Kotou Taupau Maʼu Tokotou Fiafia ʼi Te Temi Matuʼa

1-2. Kotea te faʼahiga sio ʼe maʼu e Sehova ʼo ʼuhiga mo natou ʼae kua vaivavai mo agatonu? (Pesalemo 92:​12-​14; vakaʼi mo te pāki ʼo te takafi.)

ʼI TE malamanei, ʼe kehekehe te faʼahiga sio ʼa te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te vaivai matuʼa. Ohage la, ʼe kei ke manatuʼi koa te temi ʼae neʼe ke kamata ʼulu hina ai? Lagi neʼe ke foimo fusi atu aipe te hina naʼa iloʼi e he tahi. Kae neʼe ke tokagaʼi mole hona fua, he ʼe ʼasili age ia tona hina. ʼE ha mai ʼi te aluʼaga ʼaia, tokolahi ʼe mole natou loto ke ui age kua natou matutuʼa.

² Kae, ʼe kehe ia te faʼahiga sio ʼa Sehova kia natou ʼae ʼe vaivavai. (Taag. 16:31) ʼE ina fakatatau natou ki he ʼu fuʼu ʼakau malolohi. (Lau ia Pesalemo 92:​12-​14.) He koʼe ʼe lelei te fakatatau ʼo natou ki ai? ʼE matalelei ʼaupito te ʼu fuʼu ʼakau ʼae kua fualoa tanatou tutuʼu, ʼuhi he ʼe failau pea mo lahi ai te ʼu matalaʼi ʼakau. Ohage la, ʼe ʼi ai te fuʼu ʼakau lahi ʼi Saponia, pea kua lauʼi taʼu tana maʼuli. Ko ʼihi fuʼu ʼakau lalahi kua taʼu lauʼi ʼafe tupu tanatou tutuʼu. ʼE hage pe te ʼu kaugana ʼa Sehova ʼae kua matutuʼa ko te ʼu fuʼu ʼakau ʼaia. ʼE natou matalelei mo maʼuhiga ʼaupito kia mata ʼo te ʼAtua, he ʼe mole sio Sehova ki ʼonatou ʼulu hina, kae ki ʼonatou kalitate. Pea ʼe fiafia ʼo ʼuhiga mo tanatou faʼa kataki, mo tauhi agatonu kia te Ia lolotoga ni taʼu.

3. Ko ai he ʼu hahaʼi matutuʼa neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova moʼo fakahoko tona finegalo?

³ Ka matuʼa he tahi, ʼe mole fakaʼuhiga leva mole kei maʼuhiga kia Sehova.a ʼE tau fakaʼaogaʼi e Sehova ia natou ʼae kua vaivavai moʼo fakahoko tona finegalo. Ohage la, neʼe kua finematuʼa ia Sala ʼi te fakaha age e Sehova kia ia ʼe liliu anai ko te faʼe ʼo he puleʼaga malohi, pea mo te kui ʼa te Mesia. (Sen. 17:​15-​19) Neʼe kua matuʼa ʼosi ia Moisese ʼi tona fekauʼi e Sehova ke alu ʼo fakaʼateainaʼi te kau Iselaele mai Esipito. (Eke. 7:​6, 7) Pea neʼe kua toe matuʼa foki mo te apositolo ko Soane, ʼi tana tohi te ʼu tohi ʼe nima ʼo te Tohi-Tapu ʼaki te takitaki ʼa Sehova.

4. Ka tou lau ia Taʼaga Lea 15:​15, kotea ʼe feala ke tokoni ki te kau matutuʼa ke natou tauʼi ʼonatou faigataʼaʼia? (Vakaʼi mo te pāki.)

⁴ ʼE lahi te ʼu faigataʼaʼia ʼe tau mo te hahaʼi matutuʼa moka hifo leva tonatou vaivai. Koia ʼae tokolahi ʼe natou ui fenei ai: “ ʼE mole faigafua te vaivai matuʼa.” Kae ka maʼu e te kau matutuʼa te fiafia,b pea ʼe tokoni kia natou ke natou tauʼi ʼonatou faigataʼaʼia. (Lau ia Taʼaga Lea 15:15.) ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou vakaʼi anai he ʼu aluʼaga ʼe feala ke fai e te kau matutuʼa ke natou taupau maʼu tonatou fiafia. ʼE tou toe vakaʼi anai pe ʼe lava tokoni feafeaʼi te kokelekasio kia natou. Kae tou vakaʼi muʼa, pe koʼe ʼe faigataʼa tatatou taupau maʼu totatou fiafia moka tou vaivavai.

HE KOʼE ʼE FEALA KE PULI TOU FIAFIA MOKA KE VAIVAI?

5. Kotea ʼe feala ke tupu ai he lotovaivai ʼa he ʼu tehina mo tuagaʼane matutuʼa?

⁵ Kotea ʼe feala ke tupu ai hau lotovaivai? ʼE lagi ke lotovaivai, he ʼe mole kei ke lava fai he meʼa ohage ko siʼou temi malohi. ʼE ke manatuʼi te temi ʼae neʼe kei ke tupulaga pea mo malohi ai. (Ekl. 7:​10) Ohage la, ʼe ui fenei e te tuagaʼane ko Ruby: “Kua faigataʼa haku teuteu tokotahi, ʼuhi ko te mamahiʼia ʼo ʼoku kakano, pea mole au lava gaugaue. Ohage la, ko te tui ʼae ʼo te ʼu taga vaʼe, ʼe faigataʼa ʼosi kia au. ʼE mate gugu ʼosi siʼoku ʼu nima ʼuhi ko taku mahaki hui, ʼo faigataʼa ai haku fakahoko he ʼu kiʼi gaue.” Pea ʼe ui fenei e Harold, ʼae neʼe gaue ʼi te Petele: “ ʼI ʼihi temi, ʼe au ita pe kia au, he ʼe mole kei au lava fai te meʼa ʼae neʼe au fia fai ʼi muʼa atu. Neʼe au leleiʼia ʼosi te faigaoʼi. Pea neʼe au mamana ʼosi ki te faigaoʼi ʼaeni ko te baseball. ʼI muʼa atu, neʼe ui e ʼihi, ‘Li te foi fiti kia Harold he ʼe tou malo anai.’ Kae ʼi te temi nei, mole kei au lava li he foʼi fiti.”

6. (1) Kotea te tahi ʼu tupuʼaga ʼe tupu ai te lotovaivai ʼa te ʼu tehina mo tuagaʼane matutuʼa? (2) Kotea ʼe feala ke tokoni ki te hahaʼi matutuʼa ke natou iloʼi pe ʼe tonu ke natou tuku tanatou sofea? (Vakaʼi te alatike ʼi te nusipepa ʼaeni “ ʼE Tonu Koa Ke Tuku Taku Sofea?”)

⁶ ʼE feala hau lotovaivai he ʼe kua maʼua leva ke tokoni atu he tahi ki te fai ʼo ʼihi gaue mole kei ke lavaʼi. Ohage la, ʼe ʼaoga ke alu atu he tahi kio koe, peʼe ke hiki leva ʼo maʼuli fakatahi mo hau fanau. Peʼe ke lotomamahi he ʼe mole kei tatau leva tou maʼuli malolo, peʼe ko tau sio, ʼo mole kei feala hau alu tokotahi ki he faʼahi, peʼe ke sofea. ʼE ko he ʼu aluʼaga fakalotovaivai ia. Kae ʼe lelei ke tou manatuʼi ko totatou maʼuhiga kia Sehova pea ki ʼihi, ʼe mole fakalogo ki tatatou lava tokaga kia tatou totonu, pea mo maʼuli tokotahi pea mo tatatou sofea. ʼE tou tui papau ʼe mahino Sehova ki te ʼu meʼa ʼae ʼe tou logoʼi. Ko te meʼa ʼae ʼe maʼuhiga kia te ia, ʼe ko totatou ʼuhiga ʼae ʼi loto. Ko tona fakaʼuhiga, ko totatou ʼofa mamahi kia te ia pea mo ʼotatou tehina mo tuagaʼane.​—1 Sam. 16:7.

7. Kotea ʼe feala ke tokoni ki he tahi ʼe lotomamahi, ʼuhi he ʼe manatu ʼe mole feala anai hana sio ki te pulihi ʼo te malama ʼaeni?

⁷ ʼE lagi ʼe ke lotomamahi he ʼe mole feala anai ke ke sio ki te pulihi ʼo te malama ʼaeni. Kapau ʼe ke manatu feia, kotea ʼe feala ke tokoni atu? Faiga ke ke manatuʼi ʼe kataki fualoa ia Sehova, pea ʼe ʼi ai te ʼu tupuʼaga lelei ʼo tana talitali ʼae ke ina pulihi te malama agakovi ʼaeni. (Esa. 30:18) Kae he koʼe ʼe kataki fualoa ia Sehova? Koteʼuhi ʼe ina tuku te faigamalie ʼae ki te toko lauʼi miliona hahaʼi ke natou ako ke natou iloʼi ia ia, pea mo tauhi kia te ia. (2 Pet. 3:9) Koia ka ke lotovaivai, faiga ʼo manatuʼi te ʼu fua lelei ka maʼu e te tokolahi, ʼuhi ko te kataki fualoa ʼa Sehova, ʼi muʼa ʼo te hoko ʼo te fakaʼosi. Ko ai ʼe ina iloʼi ʼe lagi feala ke kau ai ʼihi ʼo ʼou famili?

8. Kotea ʼe feala ke hoko moka mahahaki mo mamahi te hahaʼi matutuʼa?

⁸ Pe ʼe tou tupulaga, peʼe tou matutuʼa, kae ʼe feala ke tou fai he ʼu palalau, peʼe ko he ʼu meʼa ʼe tou fakahemala ai ki ʼamuli. ʼE feala ke hoko te faʼahi ʼaia moka tou mahahaki, peʼe tou mamahi. (Ekl. 7:7; Sakp. 3:2) Ohage la, ʼi te mamahi ʼa te tagata agatonu ko Sopo neʼe “hoko palalau.” (Sopo 6:​1-3) Pea tahi, ʼe feala ke fai e te hahaʼi matutuʼa he ʼu palalau peʼe ko he ʼu meʼa, ʼuhi ko te ʼu faitoʼo ʼe natou toʼo peʼe ko tonatou mahaki. Kae ʼe mole ko he aluʼaga ʼe natou faimahani. Logo foki la ʼe tou matutuʼa peʼe mahahaki, kae ʼe mole ko he takuaki ʼaia ke tou agakovi, peʼe ke tou fakamaʼua ki ʼihi ke tokaga kia tatou. Pea kapau neʼe tou fai he ʼu palalau ʼe kovi ki he tahi, ʼe tonu ke tou foimo faifakalelei ki ai.​—Mat. 5:​23, 24.

ʼE FEAFEAʼI HAU TAUPAU MAʼU TOU FIAFIA?

9. He koʼe ʼe tonu ke ke tali te tokoni ʼa ʼihi? (Vakaʼi te ʼu pāki.)

⁹ Tali te tokoni ʼa ʼihi. (Kal. 6:2) ʼI te kamata, ʼe feala ke faigataʼa kia koe. ʼE ui fenei e te tuagaʼane ko Gretl: “ ʼI ʼihi temi, ʼe faigataʼa kia au haku tali ke tokoni mai ʼihi, he ʼe hage kia au, ʼe au fakakavega kia natou. Neʼe ʼaoga kia au he temi ke au fetogi taku faʼahiga manatu, pea ke au agavaivai ʼo tali ke tokoni mai ʼihi.” Ka ke tali ke tokoni atu ʼihi, ʼe ke fakafealagia ai ke natou fiafia ʼi te fakahoko ʼo te faʼahi ʼaia. (Gaue 20:35) Pea ʼe mahino ia, ʼe ke toe fiafia anai mo koe, ʼi tau sio ʼae ʼe natou ʼoʼofa mo tokakaga kia koe.

10. He koʼe ʼe maʼuhiga ke ke lotofakafetaʼi ki ʼihi? (Vakaʼi mo te ʼu pāki.)

¹⁰ Ke ke lotofakafetaʼi. (Kol. 3:​15; 1 Tes. 5:​18) Ka fai e ʼihi he ʼu meʼa lelei kia tatou, pea ʼe tou lotofakafetaʼi. Kae ʼi ʼihi temi, ʼe galo kia tatou. Kapau ʼe tou malimali mo fakamalo age kia natou, ʼe logoʼi anai e ʼotatou kaumeʼa ʼe tou fakamaʼuhigaʼi pea mo ʼoʼofa kia natou. ʼE ui fenei e Leah, ʼae ʼe tokaga ki te hahaʼi matutuʼa ʼi te Petele: “ ʼE tuku tuʼumaʼu e he kiʼi tehina ʼe au tokaga ki ai he kiʼi moʼi pepa, ʼe faifakamalo mai ai. Pea ʼe mole ko he ʼu kupu ia ke loaloaga ke feafeaʼi, kae ʼe malave loto. ʼE au leleiʼia te ʼu meʼa ʼae ʼe ina tohi ai, he ʼe au fiafia ʼi taku iloʼi ʼae ʼe lotofakafetaʼi ki taku tokoni age.”

11. ʼE feafeaʼi hau tokoni ki ʼihi? (Vakaʼi mo te ʼu pāki.)

¹¹ Faiga ke ke tokoni ki ʼihi. Ka ke fakaʼaogaʼi tou malohi mo tou temi moʼo tokoni ki ʼihi, mole ke manatu fau anai ki ʼou fihifihia. ʼE feala ke tou fakatatau te hahaʼi matutuʼa ki he ʼu tohi ʼe maʼu ai he ʼu ako maʼuhiga. Kae kapau ʼe mole lau e te hahaʼi te ʼu tohi ʼaia, ʼe mole feala ke natou maʼu ai he ʼu ako. ʼO toe feia pe, ʼe mole feala ke maʼu e te kau tupulaga he ʼu ako maʼuhiga mai ia koe, mo kapau ʼe mole ke palalau mo natou pea mo fakaha age ʼihi aluʼaga ʼe ke iloʼi. Koia, ke ke fai he ʼu fehuʼi kia natou pea mo fagono ki ai. Pea ke ke fakamahino age pe koʼe ʼe fua lelei tuʼumaʼu kia tatou moka tou fakalogo ki te ʼu lao ʼa Sehova, pea ʼe tou fiafia ai anai. Koia, ʼe mahino ia ʼe ke fiafia anai ʼi tau fakalotofimalieʼi mo fakalotomalohiʼi ʼou kaumeʼa ʼae ʼe kei tupulaga.​—Pes. 71:18.

12. Ka tou lau Esaia 46:​4, kotea ʼe fakapapau e Sehova ki ʼana kaugana agatonu kua matutuʼa? (Vakaʼi mo te ʼu pāki.)

¹² Kole kia Sehova ke ina foaki atu te malohi. ʼE lagi ʼe ke gaʼegaʼe ʼi te faʼahi fakasino peʼe ʼi te faʼahi ʼo te loto. Kae ‘ ʼe mole gaʼegaʼe peʼe vaivai ʼi he temi’ ia Sehova. (Esa. 40:28) ʼE fakaʼaogaʼi feafeaʼi e Sehova tona malohi ʼae ʼe mole hona tuʼakoi? Ohage la, ʼe ina fakaʼaogaʼi tona malohi moʼo fakalotomalohiʼi te hahaʼi matutuʼa ʼae ʼe agatonu kia te ia. (Esa. 40:​29-​31) Koia, ʼe fakapapau e Sehova ʼe tokoni anai kia natou. (Lau ia Esaia 46:4.) Pea ʼe ina fakahoko tuʼumaʼu ʼana fakapapau. (Sos. 23:14; Esa. 55:​10, 11) Ka ke faikole mo logoʼi te ʼofa pea mo te tokoni ʼa Sehova kia koe, ʼe ke logoʼi ai hou fiafia lahi.

13. Ka tou lau ia 2 Kolonito 4:​16-​18, kotea ʼe tonu ke tou manatuʼi? (Vakaʼi mo te ʼu pāki.)

¹³ Manatuʼi ʼe fakatemi pe te aluʼaga ʼe ke tau mo ia. Ka tou iloʼi ʼe fakatemi he aluʼaga faigataʼa, ʼe faigafua anai hatatou ʼutakiʼi. Pea ʼe fakapapau mai ʼi te Tohi-Tapu, ʼe fakatemi pe te vaivai matuʼa pea mo te ʼu mahaki, ʼae ʼe tou tau mo ia. (Sopo 33:25; Esa. 33:24) Koia, ʼe ke fiafia anai he ʼe ʼi te ka haʼu ʼe ke maʼu anai hou malolo fakasino ʼe lelei age, pea mo ke toe malohi mo tupulaga age. (Lau ia 2 Kolonito 4:​16-​18.) Kae, tou vakaʼi pe kotea ʼe feala ke fai e ʼihi moʼo tokoni atu kia koe.

KOTEA ʼE FEALA KE FAI E ʼIHI MOʼO TOKONI ATU KIA KOE?

14. He koʼe ʼe maʼuhiga ke tou olo ʼo fakasiosio pea mo pauʼi kia natou ʼae kua matutuʼa?

¹⁴ ʼAlu ʼo fakasiosio ʼou tehina mo tuagaʼane ʼae kua matutuʼa, pea mo pauʼi tuʼumaʼu kia natou. (Hep. 13:16) ʼE feala ke logoʼi e natou ʼae ʼe matutuʼa tanatou nonofo tokotahi. ʼE ui fenei e te tehina ko Camille ʼe nofo punupunu ʼi tona ʼapi: “ ʼE au nofo pe au ʼi fale ʼi te ʼaho katoa. Pea ʼe mole au iloʼi pe kotea ʼe tonu ke au fai. ʼI ʼihi temi, ʼe hage ʼe au nofo pilisoni ʼi fale. ʼE au hoha pea mo ita.” Ka tou olo ʼo fakasiosio ia natou ʼae kua matutuʼa, ʼe tou fakalotomalohiʼi natou ʼo ui age, ʼe natou maʼuhiga kia tatou pea ʼe tou ʼoʼofa kia natou. ʼE lagi neʼe ʼi ai he ʼaho neʼe tou fia pauʼi, peʼe olo ʼo fakasiosio he tahi kua vaivai ʼo totatou kokelekasio, kae neʼe mole tou fai. ʼE tou maʼumaʼua fuli. Koia, kotea ʼe tokoni mai ke tou “iloʼi papau te ʼu meʼa ʼae ʼe maʼuhiga ʼaupito,” ohage la, ko te olo ʼo fakasiosio ia natou ʼae ʼe matutuʼa? (Flp. 1:​10) ʼE feala hau tohi te ʼu higoa ʼo natou ʼae kua matutuʼa ʼo tau kokelekasio, pea mo te ʼaho ʼae ke ke faitohi peʼe ke pauʼi ai kia natou. ʼE feala ke ke toe fakatuʼutuʼu ke ke alu ʼo fakasiosio natou ʼi he ʼaho. ʼAua naʼa ke galoʼi te fakahoko ʼo te faʼahi ʼaia.

15. Kotea ʼe feala ke fai fakatahi e te kau tupulaga mo natou ʼae kua matutuʼa?

¹⁵ Kapau ʼe kei ke tupulaga, ʼe feala ke ke feuiʼaki pe kotea ka ke fai peʼe palalau ki ai mo natou ʼae kua matutuʼa. ʼAua naʼa ke tuʼania ki te faʼahi ʼaia, kae ke ke liliu ko hona kaumeʼa lelei. (Taag. 17:17) Ke ke palalau mo natou ʼae ʼe matutuʼa ʼi muʼa, peʼe hili ʼo te ʼu fono. ʼE feala hau fehuʼi age pe kotea te vaega ʼe natou leleiʼia, peʼe ke natou fakamatala atu he aluʼaga fakakata neʼe natou fai ʼi tonatou temi tupulaga. ʼE feala hau fakaafe natou ke kotou sioʼi fakatahi te emisio ʼo te Televisio JW. ʼE feala hau tokoni kia natou ʼo fai he gaue ʼe mole natou lava fai. Ohage la, ʼe feala tau tokoni kia natou ki te haʼele lelei ʼo tanatou kiʼi masini, peʼe ko te puke ki loto ʼo te ʼu tohi ʼae neʼe hoki ha. ʼE ui fenei e te tuagaʼane ko Carol: “Ke ke fakalavelave kia natou ʼae ʼe matutuʼa pe ʼe mole natou fia fai mo koe he meʼa ʼe ke leleiʼia. Logo pe toku kua finematuʼa, kae ʼe kei au fia fai pe au ki te ʼu meʼa ʼae ʼe au fiafia ai. ʼE au leleiʼia te faifakatau, peʼe ko te olo ʼo fale kai, pea mo mamata te ʼu koga meʼa matalelei.” Pea ʼe ui fenei e te tuagaʼane ko Maira: “ ʼE ʼi ai toku kaumeʼa ʼe taʼu 90. ʼE mā vaha ia taʼu ʼe 57. Kae ʼe mole au manatuʼi au te faʼahi ʼaia, he ʼe mā kokolo fakatahi pea mo sioʼi he ʼu ʼata fakatahi. Pea ka mā tau mo ni fihifihia, pea ʼe mā fetokoniʼaki.”

16. He koʼe ʼe ʼaoga ke tou kaugā olo mo natou ʼae kua matutuʼa ki te toketa?

¹⁶ Ke ke kaugā olo mo ia ki te toketa. ʼE mole gata pe ki tonatou ʼave ki te toketa. Kae ʼe feala ke ke nofo mo ia ke ke iloʼi pe ʼe tokaga lelei te toketa peʼe ko te afilimie kia natou. (Esa. 1:​17) ʼE feala hau tokoni kia ia ʼae kua vaivai, ʼaki hau tohi te ʼu meʼa ʼae ʼe ui e te toketa. ʼE ui fenei e te tuagaʼane ko Ruth kua finematuʼa: “Ka au alu ki te toketa ʼe mole tui ia ki te ʼu meʼa ʼae ʼe au ui age. ʼE ui mai e te ʼu toketa: ‘Mole ke mahaki koe, ko koe pe ia ʼe manatu feia. Kua ke fakalalahi pe koe.’ Kae moka ʼe au alu mo he tahi, ʼe kehe leva ia te aga ʼa te toketa, kua tokaga lelei leva kia au. ʼE au fakafetaʼi ki ʼoku tehina mo tuagaʼane ʼae neʼe natou toʼo he temi ke natou kaugā olo mo au ki te toketa.”

17. Kotea ʼe feala ke tou fai ke tou faifakamafola mo natou ʼae kua matutuʼa?

¹⁷ Ke ke faifakamafola mo natou. ʼE lagi faigataʼa ki ʼihi tehina mo tuagaʼane tanatou faifakamafola ʼi te ʼu ʼapi, he ʼe mole kei tatau tonatou malohi. Ohage la, ʼe feala hau fakaafe he tuagaʼane kua finematuʼa ke failaupapa mo koe. ʼE feala hau ʼave hona hekaʼaga ke hekaheka ai ovi ki te laupapa. Peʼe feala ke ke ui age ki he tehina kua matuʼa ke kolua fai he ako, peʼe ke fai te ako ʼio ia. ʼE feala ke fakatuʼutuʼu e te kau tagata ʼafeā ke fai he ʼu vahe gaue ʼi te ʼapi ʼo te ʼu tehina mo tuagaʼane ʼae kua matutuʼa. ʼE faigafua ai anai tanatou kau ki te faifakamafola. Ko meʼa fuli ʼe tou fai moʼo fakaha totatou ʼofa mo fakaʼapaʼapa ki ʼotatou tehina mo tuagaʼane kua matutuʼa, ʼe ko he aluʼaga ia ʼe fiafia ai ia Sehova.​—Taag. 3:​27; Loma 12:10.

18. Kotea ka tou vakaʼi ʼi te alatike ʼae ka hoa mai?

¹⁸ ʼI te alatike ʼaeni, ʼe fakamanatuʼi mai ʼe ʼofa mamahi ia Sehova ki te ʼu tehina mo tuagaʼane ʼae kua matutuʼa. Pea ʼe toe fakaha pe te faʼahi ʼaia e te ʼu tehina mo tuagaʼane fuli ʼo te kokelekasio. ʼE moʼoni, ka ke vaivai matuʼa ʼe lahi te ʼu faigataʼa ʼe ke tau mo ia. Kae, ʼe tokoni atu anai ia Sehova ke ke taupau maʼu tou fiafia. (Pes. 37:25) ʼE fakalotofimalie tau iloʼi ʼae ʼe ke fakatalitali ki te ʼaho ka ke maʼuli fiafia lahi age anai! Kae ʼe feafeaʼi kia natou ʼae ʼe tokakaga ki he tahi ʼo tonatou famili kua vaivai matuʼa, peʼe ko hana fanau peʼe ko hona kaumeʼa ʼe mahaki? ʼE feafeaʼi hanatou taupau maʼu tonatou fiafia? ʼE tou maʼu anai tona tali ʼi te alatike ʼae ka hoa mai.