Te Temi Pea Mo Te Heʼegata—ʼE Tou Mahino Koa Ki Te ʼu Kupu ʼAia?
ʼE ʼUI fēnei e te tikisionalio: “Ko te temi ʼe ko te meʼa ʼo te maʼuli fakatagata ʼaē ʼe fakaofoofo tokotahi.” Ei, ʼe faigataʼa ʼaupito takita fakamahino pe koteā te temi. ʼE feala hatatou ʼui ʼe “fakatotoho” te temi, peʼe “haʼele,” peʼe “haʼele vave,” pea ʼe tou haʼele “ ʼi te lolotoga ʼo te temi.” Kae ʼe mole tou ʼiloʼi papau pe koteā te meʼa ʼaē ʼe tou palalau kiai.
Neʼe ʼui ko te temi ʼe ko te “loaloaga ʼi te vaha ʼo meʼa e lua.” Kae ʼe hā lelei ʼi te ʼaluʼaga ʼo totatou maʼuli, ko te temi ʼe mole fakalogo ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe hoko; ʼe fakalaka te temi tatau aipe peʼe hoko he meʼa peʼe kailoa. Neʼe ʼui e te tagata fai filosofia, ko te temi ʼe mole ko he meʼa moʼoni, ʼe ko he meʼa ʼe tou fakamahalo pe ʼe ʼi ai. Kae ko te ʼaluʼaga ʼo totatou maʼuli ʼe fakatafito ki te temi, koia ʼe feala koa ke ʼui neʼe ko he meʼa pe neʼe tou fakakaukauʼi?
Te Manatu ʼa Te Tohi-Tapu ʼo ʼUhiga Mo Te Temi
ʼE mole fakahā mai e te Tohi-Tapu he faka ʼuhiga ʼo te temi, heʼe mole lagi feala ki te tagata ke mahino katoa ki te faʼahi ʼaia. ʼE toe feiā pe mo te ʼatulaulau ʼaē ʼe mole ʼi ai hona gataʼaga, ʼe ko he meʼa faigataʼa hatatou mahino kiai. ʼE mahino ia, ko te ʼAtua tokotahi ʼaē ʼe mahino katoa pe koteā te temi, heʼe ko ia tokotahi pe ʼaē kua maʼuli “talu mai te ʼu temi heʼegata ʼo aʼu ki te ʼu temi heʼegata.”—Pesalemo 90:2.
Tatau aipe peʼe mole fakahā mai e te Tohi-Tapu te faka ʼuhiga ʼo te temi, kae ʼe ina ʼui ko te temi ʼe ko he meʼa moʼoni. ʼUluaki, ʼe ʼui mai e te Tohi-Tapu neʼe fakatupu e te ʼAtua te ʼu “mālama”—te laʼā, mo te māhina pea mo te ʼu fetuʼu—ke feala hanatou vaheʼi te temi, ke hage ko he ʼu “fakaʼiloga ki te ʼu fasiga taʼu pea mo te ʼu ʼaho pea mo te ʼu taʼu.” ʼE lahi te ʼu meʼa ʼe fakahā mai e te Tohi-Tapu pe ko te temi fea ʼaē neʼe hoko ai. (Senesi 1:14; 5:3-32; 7:11, 12; 11:10-32; Ekesote 12:40, 41) ʼE toe ʼui mai foki e te Tohi-Tapu ke tou fakaʼaogaʼi fakapotopoto te temi ke feala hatatou maʼu te tapuakina ʼo te ʼAtua ʼaē ko te maʼuli heʼegata, te ʼamanaki ʼaē ke tou maʼuʼuli ʼo talu ai.—Efeso 5:15, 16.
Te Maʼuli Heʼegata—ʼE Ko He Meʼa Fakapotopoto Koa?
ʼE lagi ko he meʼa fakatupu lotomamahi kia kita tatatou mole mahino pe koteā te temi, kae ki te tokolahi ko te maʼuli heʼegata, peʼe ko te maʼuli ʼo talu ai, ʼe ko te meʼa ʼaē ʼe fakaofoofo tāfito. Ko tona tupuʼaga, heʼe kia kita ko te temi neʼe ʼi ai tuʼumaʼu tona pikipikiga mo te ʼaho tupu, mo te matutuʼa pea mo te mate. Koia, ʼe kita faka ʼuhigaʼi te temi ko tokita liliu ʼo matuʼa. Ki te tokolahi ko he faka ʼuhigaʼi keheʼi ʼo te temi ʼe fakafeagai ia ki te ʼuhiga moʼoni ʼo te temi. ʼE lagi nātou feʼekeʼaki fēnei: ‘He koʼe koa ʼe kehekehe te meʼa ʼaē ʼe hoko ki te tagata mo te meʼa ʼaē ʼe hoko ki te ʼu meʼa maʼuli fuli ʼaē?’
Kae ʼe nātou galoʼi te meʼa ʼaenī, ʼe lahi te ʼu faʼahi ʼaē ʼe kehe ai te tagata mo te tahi ʼu fakatupu. Ohage la, ʼe poto age te tagata ʼi te ʼu manu. Logope la te ʼui ʼa ʼihi ʼe popoto te ʼu manu, kae ʼe mole feala ke nātou fai he ʼu meʼa mo kapau neʼe mole fakatupu nātou ʼaki te ʼu fealagia ʼaia. ʼE mole nātou maʼu te ʼu fealagia ʼaē ke nātou fai tuketuke, peʼe fai pena, pea ʼe mole feala hanatou fakahā te ʼofa pea mo te loto fakafetaʼi ohage ko te tagata. Kapau neʼe foaki ki te tagata he ʼu kalitate pea mo he ʼu fealagia ʼe maʼuhiga ʼaupito ki te ʼaluʼaga ʼo tona maʼuli, he koʼe koa neʼe mole tuku ki ai he temi loaloaga ke maʼuli ai?
ʼI te tahi faʼahi, ʼe mole ko he meʼa faikehe koa la te maʼuli ʼo he ʼu fuʼu ʼakau ia taʼu ʼe lauʼi afe ka ki te tagata ʼe maʼuli pe ia taʼu e 70 peʼe 80 logola tona poto? Pea ʼe mole ko he meʼa fakapunamaʼuli koa la te maʼuli ʼo te ʼu fonu ia taʼu e 200 kae nounou age te maʼuli ia ʼo te tagata ʼaē ʼe lahi age tona ʼu fealagia pea mo tona ʼu faiva?
Logope la ʼe mole lava mahino te tagata pe koteā te temi pea mo te heʼegata, kae ko te fakapapau ʼo ʼuhiga mo te maʼuli ʼo talu ai ʼe fakatafito moʼoni ki te Tohi-Tapu heʼe tuʼa 40 tana fakaʼaogaʼi te kupu “maʼuli heʼegata.” Kae kapau neʼe fakatuʼutuʼu e te ʼAtua ke maʼuli te hahaʼi ʼo talu ai, he koʼe neʼe mole hoko te faʼahi ʼaia? ʼE tou vakaʼi anai te tali ki te fehuʼi ʼaia ʼi te lua alatike.