Tonatou Maʼuli

Neʼe Ma Fakahū Te ʼOfa Kia Sehova Ki Te Loto ʼo Tamā Fānau

NEʼE FAKAMATALA E WERNER MATZEN

ʼI te ʼu taʼu ki muʼa atu, neʼe fakatoʼo mai e toku foha ʼuluaki ia te Tohi-Tapu. Neʼe ina tohi fēnei ʼi te loto takafi: “Papa, ʼofa pe ke takitaki totatou maʼuli faka famili e te Folafola ʼa Sehova. ʼOfa atu, tou foha ʼuluaki.” ʼE mahino anai te ʼu mātuʼa ki te fiafia ʼo toku loto pea mo taku fakafetaʼi ki te ʼu palalau ʼaia. ʼI te temi ʼaia neʼe mole ʼau ʼiloʼi te ʼu faʼahiga fihifihia ka tau anai mo toku famili.

NEʼE ʼau tupu ʼi te taʼu 1924 ʼi Halstenbek, ko te kolo ʼe tuʼu ia kilometa e 20 mai te ʼuafu ʼo Hambourg, pea neʼe taupau ʼau e taku faʼe pea mo taku kui tagata. ʼI taku ʼosi ako te faʼu ʼo te ʼu meʼa gāue, neʼe fakahū ʼau ʼi te taʼu 1942 ki te Wehrmacht, ia te solia Siamani. Ko te meʼa ʼaē neʼe ʼau sio kiai lolotoga te Lua Tau Faka Malamanei ʼi te tau ʼaē neʼe fai ki te kau Lusia, neʼe ko he meʼa fakalialia ʼaupito. Neʼe ʼau maʼu te mahaki ko te fièvre typhoïde, kae hili ʼaia toku faitoʼo pea neʼe toe ʼave ʼau ki te tau. ʼI te māhina ʼo Sanualio ʼo te taʼu 1945, ʼi taku nofo ʼi Lodz, ʼi Polonia, neʼe ʼau lavea kovi ai pea neʼe ʼave ʼau ki te lopitali ʼo te solia. Lolotoga taku nofo ʼi te lopitali ʼaia, neʼe gata ai te tau. ʼI taku nofo ʼi te lopitali pea ki muli age ʼi taku nofo pilisoni ʼi te lotoʼā fakamamahi ʼo Neuengamme, neʼe lahi te ʼu meʼa neʼe ʼau fakakaukauʼi. Neʼe hoha taku fakakaukau ki te fehuʼi ʼaenī, peʼe ʼi ai moʼoni koa he ʼAtua? Pea kapau ʼe ʼi ai he ʼAtua, he koʼe koa ʼe ina fakagafua he toe aga fekai feiā?

Mole faʼa fualoa ki toku faka ʼāteaina mai te lotoʼā fakamamahi, ʼi te māhina ʼo Sepetepeli ʼo te taʼu 1947, neʼe ʼau ʼohoana mo Karla. Neʼe ma lalahi ake ʼi te kolo e tahi, kae ko Karla neʼe Lotu Katolika, kae neʼe mole akoʼi mai he lotu kia ʼau. Neʼe ʼui mai e te patele ʼaē neʼe ina fakatapu māua ke ma lau te Tāmai ʼe ʼi selo ʼi te afiafi fuli. Neʼe ma mulimuli ki te meʼa ʼaē neʼe ina ʼui mai, kae neʼe mole ma faʼa mahino ki te meʼa ʼaē neʼe ma faikoleʼi.

Hili te taʼu katoa pea tupu ia Hans Werner. ʼI te temi ʼaia, neʼe fakaʼiloʼilo mai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova e te tagata neʼe ma gāue tahi, ko Wilhelm Ahrens. Neʼe ina fakahā mai ʼi te Tohi-Tapu ʼe hoko anai he ʼaho ʼe gata ai anai ia te ʼu tau. (Pesalemo 46:9) ʼI te temi fakatō lau ʼo te taʼu 1950, neʼe ʼau papitema ʼo fakahā ai taku foaki toku maʼuli kia Sehova. Neʼe ʼau fiafia, heʼe hili te taʼu katoa pea papitema mo toku ʼohoana!

Ko Te Pusiaki ʼo Te Fānau ʼi Te ʼu Ala ʼa Sehova

Neʼe ʼau lau ʼi te Tohi-Tapu ko Sehova ʼaē neʼe ina fakatuʼutuʼu te nofo ʼohoana. (Senesi 1:26-28; 2:22-24) ʼI taku sio mata ki te tupu ake ʼo tamā fānau—ia Hans Werner, mo Karl-Heinz; mo Michael, mo Gabriele, pea mo Thomas—neʼe lēsili mālohi ai taku fakapapau ʼaē ke lelei toku ʼuhiga tagata ʼohoana pea mo tāmai. Ko Karla mo ʼau neʼe ma ōfo ʼi te tutupu ake ʼo tamā fānau fuli.

Ko te fakatahi lahi ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Nuremberg ʼi te taʼu 1953 neʼe ko he lakaga maʼuhiga ki tomatou famili. ʼI te Feliaono hili hoʼatā, lolotoga te akonaki “Te Taupau ʼo Te Fānau ʼi Te Mālama Foʼou,” neʼe ʼui e te tagata faiakonaki te meʼa neʼe mole toe galo ia māua: “Ko te tofiʼa lahi ʼaupito ʼe tou lava foaki ki ʼatatou fānau ʼe ko te loto ʼaē ke nātou liliu ko he ʼu kaugana ʼa te ʼAtua.” ʼAki te tokoni ʼa Sehova, ko Karla mo ʼau neʼe ma fia fai te potu ʼaia. Kae ʼo feafeaʼi?

ʼI te kamata, neʼe mātou fakatuʼutuʼu ke mātou faikole faka famili ʼi te ʼaho fuli. Neʼe ako ai e tamā fānau ia te maʼuhiga ʼo te faikole. Neʼe mahino vave tamā fānau fuli ʼe mātou faikole tuʼumaʼu ʼi muʼa ʼo te kai. Māʼia mo tanatou kei liliki, ʼi tanatou sio ki tanatou hina pipolo, neʼe punou tonatou ʼulu pea mo ʼukuma. ʼI te tahi lakaga, neʼe fakaafe mātou ki te fai ʼohoana ʼo te ʼu kāiga ʼo toku ʼohoana, kae ʼe mole ko he kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼI te hili ʼo te toʼotoʼoga, neʼe fai te fakaafe e te ʼu mātuʼa ʼo te taumatuʼa foʼou ki te meʼa kai. Neʼe kua fia kakai te hahaʼi. Kae neʼe mole loto e Karl-Heinz, ʼaē neʼe kei taʼu nima, ke fai feiā. Neʼe ina ʼui fēnei: “Silou age, kae ke fai muʼa he kole.” Neʼe sioʼi ia ia e te kau fakaafe, pea nātou haga mai kia māua, pea ʼosi ʼaia pea nātou haga age ki te tagata ʼaē neʼe ina fai te fakaafe. Moʼo fakaleluʼi te meʼa ʼaia neʼe hoko, neʼe ʼau ʼui age ke ʼau fai he kole moʼo fakamālo ki te meʼa kai, pea neʼe ʼio kiai te tagata fai fakaafe.

Neʼe fakamanatuʼi mai e te lakaga ʼaia ia te ʼu palalau ʼaenī ʼa Sesu: “Mai te gutu ʼo te kihiʼi tamaliki pea mo nātou ʼaē ʼe kei huhu, neʼe ke foaki ia te fakavikiviki.” (Mateo 21:16, MN ) Neʼe ma ʼiloʼi ai ko tamatou ʼu faikole fakamalotoloto ʼaē neʼe fai tuʼumaʼu, neʼe tokoni ki te fānau ke nātou faka ʼuhiga ia Sehova ohage ko hanatou Tāmai ʼofa ʼe nofo ʼi te lagi.

Tomā Maʼua Ia Muʼa ʼo Sehova

Ko te akoʼi ʼo te fānau ke nātou ʼoʼofa ki te ʼAtua ʼe fakamaʼua kiai he lau pea mo he ako tuʼumaʼu ʼo tana Folafola. ʼI tamā mahino ki te koga ʼaia, neʼe fai tamatou ako faka famili ʼi te vāhaʼa fuli, ʼo mātou fai ʼi te ʼu Mōnite afiafi. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe vaha ia taʼu e hiva te toe ʼuluaki pea mo te toe muli, koia neʼe kehekehe te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼaoga kia nātou, koia neʼe mole feala ai hamatou fai katoa he tohi e tahi mo nātou fuli.

Pea kia nātou ʼaē ʼe mole heʼeki ako, neʼe ma fai he ako ʼe faigafua. Neʼe fakaʼaogaʼi e Karla te vaega faka Tohi-Tapu pe e tahi, peʼe ina fakaʼaogaʼi te ʼu paki ʼi te ʼu tohi faka Tohi-Tapu. ʼE kei ʼau manatuʼi lelei te ʼu fafagu ʼo māua ʼi te kei uhuuhu, e tamā ʼu tamaliki muli, ʼo nātou hake mai ki tomā palepale ʼo fakahā mai te ʼu paki ʼaē ʼe nātou leleiʼia ʼi te tohi Le monde nouveau (Fakapilitānia).a

Neʼe liliu ia Karla ʼo faiva ʼi te akoʼi ki te fānau te ʼu tuʼuga tupuʼaga ʼo te maʼua ʼaē ke tou ʼoʼofa fuli kia Sehova. ʼE hage ʼe faigafua, kae ʼi tona fakahagatonu, neʼe tonu ia kia Karla mo ʼau ke ma faʼafai ʼi te temi fuli, ʼi te faʼahi fakasino pea mo te faʼahi ʼo te loto. Kae neʼe mole ma fiu ʼi he temi. Neʼe ma loto ke ma fakahū tautonu te koga ʼaia ki tonatou loto ʼi muʼa ʼo he fakalotoʼi nātou e he tahi ʼu hahaʼi ʼe mole nātou ʼiloʼi ia Sehova. Koia, ʼi te temi pe ʼaē neʼe kua nātou popoto ai ʼi te heheka fakalelei, neʼe ma loto mālohi ai ke kau tamā fānau ki te ako faka famili.

ʼI tomā ʼuhiga mātuʼa, neʼe mahino kia Karla mo ʼau ia te maʼuhiga ʼaē ke ma tuku he faʼifaʼitaki lelei ki tamā fānau ʼi te faʼahi ʼo te tauhi. Koia, peʼe mātou kakai, peʼe mātou fai ʼōloto, peʼe mātou ʼolo ʼo haʼele, neʼe ma faigaʼi aipe ke ma fakaloto mālohiʼi te ʼu felogoi ʼa tamā fānau takitahi mo Sehova. (Teutalonome 6:6, 7) Neʼe ma faigaʼi ke takitahi te tamasiʼi mo tana Tohi-Tapu talu mai tana kei veliveli. Pea tahi ʼaē meʼa mokā maʼu te ʼu nusipepa foʼou, neʼe ʼau tohi te ʼu higoa ʼo nātou fuli ki ʼanatou ʼu nusipepa takitokotahi. Neʼe akoʼi ai e te fānau te takitahi mo tana tohi. Neʼe ma fakatuʼutuʼu ke fakatoʼo he ʼu alatike ʼi he faʼahiga Réveillez-vous ! pe ke lau e tamā fānau. ʼI te ʼosi kakai ʼi te ʼAhotapu hoʼatā, neʼe nātou fakamatalatala mai te ʼu meʼa ʼaē neʼe nātou mahino kiai ʼi te ʼu alatike ʼaia.

Neʼe Ma Tokaga Lelei Ki Tamā Fānau

Neʼe mole faigafua tuʼumaʼu te akoʼi ʼo tamā fānau. ʼI te lalahi ake ʼa te fānau, neʼe ma tokagaʼi moʼo fakatupu te ʼofa ʼi tonatou loto neʼe maʼua muʼa ke ma ʼiloʼi peʼe koteā ʼaē ʼi tonatou loto. Neʼe tonu kia māua ke ma fakalogo fakalelei ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe nātou fakahā mai. ʼI ʼihi temi, neʼe ʼi ai te ʼu meʼa neʼe fia meomeo kiai tamā fānau, koia neʼe ma heheka ifo ki lalo pea ma palalau mo nātou ki te ʼaluʼaga ʼaia. ʼI te ʼosi ʼo te ako faka famili, neʼe ʼi ai te vaeluaʼi hola neʼe tuku keheʼi. Neʼe feala ai kia nātou ke nātou palalau fakahagatonu mai ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe nātou mamahi ai.

Ohage la, maʼa Thomas pea mo Gabriele, te ʼu toe muli, neʼe ma fakapelepeleʼi tāfito te tama muʼa. ʼI te tahi lakaga, neʼe nā tala fakahagatonu mai: “Papa, maʼa māua ko Mama mo koe ʼe koulua tuku ia Hans Werner ke faʼifaʼitaliha.” ʼI taku logo ki te meʼa ʼaia, neʼe ʼau punamaʼuli. Kae ʼi tamā ʼosi vakavakaʼi fakalelei te koga ʼaia, neʼe ma fakamoʼoni age ki te fānau, neʼe nātou tonu ʼi te potu ʼaia. Koia, neʼe ma faigaʼi ai ke ma fakatatau tamā fānau fuli.

ʼI ʼihi temi, neʼe ʼau hoko fai he ʼu tūʼa ki tamā fānau, pe neʼe ʼau fakapalatahi. ʼI te ʼu taʼi lakaga ʼaia, neʼe tonu ai kia māua ʼi tomā ʼuhiga mātuʼa ke ma ako ia te faifakalelei. Hili te koga ʼaia, pea mātou faikole kia Sehova. Neʼe maʼuhiga ke ʼiloʼi e te fānau ʼe poto tanatou tāmai ʼi te faifakalelei kia Sehova pea kia nātou. Neʼe tupu ai hamatou felogoi lelei pea mo fakakaumeʼa mo nātou. Neʼe nātou tautau ʼui mai kia māua, “Ko koulua, ko tamatou ʼu kaumeʼa lelei.” Pea neʼe ma fiafia ʼaupito ai.

Ko te gāue fakatahi ʼi te maʼuli faka famili, ʼe fakatupu ai he faifaitahi. ʼO ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia, neʼe mātou takitahi mo tana gāue. Neʼe hinoʼi ia Hans Werner ke ʼalu tuʼa tahi ʼi te vāhaʼa ki te fale koloā ʼo fai te ʼu fakatau, pea neʼe fakatoʼo age ki ai te falā pea mo te lisi ʼo te ʼu fakatau. ʼI te tahi vāhaʼa, neʼe mole ma fakatoʼo age ki ai he lisi peʼe ko he foʼi falā. Neʼe ina fehuʼi age ki tana faʼe pe koʼe kua feiā leva, pea neʼe tali age e tana faʼe ʼe mole heʼeki maʼu he foʼi falā. Neʼe fefanafanaʼaki te fānau, pea hili ʼaia pea nātou tahi ʼōmai mo tana kiʼi puha tānaki falā ʼo nātou huaʼi ki te laupapa. Pea nātou ʼui fuli: “Mama, kua lava ʼi te temi nei ke fai he ʼu faifakatau!” ʼIo, neʼe akoʼi e te fānau ia te tokoni mo kapau neʼe ʼi ai he puleʼaki neʼe tonu ke foimo fai, pea ko te koga ʼaia neʼe ina fakamālohi te faifaitahi ʼo te famili.

ʼAki te temi, neʼe kamata tokagaʼi e tamā ʼu tama ia te tamaliki fafine. Ohage la, ko Thomas neʼe manako ki te finemui ʼe taʼu 16 pea ʼe ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe ʼau fakamahino age ki ai, kapau kua ʼofa moʼoni ki te taʼahine, pea neʼe tonu ke ina fakakaukauʼi te nofo ʼohoana pea mo te ʼu maʼua ʼaē ki tona ʼohoana mo tana fānau. Neʼe mahino ai ia Thomas ʼe mole heʼeki katoa ki te ʼohoana, koteʼuhi ʼe kei taʼu 18 pe.

Ko Te Tuputupu ʼo Te Famili

ʼI tanatou kei liliki, neʼe nātou fakahoahoa takitahi ki te Ako ʼo te Minisitelio Faka Teokalatike. Neʼe ma fakalogo fakalelei ki tanatou ʼu kiʼi faiakonaki pea mo tanatou ʼu kiʼi fai palalau, pea neʼe ko he fakaloto mālohiʼi ʼaia kia māua, koteʼuhi neʼe ma sio ki te ʼoʼofa moʼoni ʼo tamā fānau ki te ʼAtua. Neʼe fakamatala e te ʼu taupau faka silikosikilipisio peʼe faka tisitilike ʼaē neʼe tautau nonofo mo mātou, ia te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi tonatou maʼuli peʼe ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe nātou lau ʼi te Tohi-Tapu. Neʼe tokoni te ʼu tagata ʼaia mo ʼonatou ʼu ʼohoana ki te fakatuputupu ʼi te loto ʼo tomatou famili ia te manako ki te gāue temi katoa.

Neʼe ma fakatalitali ki te ʼu fakatahi lalahi. Neʼe ko he ʼu lakaga maʼuhiga ki tamā faiga ke ma fakatuputupu ʼi tamā fānau ia te loto ʼaē ke nātou liliu ko he ʼu kaugana ʼa te ʼAtua. Maʼa te fānau, neʼe ko he lakaga makehe mokā nātou ʼai tanatou ʼu kate ki te fakatahi ʼi muʼa ʼo tanatou ʼolo ki te fakatahi. Neʼe malave kia māua ʼi te papitema ʼa Hans Werner ʼi tona taʼu hogofulu. Maʼa te tokolahi, neʼe kei veliveli fau ke ina foaki tona maʼuli kia Sehova, kae ʼi tona taʼu 50, neʼe ina ʼui ʼe fakafetaʼi ʼi tana tauhi kia Sehova lolotoga taʼu e 40.

Neʼe ma fakahā ki tamā fānau ia te maʼuhiga ʼaē ke nātou maʼu he ʼu felogoi takitokotahi mo Sehova, kae neʼe mole ma fakakinauʼi ia nātou ki te foaki ʼo tonatou maʼuli. Kae neʼe ma fiafia ʼi tanatou tuputupu ʼo aʼu ki te papitema, ʼi te temi ʼaē kua nātou fakafuafua ko te temi tonu ʼaia.

Ko Te Ako ʼo Te Tuku Te ʼu Kavega Kia Sehova

ʼI te taʼu 1971, neʼe ma fiafia lahi ʼi te maʼu e Hans Werner tana pepa ʼi tana kau ki te 51 kalasi ʼo te Faleako Faka Tohi-Tapu ʼo Kalaate ʼo Te Watchtower, pea neʼe hinoʼi ke gāue misionea ʼi Sepania. Neʼe fakahoahoa takitahi tamā fānau ki te gāue temi katoa, pea ʼi tomā ʼuhiga mātuʼa neʼe lahi ʼaupito tomā fiafia. Pea ko te temi ʼaia ʼaē neʼe fakatoʼo mai ai e Hans Werner te Tohi-Tapu neʼe tohi ai te meʼa ʼaē ʼe fakamatala ʼi te kamataʼaga ʼo te alatike ʼaenī. Neʼe teitei katoa tomā fiafia ki tomā kiʼi famili.

ʼI te temi ʼaia neʼe ma tokagaʼi te ʼaoga ʼaē ke lahi te pipiki maʼu kia Sehova. Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe ma sisio ai ki tamā fānau ʼaē kua lalahi ake neʼe nātou tau mo te ʼu fihifihia neʼe ʼahiʼahiʼi ai tanatou tui. Ohage la, ko tamā taʼahine ko Gabriele neʼe mole hāo mai te ʼu mamahi. ʼI te taʼu 1976 neʼe ʼohoana mo Lothar. Hili pe ʼaia tanā ʼohoana, pea mahaki ia Lothar. Neʼe ʼāsili tana gaʼegaʼe, pea neʼe tokaga ia Gabriele ki ai ʼo aʼu ki tana mate. Ko tamā sio ki he tahi ʼo te famili neʼe haohaoa ʼe liliu ʼo mahaki pea mate, neʼe ina fakamanatuʼi mai ai te ʼaoga ʼaupito kia tatou ia te tokoni ʼofa ʼa Sehova.—Isaia 33:2.

Ko Te ʼu Pilivilesio ʼi Te Kautahi ʼa Sehova

ʼI te taʼu 1955 ʼaē neʼe fakanofo ai ʼau ke ʼau taupau pelesita ki te kokelekasio, maʼa ʼaku neʼe mole heʼeki ʼau maʼu te ʼu kalitate feʼauga ki te maʼua ʼaia. Neʼe lahi te ʼu gāue ʼaē neʼe tonu ke ʼau fai, koia moʼo fakahoko lelei te ʼu maʼua ʼo te kokelekasio neʼe tonu ke ʼau ʼala ʼi ʼihi uhu ʼi te hola fā māfoatā. Neʼe lagolago lelei mai toku ʼohoana mo taku fānau, ʼo nātou fai puleʼaki ke ʼaua naʼa fakalelu ʼau ʼi te afiafi mo kapau neʼe kei ʼi ai haku ʼu gāue.

Kae ʼi tomatou maʼuli faka famili, neʼe lahi te temi neʼe mātou fakatahi ai. ʼI ʼihi temi neʼe tuku mai e taku patolo tana motokā pea neʼe mātou lava ʼolo ai ʼo haʼele faka famili. Neʼe leleiʼia e te fānau ia te ʼu lakaga ʼaē neʼe mātou ako ai ia Te Tule Leʼo ʼi te vao matuʼa. Neʼe mātou haʼele fakatahi, pea ʼi ʼihi temi neʼe mātou hihiva pea mo mahōlō mo te harmonica mokā mātou ʼolo ʼo haʼele ʼi te vao matuʼa.

ʼI te taʼu 1978, neʼe hinoʼi ʼau ke ʼau fetogi te tagata taupau feʼaluʼaki. ʼI taku tuʼania, neʼe ʼau faikole fēnei: “Sehova, ʼe ʼau logoʼi ʼe mole ʼau lavaʼi te koga ʼaenī. Kae kapau ʼe ke loto ke ʼau ʼahiʼahi, pea ʼe ʼau fai anai ia meʼa fuli ʼe ʼau lavaʼi.” Hili te ʼu taʼu e lua, ʼi toku taʼu 54, neʼe ʼau fakatoʼo taku matani gāue ki toku foha muli, ia Thomas.

Kua lalahi fuli tamā fānau, pea kua ʼi ai te faigamālie kia ʼau mo Karla ke lahi tamā gāue kia Sehova. ʼI te taʼu pe ʼaia, neʼe hinoʼi ʼau ke ʼau taupau feʼaluʼaki ʼi te tahi koga ʼo Hambourg pea mo te potu fuli ʼo Schleswig-Holstein. ʼAki te ʼu meʼa ʼaē kua hoko kia māua ʼi tamā taupau tamaliki, neʼe ma mahino lelei ki te ʼu mātuʼa mo tanatou ʼu fānau.

Hili te ʼu taʼu e hogofulu ʼi tana muliʼi ia ʼau ki te gāue feʼaluʼaki, neʼe tonu ke tafa ia Karla. ʼI te taʼu pe ʼaia, neʼe maʼu e te kau tōketā te kosea ʼi toku ʼulu. Koia neʼe tonu ai ke ʼau tuku taku selevisi tagata taupau feʼaluʼaki kae tafa muʼa toku ʼulu. Kua hili nei taʼu e tolu neʼe kei ʼau lava fai te gāue ʼa he taupau feʼaluʼaki. Ko Karla mo ʼau kua ma taʼu 70 pea ʼe mole kei ma lava kau ki te gāue feʼaluʼaki. Neʼe tokoni mai ia Sehova ke ʼaua tamā faiga ki he meʼa ʼe mole kei ma lavaʼi.

Ka ma sioʼi te temi kua hili, ko Karla mo ʼau ʼe ma fakafetaʼi kia Sehova ki tana tokoni mai ke ma fakahū ki te ʼu loto ʼo tamā fānau, te ʼofa ki te moʼoni. (Tāʼaga Lea 22:6) Lolotoga te ʼu taʼu, neʼe takitaki pea mo akoʼi māua e Sehova, ʼo tokoni mai ki te fakahoko ʼo tomā ʼu maʼua. Logola tamā kua matutuʼa pea mo mahamahaki, kae ki tomā ʼofa ʼaē kia Sehova ʼe kei foʼou aipe pea mo maʼuli.—Loma 12:10, 11.

[Kiʼi nota]

[Paki ʼo te pasina 26]

Ko tamatou famili, ʼe mātou haʼele ʼi te vaʼe Vaitafe ʼo Elbe, ʼi Hambourg, ʼi te taʼu 1965

[Paki ʼo te pasina 28]

Ko ʼihi ʼo te famili ʼi te fakatahi faka malamanei ʼi Berlin ʼi te taʼu 1998

[Paki ʼo te pasina 29]

Ko ʼau mo Karla