Te Matalelei ʼo Te ʼu Meʼa ʼAē Neʼe Fakatupu e Sehova

“Te ʼu Koloā ʼAē ʼe Mahu ʼi Te ʼu Tai”

ʼI TE to ʼo te laʼā, ko te kiʼi matagi ʼe ina faka hou te fuga tai, ʼo agi te ʼu peau ki te mataʼone. Tokolahi te hahaʼi ʼe nātou fia ʼolo ʼo mālōlō ʼi te matatai, pea mo maʼu ai he fīmālie ʼi te logoaʼa ʼa te tai.a

ʼI te malamanei, ʼe maʼu ai te ʼu matatai lalahi feiā ʼi ni ʼu kilometa. Talu mai fualoa kua fakatuʼu te ʼu tuʼakoi ki te ʼone pea mo te tai. Neʼe ko te Tupuʼaga ʼaē neʼe ina fai te ʼu tuʼakoi ʼaia. ʼO ʼuhiga mo ia totonu, ʼe ʼui e te ʼAtua neʼe ina “ ʼai te ʼone ko he tuʼakoi ki te tai.” ʼE ina toe ʼui fēnei: “Tatau aipe peʼe malaga tona ʼu peau kae ʼe mole nātou mālo anai; tatau aipe peʼe nātou mālohi kae ʼe mole nātou lava fakalaka ʼi ai.”​—Selemia 5⁠:22; Sopo 38⁠:8; Pesalemo 33⁠:⁠7.

ʼE lahi te vai ʼaē ʼe maʼu ʼi totatou kele. Ko te vai e 70 ʼi te teau ʼe ina ʼaofi te kele. Neʼe teuteuʼi e Sehova te kele ko he nofoʼaga maʼa te tagata, pea neʼe ina fakatotonu fēnei: “Ke tānaki te ʼu vai ʼaē ʼi te lalo lagi ko he meʼa ʼe tahi, pea ke hā te kele.” Pea “neʼe hoko te meʼa ʼaia.” ʼE toe ʼui fēnei e te Tohi-Tapu: “Neʼe fakahigoa ai e te ʼAtua ko te Kele, kae ina fakahigoa te fakatahi ʼo te ʼu vai ko te ʼu Tai. Pea neʼe sio e te ʼAtua neʼe lelei te faʼahi ʼaia.” (Senesi 1⁠:​9, 10) Koteā te gāue ʼaē ʼe fai e te tai?

ʼE lahi te ʼu ʼaluʼaga ʼe taupau ai e te ʼu tai te maʼuli. Ohage la, ʼe feala ki te tai ke ina tānaki te māfana. Koia ko te ʼu tai ʼe ko he ʼu tānakiʼaga ʼo te māfana, ʼe nātou tokoni ki te fakafuafua ʼo te momoko kovi ʼi te fasiga taʼu momoko.

ʼE toe taupau e te vai te maʼuli ʼi te tahi age faʼahi. ʼE faigafua age pe ki te vai hana fakahuhuʼa ia meʼa fuape. Kapau ʼe faka fealagia e te ʼu gāue faka chimiques ia te maʼuli, ko te vai ʼe ʼaoga ia moʼo fakahuhuʼa ʼo te ʼu meʼa faka chimiques pea mo fakatahiʼi nātou. Ko te ʼu manu pea mo te ʼu vao ʼakau ʼe fonu ia nātou ia te ʼu meʼa faka chimiques. ʼE ʼui fēnei e te tohi The Sea: “ ʼE ʼaoga te vai ki te ʼu meʼa maʼuli fuli​—ko te vai ʼe haʼu mai te ʼu tai, maʼa te ʼu fuʼu ʼakau pea mo te ʼu manu ʼaē ʼe maʼuʼuli ʼi te kele.”

Ko te ʼu vai ʼo te ʼu tai ʼe toe maʼuhiga moʼo fakamaʼa te ʼaele. Ko te ʼu kihiʼi manu liliki pea mo te ʼu kiʼi limu liliki ʼaupito ʼo te tai ʼe nātou fakaʼaogaʼi te ʼaele ʼaē ʼe tou līaki kae nātou fakatupu te ʼaele ʼaē ʼe ʼaoga kia tatou. Ohage ko tona ʼui e te tagata fai fekumi, “ko te 70 ʼi te teau ʼo te ʼaele ʼaē ʼe tou mānava kiai ʼaē ʼe fakatupu ʼi te taʼu fuli, ʼe haʼu mai te ʼu kihiʼi manu ʼo te tai ko te plancton.”

ʼE toe fakatupu e te ʼu tai te ʼu faitoʼo ʼaē ʼe ʼaoga ki ʼihi ʼu mahaki. Kua hili kiai ni ʼu sēkulō, neʼe maʼu te ʼu meʼa ʼi te ika ʼo fakaʼaogaʼi ohage ko he faitoʼo. Kua fualoa te fakaʼaogaʼi ʼo te ʼu lolo ʼo te ʼate ʼo te ika ʼaē ʼe higoa ko te morue. Mole heʼeki faʼa fualoa, ko te ʼu meʼa faitoʼo mai te ʼu ika pea mo te tahi ʼu manu ʼo te tai ʼe fakaʼaogaʼi moʼo faitoʼo te hela pea mo te ʼu mikolope fakatupu mahaki, pea mo te kosea.

Neʼe faiga ke fakafuafua te ʼu lelei ʼaē ʼe tou maʼu mai te tai. Logola ʼe mole feala ke ʼiloʼi lelei, kae neʼe fakafuafua e te hahaʼi kumi ko te vahe 2 ʼi te 3 ʼo te ʼu lelei ʼaē ʼe tou maʼu mai te natula ʼe haʼu mai te ʼu tai. ʼE fakamoʼoni e te faʼahi ʼaia te tupuʼaga ʼo te fakatupu ʼo te ʼu tai​—moʼo foaki te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ki te maʼuli pea mo taupau te maʼuli. ʼE ʼalutahi te fakatuʼutuʼu ʼaia mo te meʼa ʼaē ʼe higoaʼi fēnei e te Tohi-Tapu ko “te ʼu koloā ʼaē ʼe mahu ʼi te ʼu tai.”​—Teutalonome 33⁠:⁠19.

ʼE faka kolōlia ai ia Sehova, heʼe ko ia te Tupuʼaga ʼo te ʼu koloā ʼaia. Neʼe uga ai Nehemia ke ina fakavikiviki fēnei kia te ia: “Ko koe Sehova, tokotahi, ia koe neʼe ke faʼu te ʼu lagi, . . . te ʼu tai pea mo meʼa fuli ʼaē ʼe maʼuʼuli ai, pea ʼe ke taupau maʼuli ia nātou fuli.”​—Nehemia 9⁠:⁠6.

[Kiʼi nota]

[Talanoa ʼo te pasina 9]

Te Vai, Te Matagi Pea Mo Te ʼu Peau

Ko te vai pea mo te matagi ʼe nā fakatupu he ʼu peau lalahi ʼe mapā ki te ʼu mata maka, ohage ko te paki ʼaenī ʼi Californie, ʼi Amelika. ʼE matalelei tuʼumaʼu pe te ʼu peau ʼo te tai, ʼe ko te fakahā ʼaia ʼo tona mālohi. ʼE toe fakamanatuʼi mai e te ʼu peau te mālohi fakatalakitupua ʼo te Tupuʼaga. Ko Sehova ʼaē ʼe “haʼele ʼi te fuga ʼo te ʼu peau lalahi ʼo te tai.” “ ʼAki tona mālohi neʼe ina lagaʼi te tai, pea ʼaki tona poto neʼe ina laliki ia ia ʼaē ʼe mālohi.” (Sopo 9⁠:8; 26⁠:12) Koia, “ ʼe māʼoluga ia Sehova ʼi te lagi, ʼi te ʼu logoaʼa ʼo te ʼu tai lalahi, mo te ʼu peau lalahi ʼaē ʼe ʼitaʼita.”​—Pesalemo 93⁠:⁠4.

Te ʼu Moʼuga ʼOne

ʼI ʼihi temi, ʼe liliu te ʼu mataʼone ko he ʼu moʼuga ʼone, ohage ko te meʼa ʼaē ʼe tou sio ʼi henī, ʼi te fenua ʼo Namibie, ʼi te potu saute ʼo Afelika. ʼAki te mālohi ʼo te matagi, ʼe liliu te ʼu mataʼone ʼo feiā tona ʼu agaaga. Ko ʼihi ʼu moʼuga ʼone ʼe liliki, kae ko ʼihi ʼe meta 400 tanatou lahi. Ko te toe moʼuga ʼone lahi ʼaia ʼe tokoni mai ke tou mahino ki te talanoa ʼa te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo “te ʼu fisiʼi ʼone ʼaē ʼi te mataʼone.” ʼE fakaʼaogaʼi moʼo talanoa ʼo ʼuhiga mo he meʼa ʼe mole feala ke lau, ʼe faigataʼa tona fakafuafua. (Senesi 22⁠:17) ʼE tou punamaʼuli ia muʼa ʼo te Tupuʼaga, ʼaē neʼe ina faʼu he ʼā ʼaki te ʼone ke mole fakalaka ai te ʼu vai ʼo te tai.

[Paki ʼo te pasina 9]

Ko te tō ʼo te laʼā, ʼi te matatai ʼo Biafra, ʼi Cameroun