Abantwana Abasebenzisa I-Internet—Oko Kufanele Kwaziwe Ngabazali
BEKUSOLOKO kubonakala ngathi ukukhuseleka kwiingozi zeInternet kuxhomekeke ekubekeni ikhompyutha kwindawo engafihlakalanga. Kwakucingwa ukuba, xa ibekwe kwindawo enokubonwa ngumntu wonke, abantwana abanakufane babe sengozini. Nangona oko kusenokuba kunjalo—ukungabavumeli abantwana bakho ukuba basebenzise i-Internet ngasese—akuthethi ukuba bakhuseleke ngokupheleleyo kwiingozi zayo. Ekubeni izixhobo ze-elektroniki zisebenza ngamaza omoya, ulutsha namhlanje luyakwazi ukusebenzisa i-Internet nokuba luphi na. Kwezinye iicell phone usenokukwazi ukusebenzisa i-Internet. Kukho nee-Internet cafés, ii-Internet kiosks, imizi yogcino-zincwadi, namakhaya abahlobo. Ngenxa yoko, kulula ngomzali ukuba angayazi indlela umntwana wakhe ayisebenzisa ngayo i-Internet.
Khawucinge ngezinye izinto ezibangela ukuba ulutsha lutsaleleke kwi-Internet neengozi olunokugaxeleka kuzo.
IE-MAIL
Yintoni? Yimiyalezo ethunyelwa ngekhompyutha.
Yintoni ebangela ukuba ithandwe? Yindlela ekhawulezayo nengabizi kangako yokunxibelelana nabahlobo nentsapho.
Oko umele ukwazi. Kwi-email kubakho nemfungumfungu nje yemiyalezo evela kubantu ongabaziyo. Kule miyalezo kuye kuthethwe ngezinto ezingcolileyo nezingafanelekanga. Kubakho nendawo elungiselelwe ukuba umntu oyifundayo—kuquka umntwana—abhale iinkcukacha zakhe zobuqu nto leyo enokubangela ukuba abone sele zisetyenziswa ngumntu angamaziyo. Xa uyiphendula le miyalezo—enoba uyachaza ukuba bangaphinde bakuthumelele—uya kubabangela ukuba bathumele engakumbi.
IWEB SITE
Yintoni? Ngumthombo wenkcazelo eqokelelwe ndawonye ziintlangano ezithile, amaziko emfundo, amashishini nangabantu ngabanye.
Yintoni ebangela ukuba eli jelo lithandwe? Kukho izigidi ngezigidi zala majelo yaye ulutsha luyisebenzisela ukuthenga, ukwenza uphando, ukunxibelelana nabahlobo, ukudlala imidlalo yekhompyutha okanye ukuzifumanela eminye yale midlalo nomculo.
Oko ufanele ukwazi. Abantu abangcolileyo baye balisebenzisa kakubi eli jelo. KwiiWeb sites ezininzi kuvezwa abantu abenza iintlobano zesini, yaye xa umntu engaphaphanga uzibona sele esithi bhakada kule mifanekiso. Ngokomzekelo, eUnited States, ulutsha olungama-90 ekhulwini oluneminyaka esi-8 ukusa kweli-16 ubudala luthi luzibhaqa sele luvule kwiindawo ezinemifanekiso engamanyala xa lusenza umsebenzi wesikolo ekhaya!
I-Internet ibangela nokuba kube lula ukufumana amajelo olutsha okungcakaza. EKhanada, malunga nama-23 ekhulwini abafana abafunda ibanga le-10 nele-11 ekuye kwathethwa nabo bathi bakha bawavula loo majelo, ngoko siyaqondakala isizathu sokuba iingcali zixhalabe, kuba kunzima gqitha ukwahlukana nomkhwa wokungcakaza ngekhompyutha. Kuphinde kubekho namajelo axhasa “umkhuba weanorexia.”a Kukwakho nakhuthaza ukuba abantu bathiyane ngokonqulo nobuhlanga. Amanye afundisa indlela yokwenza iibhombu, ukwenza ityhefu, nobunqolobi. Kukho nemifanekiso emininzi engamasikizi yokuhlaselwa kwabantu ngogonyamelo.
ICHAT ROOM
Yintoni? Kwichat room abantu bancokola ekhompyutheni ngento ethile ebangel’ umdla.
Yintoni ebangela ukuba ithandwe? Umntwana wakho unokuncokola nabantu abaninzi angazange adibane nabo kodwa abathanda izinto naye azithandayo.
Oko ufanele ukwazi. Abaxhaphazi bayathanda ukuvula kula majelo ngethemba lokufumana umntwana abanokuncokola naye ngesini okanye babe neentlobano zesini naye ngokoqobo. Cinga nje ngoko kwenzeka komnye wababhali bencwadi ethi What in the World Are Your Kids Doing Online? wayesenza uphando ngeengozi zeInternet. Xa wayesenza uphando wazenza umntwana oneminyaka eli-12 ubudala kwi-Internet. Le ncwadi ithi, “ngoko nangoko mntu uthile wafuna ukuncokola naye kwijelo labo bobabini qha. Lo mbhali wathi akakwazi ukuvula kwelo jelo yaye lo mhlobo mtsha wamchazela indlela anokufikelela ngayo apho. Wabuzwa ukuba angathanda na ukuncokola ngeentlobano zesini.”
I-INSTANT MESSAGE
Yintoni? Kukubhalelana kwabantu ababini okanye abangakumbi imiyalezo.
Yintoni ebangela ithandwe? Umntu unokukhetha umntu afuna ukuncokola naye kuluhlu lwabahlobo azenzele lona. Akumangalisi ukuba kuphengululo olwenziwa eKhanada kuthiwa abantwana abaneminyaka eli-16 neli-17 ubudala, abangama-84 ekhulwini bancokola nabahlobo babo ngeli jelo ngaphezu kweyure ngosuku.
Oko ufanele ukwazi. Umntwana wakho usenokuphazamiseka xa efumana le miyalezo, ingakumbi xa ebefanele afunde okanye enze into efuna ukuba anikele ingqalelo. Ngaphezu koko, wazi njani ukuba umntwana wakho uthetha nabani? Kaloku akukwazi nokuyiphulaphula loo ncoko.
IBLOG
Yintoni? Yidayari ekwi-Internet.
Yintoni ebangela ithandwe? Kwiblog, ulutsha luyakwazi ukubhala izinto oluzicingayo nezinto oluzinqwenelayo. Umntu uyakwazi ukubhala izimvo zakhe, yaye abantwana abaninzi bayathanda ukwazi oko abantu bakucingayo ngezinto abazibhalileyo.
Oko ufanele ukwazi. Iblog inokufundwa ngumntu wonke. Abany’ abantwana babhala ngokukhululekileyo inkcazelo enokubangela kwaziwe iintsapho zabo, isikolo abafunda kuso namakhaya abo. Enye ingxaki kukuba: Udumo lomntu lunokonakala ngenxa yeblog. Ngokomzekelo, abanye abaqeshi baye bayokuvula iblog yomntu ofuna umsebenzi ukuze bafumane inkcazelo eyongezelelekileyo ngaye.
I-ONLINE SOCIAL NETWORK
Yintoni? Kweli jelo, ulutsha luyakwazi ukufaka imifanekiso, iividiyo neeblog.
Yintoni ebangela ithandwe? Xa oselula ezenzela eyakhe iWeb site uyakwazi ukuchaza uhlobo lomntu anguye. Uyakwazi nokuzifumanela “abahlobo.”
Oko ufanele ukwazi. Intwazana egama linguJoanna ithi: “Kula majelo uba ngathi usethekweni. Unokudibana nabantu aboyikekayo.” Abanye abantu abangcolileyo abasebatsha nabadala banokusebenzisa kakubi inkcazelo yobuqu efumaneka kula majelo. Ngenxa yoko, uParry Aftab oyingcali ngokuphathelele ukuphepha iingozi zeInternet uthi amajelo anjalo “athandwa gqitha ngabantu abaxhaphaza abanye ngokwesini.”
Ngapha koko, abanye abahlobo abafunyenwe kwi-Internet asingobahlobo bokwenene. Olunye ulutsha lunoludwe olude lwabantu oluncokola nabo kwi-Internet olungazanga lubabone, kuba nje lufuna abantu abavula iisite zalo bacinge ukuba luyaziwa. Kwincwadi yakhe ethi, Generation MySpace, uCandice Kelsey uthi olunye ulutsha, luba “nabantu abaninzi kakhulu olungabaziyo kuludwe lwabo lwabahlobo, ukuze nje lubonakale lunabahlobo abaninzi.” Uphinda athi: “Le ndlela yokukhetha abahlobo ibangela ukuba abantwana bethu balibale ngobuntu babo baze benze nantoni na ukuze bathandwe.” Ngoko kwincwadi ethi What in the World Are Your Kids Doing Online? kubuzwa lo mbuzo: “Ubafundisa njani abantwana bakho ukuba babe novelwano ekubeni kwi-Internet befundiswa ukuqokelela abahlobo abaninzi baze baphinde bangabi naxesha labo?”
Ezi zinto zintandathu zezinye zezinto ezibangela ukuba ulutsha lube nomdla kwi-Internet. Ukuba ungumzali, yintoni onokuyenza ukuze ukhusele abantwana bakho kwiingozi ze-Internet?
[Umbhalo osemazantsi]
a Amajelo amaninzi axhasa umkhuba weanorexia neentlangano ezithile ziyakuphika oko. Noko ke, amanye ala majelo akachazi ukuba ianorexia sisigulo, enza kube ngathi umntu ukhetha ukuba neaneroxia kuba ethanda. Zikwachaza nendlela umntu anokubafihlela ngayo abazali bakhe ubunzima bomzimba wakhe nendlela engafanelekanga atya ngayo.
[Amagama acatshulweyo akwiphepha 4]
Ngenxa yokuba luluninzi ulutsha olusebenzisa i-Internet, inani labantu abayisebenzisayo eIndiya liye lantinga ngama-54 ekhulwini ngonyaka nje omnye
[Amagama acatshulweyo akwiphepha 7]
“Umzali usenokucinga ukuba xa umntwana wakhe eneWeb cam, kusenokuba lula yaye kungabi ziindleko ukuba ancokole nabahlobo kunye nezalamane, kanti yena umxhaphazi uzibonela nje ixhoba.”—URobert S. Mueller III, ongumalathisi weFederal Bureau of Investigation