ʼE Tonu Koa Ke Fakafeagai Te Talatisio Ki Te Moʼoni?

NEʼE ʼiloʼi papau e Martin Lutelo ʼe tonu tana manatu. Neʼe ʼui maʼana ko te Tohi-Tapu ʼe ʼalutahi mo tana manatu. Kae neʼe ʼiloʼi papau e te tagata sivi fetuʼu Polonia ko Copernic ʼe hala te talatisio ʼo te temi ʼaia.

Ko te tui fea koa? Ko te tui ʼaē ko te kele ʼe ko te lotomalie ʼo te ʼatulaulau, pea ko meʼa fuli ʼe nātou foliʼi te kele. Neʼe ʼui e Copernic, ʼi tona ʼuhiga moʼoni, ʼe ko te kele ʼaē ʼe ina foliʼi te laʼā. Neʼe fakafisi ia Lutelo ki te manatu ʼaia, ʼo ina ʼui fēnei: “Ko te hahaʼi ʼe fagono ki te tagata sivi fetuʼu neʼe hoki haʼu pe, ʼaē ʼe faiga ke ina fakahā ʼe mole ko te lagi, pe ko te laʼā pea mo te māhina ʼaē ʼe takafoli kae ko te kele.”—History of Western Philosophy.

NEʼE tautau fakafeagai te ʼu tui faka talatisio ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe moʼoni. ʼE feala ke nātou uga te hahaʼi ke nātou fai te ʼu meʼa ʼaē ʼe kovi.

ʼE mahino ia, ʼe mole faka ʼuhiga leva ʼe fakafeagai tuʼumaʼu te ʼu talatisio ki te moʼoni. ʼI tona fakahagatonu, neʼe fakaloto mālohiʼi e te ʼapositolo ko Paulo te kau Kilisitiano ʼo tona temi, ke nātou tokakaga ʼo mulimuli ki te ʼu talatisio ʼaē neʼe ina fakahā age kia nātou: “ ʼI te temi nei ʼe ʼau vikiviki koutou koteʼuhi . . . neʼe koutou taupau maʼu te ʼu talatisio ohage pe ko taku fakahā atu ʼaē kia koutou.”—1 Kolonito 11:2; vakaʼi foki ia 2 Tesalonika 2:15; 3:6.

Koteā te faka ʼuhiga ʼo te ʼu palalau ʼa Paulo ʼo ʼuhiga mo “te ʼu talatisio”? ʼI te tohi Auxiliaire pour une meilleure intelligence de la Bible ʼi te pasina 1476, ʼe fakahā mai ai ko te kupu faka Keleka ʼaē neʼe ina fakaʼaogaʼi ʼo ʼuhiga mo te kupu “talatisio,” pa·raʹdo·sis, ko tona faka ʼuhiga, ko he meʼa ʼe “fakahā ʼaki te palalau peʼe ʼaki te faitohi.” Ko te faka ʼuhiga ʼo te kupu fakaʼuvea “ko he talanoa, ko he ʼu akonaki, peʼe ko he ʼu aga neʼe tuku e te ʼu mātuʼa ki tanatou fānau, peʼe ko te faʼahiga manatu peʼe ko te faʼahiga aga.”a Neʼe taupau e te kau Kilisitiano te ʼu talatisio ʼa te ʼapositolo ko Paulo, koteʼuhi neʼe haʼu te ʼu talatisio ʼaia mai te matapuna ʼe lelei.

ʼIo, ko te talatisio ʼe feala ke moʼoni peʼe loi, peʼe lelei peʼe kovi. Ohage la ko te tagata fai filosofia Pilitania ko Bertrand Russell, neʼe ina vikiʼi te hahaʼi ohage ko te tagata ko Copernic ʼo te 16 sēkulō, ʼaē neʼe faitotonu pea mo lototoʼa ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe pipiki ki te talatisio. Ko te hahaʼi ohage ko Russell pea mo Copernic neʼe nātou “fakamoʼoni ko te ʼu talatisio ʼaē neʼe tui kiai te hahaʼi ʼo te temi muʼa ʼe feala ke hala.” ʼE koutou maʼu koa te agapoto ke ʼaua naʼa koutou hoko muliʼi he ʼu talatisio?—Vakaʼi ia Mateo 15:1-9, 14.

Kae koteā la te ʼui ʼo ʼuhiga mo te ʼu tui faka lotu pea mo te ʼu agaʼi fenua? ʼE feala koa ke tou ʼui ʼe totonu pea ʼe mole fakatupu kovi te ʼu meʼa ʼaia? ʼE lava feafeaʼi koa hatatou ʼiloʼi te faʼahi ʼaia? Koteā te meʼa ʼaē ʼe tonu ke tou fai mokā ʼe tou fakatokagaʼi ʼe fakafeagai moʼoni te ʼu talatisio faka lotu ʼaia ki te moʼoni? Ko te alatike ʼaē ka hoa mai ʼe ina vakavakaʼi anai te ʼu fehuʼi ʼaia.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 3]

Universität Leipzig