Orí 29

Kíkọ Orin Ayọ̀ Ìṣẹ́gun Tuntun

Ìran 9—Ìṣípayá 14:1-20

Ohun tó dá lé: Àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000] wà lọ́dọ̀ Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà ní Òkè Ńlá Síónì; àwọn áńgẹ́lì ṣe ìpolongo jákèjádò ilẹ̀ ayé; ìkórè wáyé

Ìgbà tó nímùúṣẹ: Látọdún 1914 títí dìgbà ìpọ́njú ńlá

1. Kí la ti kọ́ nínú Ìṣípayá orí 7, 12, àti 13, kí ni a óò sì kọ́ nísinsìnyí?

Ẹ WO bó ti tuni lára tó láti gbé ìran tí Jòhánù rí tẹ̀ lé e yẹ̀ wò! Àwọn ìránṣẹ́ Jèhófà adúróṣinṣin ń bá iṣẹ́ Ọlọ́run lọ ní ọjọ́ Olúwa, wọn ò dà bí àwọn àjọ ráuràu àti oníwà-bí-ẹranko ti dírágónì náà. (Ìṣípayá 1:10) Ṣáájú ìsinsìnyí, Ìṣípayá 7:1, 3 ti jẹ́ ká mọ̀ pé ẹ̀fúùfù mẹ́rin tó jẹ́ ti ìparun la dá dúró títí a óò fi fi èdìdì di gbogbo ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000] ẹni àmì òróró tó jẹ́ ẹrú wọ̀nyí. Ìṣípayá 12:17 jẹ́ ká mọ̀ pé “àwọn tí ó ṣẹ́ kù lára irú-ọmọ [obìnrin náà]” ni Sátánì tí í ṣe dírágónì náà, dájú sọ láàárín àkókò yẹn. Ìṣípayá orí ìkẹtàlá sì ti fi àwọn àjọ ìṣèlú tí Sátánì gbé kalẹ̀ lórí ilẹ̀ ayé láti fúngun mọ́ àwọn olóòótọ́ ìránṣẹ́ Jèhófà àti láti ṣe inúnibíni sí wọ́n hàn kedere. Àmọ́, olórí ọ̀tá yìí kò lè da ohun tí Ọlọ́run ti pinnu láti ṣe rú láé! Nísinsìnyí, a óò kẹ́kọ̀ọ́ pé láìka àwọn ìwà ibi ti Sátánì ń hù sí, tayọ̀tayọ̀ la fi kó gbogbo ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000] jọ.

2. Kí ni Jòhánù sọ fún wa nínú Ìṣípayá 14:1 nípa àwọn nǹkan tó máa ṣẹlẹ̀ níkẹyìn, ta sì ni Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà?

² Jòhánù, tòun tẹgbẹ́ Jòhánù òde òní, la fún ní àpẹẹrẹ kan nípa àbájáde aláyọ̀ yẹn: “Mo sì rí, sì wò ó! Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà dúró lórí Òkè Ńlá Síónì, àti pẹ̀lú rẹ̀, ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì tí wọ́n ní orúkọ rẹ̀ àti orúkọ Baba rẹ̀ tí a kọ sí iwájú orí wọn.” (Ìṣípayá 14:1) Gẹ́gẹ́ bá a ti rí i níṣàájú, Ọ̀dọ́ Àgùntàn yìí ni Máíkẹ́lì tó fọ ọ̀run mọ́ nípa lílé Èṣù àtàwọn ẹ̀mí èṣù rẹ̀ jáde. Òun ni Máíkẹ́lì tí Dáníẹ́lì ṣàpèjúwe pé ó “dúró nítorí àwọn ọmọ àwọn ènìyàn [Ọlọ́run]” bó ṣe ń múra sílẹ̀ láti “dìde dúró” kó bàa lè mú àwọn ìdájọ́ òdodo Jèhófà ṣẹ. (Dáníẹ́lì 12:1; Ìṣípayá 12:7, 9) Látọdún 1914 wá ni Ọ̀dọ́ Àgùntàn Ọlọ́run tó fi ara rẹ̀ rúbọ yìí ti ń dúró lórí Òkè Ńlá Síónì gẹ́gẹ́ bíi Mèsáyà Ọba.

3. Kí ni “Òkè Ńlá Síónì” lórí èyí tí Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà àti ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000] “dúró” sí?

³ Bí Jèhófà ṣe sọ tẹ́lẹ̀ gan-an ló rí, ó sọ pé: “Èmi, àní èmi, ti fi ọba mi jẹ lórí Síónì, òkè ńlá mímọ́ mi.” (Sáàmù 2:6; 110:2) Èyí kì í ṣe Òkè Ńlá Síónì ti orí ilẹ̀ ayé, níbi tí Jerúsálẹ́mù ti orí ilẹ̀ ayé wà, ìyẹn ìlú táwọn ọba tí í ṣe ẹ̀dá èèyàn ní ìlà Dáfídì ti fìgbà kan rí jọba. (1 Kíróníkà 11:4-7; 2 Kíróníkà 5:2) Ìdí ni pé lẹ́yìn ikú Jésù àti àjíǹde rẹ̀ lọ́dún 33 Sànmánì Kristẹni, a fi Jésù ṣe òkúta ìpìlẹ̀ lórí Òkè Ńlá Síónì ti ọ̀run, ìyẹn àyè ibi tí Jèhófà pinnu láti gbé “ìlú ńlá Ọlọ́run alààyè tí í ṣe Jerúsálẹ́mù ti ọ̀run” kà. Fún ìdí yìí, “Òkè Ńlá Síónì” tí ibí yìí sọ dúró fún ipò Jésù àtàwọn àjùmọ̀jogún pẹ̀lú rẹ̀ tí a gbé ga, tí wọ́n para pọ̀ jẹ́ Jerúsálẹ́mù ti ọ̀run, èyí tí í ṣe Ìjọba náà. (Hébérù 12:22, 28; Éfésù 3:6) Ó jẹ́ àyè ọlọ́ba tó lógo èyí tí Jèhófà fi wọ́n sí ní ọjọ́ Olúwa. Láti ọ̀pọ̀ ọ̀rúndún wá làwọn Kristẹni ẹni àmì òróró, gẹ́gẹ́ bí “àwọn òkúta ààyè,” ti ń fi tọkàntọkàn wọ̀nà fún ìgbà tí wọ́n máa dúró lórí Òkè Ńlá Síónì ti ọ̀run yẹn, tí wọ́n á sì wà ní ìṣọ̀kan pẹ̀lú Jésù Kristi Olúwa tá a ṣe lógo nínú Ìjọba rẹ̀ ológo.—1 Pétérù 2:4-6; Lúùkù 22:28-30; Jòhánù 14:2, 3.

4. Báwo ló ṣe jẹ́ pé gbogbo àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì ló dúró lórí Òkè Ńlá Síónì?

⁴ Kì í ṣe Jésù nìkan ni Jòhánù rí tó dúró lórí Òkè Ńlá Síónì, ó tún rí àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000], tí wọ́n jẹ́ ajùmọ̀jogún Ìjọba ọ̀run. Ní àkókò tí ìran náà dúró fún, ọ̀pọ̀ lára ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000], ti wà ní ọ̀run ní àkókò yẹn, àmọ́ kì í ṣe gbogbo wọn. Lẹ́yìn náà nínú ìran kan náà, Jòhánù gbọ́ pé àwọn kan nínú àwọn ẹni mímọ́ ṣì ní láti fara dà á kí wọ́n sì kú gẹ́gẹ́ bí olùṣòtítọ́. (Ìṣípayá 14:12, 13) Èyí fi hàn kedere pé àwọn kan lára àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000] ṣì wà lórí ilẹ̀ ayé. Nítorí náà báwo ló ṣe jẹ́ pé Jòhánù rí gbogbo wọn tí wọ́n dúró pẹ̀lú Jésù lórí Òkè Ńlá Síónì?a Bó ṣe jẹ́ bẹ́ẹ̀ ni pé, gẹ́gẹ́ bí ara ìjọ àwọn Kristẹni ẹni àmì òróró, wọ́n ti “sún mọ́ Òkè Ńlá Síónì kan àti ìlú ńlá Ọlọ́run alààyè, Jerúsálẹ́mù ti ọ̀run.” (Hébérù 12:22) Bíi ti Pọ́ọ̀lù nígbà tó ṣì wà lórí ilẹ̀ ayé, ní àkókò yẹn, a ti jí wọn dìde nípa tẹ̀mí láti wà ní ìrẹ́pọ̀ pẹ̀lú Kristi Jésù ní ọ̀run. (Éfésù 2:5, 6) Ní àfikún, lọ́dún 1919, wọ́n ṣe ohun tá a ké sí wọn láti ṣe pé, “Ẹ máa bọ̀ lókè níhìn-ín,” àti pé lọ́nà ìṣàpẹẹrẹ “wọ́n . . . gòkè lọ sínú ọ̀run nínú àwọsánmà.” (Ìṣípayá 11:12) Níbàámu pẹ̀lú ohun tí ẹsẹ Ìwé Mímọ́ yìí sọ, a lè rí i pé, nípa tẹ̀mí, gbogbo àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000] ló wà lórí Òkè Ńlá Síónì pẹ̀lú Jésù Kristi.

5. Orúkọ àwọn wo ni a kọ sí iwájú orí àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì náà, kí sì ni ìjẹ́pàtàkì orúkọ kọ̀ọ̀kan?

⁵ Ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì náà kò ní àjọṣe kankan pẹ̀lú àwọn olùjọsìn ẹranko ẹhànnà náà, ìyẹn àwọn tí wọ́n gba nọ́ńbà ìṣàpẹẹrẹ náà 666. (Ìṣípayá 13:15-18) Dípò ìyẹn, àwọn adúróṣinṣin wọ̀nyí ni a kọ orúkọ Ọlọ́run àti ti Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà sí iwájú orí wọn. Kò sí iyèméjì kankan pé Jòhánù, tí í ṣe Júù, rí orúkọ Ọlọ́run tí a fi àwọn lẹ́tà Hébérù náà, יהוה kọ.b Orúkọ Baba Jésù tó wà níwájú orí àwọn tí a fi èdìdì dì wọ̀nyí lọ́nà ìṣàpẹẹrẹ ń jẹ́ kí gbogbo èèyàn mọ̀ pé wọ́n jẹ́ ẹlẹ́rìí fún Jèhófà, àti pé ẹrú Rẹ̀ ni wọ́n. (Ìṣípayá 3:12) Fífi tí wọ́n fi orúkọ Jésù sí iwájú orí wọ́n tún fi hàn pé Jésù ló ni wọ́n. Òun ni “ọkọ” tó ń fẹ́ wọn sọ́nà, wọ́n sì jẹ́ “ìyàwó” rẹ̀ àfẹ́sọ́nà, tàbí “ìṣẹ̀dá tuntun” tí ń sin Ọlọ́run pẹ̀lú ìrètí ìyè ti ọ̀run. (Éfésù 5:22-24; Ìṣípayá 21:2, 9; 2 Kọ́ríńtì 5:17) Àjọṣe wọn tímọ́tímọ́ pẹ̀lú Jèhófà àti Jésù Kristi ń nípa lórí gbogbo èrò àti ìṣesí wọn.

Kíkọrin bí Ẹni Pé Orin Tuntun Kan

6. Orin wo ni Jòhánù gbọ́, báwo ló sì ṣe ṣàpèjúwe rẹ̀?

⁶ Ní ìbámu pẹ̀lú èyí, Jòhánù ròyìn pé: “Mo sì gbọ́ ìró kan láti ọ̀run wá bí ìró omi púpọ̀ àti bí ìró ààrá adúnròkè lálá; ìró tí mo sì gbọ́ dà bí ti àwọn akọrin tí ń lo háàpù sí orin wọn bí wọ́n ti ń ta háàpù wọn. Wọ́n sì ń kọrin bí ẹni pé orin tuntun níwájú ìtẹ́ àti níwájú ẹ̀dá alààyè mẹ́rin àti àwọn alàgbà náà; kò sì sí ẹnì kankan tí ó lè dọ̀gá nínú orin yẹn bí kò ṣe ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì náà, tí a ti rà láti ilẹ̀ ayé wá.” (Ìṣípayá 14:2, 3) Kò ṣeni ní kàyéfì rárá pé nígbà tí Jòhánù gbọ́ ohùn àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì tí wọ́n jùmọ̀ ń kọ orin atunilára yìí, ó rántí ariwo omi tó máa ń dà wàràwàrà látorí àpáta àti ti ìró ààrá. Orin tó dà bí ẹni pé a ń ta háàpù sí yìí mà dùn o! (Sáàmù 81:2) Ẹgbẹ́ akọrin wo lórí ilẹ̀ ayé ló lè kọrin lọ́nà tó gbámúṣé tó orin tó fa kíki yẹn?

7. (a) Kí ni orin tuntun tí Ìṣípayá 14:3 mẹ́nu kàn? (b) Báwo ni orin inú Sáàmù 149:1 ṣe wá jẹ́ tuntun ní àkókò wa?

⁷ Kí ni “orin tuntun” yìí? Gẹ́gẹ́ bá a ṣe sọ nígbà tá à ń jíròrò Ìṣípayá 5:9, 10, orin náà ní í ṣe pẹ̀lú àwọn ohun tí Ìjọba Jèhófà pinnu láti ṣe àti ìpèsè àgbàyanu rẹ̀, nípasẹ̀ Jésù Kristi, fún sísọ Ísírẹ́lì ti ẹ̀mí di “ìjọba kan àti àlùfáà fún Ọlọ́run wa.” Ó jẹ́ orin ìyìn sí Jèhófà, ìyẹn orin tó ń ròyìn àwọn ohun tuntun tó ń ṣe nípasẹ̀ Ísírẹ́lì Ọlọ́run àti nítorí Ísírẹ́lì Ọlọ́run. (Gálátíà 6:16) Àwọn tó jẹ́ ara Ísírẹ́lì tẹ̀mí yìí ṣe ohun tí olórin náà ní kí wọ́n ṣe pé: “Ẹ yin Jáà! Ẹ kọ orin tuntun sí Jèhófà, àti ìyìn rẹ̀ nínú ìjọ àwọn ẹni ìdúróṣinṣin. Kí Ísírẹ́lì máa yọ̀ nínú Olùṣẹ̀dá rẹ̀ Atóbilọ́lá, àwọn ọmọ Síónì—kí wọ́n kún fún ìdùnnú nínú Ọba wọn.” (Sáàmù 149:1, 2) Lóòótọ́, ọ̀pọ̀ ọ̀rúndún sẹ́yìn làwọn ọ̀rọ̀ orin yìí ti wà lákọọ́lẹ̀, ṣùgbọ́n ní àkókò wa yìí, wọ́n ti ń lo òye tuntun tí wọ́n ní nípa wọn láti fi wọ́n kọrin. Lọ́dún 1914, a bí Ìjọba Mèsáyà. (Ìṣípayá 12:10) Lọ́dún 1919, àwọn èèyàn Jèhófà lórí ilẹ̀ ayé bẹ̀rẹ̀ sí í fi ìtara kéde “ọ̀rọ̀ ìjọba náà.” (Mátíù 13:19) Bí ẹsẹ Ìwé Mímọ́ ti ọdún 1919 (ìyẹn Aísáyà 54:17) ṣe ta wọ́n jí, tí pípadà tí wọ́n padà sínú párádísè tẹ̀mí sì fún wọn níṣìírí, wọ́n bẹ̀rẹ̀ lọ́dún yẹn láti máa ‘fọkàn wọn kọrin sí Jèhófà.’—Éfésù 5:19.

8. Kí nìdí tó fi jẹ́ pé àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì nìkan ló lè kọ orin tuntun tí Ìṣípayá 14:3 mẹ́nu kàn?

⁸ Àmọ́, kí nìdí tó fi jẹ́ pé kìkì àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000] nìkan ni ó lè kọ orin tí a mẹ́nu kàn nínú Ìṣípayá 14:3? Èyí jẹ́ nítorí pé ó ní í ṣe pẹ̀lú ìrírí wọn gẹ́gẹ́ bí àwọn àyànfẹ́ ajogún Ìjọba Ọlọ́run. Àwọn nìkan ni a fi ẹ̀mí mímọ́ yàn tí Ọlọ́run sì sọ dọmọ gẹ́gẹ́ bí àwọn ọmọ ẹ̀mí. Àwọn nìkan ṣoṣo ni Ọlọ́run rà láti ilẹ̀ ayé láti di apá kan Ìjọba ọ̀run yẹn, àwọn nìkan ṣoṣo sì ni “yóò jẹ́ àlùfáà . . . wọn yóò sì ṣàkóso gẹ́gẹ́ bí ọba” pẹ̀lú Jésù Kristi fún ẹgbẹ̀rún ọdún láti mú aráyé dé ìjẹ́pípé. Àwọn nìkan ṣoṣo ni a rí tí “ń kọrin bí ẹni pé orin tuntun kan” níwájú Jèhófà.c Àwọn ìrírí àti ìrètí aláìlẹ́gbẹ́ wọ̀nyí jẹ́ kí wọ́n mọrírì Ìjọba náà lọ́nà tó ta yọ, ó sì mú kó ṣeé ṣe fún wọn láti kọrin nípa rẹ̀ ní ọ̀nà tí ẹnikẹ́ni mìíràn kò lè ṣe.—Ìṣípayá 20:6; Kólósè 1:13; 1 Tẹsalóníkà 2:11, 12.

9. Báwo ni ogunlọ́gọ̀ ńlá ṣe ń tẹ̀ lé ọ̀rọ̀ orin tí àwọn ẹni àmì òróró ń kọ, ọ̀rọ̀ ìṣítí wo ni wọ́n sì ti tipa báyìí mú ṣẹ?

⁹ Àmọ́, àwọn mìíràn ń tẹ́tí sí orin náà, wọ́n sì ń ṣe ohun tí ọ̀rọ̀ orin náà wí. Láti ọdún 1935, ogunlọ́gọ̀ ńlá ti àwọn àgùntàn mìíràn tí iye wọn ń pọ̀ sí i ń gbọ́ orin ìṣẹ́gun yìí, wọ́n sì ń dara pọ̀ mọ́ àwọn ẹni mímọ́ náà láti polongo Ìjọba Ọlọ́run. (Jòhánù 10:16; Ìṣípayá 7:9) Lóòótọ́, àwọn tó ṣẹ̀ṣẹ̀ dé wọ̀nyí kò lè kọ orin tuntun náà táwọn ọba lọ́la nínú Ìjọba Ọlọ́run ń kọ. Àmọ́ àwọn náà ń kọ orin atunilára láti fi yin Jèhófà nítorí àwọn nǹkan tuntun tó ń ṣe. Wọ́n tipa bẹ́ẹ̀ mú ọ̀rọ̀ ìṣítí onísáàmù náà ṣẹ pé: “Ẹ kọ orin tuntun sí Jèhófà. Ẹ kọrin sí Jèhófà, gbogbo ẹ̀yin ènìyàn ilẹ̀ ayé. Ẹ kọrin sí Jèhófà, ẹ fi ìbùkún fún orúkọ rẹ̀. Ẹ máa sọ ìhìn rere ìgbàlà rẹ̀ láti ọjọ́ dé ọjọ́. Ẹ máa polongo ògo rẹ̀ láàárín àwọn orílẹ̀-èdè, àwọn iṣẹ́ àgbàyanu rẹ̀ láàárín gbogbo ènìyàn. Ẹ gbé e fún Jèhófà, ẹ̀yin ìdílé àwọn ènìyàn, ẹ gbé ògo àti okun fún Jèhófà. Ẹ wí láàárín àwọn orílẹ̀-èdè pé: ‘Jèhófà fúnra rẹ̀ ti di ọba.’”—Sáàmù 96:1-3, 7, 10; 98:1-9.

10. Báwo ló ṣe ṣeé ṣe fáwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì láti kọrin “níwájú” àwọn alàgbà mẹ́rìnlélógún ìṣàpẹẹrẹ náà?

¹⁰ Báwo làwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000] ṣe lè kọrin “níwájú” àwọn alàgbà náà, níwọ̀n bó ti jẹ́ pé àwọn alàgbà mẹ́rìnlélógún kan náà ni àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì nínú ipò ológo wọn ní ọ̀run? Ní ìbẹ̀rẹ̀ ọjọ́ Olúwa, àwọn tí wọ́n “kú ní ìrẹ́pọ̀ pẹ̀lú Kristi” ni a jí dìde gẹ́gẹ́ bí ẹ̀dá ẹ̀mí. Nípa báyìí, àwọn Kristẹni ẹni àmì òróró olùṣòtítọ́ tí wọ́n ti ṣẹ́gun wà lọ́run nísinsìnyí. Lọ́nà ìṣàpẹẹrẹ, wọ́n ń ṣe àwọn iṣẹ́ àkànṣe tó jọ ti ẹgbẹ́ mẹ́rìnlélógún tá a pin àwọn alàgbà tí í ṣe àlùfáà sí. Wọ́n wà nínú ìran ètò Jèhófà ti ọ̀run. (1 Tẹsalóníkà 4:15, 16; 1 Kíróníkà 24:1-18; Ìṣípayá 4:4; 6:11) Báyìí ló ṣe jẹ́ pé àwọn tó ṣẹ́ kù lára àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì tí wọ́n ṣì wà lórí ilẹ̀ ayé ń kọ orin tuntun náà níwájú àwọn arákùnrin wọn tí a ti jí dìde tí wọ́n wà ní ọ̀run.

11. Kí nìdí tá a fi pe àwọn ẹni àmì òróró aṣẹ́gun ní alàgbà mẹ́rìnlélógún àti ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì?

¹¹ A wá lè béèrè pé: Kí nìdí tá a fi pe àwọn ẹni àmì òróró aṣẹ́gun wọ̀nyí ní alàgbà mẹ́rìnlélógún àti ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì? Èyí jẹ́ nítorí pé Ìṣípayá sọ̀rọ̀ nípa àwùjọ kan ṣoṣo yìí lọ́nà méjì ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀. Àwọn alàgbà mẹ́rìnlélógún náà máa ń wà ní ipò wọn nígbà gbogbo yí ká ìtẹ́ Jèhófà, ọba àti àlùfáà sì ni wọ́n lọ́run. Wọ́n dúró fún gbogbo ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì nínú ipò wọn ti ọ̀run, bó tilẹ̀ jẹ́ pé díẹ̀ lára wọn ṣì kù lórí ilẹ̀ ayé. (Ìṣípayá 4:4, 10; 5:5-14; 7:11-13; 11:16-18) Àmọ́, Ìṣípayá orí 7 sọ̀rọ̀ nípa àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì gẹ́gẹ́ bí àwọn tí a mú jáde látinú ayé, ó sì tẹnu mọ́ ohun ńláǹlà tí Jèhófà fẹ́ ṣe, ìyẹn láti fi èdìdì di iye àwọn ọmọ Ísírẹ́lì ti ẹ̀mí lẹ́nì kọ̀ọ̀kan àti láti gba ogunlọ́gọ̀ ńlá tí ẹnikẹ́ni ò lè ka iye wọn là. Ìṣípayá orí kẹrìnlá jẹ́ ká rí i kedere pé àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì tí wọ́n máa ṣèjọba pẹ̀lú Jésù yóò pé jọ sọ́dọ̀ Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà lórí Òkè Síónì. Ó tún sọ àwọn ohun tí ẹnì kan gbọ́dọ̀ kúnjú ìwọ̀n rẹ̀ kó tó lè di ara àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì, gẹ́gẹ́ bí a óò ti rí i nísinsìnyí.d

Àwọn Ọmọlẹ́yìn Ọ̀dọ́ Àgùntàn Náà

12. (a) Báwo ni Jòhánù tún ṣe ṣàpèjúwe àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì? (b) Ọ̀nà wo làwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì gbà jẹ́ wúńdíá?

¹² Nígbà tí Jòhánù ń bá àpèjúwe rẹ̀ lọ nípa àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì tí a “rà láti ilẹ̀ ayé,” ó sọ fún wa pé: “Àwọn wọ̀nyí ni àwọn tí kò fi obìnrin sọ ara wọn di ẹlẹ́gbin; ní ti tòótọ́, wúńdíá ni wọ́n. Àwọn wọ̀nyí ni àwọn tí ń tọ Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà lẹ́yìn ṣáá níbikíbi tí ó bá ń lọ. Àwọn wọ̀nyí ni a rà lára aráyé gẹ́gẹ́ bí àkọ́so fún Ọlọ́run àti fún Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà, a kò sì rí èké kankan lẹ́nu wọn; wọ́n wà láìní àbààwọ́n.” (Ìṣípayá 14:4, 5) Pé àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì yìí jẹ́ “wúńdíá” ò túmọ̀ sí pé a ò rí lára wọn tó ṣègbéyàwó. Àpọ́sítélì Pọ́ọ̀lù kọ̀wé sáwọn Kristẹni tí wọ́n ní ìpè ti ọ̀run pé, òótọ́ ni pé àǹfààní ń bẹ nínú wíwà láìṣègbéyàwó, àmọ́ ó sọ pé ìgbéyàwó sàn jù lábẹ́ àwọn ipò kan. (1 Kọ́ríńtì 7:1, 2, 36, 37) Ohun kan tá a fi mọ ẹgbẹ́ yìí ni pé wọ́n jẹ́ wúńdíá nípa tẹ̀mí. Wọ́n yẹra fún bíbá ìṣèlú ayé àti ìsìn èké ṣe panṣágà tẹ̀mí. (Jákọ́bù 4:4; Ìṣípayá 17:5) Nítorí pé àfẹ́sọ́nà Kristi ni wọ́n, wọ́n pa ara wọn mọ́ tónítóní, “láìní àbààwọ́n láàárín ìran oníwà wíwọ́ àti onímàgòmágó.”—Fílípì 2:15.

13. Kí nìdí táwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì fi jẹ́ ìyàwó yíyẹ fún Jésù Kristi, báwo ni wọ́n sì ṣe “ń tọ Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà lẹ́yìn ṣáá níbikíbi tó bá ń lọ”?

¹³ Ìyẹn nìkan kọ́ o, “a kò . . . rí èké kankan lẹ́nu wọn.” Nínú èyí, wọ́n dà bí Ọba wọn, Jésù Kristi. Nígbà tí Jésù wà láyé gẹ́gẹ́ bí ẹ̀dá èèyàn pípé, “kò dá ẹ̀ṣẹ̀ kankan, bẹ́ẹ̀ ni a kò rí ẹ̀tàn ní ẹnu rẹ̀.” (1 Pétérù 2:21, 22) Níwọ̀n bí wọ́n ti jẹ́ aláìní àbààwọ́n àti olóòótọ́, àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì ni a múra sílẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ìyàwó oníwà mímọ́ fún Àlùfáà Àgbà ńlá ti Jèhófà. Nígbà tí Jésù wà lórí ilẹ̀ ayé, ó ní káwọn ọlọ́kàn títọ́ tẹ̀ lé òun. (Máàkù 8:34; 10:21; Jòhánù 1:43) Àwọn tí wọ́n sì tẹ̀ lé e gbé ìgbé ayé bíi tirẹ̀ wọ́n sì tẹ̀ lé àwọn ẹ̀kọ́ rẹ̀. Nípa báyìí, nígbà táwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì yìí wà lórí ilẹ̀ ayé, wọ́n “ń tọ Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà lẹ́yìn ṣáá níbikíbi tí ó bá ń lọ” bó ṣe ń tọ́ wọn sọ́nà kí wọ́n lè la ayé Sátánì yìí já.

14. (a) Báwo làwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì ṣe jẹ́ “àkọ́so fún Ọlọ́run àti fún Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà”? (b) Ọ̀nà wo ni ogunlọ́gọ̀ ńlá gbà jẹ́ àkọ́so pẹ̀lú?

¹⁴ Àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì náà ni a “rà láti ilẹ̀ ayé wá,” a “rà [wọ́n] lára aráyé.” Ọlọ́run sọ wọ́n dọmọ, àti pé lẹ́yìn àjíǹde wọn, wọn kì yóò jẹ́ ẹ̀dá èèyàn ẹlẹ́ran ara àti ẹlẹ́jẹ̀ lásánlàsàn mọ́. Gẹ́gẹ́ bí ẹsẹ ìkẹrin ṣe sọ, wọ́n di “àkọ́so fún Ọlọ́run àti fún Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà.” Òótọ́ ni pé ní ọ̀rúndún kìíní, Jésù ni “àkọ́so nínú àwọn tí ó ti sùn nínú ikú.” (1 Kọ́ríńtì 15:20, 23) Ṣùgbọ́n, àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì jẹ́ “àkọ́so kan” láàárín aráyé aláìpé, tí a fi ẹbọ Jésù rà. (Jákọ́bù 1:18) Síbẹ̀, àwọn nìkan kọ́ ni wọ́n máa kórè látinú aráyé. Ìwé Ìṣípayá tọ́ka sí ìkórè ogunlọ́gọ̀ ńlá tí wọ́n kò níye tí wọ́n ń fi ohùn rara sọ pé: “Ọ̀dọ̀ Ọlọ́run wa, ẹni tí ó jókòó lórí ìtẹ́, àti Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà ni ìgbàlà wa ti wá.” Ogunlọ́gọ̀ ńlá yìí yóò la ìpọ́njú ńlá já, bí wọ́n sì ti ń bá a lọ láti gba ìtura nípasẹ̀ “àwọn ìsun omi ìyè,” wọ́n yóò di ẹni pípé lórí ilẹ̀ ayé. Lẹ́yìn ìpọ́njú ńlá, Hédíìsì ni a óò sọ di òfìfo, nítorí pé ọ̀kẹ́ àìmọye èèyàn ni yóò jíǹde, wọn yóò sì ní àǹfààní láti mu omi ìyè kan náà. Fún ìdí yìí, yóò tọ̀nà láti sọ pé ogunlọ́gọ̀ ńlá ni àkọ́so àwọn àgùntàn mìíràn. Àwọn ló kọ́kọ́ ‘fọ aṣọ wọn, tí wọ́n sì sọ wọ́n di funfun nínú ẹ̀jẹ̀ Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà’ tí wọ́n sì ní ìrètí pé àwọn máa wà láàyè títí láé lórí ilẹ̀ ayé.—Ìṣípayá 7:9, 10, 14, 17; 20:12, 13.

15. Àwọn ohun wo nínú àwọn àjọyọ̀ tí wọ́n ń ṣe lábẹ́ Òfin Mósè ló ṣe rẹ́gí pẹ̀lú àkọ́so mẹ́tẹ̀ẹ̀ta?

¹⁵ Nínú àwọn àjọyọ̀ táwọn ọmọ Ísírẹ́lì ìgbàanì máa ń ṣe níbàámu pẹ̀lú Òfin Mósè, àwọn ohun kan wà tó ṣe rẹ́gí pẹ̀lú àwọn àkọ́so mẹ́tẹ̀ẹ̀ta wọ̀nyí (ìyẹn Jésù Kristi, àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì, àti ogunlọ́gọ̀ ńlá). Ní Nísàn 16, lákòókò Àjọyọ̀ Àkàrà Aláìwú, wọ́n máa ń fi ìtí àkọ́so ọkà báálì tí wọ́n kórè rúbọ sí Jèhófà. (Léfítíkù 23:6-14) Nísàn 16 ni ọjọ́ tí Jésù jíǹde. Ní àádọ́ta ọjọ́ láti Nísàn 16, ní oṣù kẹta, àwọn ọmọ Ísírẹ́lì máa ń ṣe àjọyọ̀ ìkórè àkọ́pọ́n èso ọkà àlìkámà. (Ẹ́kísódù 23:16; Léfítíkù 23:15, 16) Nígbà tó yá, wọ́n wá ń pe àjọyọ̀ yìí ni Pẹ́ńtíkọ́sì (láti inú ọ̀rọ̀ Gíríìkì tó túmọ̀ sí “àádọ́ta”). Ọjọ́ Pẹ́ńtíkọ́sì ọdún 33 Sànmánì Kristẹni ni a sì fi ẹ̀mí mímọ́ yan àwọn ẹni àkọ́kọ́ lára àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì. Níkẹyìn, ní oṣù keje nígbà tí wọ́n bá ti kó gbogbo ìkórè jọ tán, wọ́n á wá ṣe Àjọyọ̀ Àtíbàbà. Èyí jẹ́ àkókò táwọn ọmọ Ísírẹ́lì ń dúpẹ́ tí wọ́n á sì lo ọ̀sẹ̀ kan nínú àtíbàbà, tí wọ́n fi imọ̀ ọ̀pẹ ṣe. (Léfítíkù 23:33-43) Bákan náà, ogunlọ́gọ̀ ńlá, tí wọ́n jẹ́ ara àwọn tí wọ́n kórè, ń dúpẹ́ níwájú ìtẹ́ náà pẹ̀lú “imọ̀ ọ̀pẹ . . . ní ọwọ́ wọn.”—Ìṣípayá 7:9.

Pípolongo Ìhìn Rere Àìnípẹ̀kun

16, 17. (a) Ibo ni áńgẹ́lì tí Jòhánù rí ti ń fò, ìpolongo wo sì ni áńgẹ́lì náà ń ṣe? (b) Àwọn wo ló ń lọ́wọ́ nínú iṣẹ́ ìwàásù Ìjọba náà, àwọn ìrírí wo ló sì fi èyí hàn?

¹⁶ Lẹ́yìn ìyẹn, Jòhánù kọ̀wé pé: “Mo sì rí áńgẹ́lì mìíràn tí ń fò ní agbedeméjì ọ̀run, ó sì ní ìhìn rere àìnípẹ̀kun láti polongo gẹ́gẹ́ bí làbárè amúniyọ̀ṣẹ̀ṣẹ̀ fún àwọn tí ń gbé lórí ilẹ̀ ayé, àti fún gbogbo orílẹ̀-èdè àti ẹ̀yà àti ahọ́n àti ènìyàn, ó ń sọ ní ohùn rara pé: ‘Ẹ bẹ̀rù Ọlọ́run, kí ẹ sì fi ògo fún un, nítorí wákàtí ìdájọ́ láti ọwọ́ rẹ̀ ti dé, nítorí náà, ẹ jọ́sìn Ẹni tí ó dá ọ̀run àti ilẹ̀ ayé àti òkun àti àwọn ìsun omi.’” (Ìṣípayá 14:6, 7) Áńgẹ́lì náà “ń fò ní agbedeméjì ọ̀run,” níbi tí àwọn ẹyẹ ti ń fò. (Fi wé Ìṣípayá 19:17.) Fún ìdí yìí, ohùn rẹ̀ ni a lè gbọ́ káàkiri ilé ayé. Ẹ ò rí i pé igbe ìpòkìkí kárí ayé tí áńgẹ́lì yìí ń ké á rìn jìnnà ju ìhìn ṣókí lórí tẹlifíṣọ̀n èyíkéyìí lọ!

¹⁷ A rọ olúkúlùkù èèyàn pé kí wọ́n má ṣe bẹ̀rù ẹranko ẹhànnà náà àti ère rẹ̀, àmọ́ kí wọ́n bẹ̀rù Jèhófà, ẹni tó lágbára ju ẹranko ìṣàpẹẹrẹ èyíkéyìí tí Sátánì ń ṣàkóso lọ fíìfíì. Ó ṣe tán, Jèhófà ló dá ọ̀run òun ayé, ó sì tí tó àkókò lójú rẹ̀ báyìí láti ṣèdájọ́ ayé! (Fi wé Jẹ́nẹ́sísì 1:1; Ìṣípayá 11:18.) Nígbà tí Jésù wà lórí ilẹ̀ ayé, ó sọ tẹ́lẹ̀ nípa àkókò wa yìí pé: “A ó sì wàásù ìhìn rere ìjọba yìí ní gbogbo ilẹ̀ ayé tí a ń gbé, láti ṣe ẹ̀rí fún gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè; nígbà náà ni òpin yóò sì dé.” (Mátíù 24:14) Ìjọ àwọn Kristẹni ẹni àmì òróró ń ṣe ohun tí Jésù pa láṣẹ yìí. (1 Kọ́ríńtì 9:16; Éfésù 6:15) Níhìn-ín, Ìṣípayá fi yé wa pé àwọn áńgẹ́lì tí kò ṣeé fojú rí ń lọ́wọ́ nínú iṣẹ́ ìwàásù yìí pẹ̀lú. Ọ̀pọ̀ ìgbà ló ti hàn gbangba pé àwọn áńgẹ́lì máa ń darí àwọn Ẹlẹ́rìí Jèhófà lọ sílé àwọn tí ìṣòro ti wọ̀ lọ́rùn, tó jẹ́ pé wọ́n ti ń gbàdúrà pé káwọn rẹ́ni tó máa wá fi ọ̀rọ̀ Ọlọ́run ran àwọn lọ́wọ́!

18. Gẹ́gẹ́ bí áńgẹ́lì tí ń fò ní agbedeméjì ọ̀run ṣe wí, wákàtí kí ni ó dé, ta ni yóò sì máa ṣe ìpolongo síwájú sí i?

¹⁸ Gẹ́gẹ́ bí áńgẹ́lì tí ń fò ní agbedeméjì ọ̀run ti polongo, wákàtí ìdájọ́ ti dé. Àmọ́, ìdájọ́ wo ni Ọlọ́run yóò ṣe nísinsìnyí? Nígbà táwọn áńgẹ́lì kejì, ìkẹta, ìkẹrin, àti ìkarùn-ún bá bẹ̀rẹ̀ ìpolongo wọn, ńṣe ni etí àwọn èèyàn máa hó yee.—Jeremáyà 19:3.

[Àwọ̀n Àlàyé ìsàlẹ̀ ìwé]

[Àwọn àwòrán tó wà ní ojú ìwé 202, 203]

Ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì

Alàgbà mẹ́rìnlélógún

Àwọn àjùmọ̀jogún pẹ̀lú Kristi Jésù tí í ṣe Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà bá a ṣe wò wọ́n láti ìhà méjì tó yàtọ̀ síra

Orí 30

“Bábílónì Ńlá Ti Ṣubú!”

1. Kí ni áńgẹ́lì kejì kéde rẹ̀, ta sì ni Bábílónì Ńlá?

WÁKÀTÍ ìdájọ́ Ọlọ́run rèé! Nígbà náà, fetí sí ọ̀rọ̀ Ọlọ́run yìí: “Àti òmíràn, áńgẹ́lì kejì, tẹ̀ lé e, ó ń wí pé: ‘Ó ti ṣubú! Bábílónì Ńlá ti ṣubú, ẹni tí ó mú kí gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè mu nínú wáìnì ìbínú àgbèrè rẹ̀!’” (Ìṣípayá 14:8) Ìgbà àkọ́kọ́ rèé tí ìwé Ìṣípayá máa sọ̀rọ̀ nípa Bábílónì Ńlá, àmọ́ èyí kọ́ ni ìgbà ìkẹyìn. Níwájú, orí kẹtàdínlógún ṣàpèjúwe rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí obìnrin aṣẹ́wó tí ń fi ìfẹ́kúfẹ̀ẹ́ tẹ́ ara rẹ̀ lọ́rùn. Ta ni Bábílónì ńlá yìí? Gẹ́gẹ́ bí a ó ti rí i, Bábílónì Ńlá ni ètò kan tó karí ayé, tó jẹ́ ẹ̀sìn, àti ayédèrú ètò tí Sátánì ń lò láti bá irú-ọmọ obìnrin Ọlọ́run jà. (Ìṣípayá 12:17) Òun ni ilẹ̀ ọba ìsìn èké àgbáyé, ìyẹn àpapọ̀ gbogbo ìsìn èké tó wà láyé pátá. Ara ohun tó wà nínú ẹ̀ ni gbogbo ìsìn tó ń tẹ̀ lé àwọn ẹ̀kọ́ ìsìn àti àṣà Bábílónì ìgbàanì tí wọ́n sì ń fi irú ẹ̀mí tó ní hàn.

2. (a) Báwo ló ṣe di pé ìsìn Bábílónì wà káàkiri ilẹ̀ ayé? (b) Kí ni apá tó gbajúmọ̀ jù nínú Bábílónì Ńlá, nígbà wo ló sì jẹ yọ gẹ́gẹ́ bí ètò alágbára kan?

² Ìlú Bábílónì ni Jèhófà ti da èdè àwọn tí wọ́n fẹ́ kọ́ Ilé Gogoro Bábélì rú ní ohun tó lé ní ẹgbẹ̀rún mẹ́rin [4,000] ọdún sẹ́yìn. Àwọn èèyàn tí wọ́n di elédè ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ wọ̀nyí sì fọ́n káàkiri ilẹ̀ ayé pẹ̀lú ìgbàgbọ́ àtàwọn àṣà apẹ̀yìndà wọn tí wọ́n mú lọ́wọ́, èyí tó jẹ́ ìpìlẹ̀ fún ọ̀pọ̀ jù lọ ìsìn títí dòní. (Jẹ́nẹ́sísì 11:1-9) Bábílónì Ńlá ni apá tó jẹ́ ti ìsìn lára ètò Sátánì. (Fi wé Jòhánù 8:43-47.) Apá tó gbajúmọ̀ jù nínú Bábílónì Ńlá lónìí ni àwọn oníṣọ́ọ̀ṣì, ọ̀rúndún kẹrin lẹ́yìn Kristi ló sì jẹ yọ gẹ́gẹ́ bí ètò alágbára àti oníwàkiwà. Látinú ìsìn Bábílónì làwọn oníṣọ́ọ̀ṣì wọ̀nyí sì ti mú èyí tó pọ̀ jù lọ nínú àwọn ẹ̀kọ́ ìsìn àtàwọn àṣà tí wọ́n ń tẹ̀ lé, kì í ṣe látinú Bíbélì.—2 Tẹsalóníkà 2:3-12.

3. Kí nìdí tá a fi sọ pé Bábílónì Ńlá ti ṣubú?

³ O lè béèrè pé, ‘Níwọ̀n bó ti jẹ́ pé ìsìn ṣì ń lo agbára lórí ilẹ̀ ayé, kí nìdí tí áńgẹ́lì náà fi kéde pé Bábílónì Ńlá ti ṣubú?’ Ó dáa, kí ló ṣẹlẹ̀ lẹ́yìn ọdún 539 ṣááju Sànmánì Kristẹni nígbà tí wọ́n gba agbára ìjọba lọ́wọ́ Bábílónì ìgbàanì? Ṣebí ohun tó ṣẹlẹ̀ ni pé àwọn ọmọ Ísírẹ́lì lómìnira láti padà sí ilẹ̀ ìbílẹ̀ wọn tí wọ́n lè mú ìjọsìn tòótọ́ padà bọ̀ sípò níbẹ̀! Nítorí náà bí Ísírẹ́lì tẹ̀mí ṣe padà sínú aásìkí tẹ̀mí lọ́dún 1919, ìyẹn aásìkí tó ń bá a lọ tó sì ń pọ̀ sí i títí dòní, jẹ́ ẹ̀rí pé Bábílónì Ńlá ṣubú lọ́dún yẹn. Kò lágbára mọ́ láti ṣèdíwọ́ fáwọn èèyàn Ọlọ́run. Yàtọ̀ síyẹn, wàhálà ńlá ti bẹ́ sílẹ̀ láàárín rẹ̀. Látọdún 1919 wá, ìwà ìbàjẹ́, ìwà àbòsí, àti ìwà pálapàla rẹ̀ ti di mímọ̀ níbi gbogbo. Ní ọ̀pọ̀ jù lọ orílẹ̀-èdè nílẹ̀ Yúróòpù, ìwọ̀nba àwọn èèyàn díẹ̀ ló ń lọ sí ṣọ́ọ̀ṣì báyìí, àti pé ní àwọn orílẹ̀-èdè kan tó jẹ́ elétò ìjọba àjùmọ̀ní, wọ́n ka ìsìn sí “oògùn apanilọ́bọlọ̀ táwọn èèyàn ń lò.” Bábílónì Ńlá ti dẹni ẹ̀tẹ́ lọ́wọ́ gbogbo àwọn tí wọ́n nífẹ̀ẹ́ sí Ọ̀rọ̀ Ọlọ́run tó jẹ́ òtítọ́, Jèhófà ò sì ní pẹ́ mú ìdájú òdodo ṣẹ lórí rẹ̀.

Ìṣubú Ẹlẹ́tẹ̀ẹ́ Bábílónì

4-6. Báwo ló ṣe jẹ́ pé “Bábílónì Ńlá . . . mú kí gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè mu nínú wáìnì ìbínú àgbèrè rẹ̀”?

⁴ Ẹ jẹ́ ká ṣàyẹ̀wò àwọn ohun tó fa ìṣubú ẹlẹ́tẹ̀ẹ́ Bábílónì Ńlá. Níhìn-ín áńgẹ́lì náà sọ fún wa pé “Bábílónì Ńlá . . . mú kí gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè mu nínú wáìnì ìbínú àgbèrè rẹ̀.” Kí lèyí túmọ̀ sí? Ọ̀rọ̀ ìṣẹ́gun ni ibí yìí ń sọ. Bí àpẹẹrẹ, Jèhófà sọ fún Jeremáyà pé: “Gba ife wáìnì ìhónú yìí ní ọwọ́ mi, kí o sì mú kí gbogbo orílẹ̀-èdè tí èmi yóò rán ọ sí mu ún. Wọn yóò sì mu, wọn yóò sì mì síwá-sẹ́yìn, wọn yóò sì ṣe bí ayírí nítorí idà tí èmi yóò rán sáàárín wọn.” (Jeremáyà 25:15, 16) Ní ọ̀rúndún kẹfà àti ìkeje ṣááju Sànmánì Kristẹni, Jèhófà lo Bábílónì ìgbàanì láti tú ife ìpọ́njú lọ́nà ìṣàpẹẹrẹ jáde fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ orílẹ̀-èdè láti mu, títí kan Júdà apẹ̀yìndà, tó fi jẹ́ pé wọ́n kó àwọn èèyàn rẹ̀ pàápàá lọ sí ìgbèkùn. Nígbà tó wá yí kan Bábílónì, wọ́n pa òun náà run nítorí pé ọba rẹ̀ gbéra ga sí Jèhófà, “Olúwa ọ̀run.”—Dáníẹ́lì 5:23.

⁵ Bákan náà, Bábílónì Ńlá ti ṣẹ́gun ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀nà, àmọ́ èyí tó pọ̀ jù lọ lára ìṣẹ́gun rẹ̀ ló jẹ́ lọ́nà àyínìke. Ó “mú kí gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè mu” nípa lílo ọgbọ́n ẹ̀wẹ́ bíi ti aṣẹ́wó láti fi mú kí wọ́n bá òun ṣe àgbèrè ní ti ìsìn. Ó fẹ̀tàn mú àwọn olóṣèlú kí wọ́n lè bá a lẹ̀dí àpò pọ́ kí wọ́n sì di ọ̀rẹ́ rẹ̀. Ó ti fi ìsìn fa ojú àwọn olóṣèlú àtàwọn olókòwò mọ́ra kó bàa lè máa rí agbára wọn lò láti rẹ́ àwọn èèyàn jẹ. Tìtorí ọ̀rọ̀ ìṣèlú àti òwò, ó ti mú kí ìsìn ṣe inúnibíni sáwọn èèyàn, ó ti fa onírúurú ogun ìsìn àti ogun láàárín orílẹ̀-èdè. Ó ya ogun wọ̀nyí sí mímọ́ nípa sísọ pé wọ́n jẹ́ ohun tí Ọlọ́run fẹ́.

⁶ Kò sẹ́ni tí kò mọ̀ pé ìsìn lọ́wọ́ sí àwọn ìṣèlú àtàwọn ogun tó jà ní ọ̀rúndún ogún. Àpẹẹrẹ irú ẹ̀ ni àwọn onísìn Ṣintó ní Japan, àwọn onísìn Híńdù ní India, àwọn onísìn Búdà ní Vietnam, àwọn tó pera wọn ní Kristẹni ní Àríwá Ireland àti Látìn Amẹ́ríkà àtàwọn míì bẹ́ẹ̀. Kò mọ síbẹ̀ o, nígbà ogun àgbáyé méjèèjì, bí àwọn àlùfáà ṣọ́ọ̀ṣì ṣe ń ṣètìlẹyìn fáwọn ológun tibí làwọn àlùfáà míì ń ṣètìlẹyìn fáwọn ológun tọ̀hún, tí wọ́n rọ àwọn ọ̀dọ́kùnrin pé kí wọ́n máa pa ara wọn. Ọ̀kan tó pabanbarì nínú ìwà àgbèrè Bábílónì Ńlá ni ipa tó kó nínú Ogun Abẹ́lé Sípéènì tó wáyé lọ́dún 1936 sí ọdún 1939. Ó kéré tán, àwọn èèyàn tó kú sógun yẹn á tó ọgbọ̀n ọ̀kẹ́ [600,000]. Lára ohun tó sì fa ogun tó gbẹ̀mí ọ̀pọ̀ èèyàn yìí ni pé ìjọba ilẹ̀ Sípéènì fẹ́ gba ọlà àti ipò ṣọ́ọ̀ṣì Kátólíìkì, làwọn tó jẹ́ alátìlẹyìn fáwọn àlùfáà Kátólíìkì àtàwọn tó bá wọn lẹ̀dí àpò pọ̀ bá fárígá.

7. Ta ni Bábílónì Ńlá ń fòòró jù, àwọn ọ̀nà wo ló sì ti lò láti fi mú wọn?

⁷ Níwọ̀n bó ti jẹ́ pé Bábílónì Ńlá ni apá tó jẹ́ ti ìsìn lára irú-ọmọ Sátánì, “obìnrin” Jèhófà, ìyẹn “Jerúsálẹ́mù ti òkè,” ló máa ń fòòró jù. Ní ọ̀rúndún kìíní, ìjọ àwọn Kristẹni ẹni àmì òróró fara hàn ní kedere gẹ́gẹ́ bí irú-ọmọ obìnrin náà. (Jẹ́nẹ́sísì 3:15; Gálátíà 3:29; 4:26) Bábílónì Ńlá sapá gidigidi láti ṣẹ́gun ìjọ oníwà mímọ́ yẹn nípa títàn án sínú ṣíṣe àgbèrè ìsìn. Àpọ́sítélì Pọ́ọ̀lù àti àpọ́sítélì Pétérù kìlọ̀ pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ ni yóò juwọ́ sílẹ̀ àti pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ ni yóò di apẹ̀yìndà. (Ìṣe 20:29, 30; 2 Pétérù 2:1-3) Àwọn iṣẹ́ tí Jésù rán sí ìjọ méjèèje fi hàn pé nígbà tó máa fi máa kù díẹ̀ kí Jòhánù kú, Bábílónì Ńlá ti gbìyànjú gan-an láti yí àwọn kan lèrò padà. (Ìṣípayá 2:6, 14, 15, 20-23) Ṣùgbọ́n Jésù ti fi hàn ṣáájú pé ó níbi tó máa ṣe àṣeyọrí dé.

Àlìkámà àti Èpò

8, 9. (a) Kí ni àkàwé Jésù nípa àlìkámà àti èpò fi hàn? (b) Kí ló ṣẹlẹ̀ “nígbà tí àwọn ènìyàn ń sùn”?

⁸ Nínú àkàwé Jésù nípa àlìkámà àti èpò, ó sọ̀rọ̀ nípa ọkùnrin kan tó gbin àwọn irúgbìn rere sínú pápá. Ṣùgbọ́n “nígbà tí àwọn ènìyàn ń sùn,” ọ̀tá kan wá ó sì fún èpò lé e. Èyí wá mú kí èpò kún bo àlìkámà mọ́lẹ̀. Nígbà tí Jésù ṣàlàyé àkàwé rẹ̀ yìí, ó ní: “Afúnrúgbìn tí ó fún irúgbìn àtàtà náà ni Ọmọ ènìyàn; pápá náà ni ayé; ní ti irúgbìn àtàtà, àwọn wọ̀nyí ni àwọn ọmọ ìjọba náà; ṣùgbọ́n àwọn èpò ni àwọn ọmọ ẹni burúkú náà, ọ̀tá tí ó sì fún wọn ni Èṣù.” Lẹ́yìn ìyẹn, Jésù fi hàn pé a ó fi àlìkámà àti èpò sílẹ̀ láti dàgbà pa pọ̀ títí “ìparí ètò àwọn nǹkan,” nígbà táwọn áńgẹ́lì yóò “kó” àwọn èpò ìṣàpẹẹrẹ “jáde.”—Mátíù 13:24-30, 36-43.

⁹ Ohun tí Jésù, àpọ́sítélì Pọ́ọ̀lù àti àpọ́sítélì Pétérù kìlọ̀ nípa rẹ̀ ṣẹlẹ̀ lóòótọ́. “Nígbà tí àwọn ènìyàn ń sùn,” ìyẹn bóyá lẹ́yìn táwọn àpọ́sítélì sùn nínú ikú tàbí nígbà tí oorun tẹ̀mí kun àwọn Kristẹni alábòójútó lẹ́nu iṣẹ́ ṣíṣọ́ agbo Ọlọ́run, irú ìpẹ̀yìndà bíi ti Bábílónì bẹ̀rẹ̀ sí í gbèrú nínú ìjọ. (Ìṣe 20:31) Láìpẹ́, èpò wá pọ̀ ju àlìkámà lọ ó sì bò ó mọ́lẹ̀. Fún ọ̀pọ̀ ọ̀rúndún, ńṣe ló dà bíi pé Bábílónì Ńlá ti gbé irú-ọmọ obìnrin náà mì pátápátá.

10. Kí ló wáyé láti ọdún 1870 síwájú, kí sì ni Bábílónì Ńlá ṣe nípa èyí?

¹⁰ Láti ọdún 1870 síwájú, àwọn Kristẹni ẹni àmì òróró bẹ̀rẹ̀ sí í sapá láti yọ ara wọn nínú iṣẹ́ aṣẹ́wó ti Bábílónì Ńlá. Wọ́n pa àwọn ẹ̀kọ́ èké táwọn oníṣọ́ọ̀ṣì ti mú wọlé látinú ìsìn olórìṣà tì, wọ́n sì fi àìṣojo lo Bíbélì ní wíwàásù pé àwọn àkókò Kèfèrí yóò dópin lọ́dún 1914. Àwọn àlùfáà ṣọ́ọ̀ṣì tó jẹ́ pé àwọn ni olórí ohun tí Bábílónì Ńlá ń lò, ta ko àwọn ẹni àmì òróró wọ̀nyí bí wọ́n ṣe ń mú ìjọsìn tòótọ́ padà bọ̀ sípò. Nígbà Ogun Àgbáyé Kìíní, tó jẹ́ pé inú ìbẹ̀rù làwọn èèyàn wà, wọ́n gbìyànjú láti lo àǹfààní yẹn láti pa àwùjọ kékeré ti àwọn Kristẹni olùṣòtítọ́ yìí run. Lọ́dún 1918, tí wọ́n fẹ́rẹ̀ẹ́ tẹ ìgbòkègbodò wọn rì pátápátá, ó wá dà bíi pé Bábílónì Ńlá ti kẹ́sẹ járí. Ó dà bí ẹni pé ó ti ṣẹ́gun wọn.

11. Kí ló ṣẹlẹ̀ lẹ́yìn tí wọ́n gba agbára ìjọba kúrò lọ́wọ́ Bábílónì ìgbàanì?

¹¹ Gẹ́gẹ́ bá a ṣe sọ ṣáájú, wọ́n gba ìjọba kúrò lọ́wọ́ Bábílónì tó jẹ́ ìlú agbéraga lọ́dún 539 ṣááju Sànmánì Kristẹni. Nígbà náà ni a gbọ́ igbe náà: “Ó ti ṣubú! Bábílónì ti ṣubú.” Ibùjókòó ńlá ti ilẹ̀ ọba ayé yìí ṣubú sọ́wọ́ ẹgbẹ́ ọmọ ogun Mídíà òun Páṣíà lábẹ́ Kírúsì Ńlá. Bó tilẹ̀ jẹ́ pé ìlú náà fúnra rẹ̀ kò pa run, àmọ́ agbára ìjọba ti kúrò lọ́wọ́ rẹ̀, èyí ló mú kí wọ́n dá àwọn Júù tó wà nígbèkùn sílẹ̀. Àwọn Júù náà padà sí Jerúsálẹ́mù láti fìdí ìjọsìn mímọ́ múlẹ̀ lẹ́ẹ̀kan sí i.—Aísáyà 21:9; 2 Kíróníkà 36:22, 23; Jeremáyà 51:7, 8.

12. (a) Ní àkókò tiwa yìí, báwo la ṣe lè sọ pé Bábílónì Ńlá ti ṣubú? (b) Kí ló fi hàn pé Jèhófà ti kọ àwọn oníṣọ́ọ̀ṣì sílẹ̀ pátápátá?

¹² Ní àkókò tiwa yìí, a ti tún gbọ́ igbe náà pé Bábílónì Ńlá ti ṣubú! Lọ́dún 1918, ó dà bí ẹni pé àwọn oníṣọ́ọ̀ṣì tó jẹ́ ara Bábílónì Ńlá ti ṣẹ́gun àwọn ẹni àmì òróró, àmọ́ kò rí bẹ́ẹ̀ lọ títí nítorí pé lọ́dún 1919, àwọn àṣẹ́kù ẹni àmì òróró, ìyẹn ẹgbẹ́ Jòhánù, padà bọ̀ sípò nípasẹ̀ àjíǹde tẹ̀mí. Bábílónì Ńlá ti ṣubú ní ti pé wọn ò lè ráwọn èèyàn Ọlọ́run mú lóǹdè lọ́nà èyíkéyìí mọ́. Ńṣe làwọn ẹni àmì òróró arákùnrin Kristi tú jáde bí eéṣú kúrò nínú ọ̀gbun àìnísàlẹ̀, wọ́n sì bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́. (Ìṣípayá 9:1-3; 11:11, 12) Àwọn ni “ẹrú olóòótọ́ àti olóye” òde òní, Ọ̀gá náà sì yàn wọ́n sípò lórí gbogbo ohun ìní rẹ̀ lórí ilẹ̀ ayé. (Mátíù 24:45-47) Lílò tí ọ̀gá náà lò wọ́n lọ́nà yìí fi hàn pé Jèhófà ti kọ àwọn oníṣọ́ọ̀ṣì sílẹ̀ pátápátá bí wọ́n tilẹ̀ ń sọ pé àwọn jẹ́ aṣojú Ọlọ́run lórí ilẹ̀ ayé. Báwọn ẹni àmì òróró ṣe fìdí ìjọsìn mímọ́ múlẹ̀ lẹ́ẹ̀kan sí i nìyẹn, tó sì tipa bẹ́ẹ̀ ṣeé ṣe láti bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ fífi èdìdì di àṣẹ́kù àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000], ìyẹn àwọn tó ṣẹ́ kù lára irú-ọmọ obìnrin náà, tí wọ́n jẹ́ ọ̀tá Bábílónì Ńlá látọdúnmọ́dún. Gbogbo èyí fi hàn pé a ti ṣẹ́gun ètò ìsìn Sátánì yìí pátápátá.

Àwọn Ẹni Mímọ́ Gbọ́dọ̀ Ní Ìfaradà

13. (a) Kí ni áńgẹ́lì kẹta kéde rẹ̀? (b) Ìdájọ́ wo ni Jèhófà ṣe fún àwọn tí wọ́n gba àmì ẹranko ẹhànnà náà?

¹³ Wàyí ó, gbọ́ ohun tí áńgẹ́lì kẹta sọ: “Áńgẹ́lì mìíràn, ẹkẹta, sì tẹ̀ lé wọn, ó ń sọ ní ohùn rara pé: ‘Bí ẹnikẹ́ni bá jọ́sìn ẹranko ẹhànnà náà àti ère rẹ̀, tí ó sì gba àmì kan sí iwájú orí rẹ̀ tàbí sí ọwọ́ rẹ̀, òun yóò mu pẹ̀lú nínú wáìnì ìbínú Ọlọ́run tí a tú jáde láìní àbùlà sínú ife ìrunú rẹ̀.’” (Ìṣípayá 14:9, 10a) Ìṣípayá 13:16, 17 fi hàn pé ní ọjọ́ Olúwa, wọ́n yóò fìyà jẹ àwọn tí kò jọ́sìn ère ẹranko ẹhànnà, wọn yóò sì pa lára wọn. Nísinsìnyí a ti kẹ́kọ̀ọ́ pé Jèhófà ti pinnu láti dá àwọn tí wọ́n “ní àmì náà, orúkọ ẹranko ẹhànnà náà tàbí nọ́ńbà orúkọ rẹ̀” lẹ́jọ́. A ó fipá mú wọn láti mu “ife ìrunú” kíkorò ti ìbínú Jèhófà. Kí ni èyí yóò túmọ̀ sí fún wọn? Ní ọdún 607 ṣááju Sànmánì Kristẹni, nígbà tí Jèhófà fipá mú Jerúsálẹ́mù láti mu ‘ife ìrunú rẹ̀,’ àwọn ará Bábílónì ‘fi ìlú náà ṣèjẹ, wọ́n wó o palẹ̀, wọ́n sì fi ebi àti idà pa wọ́n níbẹ̀.’ (Aísáyà 51:17, 19) Bákan náà, nígbà táwọn tó sọ agbára ìṣèlú ayé àti ère wọn, ìyẹn Ìparapọ̀ Àwọn Orílẹ̀-Èdè, dòrìṣà bá mu ife ìrunú Jèhófà, àgbákò ló máa yọrí sí fún wọn. (Jeremáyà 25:17, 32, 33) Wọ́n máa pa run pátápátá.

14. Kí ìparun tiẹ̀ tó dé bá àwọn tí ń jọ́sìn ẹranko ẹhànnà náà àti ère rẹ̀, kí ni irú àwọn ẹni bẹ́ẹ̀ máa fara gbá, báwo ni Jòhánù sì ṣe ṣàpèjúwe èyí?

¹⁴ Àmọ́ ṣá o, kí èyí tó ṣẹlẹ̀ rárá, àwọn tó ní àmì ẹranko náà máa jìyà torí pé wọn ò rí ojú rere Jèhófà. Nígbà tí áńgẹ́lì náà ń sọ̀rọ̀ fún Jòhánù nípa àwọn tó ń jọ́sìn ẹranko ẹhànnà náà àti ère rẹ̀, ó ní: “Ṣe ni a ó fi iná àti imí ọjọ́ mú un joró níwájú àwọn áńgẹ́lì mímọ́ àti níwájú Ọ̀dọ́ Àgùntàn náà. Èéfín ìjoró wọn yóò sì máa gòkè lọ títí láé àti láéláé, wọn kì yóò sì ní ìsinmi rárá tọ̀sán-tòru, àwọn tí ń jọ́sìn ẹranko ẹhànnà náà àti ère rẹ̀, àti ẹnì yòówù tí ó bá gba àmì orúkọ rẹ̀.”—Ìṣípayá 14:10b, 11.

15, 16. Kí ni ìtumọ̀ àwọn ọ̀rọ̀ náà “iná àti imí ọjọ́” nínú Ìṣípayá 14:10?

¹⁵ Àwọn kan wò ó pé “iná àti imí ọjọ́” tí ibí yìí mẹ́nu kan fi hàn pé ọ̀run àpáàdì oníná wà. Ṣùgbọ́n tá a bá kàn wo àsọtẹ́lẹ̀ kan tó jọ ọ́, a ó mọ ohun tí ọ̀rọ̀ yìí túmọ̀ sí níbi tí wọ́n ti lò ó yẹn. Nígbà ayé Aísáyà, Jèhófà kìlọ̀ fún orílẹ̀-èdè Édómù pé wọ́n á jìyà nítorí bí wọ́n ṣe ń bá Ísírẹ́lì ṣọ̀tá. Ó ní: “Àwọn ọ̀gbàrá rẹ̀ ni a ó sì sọ di ọ̀dà bítúmẹ́nì rírọ̀, ekuru rẹ̀ ni a ó sì sọ di imí ọjọ́; ilẹ̀ rẹ̀ yóò sì dà bí ọ̀dà bítúmẹ́nì rírọ̀ tí ń jó. Ní òru tàbí ní ọ̀sán, a kì yóò pa á; fún àkókò tí ó lọ kánrin ni èéfín rẹ̀ yóò máa gòkè. Láti ìran dé ìran ni yóò gbẹ hán-ún hán-ún; títí láé àti láéláé, kò sí ẹni tí yóò gbà á kọjá.”—Aísáyà 34:9, 10.

¹⁶ Ǹjẹ́ wọ́n fi ìlú Édómù sọ̀kò sínú iná ọ̀run àpáàdì kankan láti máa jó títí láé? Rárá o. Kàkà bẹ́ẹ̀, ńṣe ni orílẹ̀-èdè náà pa rẹ́ ráúráú tá ò gbúròó ẹ̀ mọ́, bí ẹni pé wọ́n fi iná àti imí ọjọ́ jó o run. Ohun tó jẹ́ àbájáde ìyà tí wọ́n fi jẹ ẹ́ yìí kì í ṣe ìdálóró ayérayé bí kò ṣe “òfìfo . . . òfò . . . aláìjámọ́ nǹkan kan.” (Aísáyà 34:11, 12) Èéfín ‘tí ń gòkè fún àkókò tí ó lọ kánrin’ ṣàpèjúwe èyí lọ́nà tó ṣe kedere. Nígbà tí ilé kan bá jó kanlẹ̀, èéfín a ṣì máa rú jáde látinú eérú fúngbà díẹ̀ lẹ́yìn tí iná náà bá ti kú. Nítorí náà, ẹnikẹ́ni tó bá débẹ̀ á mọ̀ pé àgbáàràgbá iná ti jó nǹkan kan run níbẹ̀. Àní lónìí pàápàá, àwọn èèyàn Ọlọ́run rántí ẹ̀kọ́ téèyàn lè rí kọ́ látinú ìparun Édómù. Lọ́nà yìí ‘èéfín ìjóná rẹ̀’ ṣì ń gòkè lọ́nà ìṣàpẹẹrẹ.

17, 18. (a) Kí ni yóò jẹ́ ìgbẹ̀yìn àwọn tó gba àmì ẹranko ẹhànnà náà? (b) Lọ́nà wo ni wọ́n gbà dá àwọn olùjọsìn ẹranko ẹhànnà náà lóró? (d) Báwo ló ṣe jẹ́ pé “èéfín ìjoró wọn yóò sì máa gòkè lọ títí láé àti láéláé”?

¹⁷ Àwọn tó ní àmì ẹranko ẹhànnà náà á pa run pátápátá, bíi pé inú iná la sọ wọ́n sí. Gẹ́gẹ́ bí àsọtẹ́lẹ̀ náà sì ti sọ níwájú, kò sẹ́ni tó máa sin òkú wọn, àwọn ẹranko àtàwọn ẹyẹ ni wọ́n máa fi í sílẹ̀ fún láti jẹ. (Ìṣípayá 19:17, 18) Nítorí náà, ó ṣe kedere pé wọn ò ní máa joró títí láé! Báwo la ṣe wá fi ‘iná àti imí ọjọ́ mú wọn joró’? Bí èyí ṣe ṣẹlẹ̀ ni pé òtítọ́ tá à ń wàásù ń tú àṣírí wọn ó sì ń kìlọ̀ fún wọn nípa ìdájọ́ Ọlọ́run tí ń bọ̀. Ìdí rèé tí wọ́n fi ń pẹ̀gàn àwọn èèyàn Ọlọ́run, níbi tó bá sì ti ṣeé ṣe, wọ́n ń fi ọgbọ́n mú kí ẹranko ẹhànnà ìṣèlú náà ṣe inúnibíni sáwọn Ẹlẹ́rìí Jèhófà, kí wọ́n tiẹ̀ pa wọ́n pàápàá. Àmọ́ níkẹyìn, àwọn alátakò wọ̀nyí á pa run bí ẹni pé iná àti imí ọjọ́ ló jó wọn run. Nígbà náà, “èéfín ìjoró wọn yóò sì máa gòkè lọ títí láé àti láéláé” ní ti pé ìdájọ́ tí Ọlọ́run ṣe fún wọn yóò jẹ́ gẹ́gẹ́ ìlànà tí Ọlọ́run tún máa tẹ̀ lé bó bá ṣẹlẹ̀ pé ẹnì kan tún fẹ́ jiyàn pé Jèhófà ò lẹ́tọ̀ọ́ gẹ́gẹ́ bí ọba aláṣẹ, ìyẹn tí irú rẹ̀ bá tiẹ̀ ṣẹlẹ̀ rárá. Bí ọ̀ràn náà ṣe máa yanjú títí láé nìyẹn.

¹⁸ Àwọn wo ló ń jíhìn tí ń dáni lóró náà lóde òní? Rántí pé wọ́n ti fún àwọn eéṣú ìṣàpẹẹrẹ láṣẹ láti mú àwọn tí kò ní èdìdì Ọlọ́run níwájú orí wọn joró. (Ìṣípayá 9:5) Ẹ̀rí fi hàn pé àwọn wọ̀nyí tí áńgẹ́lì ń darí ló ń dá àwọn èèyàn lóró. Akitiyan àìdabọ̀ àwọn eéṣú ìṣàpẹẹrẹ náà pọ̀ tó bẹ́ẹ̀ gẹ́ẹ́ tó fi jẹ́ pé ‘àwọn tí ń jọ́sìn ẹranko ẹhànnà náà àti ère rẹ̀, àti ẹni yòówù tí ó bá gba àmì orúkọ rẹ̀ kò ní ìsinmi ní ọ̀sán àti ní òru.’ Níkẹyìn, “èéfín ìjoró wọn,” yóò máa gòkè títí láé àti láéláé, àmọ́ ìyẹn á jẹ́ lẹ́yìn ìparun wọn tó jẹ́ ẹ̀rí pípabanbarì tó fi Jèhófà hàn gẹ́gẹ́ ọba aláṣẹ ayé òun ọ̀run. Ǹjẹ́ kí ẹgbẹ́ Jòhánù máa fara dà á títí gbogbo ìyẹn yóò fi parí! Áńgẹ́lì náà parí ọ̀rọ̀ rẹ̀ pé: “Níhìn-ín ni ibi tí ó ti túmọ̀ sí ìfaradà fún àwọn ẹni mímọ́, àwọn tí ń pa àwọn àṣẹ Ọlọ́run àti ìgbàgbọ́ Jésù mọ́.”—Ìṣípayá 14:12.

19. Kí nìdí táwọn ẹni mímọ́ fi ní láti fara dà á, kí sì ni Jòhánù sọ tó fún wọn lókun?

¹⁹ Bẹ́ẹ̀ ni, “ìfaradà fún àwọn ẹni mímọ́” túmọ̀ sí fífi gbogbo ọkàn jọ́sìn Jèhófà nípasẹ̀ Jésù Kristi. Ọ̀pọ̀ èèyàn ni ò fẹ́ gbọ́ ìwàásù wọn. Ìwàásù ń yọrí sí àtakò, inúnibíni, àní ikú ajẹ́rìíkú pàápàá. Ṣùgbọ́n, ìṣírí ni ọ̀rọ̀ tí Jòhánù sọ tẹ̀ lé e jẹ́ fún wọn, ó ní: “Mo sì gbọ́ tí ohùn kan láti ọ̀run wá wí pé: ‘Kọ̀wé pé: Aláyọ̀ ni àwọn òkú tí ó kú ní ìrẹ́pọ̀ pẹ̀lú Olúwa láti àkókò yìí lọ. Bẹ́ẹ̀ ni, ni ẹ̀mí wí, kí wọ́n sinmi kúrò nínú àwọn òpò wọn, nítorí àwọn ohun tí wọ́n ṣe ń bá wọn lọ ní tààràtà.’”—Ìṣípayá 14:13.

20. (a) Báwo ni ìlérí tí Jòhánù sọ ṣe bá àsọtẹ́lẹ̀ Pọ́ọ̀lù nípa wíwàníhìn-ín Jésù mu? (b) Àǹfààní àkànṣe wo ni a ṣèlérí fáwọn ẹni àmì òróró tó kú lẹ́yìn tí wọ́n ti lé Sátánì kúrò lọ́run?

²⁰ Ìlérí yìí bá àsọtẹ́lẹ̀ Pọ́ọ̀lù nípa wíwà níhìn-ín Jésù mu, ó sọ pé: “Àwọn tí ó kú ní ìrẹ́pọ̀ pẹ̀lú Kristi ni yóò sì kọ́kọ́ dìde. Lẹ́yìn náà, àwa alààyè tí a kù nílẹ̀ [ìyẹn àwọn ẹni àmì òróró tí ó kù nílẹ̀ di ọjọ́ Olúwa], pa pọ̀ pẹ̀lú wọn, ni a ó gbà lọ dájúdájú nínú àwọsánmà láti pàdé Olúwa nínú afẹ́fẹ́.” (1 Tẹsalóníkà 4:15-17) Lẹ́yìn tí wọ́n lé Sátánì kúrò lọ́run, àwọn tó ti kú ní ìrẹ́pọ̀ pẹ̀lú Kristi ni wọ́n kọ́kọ́ jíǹde. (Fi wé Ìṣípayá 6:9-11.) Lẹ́yìn ìyẹn, ìlérí àǹfààní àkànṣe wà fáwọn ẹni àmì òróró tó kú ní ọjọ́ Olúwa. Àjíǹde wọn sí ọ̀run gẹ́gẹ́ bí ẹ̀dá ẹ̀mí jẹ́ ẹsẹ̀kẹsẹ̀, “ní ìpajúpẹ́.” (1 Kọ́ríńtì 15:52) Èyí mà ga lọ́lá o! Wọ́n yóò sì máa bá iṣẹ́ òdodo wọn nìṣó lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀ ní ọ̀run.

Ìkórè Ilẹ̀ Ayé

21. Kí ni Jòhánù sọ fún wa nípa “ìkórè ilẹ̀ ayé”?

²¹ Àwọn mìíràn pẹ̀lú yóò jàǹfààní ní ọjọ́ ìdájọ́ yìí, gẹ́gẹ́ bí Jòhánù ṣe sọ fún wa: “Mo sì rí, sì wò ó! àwọsánmà funfun kan, àti lórí àwọsánmà náà ẹnì kan jókòó bí ọmọ ènìyàn, pẹ̀lú adé wúrà ní orí rẹ̀ àti dòjé mímú ní ọwọ́ rẹ̀. Áńgẹ́lì mìíràn [ẹ̀kẹrin] sì yọ láti inú ibùjọsìn tẹ́ńpìlì, ó ń ké pẹ̀lú ohùn rara sí ẹni tí ó jókòó lórí àwọsánmà pé: ‘Ti dòjé rẹ bọ̀ ọ́, kí o sì kárúgbìn, nítorí wákàtí láti kárúgbìn ti tó, nítorí ìkórè ilẹ̀ ayé tí gbó kárakára.’ Ẹni tí ó jókòó lórí àwọsánmà sì ti dòjé rẹ̀ bọ orí ilẹ̀ ayé, a sì kárúgbìn ilẹ̀ ayé.”—Ìṣípayá 14:14-16.

22. (a) Ta lẹni tó dé adé wúrà tó sì jókòó lórí àwọsánmà funfun? (b) Nígbà wo ni iṣẹ́ ìkórè dé òtéńté rẹ̀, báwo ló sì ṣe jẹ́ bẹ́ẹ̀?

²² Kò sí iyèméjì kankan nípa ẹni tó jókòó lórí àwọsánmà funfun. Bí ẹsẹ yẹn ṣe sọ pé ó jókòó lórí àwọsánmà funfun, tó jọ ọmọ ènìyàn, tó sì ní adé wúrà fi hàn kedere pé ẹni náà ni Jésù, Mèsáyà Ọba tí Dáníẹ́lì pẹ̀lú rí nínú ìran. (Dáníẹ́lì 7:13, 14; Máàkù 14:61, 62) Ṣùgbọ́n kí ni ìkórè tí ibí yìí sọ tẹ́lẹ̀? Nígbà tí Jésù wà lórí ilẹ̀ ayé, ó fi iṣẹ́ sísọni di ọmọ ẹ̀yìn wé kíkórè àwọn èèyàn. (Mátíù 9:37, 38; Jòhánù 4:35, 36) Iṣẹ́ ìkórè yìí dé òtéńté rẹ̀ ní ọjọ́ Olúwa, nígbà tí Jésù di Ọba tó sì bá Baba rẹ̀ ṣe ìdájọ́. Nípa báyìí, àkókò ìṣàkóso rẹ̀, láti ọdún 1914, tún jẹ́ àkókò aláyọ̀ fún ìkórè.—Fi wé Diutarónómì 16:13-15.

23. (a) Ọ̀dọ̀ ta ni àṣẹ náà láti bẹ̀rẹ̀ sí í kárúgbìn ti wá? (b) Iṣẹ́ ìkórè wo ló ti bẹ̀rẹ̀ láti ọdún 1919 títí di ìsinsìnyí?

²³ Bó tilẹ̀ jẹ́ pé Jésù jẹ́ Ọba àti Onídàájọ́, síbẹ̀ ó dúró kí Jèhófà Ọlọ́run rẹ̀ fún un láṣẹ kó tó bẹ̀rẹ̀ sí í kárúgbìn. Àṣẹ ọ̀hún wá látinú “ibùjọsìn tẹ́ńpìlì” nípasẹ̀ áńgẹ́lì kan. Lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀ ni Jésù sì ṣègbọràn. Lákọ̀ọ́kọ́, láti ọdún 1919 síwájú, ó rán àwọn áńgẹ́lì rẹ̀ láti kórè gbogbo àwọn ọ̀kẹ́ méje ó lé ẹgbàajì [144,000]. (Mátíù 13:39, 43; Jòhánù 15:1, 5, 16) Lẹ́yìn ìyẹn ni wọ́n bẹ̀rẹ̀ sí í kó ogunlọ́gọ̀ ńlá ti àwọn àgùntàn mìíràn jọ. (Jòhánù 10:16; Ìṣípayá 7:9) Ìtàn fi hàn pé láàárín ọdún 1931 sí 1935, púpọ̀ lára àwọn àgùntàn mìíràn ni wọ́n ti kó jọ. Lọ́dún 1935, Jèhófà la ẹgbẹ́ Jòhánù lóye láti mọ irú ẹni tí ogunlọ́gọ̀ ńlá tí Ìṣípayá 7:9-17 sọ̀rọ̀ nípa wọn jẹ́. Láti àkókò yẹn síwájú ni wọ́n sì ti túbọ̀ ń kó ogunlọ́gọ̀ yìí jọ. Nígbà tó fi máa di ọdún 2005, iye wọn ti lé ní mílíọ̀nù mẹ́fà, ńṣe ni wọ́n sì ń pọ̀ sí i. Dájúdájú, ẹni yẹn tó dà bí ọmọ èèyàn ti ṣe ìkórè púpọ̀ yanturu, tó kún fún ìdùnnú ní àkókò òpin yìí.—Fi wé Ẹ́kísódù 23:16; 34:22.

Títẹ Àjàrà Ilẹ̀ Ayé Fọ́

24. Kí ló wà ní ọwọ́ áńgẹ́lì karùn-ún, kí sì ni áńgẹ́lì kẹfà kéde?

²⁴ Lẹ́yìn tí ìkórè ìgbàlà parí, àkókò wá tó fún ìkórè mìíràn. Jòhánù sọ pé: “Síbẹ̀, áńgẹ́lì mìíràn [ẹ̀karùn-ún] yọ láti inú ibùjọsìn tẹ́ńpìlì tí ó wà ní ọ̀run, òun, pẹ̀lú, ní dòjé mímú lọ́wọ́. Síbẹ̀, áńgẹ́lì mìíràn [ẹ̀kẹfà] yọ láti ibi pẹpẹ, ó sì ní ọlá àṣẹ lórí iná. Ó sì ké jáde pẹ̀lú ohùn rara sí ẹni tí ó ní dòjé mímú lọ́wọ́, ó wí pé: ‘Ti dòjé mímú rẹ bọ̀ ọ́, kí o sì kó àwọn òṣùṣù àjàrà ilẹ̀ ayé jọ, nítorí èso àjàrà rẹ̀ ti pọ́n.’” (Ìṣípayá 14:17, 18) Ẹgbàágbèje àwọn áńgẹ́lì ni wọ́n fún níṣẹ́ láti máa ṣe ìkórè púpọ̀ ní ọjọ́ Olúwa, kí wọ́n máa ya àwọn ẹni rere sọ́tọ̀ kúrò lára àwọn ẹni búburú!

25. (a) Kí ni wíwá tí áńgẹ́lì karùn-ún wá látinú ibùjọsìn tẹ́ńpìlì fi hàn? (b) Kí nìdí tó fi bá a mu pé àṣẹ náà pé kí ìkórè bẹ̀rẹ̀ wá látọ̀dọ̀ áńgẹ́lì tó “yọ láti ibi pẹpẹ”?

²⁵ Látọ̀dọ̀ Jèhófà nínú ibùjọsìn tẹ́ńpìlì ni áńgẹ́lì karùn-ún ti wá. Èyí fi hàn pé ìkórè ìkẹyìn wáyé ní ìbámu pẹ̀lú ìfẹ́ Jèhófà. Áńgẹ́lì mìíràn tó “yọ láti ibi pẹpẹ” ni wọ́n rán pé kó sọ fún áńgẹ́lì yìí pé kó bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ rẹ̀. Òtítọ́ yìí ṣe pàtàkì lọ́pọ̀lọpọ̀, níwọ̀n bí àwọn olóòótọ́ ọkàn tó wà lábẹ́ pẹpẹ ti béèrè pé: “Títí di ìgbà wo, Olúwa Ọba Aláṣẹ mímọ́ àti olóòótọ́, ni ìwọ ń fà sẹ́yìn kúrò nínú ṣíṣèdájọ́ àti gbígbẹ̀san ẹ̀jẹ̀ wa lára àwọn tí ń gbé lórí ilẹ̀ ayé?” (Ìṣípayá 6:9, 10) Kíkórè àjàrà ilẹ̀ ayé ló máa jẹ́ ìdáhùn sí igbe tí wọ́n ń ké pé kí Ọlọ́run gbẹ̀san.

26. Kí ni “àjàrà ilẹ̀ ayé”?

²⁶ Ṣùgbọ́n kí ni “àjàrà ilẹ̀ ayé”? Ìwé Mímọ́ Lédè Hébérù sọ pé orílẹ̀-èdè Júù jẹ́ àjàrà Jèhófà. (Aísáyà 5:7; Jeremáyà 2:21) Bákan náà, Ìwé Mímọ́ sọ pé Jésù Kristi àtàwọn tí yóò bá a ṣèjọba nínú Ìjọba Ọlọ́run jẹ́ àjàrà. (Jòhánù 15:1-8) Níbí tá a bọ́rọ̀ dé yìí, ohun kan tó ṣe pàtàkì tó yẹ ká fi sọ́kàn nípa àjàrà ni pé ó máa ń so èso, àjàrà Kristẹni tòótọ́ sì ti mú èso jáde ní yanturu fún ìyìn Jèhófà. (Mátíù 21:43) Nítorí náà, “àjàrà ilẹ̀ ayé” kì í ṣe ojúlówó àjàrà yẹn bí kò ṣe ayédèrú rẹ̀, ti Sátánì, ìyẹn ìṣàkóso rẹ̀ oníbàjẹ́ lórí aráyé, tóun ti onírúurú “àwọn òṣùṣù” èso rẹ̀ ẹlẹ́mìí èṣù tó mú jáde láti ọ̀pọ̀ ọ̀rúndún wá. Bábílónì Ńlá, èyí tí ìsìn Kristẹni apẹ̀yìndà jẹ́ apá tó tayọ lára rẹ̀ ti lo agbára ńláǹlà lórí àjàrà onímájèlé yìí.—Fi wé Diutarónómì 32:32-35.

27. (a) Kí ló ṣẹlẹ̀ nígbà tí áńgẹ́lì tí ó mú dòjé lọ́wọ́ kó àjàrà ilẹ̀ ayé jọ? (b) Àwọn àsọtẹ́lẹ̀ wo nínú Ìwé Mímọ́ Lédè Hébérù ló fi hàn bí ìkórè náà yóò ti gbòòrò tó?

²⁷ Ìdájọ́ máa dé dandan ni! Àkọsílẹ̀ náà ń bá a lọ pé: “Áńgẹ́lì náà sì ti dòjé rẹ̀ bọ ilẹ̀ ayé, ó sì kó àjàrà ilẹ̀ ayé jọ, ó sì fi í sọ̀kò sínú ìfúntí wáìnì ńlá ti ìbínú Ọlọ́run. A sì tẹ ìfúntí wáìnì náà lẹ́yìn òde ìlú ńlá náà, ẹ̀jẹ̀ sì tú jáde láti inú ìfúntí wáìnì náà ní gíga sókè dé ìjánu ẹṣin, ó lọ jìnnà tó ẹgbẹ̀jọ ìwọ̀n fọ́lọ́ǹgì.” (Ìṣípayá 14:19, 20) Tipẹ́tipẹ́ sẹ́yìn ni wọ́n ti kéde ìbínú Jèhófà lòdì sí àjàrà yìí. (Sefanáyà 3:8) Àsọtẹ́lẹ̀ kan nínú ìwé Aísáyà jẹ́ kó dá wá lójú pé gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè ni yóò pa run nígbà tí wọ́n bá tẹ ìfúntí wáìnì náà. (Aísáyà 63:3-6) Jóẹ́lì náà sọ tẹ́lẹ̀ pé “ogunlọ́gọ̀” púpọ̀ jaburata, ìyẹn gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè, ni a ó fi “ìfúntí wáìnì” tẹ̀ pa ní “pẹ̀tẹ́lẹ̀ rírẹlẹ̀ ti ìpinnu.” (Jóẹ́lì 3:12-14) Ní tòótọ́, àrágbabú ìkórè tí irú ẹ̀ ò ní wáyé mọ́ láé ni! Gẹ́gẹ́ bí ìran Jòhánù ti fi hàn, kì í ṣe kìkì pé a kórè àwọn èso àjàrà nìkan ni, ṣùgbọ́n a tún ké àjàrà ìṣàpẹẹrẹ náà lódindi lulẹ̀ tí a sì jù sínú ìfúntí wáìnì náà kí wọ́n bàa lè tẹ̀ ẹ́. Nítorí náà, àjàrà ilẹ̀ ayé ni a ó tẹ̀ pa tí kì yóò sì tún lè hù mọ́ láé.

28. Àwọn wo ló ń tẹ àjàrà ilẹ̀ ayé, kí ni títẹ̀ tí wọ́n sì “tẹ ìfúntí wáìnì náà lẹ́yìn òde ìlú ńlá náà” túmọ̀ sí?

²⁸ Àwọn ẹṣin ló tẹ àwọn àjàrà tí Jòhánù rí nínú ìran náà, nítorí pé ẹ̀jẹ̀ tó jáde lára àjàrà náà dé “ìjánu ẹṣin.” Níwọ̀n bí ọ̀rọ̀ náà “ẹṣin” ti sábà máa ń tọ́ka sí ìrọ́kẹ̀kẹ̀ ogun, èyí ní láti jẹ́ àkókò ogun. Àwọn ẹgbẹ́ ọmọ ogun ọ̀run tó ń tọ Jésù lẹ́yìn láti bá ètò àwọn nǹkan ti Sátánì ja ogun ìkẹyìn ni wọ́n ń tẹ “ìfúntí wáìnì ìbínú ìrunú Ọlọ́run Olódùmarè.” (Ìṣípayá 19:11-16) Ó ṣe kedere pé àwọn ló ń tẹ àjàrà ilẹ̀ ayé. Wọ́n ń “tẹ ìfúntí wáìnì náà lẹ́yìn òde ìlú ńlá náà,” ìyẹn lẹ́yìn òde Síónì ti ọ̀run. Ní tòótọ́, ó bá a mu pé kí títẹ àjàrà ilẹ̀ ayé wáyé lórí ilẹ̀ ayé níbí. Ṣùgbọ́n wọ́n yóò ‘tẹ̀ ẹ́ lẹ́yìn òde ìlú ńlá náà’ ní ti pé kò ní ṣèpalára kankan fáwọn tó ṣẹ́ kù lára irú-ọmọ obìnrin náà, tí wọ́n ṣojú fún Síónì ti ọ̀run lórí ilẹ̀ ayé. Àwọn wọ̀nyí àtàwọn ogunlọ́gọ̀ ńlá ni a ó pa mọ́ láìséwu nínú ètò Jèhófà ti orí ilẹ̀ ayé.—Aísáyà 26:20, 21.

29. Báwo ni ẹ̀jẹ̀ tó jáde látinú ìfúntí wáìnì náà ṣe pọ̀ tó, báwo ni ibi tó ṣàn dé ṣe jìnnà tó, kí sì ni gbogbo èyí fi hàn?

²⁹ Ìran tó ṣe kedere yìí bá ohun tí Dáníẹ́lì 2:34, 44 ṣàpèjúwe rẹ̀ mu. Ẹsẹ Bíbélì yẹn sọ pé òkúta Ìjọba Ọlọ́run fọ àwọn ìjọba ayé túútúú. Ìran náà fi hàn pé ìparun yán-ányán-án yóò wáyé. Ẹ̀jẹ̀ tó jáde látinú ìfúntí wáìnì náà pọ̀ gan-an débi pé ó dé ìjánu ẹṣin, ó sì ṣàn dé ibi tí ó tó ẹgbẹ̀jọ [1,600] fọ́lọ́ǹgì.a Iye púpọ̀ yìí, tí a mú jáde nípasẹ̀ fífi ìṣirò mẹ́rin lọ́nà mẹ́rin sọ mẹ́wàá lọ́nà mẹ́wàá di púpọ̀ (ìyẹn 4 x 4 x 10 x 10), jẹ́ ká mọ̀ dájú pé ìparun náà yóò kan gbogbo ilẹ̀ ayé. (Aísáyà 66:15, 16) Ìparun yán-ányán-án ni yóò jẹ́, kò sì ní ṣeé yí padà. Àjàrà Sátánì ti ilẹ̀ ayé kì yóò ta gbòǹgbò mọ́ láé àti láéláé!—Sáàmù 83:17, 18.

30. Kí ni àwọn èso àjàrà Sátánì, kí ló sì yẹ kó jẹ́ ìpinnu wa?

³⁰ Bá a ṣe túbọ̀ ń wọ àkókò òpin yìí lọ jìnnà, ìran ìkórè méjì yìí ṣe pàtàkì gan-an. Àwọn èso àjàrà Sátánì wà káàkiri. Lára wọn ni ìṣẹ́yún àti ìpànìyàn ni onírúurú ọ̀nà; kí ọkùnrin àti ọkùnrin tàbí obìnrin àti obìnrin máa bá ara wọn lòpọ̀, panṣágà, àti oríṣiríṣi ìṣekúṣe; àbòsí àti àìsí ìfẹ́. Gbogbo irú nǹkan wọ̀nyí sọ ayé yìí di ẹlẹ́gbin lójú Jèhófà. Àjàrà Sátánì ń so “èso ọ̀gbìn onímájèlé àti iwọ.” Ìwà tó ń fa ìparun tó ń hù àti ìbọ̀rìṣà rẹ̀ ń tàbùkù sí Atóbilọ́lá Ẹlẹ́dàá aráyé. (Diutarónómì 29:18; 32:5; Aísáyà 42:5, 8) Ẹ ò rí i pé àǹfààní ńlá gbáà ló jẹ́ láti máa bá ẹgbẹ́ Jòhánù ṣiṣẹ́ ìkórè ìṣùpọ̀ èso tó dára, èyí tí Jésù ń mú jáde fún ìyìn Jèhófà! (Lúùkù 10:2) Ǹjẹ́ kí gbogbo wa pinnu pé àjàrà ayé yìí kì yóò fi àbààwọ́n yí wa lára, ká sì tipa báyìí yẹra fún dídi ẹni tí wọ́n tẹ̀ fọ́ pẹ̀lú àjàrà ilẹ̀ ayé nígbà tí Jésù bá mú ìdájọ́ Jèhófà ṣẹ.

[Àlàyé ìsàlẹ̀ ìwé]

[Àpótí tó wà ní ojú ìwé 208]

‘Wáìnì Àgbèrè Rẹ̀’

Apá títayọ nínú Bábílónì Ńlá ni Ṣọ́ọ̀ṣì Kátólíìkì. Póòpù tó wà ní Róòmù ló ń ṣàkóso Ṣọ́ọ̀ṣì náà, wọ́n sì sọ pé àpọ́sítélì Pétérù ni póòpù kọ̀ọ̀kan ń rọ́pò. Àwọn ohun tó wà nísàlẹ̀ yìí jẹ́ òótọ́ ọ̀rọ̀ tí wọ́n tẹ̀ jáde nípa àwọn póòpù tí wọ́n sọ pé ó jẹ́ arọ́pò wọ̀nyí:

Formosus (ọdún 891 sí 896): “Ní oṣù mẹ́sàn-án lẹ́yìn ikú Formosus, wọ́n wú òkú rẹ̀ jáde kúrò nínú sàréè rẹ̀ tó wà ní yàrá abẹ́lẹ̀ ilé póòpù, wọ́n sì gbé e wá sílé ẹjọ́ fún ìjẹ́jọ́ níwájú ìgbìmọ̀ ‘tó ń kun òkú fún àyẹ̀wò,’ níbi tí Stephen [póòpù tuntun] ti ṣalága. Wọ́n fẹ̀sùn kan póòpù tó ti dolóògbé náà pé ìwárapàpà aláìníjàánu ló fi du ipò póòpù, wọ́n ní gbogbo ohun tó ṣe kò bẹ́tọ̀ọ́ mu. . . . Wọ́n bọ́ aṣọ póòpù kúrò lára òkú rẹ̀; wọ́n sì gé àwọn ìka ọwọ́ ọ̀tún rẹ̀.”—Ìwé gbédègbẹ́yọ̀ New Catholic Encyclopedia.

Stephen Kẹfà (ọdún 896 sí 897): “Láàárín ìwọ̀nba oṣù díẹ̀ [tí wọ́n fi gbé òkú Formosus lọ sílé ẹjọ́,] rúgúdù táwọn kan dá sílẹ̀ fòpin sí ìgbà oyè Póòpù Stephen; wọ́n gba àmì ìdánimọ̀ tó fi í hàn gẹ́gẹ́ bí póòpù lọ́wọ́ rẹ̀, wọ́n sọ ọ́ sẹ́wọ̀n, wọ́n sì fún un lọ́rùn pa.”—Ìwé gbédègbẹ́yọ̀ New Catholic Encyclopedia.

Sergius Kẹta (ọdún 904 sí 911): “Ńṣe ni wọ́n fún àwọn méjì tó jẹ ṣáájú rẹ̀ . . . lọ́rùn pa lọ́gbà ẹ̀wọ̀n. . . . Ìdílé Theophylactus wà lẹ́yìn rẹ̀ ní Róòmù, a tiẹ̀ gbọ́ pé Marozia tó jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ọmọbìnrin Theophylactus, bí ọmọkùnrin kan fún un (ẹni tó wá di Póòpù John Kọkànlá).”—Ìwé gbédègbẹ́yọ̀ New Catholic Encyclopedia.

Stephen Keje (ọdún 928 sí 931): “Láwọn ọdún tó gbẹ̀yìn ìgbà tí Póòpù John Kẹwàá wà lórí oyè . . . ó ṣe ohun tó múnú bí Marozia, tí í ṣe Donna Senatrix ti Róòmù, ìyẹn sọ ọ́ sẹ́wọ̀n ó sì tún pa á. Lẹ́yìn náà Marozia wá fi oyè póòpù dá Póòpù Leo Kẹfà lọ́lá, ẹni tó kú lẹ́yìn oṣù mẹ́fà ààbọ̀ tó gorí oyè. Stephen Keje ló gbapò rẹ̀, àfàìmọ̀ kó má sì jẹ́ pé Marozia ló mú kí èyí ṣeé ṣe. . . . Láàárín ọdún méjì tí Stephen Keje lò gẹ́gẹ́ bí Póòpù, kò lágbára kankan torí pé Marozia ló ń jẹ gàba lé e lórí.”—Ìwé gbédègbẹ́yọ̀ New Catholic Encyclopedia.

John Kọkànlá (ọdún 931 sí 935): “Ní gbàrà tí Stephen Keje kú . . . , Marozia, ọmọbìnrin Theophylactus, gba ipò póòpù fún ọmọkùnrin rẹ̀ tó ń jẹ́ John, ẹni tó jẹ́ ọ̀dọ́ tó fi díẹ̀ lé lọ́mọ ogún ọdún. . . . Bí John sì ṣe jẹ́ póòpù yẹn náà, ńṣe ni ìyá rẹ̀ jẹ gàba lé e lórí.”—Ìwé gbédègbẹ́yọ̀ New Catholic Encyclopedia.

John Kejìlá (ọdún 955 sí 964): “Eku káká ló fi pé ọmọ ọdún méjìdínlógún, àwọn ìròyìn àkókò yẹn fohùn ṣọ̀kan pé kò nífẹ̀ẹ́ sí nǹkan tó bá jẹ́ mọ́ ìjọsìn Ọlọ́run, pé ńṣe ló ń jayé ní ìjẹkújẹ, àti pé ìgbé ayé oníwà wọ̀bìà ló gbé.”—The Oxford Dictionary of Popes.

Benedict Kẹsàn-án (ọdún 1032 sí 1044; 1045; 1047, 1048): “Gbogbo ibi ni wọ́n ti mọ̀ pé ó ta ipò póòpù fún ẹni tó dúró fún un bíi baba ìsàlẹ̀ nígbà ìsàmì rẹ̀, lẹ́yìn ìyẹn ó tún padà sórí oyè yẹn lẹ́ẹ̀kejì.”—Ìwé gbédègbẹ́yọ̀ The New Encyclopædia Britannica.

Nípa báyìí, kàkà káwọn póòpù yìí àtàwọn míì tẹ̀ lé àpẹẹrẹ Pétérù olùṣòtítọ́, ńṣe ni wọ́n ń ṣe ibi. Wọ́n fàyè gba ẹ̀bi ẹ̀jẹ̀ pẹ̀lú àgbèrè tẹ̀mí àti tara, wọ́n tún fàyè gba àwọn ìwà bíi ti Jésíbẹ́lì, láti sọ ṣọ́ọ̀ṣì tí wọ́n ń ṣàkóso dìbàjẹ́. (Jákọ́bù 4:4) Lọ́dún 1917, ìwé àwọn Akẹ́kọ̀ọ́ Bíbélì náà, The Finished Mystery, sọ púpọ̀ lára àwọn nǹkan wọ̀nyẹn ní kúlẹ̀kúlẹ̀. Èyí jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ọ̀nà táwọn Akẹ́kọ̀ọ́ Bíbélì ọjọ́ wọnnì gbà ‘fi gbogbo onírúurú ìyọnu kọ lu ilẹ̀ ayé.’—Ìṣípayá 11:6; 14:8; 17:1, 2, 5.

[Àwòrán tó wà ní ojú ìwé 206]

Kristi tí Ọlọ́run gbé gorí ìtẹ́ ń ṣe ìdájọ́, àwọn áńgẹ́lì sì ń tì í lẹ́yìn

[Àwòrán tó wà ní ojú ìwé 207]

Lẹ́yìn tí wọ́n gba agbára ìjọba lọ́wọ́ Bábílónì lọ́dún 539 ṣááju Sànmánì Kristẹni, wọ́n dá àwọn tó kó nígbèkùn sílẹ̀