Ziova Laa Maa Mɛni Kpanaŋɔɔi Kua

1-2. Ku gɔlɔŋ leŋ a gɛɛ Ziova laa maa mɛni kpanaŋɔɔi Zisɛ ma?

ZIOVA laa maa mɛni kpanaŋɔɔi Zisɛ ma e tɛɛ sɛŋ kelee ta ma. Nuu kelee ta fe ta wɔlɔ mɛnii Zisɛ e gɛ a gɛɛ nua di Ziova laa kɔlɔŋ kɛ ni. Zɛŋ-lɛɛi ku tɛɛ mai su, ku maa-kɔri a gɛɛ Zisɛ e saa a gɛɛ e nɛ a gɛɛ Ziova maa waai, nyaŋ duɛ-pere kelee sãai. (Maki 14:36; Ib. 10:​7-9) Zisɛ Ŋɔkoraŋ Wala Tɔnɔi kpɛɛ-ŋa, a pai Galoŋ-laai tɛɛi polu Naŋ pɔ kpɛni fei a ŋwɛlii naa-maa-tɛi kelee e li Ziova pɔ. (1 Kl. 15:​26-28) Mɛnii kelee Zisɛ e gɛ Ziova mii, e nɛ a gɛɛ e ŋwɛlini a ŋanaa.

² Zisɛ e pa nɔii ma a gɛɛ e lono Ziova mi. (Zɔŋ 5:43; 12:13) E Naŋ laa lɛ ŋɔpolu-ɓelai dia. (Zɔŋ 17:​6, 26) E sɛŋ lɛ, e ŋɛi-kɛ-maa-ŋa kɛ Ziova laai su. (Zɔŋ 10:25) E kpiŋ Ziova mare kɛ a gɛɛ e ŋɔpolu-ɓelai ‘mɛi kaa naai su.’ (Zɔŋ 17:11) Zu ponoɔi a gɛɛ Ɣala laa maa mɛni e kɛ a gbanaŋɔɔ Zisɛ ma e tɛɛ sɛŋ kelee ta ma. Mɛni ma, nuu ta a pɔri moi leŋ a gɛɛ gaa a Korai-nuu a kɛ ve Ziova laa kɔlɔŋ?

3. Le ɓe kwa pai maa-kɔrii zɛŋ-lɛɛi ŋi su?

³ Ee kukaa a tɔ̃ya Korai-ɓelai, kwa Zisɛ pɔɔkɔɔŋ a wɛli-kɛ-maa da ɓaa-kɛɛ-maa lɛɛ Ziova laa mɛni ma. (1 Pi. 2:21) Zɛŋ-lɛɛi ŋi su, kwa pai mɛnii kaai gɛ Ziova kɛ naa see nuai dia nyii-ŋai “Galoŋ-laai maa-tuŋ lɛlɛɛi” ɓoi. (Mf. 24:14) Kwa pai ŋɔnɔ berei kaai Ziova laa maa mɛni kpanaŋɔɔi la kua tɛitɛi.

‘NUAI NYII-ŊAI NAA MƐNI MAI’

4. (a) Tii kɛɛ leŋ ɓe Zisɛ e dɛɛ ŋɔpolu-ɓelai pɔ e lɛɛ pai lii ɣala-taai? (b) Mare-kɛɛ kɛɛ leŋ ɓe kwa pai lonoi e pilaŋ mai?

⁴ Zisɛ e lɛɛ pai lii ɣala-taa, e mo ŋɔpolu-ɓelai dia nyɛɛi: “Kɛlɛ, ka pai wala-wala sɔlɔ ɓoi a tãi mɔleŋ maa waai a pa la kapɔi. Ka pai kɛi a ŋasere-ŋa Zerusalɛŋ, Zuda gwaa kelee, da Sameria, e too maŋ nɔii kɔyaŋ ma.” (Dikɛ-mɛni-ŋai 1:8) Mɛni ma Zisɛ polu-ɓelai dikɛ pai duŋ lɛlɛɛ ɓoi kwaa kelee ma, kɛlɛ Eezuɛ nɔ fei. Nyaŋ nyiŋi e pere laa ɓo a gɛɛ nɔii-ŋuŋ kelee su-ɓela di pɔri kɛi a Zisɛ polu-ɓela. (Mf. 28:​19, 20) Kɛlɛ Zisɛ e mo nyɛɛi: “Ka pai kɛi a ŋasere-ŋa.” I laai la maa nɛ̃ɛi kɛ Zisɛ polu-ɓela nina-ŋai ŋi di Ziova laa kɔlɔŋ kpaa dikɛ pa kɛi nɔ a Zisɛ ŋɔsere-ŋa? Mɛni-ŋai Dikɛ-mɛni-ŋai ŋuŋ 15 e lono e pilaŋ mai, a kpɔŋ kua a gɛɛ ku mare-kɛɛ ti sukula.

5. Zia-ɓelai da nuu-pɔlɔ-ŋai kɛ Zerusalɛŋ, di nɛ leŋ a gɛɛ maa nɛ̃ɛi nuu kelee e Ziova laa kɔlɔŋ? (Ya pɔri ŋɔnɔ votooi kaai.)

⁵ Goraŋ 49 C. E. su, zia-ɓelai da nuu-pɔlɔ-ŋai kɛ Zerusalɛŋ di koyaŋ too a gɛɛ di lono e pilaŋ mɛnii ma Zɛ̃tai-ŋai da pɔri kɛ gɛi a gɛɛ dikɛ a Korai-ɓela. Goyaŋ kpɛɛ-ŋa, Zisɛ neɣe Zĩi e mo nyɛɛi: “[Pitɛ] a nɛ berei Ɣala e li la Zɛ̃tai-ŋai pɔ a maa-ŋuŋ a gɛɛ e nua kula disama naai mɛni mai.” Gbɛɛ laa ɓe Zĩi e kɛ lonoi e pilaŋ mai? Gɛɛ lonoi e pilaŋ mɛnii ma Ɣala ŋɔlono-kɛ-nuui Emɔ e moi, e mo nyɛɛi: ‘Ŋa pai gɛi ti a gɛɛ nuai kpeli-ŋai di Ziova kɔri di pa bɔ da Zɛ̃tai-ŋai kelee ŋa ditoli a gɛɛ dikɛ a ŋanuai.’ (Dikɛ-mɛni-ŋai 15:​14-18) Zisɛ polu-ɓela nina-ŋai ŋi dife kɛ ni nɔ pai mɛni maa-kɔrii e pilaŋ Ziova laa ma, kɛlɛ ‘dikɛ pa ŋɔnɔ di tolii a naai ti.’ Nyiŋi e nɛ a gɛɛ dikɛ pai Ɣala laa lɛi nua dia, nyaŋ nua dikɛ pai ŋɔnɔ di kɔlɔni a nua nyii-ŋai naai ti e kɛ diai.

6-7. (a) Le mɛni ɓe Zisɛ e pa la nɔii mai? (b) Le ɓe kɛ a mɛni-ŋuŋ mɛni kpanaŋɔɔi nyii gɛ Zisɛ kɛ pa nɔii mai?

⁶ Zisɛ laa sukulai ɓa “Ziova Ɓa Kuŋuŋ Maa-ɓo-nuui,” nyaŋ zarai ɓe Ziova a diai kelee da laa-la pu nyaa da Noŋ kponoi ŋuŋ maa ɓo la. Zisɛ e pa nɔii ma a gɛɛ e saa nuu-kpune mɛni ma. (Mf. 20:28) Nyiŋi e pere laa ɓo a gɛɛ nuu-kpune e pɔri su-mɛni-lɛɛ da wɔlɔ-wɔlɔ fulu-laa sɔlɔ ɓoi.—Zɔŋ 3:16.

⁷ Kɛɛ le mɛni ɓe maa nɛ̃ɛi kɛ nuu-kpune e ŋuŋ-maa-ɓo sɔlɔ ɓo lai? Yɛɛ berei zɛŋ-lɛɛi ku tɛɛ mai e nɛ lai, nuu-kpunei maa-ŋuŋ Adaŋ da Ii di Ziova woo pili, nyaŋ di wɔlɔ-wɔlɔ fulu-laa laŋ. (Zɛ. 3:​6, 24) Kɛɛ Zisɛ e pa nɔii ma a gɛɛ e mɛni-ŋuŋ mɛni kpanaŋɔɔ ta kɛ, nyii kɛ kpiŋ a dɛɛ nuu-kpune ŋuŋ maa ɓo mɛni mai. Setɔŋ e lɛɛ mɛni-ŋa ɓo a Ziova laa. (Zɛ. 3:​4, 5) Mɛni ma, Adaŋ da Ii nonii ŋuŋ maa ɓo mɛni e kɛ a bilaŋɔɔ mɛni-ŋuŋ mɛni kpanaŋɔɔ ta ma, nyaŋ nya ɓa Ziova laa maa waa mɛni. Zisɛ e kɛ a nuu lɛlɛɛ nyiŋi mɛni ma kpɛni fei e lono Naŋ mɛni ma, nyaŋ e mɛni-ŋai kelee kɛ a nɛlɛɛ nyii Ziova e kɛ ŋwɛlii e gɛi.

8. Le ɓe maa nɛ̃ɛi Zisɛ polu-ɓela kelee di gɔlɔŋ?

⁸ Maa nɛ̃ɛi Korai-ɓela kelee di gɔlɔŋ a gɛɛ diŋuŋ-maa-ɓoi a kulai Zisɛ Naŋ, Ziova yeei. (Zɔŋ 17:3) E tee nyiti ma, yɛɛ Zisɛ, nua dikɛ pai di tolii a Ziova laa. Maa nɛ̃ɛi kɛ di gɔlɔŋ a gɛɛ Ɣala laa maa waa mɛni e kɛ a mɛni-ŋuŋ. Diŋuŋ-maa-ɓoi e kɛ a bilaŋɔɔ nyiŋi kɛɛ ma. (Dikɛ-mɛni-ŋai 2:​21, 22) Mɛni ma, maa nɛ̃ɛi kɛ Zisɛ polu-ɓela kelee di mɛni maa-kɔri e pilaŋ Ziova da Zisɛ dia. Nya ɓe gɛ Zisɛ kɛ ŋɔɣala-fɛliɛ nyii gaa Zɔŋ ŋuŋ 17 sui kpɛɛ a ŋoo-ŋai ŋi: ‘Ŋaa ilaai lɛ dia, ŋa pai ŋɔnɔ nɛi, a gɛɛ ŋwɛli-kɛ-maai nyii I ŋwɛli lai, e kɛ dikponoi, nyãa maŋ ŋa kɛ dikponoi.’—Zɔŋ 17:26.

“KAA ƁA ŊASERE-ŊA”

9. Kwa pɔri nɛi leŋ a gɛɛ Ziova laa maa mɛni kpanaŋɔɔi kua?

⁹ Yɛɛ berei kwaa maa-kɔri lai, zu ponoɔi a gɛɛ ku lɛɛ pai kɛi a Zisɛ polu-nuui ta, maa nɛ̃ɛi ku Ziova laa maa waa. (Mf. 6:​9, 10) Maa nɛ̃ɛi ku Ziova laa maa mɛni siɣe a gbanaŋɔɔ e tɛɛ la sɛŋ kelee ta ma, nyaŋ maa nɛ̃ɛi kutua-pere e nyiŋi lɛ a zu ponoɔɔ. Mɛni ma, le ɓe kwa pɔri gɛi a gɛɛ ku Ziova laa maa waa, ku nɛ a gɛɛ mɛnii Setɔŋ e mo e pilaŋ Ziova mai kaa a lɛɛ?

10. Mɛni-ŋuŋ kɛɛ leŋ ɓe Azaya ŋuŋ 42 e too 44 ma sui? (Azaya 43:9; 44:​7-9) (Ya pɔri ŋɔnɔ votooi kaai.)

¹⁰ Azaya ŋuŋ 42 e too 44 ma su, ku mɛni maa-kɔri e pilaŋ mɛnii ma kwa pɔri gɛi a gɛɛ ku Ziova laa maa waai. Gɔlɔ-ŋuŋ-ŋai ti su, Ziova e mo nuai dife vɛlii dia a gɛɛ di nɛ a kɛ ŋala-ŋai da vɛlii kaa a tɔ̃ya ɣala-ŋa. Yɛɛ berei nɔ da gɛ la koti sui, Ziova e nuai ŋi mare kɛ a kɛ sere-ŋa kaa naa nyii-ŋai da pɔri mɛnii ŋi maa sere-faa kɛi. Kɛɛ nuu ta fe kɛ ni naa a gɛɛ e maa sere-faa kɛ.—Azaya 43:9; 44:​7-9 lono.

11. Le ɓe Ziova e mo ŋɔnuai dia Azaya 43:​10-12 su?

¹¹ Azaya 43:​10-12 lono. Ziova e mo ŋɔnuai dia nyɛɛi: “Eezuɛ-ɓela, kaa ɓa ŋasere-ŋa. . . nyãa nɔ ɓa Kaɣalai.” Ziova kaa di mare kɛi a gɛɛ di mare-kɛɛ ŋi sukula: “Ɣala da kpɛni kaa naa e kula mbolu?” (Az. 44:8) Gaa a lii-nɛ̃ɛ mɛni kɛtɛ a gɛɛ kua maŋ ku mare-kɛɛ ti sukula. Kwa nɛ kutua-pere da kulono pere su a gɛɛ Ɣala dakpɛni fe naa e kula Ziova polu. Naa maa mɛni kpanaŋɔɔi e tɛɛ laa kelee ma. Kwa nɛ a gɛɛ Ziova wɛli kpɔɔi kaa kua a berei kwa kukɛ-ɣeniɛi kɛ lai, nyaŋ kwa tɔɔ bolu a gbanaŋɔɔ a nɛ̃ɛ maŋ kpiŋ Setɔŋ a kɛ ŋwɛlii e ku kpera. Bere sii ŋi su, kwa pɔri kpɔŋ maa tɛɛi a gɛɛ ku naa maa waa.

12. Duɛ-mɛnii nyii gaa Azaya 40:​3, 5 sui, ŋaa-see e kɛ leŋ?

¹² Kwa tɔɔ a gbanaŋɔɔ Ziova laa maa waa mɛni ma, gɛ ni kukaa Zisɛ pɔɔkɔɔni. Azaya e ŋɔnɔ mo naa-tuɛ a gɛɛ nuu ta e kɛ pai Ziova ‘ŋɔperei kpɛtɛi.’ (Az. 40:3) Nyiti ŋaa-see e kɛ leŋ? Batai kɛ-nuui Zɔŋ e Zisɛ perei kpɛtɛ nyii pa Ziova laai su, e lono naai sui. (Mf. 3:3; Maki 1:​2-4; Luu 3:​3-6) Duɛ-mɛni tɔnɔi ti e mo nyɛɛi: “Yawɛɛ ŋɔfolo-laai a pai lɛi.” (Az. 40:5) Nyiti ŋaa-see e kɛ leŋ? Zisɛ kɛɛ aa pa nɔii mai, e Ziova ŋɔtua-pere lɛlɛɛ-ŋai lɛ a nɛlɛɛ a bere sii nyii gɛ nɔ yɛɛ Ziova nyaa kpiŋ a kɛ nɔii ma.—Zɔŋ 12:45.

13. Kwa pɔri Zisɛ pɔɔkɔɔni leŋ?

¹³ Yɛɛ Zisɛ, kukaa a Ziova Ŋɔsere-faa Kɛ-ɓelai. Naa kaa kua, nyaŋ kwa gɛ mɛni kpayakpaya-ŋai maa mɛni ɓo nuu kelee ma. Kɛlɛ a gɛɛ kukɛ a sere lɛlɛɛ-ŋa Ziova mɛni ma, maa nɛ̃ɛi ku mɛni-ŋai kelee Zisɛ e gɛ a gɛɛ e Ziova laa maa waai ɓo nua dia. (Dikɛ-mɛni-ŋai 1:8) Nuu ta kelee fe ta sere-faa kɛ ni e pilaŋ Ziova ma a nɛlɛɛ yɛɛ berei Zisɛ e gɛ lai, nyaŋ kukaa ŋɔmɛni-kɔɔŋ-maai pɔɔkɔɔni. (Mɛ. 1:5) Pere sii kɛɛ leŋ ɓe kwa nɛ la a gɛɛ Ziova laa maa mɛni kpanaŋɔɔi kuai?

BERE SII-ŊAI KWA ŊƆNƆ NƐ LA A GƐƐ ZIOVA LAA MAA MƐNI KPANAŊƆƆI KUAI

14. Yɛɛ berei gaa la Ŋule-wooi 105:3 sui, kulii kaa leŋ e pilaŋ Ziova laa mɛni ma?

¹⁴ Kulii nɛ̃ɛi a gɛɛ Ziova laa kaa kua. (Ŋule-wooi 105:3 lono.) Ziova lii a nɛ̃ɛ kwa yoŋka tee naa mɛni ma. (Zl. 9:​23, 24; 1 Kl. 1:​31, NWT; 2 Kl. 10:17) ‘Yoŋka teeɛ Ziova laa mɛni ma’ sukulai ɓa, kulii e kɛ a nɛ̃ɛ a gɛɛ naa kaa kua. Gaa a ɓaa-kɛ-maa a gɛɛ ku lono nua pɔ e pilaŋ berei ma Ziova laa maa waai lai, da berei gɛ mɛni kelee sãai lai. Kufe wɔlɔ ŋumɛ moi kuɓaraŋ tii-kɛ-ɓela, kuɓaraŋ kɔlɔ-pɛrɛ mu-ɓela, kukolii su-ɓela, da nua takpɛni-ŋa dia a gɛɛ kukaa a Ziova Ŋɔsere-faa Kɛ-ɓelai ta! Dɛɓelei a ŋwɛlii ku kpera lonoi nua pɔ e pilaŋ Ziova laa ma. (Zl. 11:21; Mɛ. 12:17) Dɔ̃yai ɓa, Setɔŋ da ŋɔpolu-ɓelai da ŋwɛlii nua di nĩa Ziova laa ma. (Zl. 23:​26, 27) Kɛlɛ ee Ziova laa wɛli kaa kuai, kwa ŋwɛlii ku naa maa tɛ “a ɣele kelee.”—Ŋu. 5:11; 89:16.

15. Ziova laa toliɛ sukulai ɓa le?

¹⁵ Kwa kanaŋ Ziova laa tolii. (Zooɛ 2:32; Lo. 10:​13, 14) Ziova laa toliɛ sukulai fe a gɛɛ ku naa kɔlɔŋ, kukɛ doli la. Zukulai ɓa ku ŋɔtua-pere lɛlɛ-ŋai kɔlɔŋ, ku laa a nyaa, ku kukili tɔɔ ma a gɛɛ e kpɔŋ maa tɛɛ kupɔ, e kuteniŋ tɔɔ. (Ŋu. 20:7; 99:6; 116:4; 145:18) Ziova laa toliɛ sukulai ŋɔnɔ ɓa lonoɔ nua pɔ e pilaŋ naa da ŋɔtua-pere lɛlɛ-ŋai dia. Nyaŋ kwa ŋɔnɔ kpɔŋ maa tɛɛ dipɔ a gɛɛ di dikɛ-ɣeniɛi maa faleŋ nyii pai gɛi di nii laa, di ŋuŋ-maa-ɓo sɔlɔ ɓo.—Az. 12:4; Dikɛ-mɛni-ŋai 2:​21, 38.

16. Kwa pɔri nɛi leŋ a gɛɛ Setɔŋ kaa a lɛɛ-nuu?

¹⁶ Ku kpɛtɛɛ a gɛɛ ku mɔ̃lɛ Ziova laa mɛni ma. (Zĩ. 5:​10, 11) Kwa lɛɛ a kutɔɔi kpanaŋɔɔ Ziova polu a nɛɛ maŋ kpiŋ kukɛ mɔ̃lɛ, kwa nɛ a gɛɛ Setɔŋ kaa a lɛɛ-nuu. Zoo kɛɛ ɣele mai, Setɔŋ e mɛni ŋi ɓo a Ziova fɛli-ɓela kelee laa. E mo nyɛɛi: “Nuu a pɔri gɔ̃liŋ kelee kɔlɛi a gɛɛ ŋɔfulu-laai e lɛɛ nyeei.” (Zoo 2:4) Setɔŋ e mo a gɛɛ nuu a pɔri Ziova fɛlii nɔ ŋɔkɛ-ɣeniɛi a kɛ a nɛlɛɛ. Kɛlɛ a kɛ tɛɛi mɛni-kpanaŋ-ŋa su, a pai bolu tɔɔi Ziova ma. Zoo e nɛ a zu ponoɔ a gɛɛ nyiŋi fe a tɔ̃ya. Kua maŋ kwa pɔri saa nɛi a gɛɛ a nɛɛ maŋ kpiŋ kukɛ-ɣeniɛi e kpanaŋ, kpaa Setɔŋ a kɔ a gɛɛ e kulii too polu, kufe pai wɔlɔ kperai Ziova fɛlii. Kwa pɔri kɛi a ku laa la a gɛɛ Ziova a pai kumɛi kaai naa mɛni ma.—Zɔŋ 17:11.

17. Yɛɛ berei gaa la 1 Pitɛ 2:12 sui, pere sii takpɛni kɛɛ leŋ ɓe kwa pɔri Ziova laa maa tɛi lai?

¹⁷ Kwa ɓaa-kɛ-maa lɛ Ziova laa mɛni ma. (Tá. 30:9; Zl. 7:​8-11) Ee nua di ku kɔlɔŋ a Ziova Ŋɔsere-faa Kɛ-ɓelai, kutua-pere a pɔri Ziova laa maa tɛi kpaa e naa kara. (1 Pitɛ 2:12 lono.) Mɛni ma, kwa ŋwɛlii ku kɔ a pere sii kelee a gɛɛ ku Ziova laa maa tɛ kutua-pere da kulono-pere su. Kwa nyiŋi kɛ, kwa pɔri nii pai a laa-maa-tɛ Ziova pɔ berei maŋ kumaa fe waa ni lai.

18. Pere sii takpɛni kɛɛ leŋ ɓe kwa pɔri nɛi la a gɛɛ Ziova laa maa mɛni kpanaŋɔɔi kua? (Ya pɔri ŋɔnɔ fonoi kaai.)

¹⁸ Ku kpaaŋɔɔi Ziova laa maa tɛ mɛni ma e tɛɛ la berei ma nua da kukaa lai. (Ŋu. 138:2) Le mɛni ɓe nyiŋi mɛni kpanaŋɔɔi lai? Kpɛni fei kwa Ziova nĩa-mɛni kɛ, va kukɔlɛ-ma-ɓelai lii laa, nyaŋ da mɛni nyɔmɔɔ-ŋa ɓo e pilaŋ kua.a Tãi Zisɛ e saa lai, nua di gaa yɛɛ ŋuma-nuu nyaŋ di gbɔara. Kɛɛ Zisɛ e saa a bere sii ŋi a gɛɛ e Ziova laa maa tɛ. E ‘ŋɛi naɣiŋ ŋumɛ mɛi.’ Nyiŋi sukulai ɓa nii fe kɛ ni sɛlɛnii a ŋanaa e pilaŋ berei ma nua dikɛ pai dikili-ŋa siai la e pilaŋ mai. (Ib. 12:​2-4) Ŋɛi e kɛ Ɣala nĩa-mɛni kɛɛ ma.—Mf. 26:39.

19. Ilii kaa leŋ e pilaŋ Ziova laa mɛni ma, nyaŋ le mɛni ma?

¹⁹ Kulii nɛ̃ɛi a gɛɛ kukaa Ziova fɛlii, nyaŋ gaa a ɓaa-kɛ-maa a gɛɛ kukaa a Ziova Ŋɔsere-faa Kɛ-ɓelai. Ee Ziova laa maa mɛni kpanaŋɔɔi kuai, kwa pai kɛi nɔ naa maa tɛi a nɛɛ maŋ kpiŋ nua di diŋɛi naɣiŋ kumɛi. Ziova laa maa mɛni kpanaŋɔɔi kua e tɛɛ la nua dikili-ŋa-siai ma e pilaŋ kua. Mɛni ma, kwaa kɛ a ku kpɛtɛɛ a gɛɛ ku kanaŋ Ziova laa maa tɛi a nɛɛ maŋ Setɔŋ e kɔ a pere sii kelee a gɛɛ e ku kpɔara. Bere sii ŋi su, kwa pai nɛi a gɛɛ Ziova laa maa mɛni kpanaŋɔɔi kua yɛɛ berei nɔ Zisɛ Korai e gɛ lai.