Inoota
1. Babilooniya Muulupale Eseeni?
Nindhuwela dhai wiira ‘Babilooniya muulupale’ onithoonyera itiini dhootheene dhawootha? (Wiisuupulula 17:5) Moone mathowa vakhaani:
Owo onnikhalihera itthu dha moolumwinkuni. Biibiliya onlotta wiira Babilooniya muulupale okilaanthi vadhulu wa “mittitthi sa atthu ni maloko.” Nitho owo ‘onnaalamulela mamwene a mulaponi.’—Wiisuupulula 17:15, 18.
Owo khanithoonyera mutthenkeso wa epoliitika ni wa nakoso. Ninnidhuwela elo okhala wiira Biibiliya onlotta wiira “mamwene a mulaponi” ni “alipa a nakoso” anawoopowa okathi Babilooniya Muulupale on’ya iye onyaanyiwa.—Wisisuupulula 18:9, 15.
Owo onniwiiriha atthu onttaivela Muluku. Owo onniitthaniwa okhala namararuwa okhala wiira onnivara vamodha ni ikuveernu dha nlaponi wiira aphwanye nsurukhu ni okhaliheriwa. (Wiisuupulula 17:1, 2) Owo onniwoototha atthu moolumwinkuni mootheene ni onniwiiriha wiiphiwa atthu awaatta.—Wiisuupulula 18:23, 24.
2. Mesiya Aaya Ora Liini?
Eprofesiya ya isumana 69 enninikhalihera odhuwela okathi Mesiya aya iye ora valaponi.—Munsome Daniyeli 9:25.
Isumana 69 ipacenre liini okontariwa? Idho dhaapacenre okontariwa mwaakha wa 455 Ahinatthi Kiristu Ora. Waari mwaakha yoola kovernatoore Nehemiya aaphin’ya iye oYerusaleemu wiira atthikele oteka esidadi ele.—Daniyeli 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8.
Isumana 69 dhavirinhe iyaakha kavi? Iprofesiya dhikina dha mBiibiliyani, nihiku nimodha ninthoonyera mwaakha mmodha. (Mothakoni 14:34; Ezekiyeli 4:6) Tivondho, esumana emodha enithoonyera iyaakha thannapiili (7). Ndho eprofesiya ela, isumana 69 dhinthoonyera iyaakha 483 (isumana 69 x mahiku 7).
Isumana 69 dhaamanle liini okontariwa? Napacera okontari mwaakha wa 455 Ahinatthi Kiristu Ora, iyaakha 483 dhimmalela mwaakha wa 29 Noomala Kiristu Ora.a Mwaakha ola, Yesu aahipatisiwa akhala Mesiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
3. Inamuna dha Olooliwa Erumeeliwaka Ephome
Dhookhala inamuna dha olooliwa erumeeliwaka ephome ya ntthu onwereiwa. Masi inamuna dhikina Makiristau khanaakhulela, nkhama ovaha ephome aahiidho opweha ephome wiira erumeeliwe noomala wooperariwa.—Otumererya 15:23.
Ohiya-vo, inamuna dhikina dha olooliwa woonawene Makiristau pooti waakhulela, nkhama anaalise eephome, hemodiálise, hemodiluição, recuperação intraoperatória de células aahiidho orumeela maakina aniitthaniwa coração-pulmão. Khuta Nkiristau ohaana othanla mwaneene moopora ephome-ye ontthuna iye wiira erumeeliwe noomala wooperariwa aahiidho noomala opaka isaami. Moovarihana ni odhuwela wa meetiku inamuna idha dhoolooliwa pooti ovirikana vakhaani. Tivondho, ahinatthi Nkiristau waakhulela inamuna dhootheene dha wooperariwa aahiidho dha opaka isaami, ohaana odhuwela saana etthu en’ya awa wiirihiwa ephome-ye. Muupuwelele ipontu dhinttharelana:
Ankhi akhala wiira mphantta wa ephome aka onookhumihiwa mweerutthuni mwaka ni ohiihiwa weetta okathi vakhaani? Niire kanthokorerya elo okhala ephome aka aahiidho yawuupusera ya nrima aka yaankiphukela wiira ‘yiittheliwe vathi’?—Otumererya 12:23, 24.
Ankhi akhala wiira enamuna ya olooliwa ennivekela okhumihiwa ephome aka, erapihiwa ni etthikiheriwa (aahiidho eheliwa) mweerutthuni mwaka vapheya? Niire yawuupusera ya nrima aka ehudhihiwe ni Biibiliya yaankiphukela, aahiidho kihaana waakhulela enamuna ela yoolooliwa?
4. Ovalaana
Biibiliya onnaatumererya anamathelana okhala vamodha. Tivondho, owo onnoonihera wiira ale anthanla ovalaana ehinthele aahiidho ehitheliwe ni ntthu nkina. (1 aKorinto 7:10, 11) Masi aakhala mathowa anwiiriha Makiristau othanla ovalaana.
Akhala wiira nlopwana onnikhootta ociha ettheko: Atthu a vatthekoni pooti ohiwerya okhalana itthu dhootepa otthuneya wiira ekhale akumi.—1 Timootheyo 5:8.
Akhala wiira nlopwana aahiidho nthiyana onnihadhula ni ommana ole othelanne iye: Elo pooti wiiriha ekumi ya nlopwana aahiidho nthiyana okhala mmaxakhani.—aGalasia 5:19-21.
Akhala wiira nlopwana aahiidho nthiyana onniwateeriha ole othelanne iye onrumeela Yehova: Elo ekaya ohonona waataana wa ntthu owo ni Yehova.—Miteko 5:29.
5. Ifeesta ni Mahiku Anuupuweleliwa
Makiristau khanca ifeesta dhihimmudhivela Yehova. Masi pooti okhumelela miyaha Nkiristau onreerela iye orumeela yawuupusera ya nrima-ye ehudhihiwe ni Biibiliya wiira adhuwele etthu yoopaka. Moone matakihero vakhaani.
Ntthu awiirelani wiira nvirihe saana nihiku na nataale. Nyuwo pooti omwaakhula wiira, “Kooxukhurela.” Akhala wiira ntthu owo onnitthuna odhuwela mathowa anwiirihani ohimuca nataale ni ifeesta dhikina, nyuwo pooti onleela.
Akhala wiira nlopwana aahiidho nthiyana onnivekela ole othelanne iye wiira antthare nihiku on’ya iye oca efeesta vamodha ni amudhi. Akhala wiira yawuupusera ya nrima-ye ennimwaakhuleliha orowa, owo pooti onleela mamune aahiidho mwaariye wiira akhala wiira ofeestani dhinoopakiwa dhoolema dhinvarihana ni etiini yawootha, owo khanne airele mphantta.
Akhala wiira patarawu nnyu onnaacerera nsurukhu woomalani wa mwaakha. Niire vankhala vootthekeya waakhulela nsurukhu owo? Naari kahi etthu yootthekeya. Niire patarawu nnyu aacerenre nsurukhu wiira nvirihe saana efeesta ya woolamani wa mwaakha? Aahiidho niire owo aacerenre nsurukhu nnyu wiira oonihere wooxukhurelani mwaha wa nteko nninvarela nnyu?
Akhala wiira ntthu onnoovahani etthu nihiku na efeesta ya woomalani wa mwaakha. Woonawene ntthu owo pooti olotta wiira: “Miyo koodhuwela wiira khamunca efeesta nkhama ela, masi kintthuna woovahani pahi.” Woonawene ntthu owo ontthuna owooniherani wooreerelani nrima. Masi nhinatthi waakhulela, tivootthuneya wiikoha wiira: Niire ntthu ola ontthuna weehererya waamini waka aahiidho ontthuna okiiriha wiirela mphantta efeesta ela? Noomala wuupuwela elo, nhiliyale wiira nyuwo mun’ya opaka yoothanla akhala wiira munawaakhulela aahiidho naari. Dhoothanla dhihu dhootheene, nintthuna okhalana yawuupusera ya nrima yooloka ni okhala oororomeleya wa Yehova.—Miteko 23:1.
6. Iretta Dhinravihaniwa
Eseeni munreerela nnyu opaka akhala wiira mookhalana eretta enravihaniwa? Hiyo ninnaapheta atthu, tivondho, ninkhalahuna ephoole wiira niharavihe iretta athu akina. Ninnikhalana ephoole vaavo ninoona nhu wiira noorava eretta ni vaavo ninaakanyera nhu wiira nookhalana eretta enravihaniwa. Ninnipaka elo okhala wiira Biibiliya onlotta wiira: ‘Mumphete nkhwiinnyu nkhama nniipheta nnyu.’—aRoma 13:8-10.
Eseeni onreerela iye opaka ntthu orina eretta enravihaniwa wiira oonihare wiira onniiwelela yooruma ela? Ntthu orina eretta enravihaniwa ohaana oxaka waaphara atthu akina wiira awoonihere waapheta, elo enhele mpuwa waavaha nkhono, waakhuparela ni waapexari. Nitho ahuupuwele wiira onnithanyiwa, akhala wiira atthu akina annithanla ohinlaleya owannya wiira yaakhapelele amudhi-ya. Ahinatthi opatisiwa, ntthu orina eretta enravihaniwa ohaana onleela munna onuuraaniha nikhuru na asitokweene voohima dha eretta-ye. Ndho, apaka elo onawaakhalihera asitokweene opaka marehero wiira ekhapelele ekumi ya atthu akina an’ya opatisiwa. Ankhi akhala wiira ntthu khandhuwela saana akhala wiira ookhalana eretta enravihaniwa? Eseeni ntthu onreerela iye opaka ahinatthi opacera onamorari? Ahinatthi ntthu owo opacera onamorari ohaana ompaka anaalise eephome. Apaka elo, onawoonihera wiira onnaacali atthu akina ‘ahaadhyaka nreerelo-ye pahi, masi-tho aadhyaka nreerelo wa akina.’—aFilipi 2:4.
7. Miyaha dha Nakoso ni Dhinreerela Oroihiwa Otripunaale
Wiira nxake mixankiho dhawaatta mwaatikhe itthu dhootheene dhinhela mpuwa nakoso nnyu, hata mmweettaka nakoso owo ni munna. (Yeremiya 32:9-12) Hata eri dhiidho, ivaara dhikina Makiristau pooti ohiwanana mwaha wa nsurukhu aahiidho miyaha dhikina. Ndho elo yakhumelela, etthu yooreerela opaka ori waakuvela ophuka nxankiho owo mwa nrettele, eri yaaworu.
Nin’ya owerya dhai ophuka mixankiho dhuulupale nkhama wiiya aahiidho wootha? (Munsome Matheyo 18:15-17.) Yesu ohudhinhe wiira nihana opaka itthu ttharu:
Weehererya ophuka nxankiho niri ni munna owo. —Moone eveersu 15.
IAkhala wiira elo khekhalihenre, munvekele munna mmodha aahiidho aili awunnuwa moomunepani wiira yooveleleni vaavo mun’ya nnyu olotta ni munna owo.—Moone eveersu 16.
Akhala wiira moopaka itthu dhoootheene, masi ohiweryaneya ophuka nxankiho owo ni munna, etthu yookidhera munreerela nnyu opaka ori waavekela nikhalihero asitokweene.—Moone eveersu 17.
Waaroiha anna otripunaale pooti owiiriha atthu ohimoonela saana Yehova ni muloko. (1 aKorinto 6:1-8) Masi dhookhala miyaha dhikina dhinreerela oroihiwa ophukiwa otripunaale. Mwa ntakihero, nkhama omwalana, ntthu onreerela ohala ni anamwane, nsurukhu wooca, okawana iyoopo, okhootta oliva evaale ni etthu enreerela awa wiirihiwa mireerelo mwaneene akhwa. Akhala wiira Nkiristau onniroiha ophukiwa miyaha idha otripunaale wiira akhalihe nreettele, elo khentaphulela wiira onnivonyera ele Biibiliya onlotta iye.
Ankhi akhala wiira ntthu opaka ekiriime, nkhama ovenyera, waarupiha anaahima, omana, wiiya ni wiipha? Elo yakhumelela, ndho Nkiristau aleela makhulupale aahiidho anakunya khanvonyera miruku dha mBiibiliyani.
a Opacera mwaakha wa 455 Ahinatthi Kiristu Ora mpakha mwaakha 1 Ahinatthi Kiristu Ora dhivinre iyaakha 454. Ovinya mwaakha wa 1 Ahinatthi Kiristu Ora mpakha mwaakha 1 Noomala Kiristu Ora ovinre mwaakha mmodha (okhala wiira kokhanle mwaakha zero). Nitho noomala mwaakha 1 Noomala Kiristu Ora mpakha mwaakha 29 Noomala Kiristu Ora dhivinre iyaakha 28. Natakaihera dhootheene nimphwanya iyaakha 483.