʼuluaki Evaselio ʼi te temi ʼaē neʼe kei maʼuʼuli ai te tokolahi ia nātou ʼaē neʼe mamata ki te ʼu milakulo ʼaia! Ko te tahi fakamoʼoni ʼe fakatafito ki te faʼahi ʼaia, ohage ko tona ʼui fēnei e Staudinger, ko te kau Sutea ʼaē neʼe fakafeagai “neʼe mole nātou fakafisi ki te ʼu gāue fakaofoofo ʼaē neʼe fai e Sesu.” Kapau ʼe tou tuku keheʼi te ʼu fakamoʼoni fuli ʼaē kae tou fakatafito pe tatatou tui ki te fakamoʼoni ʼaenī ʼa Staudinger, ʼe tou maʼu maʼu ai te fakamoʼoni ko te ʼu milakulo ʼa Sesu ʼe tau tatatou tui kiai.—2 Timoteo 3:16.

Logope la ko “te tokolahi ʼi te kau Siamani ʼe nātou tui papau ki te fakamālōlō ʼaē e Sesu te hahaʼi mahahaki,” tokolahi ʼe lotolotolua ki te mālohi ʼaē neʼe feala ai ke ina fai te ʼu fakamālōlō ʼaia. Ohage la, ko te tagata teolosia Siamani ʼiloa neʼe ina fakahā fakahagatonu ki te hahaʼi ko te ʼu fakamālōlō ʼaē neʼe fai e Sesu ʼe ko te fua pe ia ʼo te uga mālohi ʼa te hahaʼi ʼaē neʼe mamahi ʼi tonatou loto tuʼania. ʼE moʼoni koa te talanoa ʼaia?

Tou vakaʼi te ʼu faʼifaʼitaki ʼaenī. Ia Maleko 3:3-5 ʼe fakamatala ai neʼe fakamālōlō e Sesu te tagata nima mate. Kae ko he mate ʼo he nima ʼe ko he ikuʼaga koa ia ʼo he loto tuʼania? Kailoa ia. Koia, ko te fakamālōlō ʼaia neʼe mole feala ke faka ʼuhiga ki te uga mālohi ʼa te hahaʼi ʼaē ʼe mamahi. Koteā te meʼa ʼaē neʼe feala ai ke fakahoko e Sesu te ʼu milakulo? ʼE toe ʼui fēnei e te Polofesea ko Staudinger: “Kapau ʼe mole ʼi ai he ʼu lao ʼe moʼoni katoa, pea kapau ʼe mole he tahi ʼe fakafisi ki te ʼAtua, pea ʼe hā moʼoni ai ʼe mole feala ki he tahi ke ina tuku keheʼi te fealagia ʼaē ʼo te ʼAtua, ia ia ʼaē ʼe laka age tona mālohi ʼi te tagata, ke ina fakahoko te ʼu meʼa ʼe mole feala ke fai e he tagata fakakelekele ʼi te agamāhani.” ʼIo, ʼaki te tokoni ʼo te “mālohi ʼo te ʼAtua,” neʼe fakamālōlō ai e Sesu te hahaʼi ʼaē neʼe mahahaki. Koia ʼe mole ʼi ai he tupuʼaga ʼo te lotolotolua ʼaē ki te moʼoni ʼo tana ʼu milakulo.—Luka 9:43; Mateo 12:28.

Ohage ko te ʼui e te The American Peoples Encyclopedia, kapau neʼe hoko te toe milakulo lahi ʼi te ʼu milakulo fuli—ia te fakatuʼuake ʼaē ʼo Sesu—ko te ʼu milakulo fuli ʼaē neʼe fakamatala ʼi te ʼu Evaselio “neʼe hoko moʼoni.” Neʼe fakatuʼuake moʼoni koa ia Sesu mai te kau mate?

ʼE Moʼoni Koa Te ʼu Manatu Lotolotolua ʼAē ʼo ʼUhiga Mo Te Fakatuʼuake ʼo Sesu?

Tou ʼuluaki vakaʼi muʼa te meʼa neʼe hoko moʼoni ʼe lagolago ki te fakamoʼoni ʼaē ʼo te fakatuʼuake ʼo Sesu—ko te gaʼasi ʼo tona falemaka. ʼI te temi ʼaē neʼe maʼu atu ai ʼe gaʼasi te falemaka ʼo Sesu neʼe mole feala ke fakafihi kiai te hahaʼi ʼo tona temi ʼo feiā aipe ki tona ʼu fili. (Mateo 28:11-15) Neʼe hā lelei ai te mole hoko ʼo te ʼu meʼa ʼaē neʼe nātou ʼamanaki kiai! Ko te tohi ʼaē neʼe talanoa kiai ʼi te palakalafe kua hili ʼe ina fakaʼosi fakahagatonu fēnei tana manatu: “Neʼe mole maʼu pe la he fakamatala ʼe maʼuhiga ʼo ʼuhiga mo te gaʼasi ʼo te falemaka, gata pe ki te talanoa faka Tohi-Tapu ʼaenī, ‘ ʼE mole ʼi henī ia; heʼe kua fakatuʼuake ia.’ (Mat. 28:6).”

Ko ʼihi ʼe fakafeagai, ʼo nātou ʼui ʼe gata pe ki te ʼu tisipulo totonu ʼa Sesu neʼe nātou fakahā ʼi te potu fuli pe kua fakatuʼuake te Mesia. ʼE moʼoni te faʼahi ʼaia. Kae ko te moʼoni ʼo tanatou logo neʼe mole hā mālohi koa ia ʼi te hisitolia, tāfito la te mate pea mo te fakatuʼuake ʼo Sesu? ʼE mahino ia. Neʼe ʼiloʼi e te ʼapositolo ko Paulo te pipiki tahi ʼo te ʼu meʼa ʼaia ʼi tana tohi te palalau ʼaenī: “Kapau neʼe mole fakatuʼuake ia Kilisito, ʼe mahino ia ʼe mole he ʼuhiga ʼo tatatou fai faka mafola, pea ʼe mole he ʼuhiga ʼo tatatou tui. Pea, ʼe toe maʼu ai foki tatou ko te kau fakamoʼoni loi ʼa te ʼAtua, koteʼuhi neʼe tou fakamoʼoni ʼo fakafeagai ki te ʼAtua ʼaē neʼe ina fakatuʼuake ia Kilisito.”—1 Kolonito 15:14, 15; vakaʼi ia Soane 19:35; 21:24; Hepeleo 2:3.

ʼI te ʼuluaki sēkulō, tokolahi te hahaʼi neʼe ʼiloa neʼe nātou sisio ki ai pea neʼe feala ke nātou fakamoʼoni te hā ʼaē ʼa Sesu ʼi te hili ʼo tona mate. Ia nātou ʼaia neʼe kau ai te kau ʼapositolo e toko 12 pea mo Paulo, ʼo feiā aipe mo te toko 500 tupu ʼaē neʼe mamata ki te faʼahi ʼaia.b (1 Kolonito 15:6) Tou toe manatuʼi foki te tupuʼaga la ʼaē ʼo te fai e Mateasi te ʼu aga ʼe ʼaoga ke feala ai hana fetogi ia te ʼapositolo heʼe agatonu ʼaē ko Sutasi. ʼE fakamatala ia Gāue 1:21-23 neʼe feala ke fakamoʼoni ia Mateasi ki te fakatuʼuake ʼo Sesu pea mo te ʼu ʼuluaki meʼa neʼe hoko ʼo ʼuhiga mo Ia. Kapau ko te maʼuli pea mo te fakatuʼuake ʼo Sesu neʼe ko he ʼu fakamatala neʼe fakatupu pe ia, ko te maʼua ʼaia ʼo ʼuhiga mo te fakanofo ʼo Mateasi, ʼe mahino papau ia neʼe mole ʼi ai hona ʼuhiga.

Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe tokolahi ʼaupito ʼi te ʼuluaki sēkulō neʼe sisio ki ai, neʼe feala ke nātou fakamoʼoni ki te maʼuli, ki te ʼu milakulo, ki te mate, pea mo te fakatuʼuake ʼo Sesu, ko te Lotu Faka Kilisitiano neʼe mafola fakavilivili ʼi te Puleʼaga Loma katoa, logope la te ʼu faigataʼaʼia ʼaē neʼe tou talanoa kiai ʼi ʼoluga. Neʼe kātakiʼi e tana kau tisipulo te mamahi, te fakataga, ʼo feiā aipe mo te mate ke feala hanatou fakahā ʼi te potu fuli ia te fakatuʼuake pea mo te moʼoni ʼe fakatafito ki te logo lelei ʼo ʼuhiga mo te fakatuʼuake. Koteā koa te moʼoni ʼaia? Ko te moʼoni ʼaē ʼo ʼuhiga mo tona fakatuʼuake ʼaē neʼe feala ke hoko ʼaki pe te mālohi ʼo te ʼAtua. Pea he koʼe koa neʼe fakatuʼuake e Sehova ʼAtua ia Sesu mai te kau mate? Ko te tali ki te fehuʼi ʼaia ʼe fakahā ʼaki ko Sesu ʼe ko te tagata ʼo te hisitolia.

ʼI te ʼaho ʼo te Penikosite, neʼe punamaʼuli te kau Sutea ʼo Selusalemi ʼi te ʼui fakahagatonu age e te ʼapositolo ko Petelo: “Ko te Sesu ʼaia, neʼe toe fakatuʼuake e te ʼAtua: ko te meʼa ʼaia ko mātou, ʼe mātou fakamoʼoni fuli kiai. Koteʼuhi neʼe hiki ia ia ki te toʼomataʼu ʼo te ʼAtua pea neʼe ina maʼu mai te Tāmai te laumālie maʼoniʼoni, neʼe ina tuku mai te meʼa ʼaē ʼe koutou sisio kiai pea mo logo kiai. Koia foki ko Tavite neʼe mole hake ia ki selo, kae neʼe ina ʼui totonu ʼo fēnei, ‘Neʼe tala e Sehova ki toku ʼAliki: “Heka ʼi toku toʼomataʼu, ʼo kaku ki taku ʼai tou ʼu fili ke hage ko he tuʼuʼaga ki ʼou vaʼe.” ’ Ke ʼiloʼi papau e te hahaʼi fuli ʼo Iselaele neʼe fakanofo ia ia e te ʼAtua ko te ʼAliki pea mo Kilisito, te Sesu ʼaia neʼe koutou haʼi ki te pou.” (Gāue 2:32-36) ʼIo, neʼe fakanofo e Sehova ʼAtua ia Sesu mai Nasaleti ko te “ ʼAliki pea mo Kilisito.” ʼE moʼoni koa te ʼu manatu lotolotolua ʼo ʼuhiga mo tona tuʼulaga ʼaē ʼi te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua?

Koteā Te Tupuʼaga ʼAē ʼo Te Lotolotolua Ki Te Tuʼulaga ʼo Sesu ʼi Te Temi Nei?

ʼE lava feafeaʼi ia te pulihi ʼo te ʼu manatu lotolotolua fuli ʼaē ʼo ʼuhiga mo Sesu pea mo tona tuʼulaga? ʼAki te meʼa ʼaē ko ia ko te polofeta moʼoni. Neʼe ina fakakikite te ʼu tau, te ʼu hoge, te ʼu mafuike, te fai fakapō, pea mo te puli ʼo te ʼofa ʼaē kua tou mamata kiai ia ʼaho nei. Pea tahi ʼaē meʼa, neʼe ina fakakikite te meʼa ʼaenī: “Ko te logo lelei ʼaenī ʼo te puleʼaga ʼe faka mafola anai ʼi te kele katoa, ko he meʼa fakamoʼoni ia ki te ʼu puleʼaga katoa; pea hoko mai ai leva te fakaʼosi.” (Mateo 24:3-14) Ko te hoko ʼo te ʼu lea faka polofeta ʼaia ʼe fakamoʼoni ʼaki ai ko Sesu ʼe ko te Kilisito ʼaē neʼe fakatuʼuake, ʼe pule fakapulipuli ia ‘ ʼi te lotolotoiga ʼo tona ʼu fili,’ pea kua vave pe anai tana fakatuʼu te mālama foʼou ʼa te ʼAtua.—Pesalemo 110:1, 2; Taniela 2:44; Fakahā 21:1-5.

ʼI te temi nei kua ʼaoga tāfito ki te malamanei he Fakamaʼuli ʼe poto age ʼi te ʼu poto fakatagata. He koʼe koa la ʼe tonu ke tou lotolotolua ʼo ʼuhiga mo Sesu ʼaē, ʼe ko ia tokotahi pe neʼe fili tonu moʼo hāofaki ʼo te malamanei? Ko Soane ʼaē neʼe sio mata ki te ʼu milakulo fakaofoofo pea mo te fakatuʼuake ʼo Sesu, neʼe ina ʼui fēnei: “Tahi ʼaē meʼa, neʼe mātou sisio pea neʼe mātou fakamoʼoni ko te Tāmai neʼe ina fekauʼi mai tona ʼAlo ko he Fakamaʼuli ʼo te malamanei.” (1 Soane 4:14; vakaʼi ia Soane 4:42.) Ohage pe ko tatou, ʼe mole ʼaoga hatatou lotolotolua ki te maʼuli ʼo Sesu, tana ʼu milakulo, tona mate, mo tona fakatuʼuake, pea ʼe mole tonu foki ke tou lotolotolua ki tona fakanofo Hau ʼaē e Sehova ʼAtua ʼi Tona Toʼomataʼu. ʼE mahino ia, ko Sesu mai Nasaleti ʼe ko te Hau ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua pea ʼe ko te “Fakamaʼuli ʼo te malamanei.”—Mateo 6:10.

[Nota ʼi te lalo pasina]