RUTI

1 Mu bilumbu mimfundisi baba fundisilanga mu busonga, ku Isaeli kuyiza ba nzala. Ayi vaba dibakala dimueka wunanguka ku Betelemi yi Yuda, muingi kue zingila ku thandu yi Moabi. Nandi wuyenda na nkazi’andi ayi bana buadi ba babakala. 2 Dizina di dibakala beni diba Elimeleki,* nkazi’andi wuba Noemi* ayi mazina ma bana bawu maba Malom* ayi Kiliom.* Bawu baba basi Efrata yi Betelemi yidi ku Yuda. Bawu bavitila ku thandu yi Moabi ayi bazingila kuna.

3 Bo vavioka mua thangu, Elimeleki nnuni wu Noemi wuyiza fua, ayi Noemi wusiala to na bana bandi buadi. 4 Buviokila thangu, bana bandi bakuela bakietu basi Moabi. Wumueka baba kuntedilanga Orpa ayi wunkaka Ruti. Bawu bazingila kuna mu kumi di mimvu. 5 Malom ayi Kiliom mvandi bayiza fua. Mu phila ayoyo, Noemi wufuilu nnuni ayi bana. 6 Diawu nandi ayi bikuekizi biandi banangukina ku thandu yi Moabi muingi kuvutuka ku Betelemi, kibila nandi wuyuwa ti Yave wuvutuka kubue kieba dikabu diandi mu kusakumuna bivatu biawu.

7 Noemi wunanguka ku thandu yi Moabi kaba kalanga na bikuekizi biandi. Mu thangu baba diata muingi kuvutuka ku Yuda, 8 Noemi wukamba bikuekizi biandi: “Vutukanu kuidi zingudi zinu. Bika Yave kalumonisa luzolo lukuikama, dedi bo benu lumonisini luzolo lukuikama kuidi banuni binu ayi kuidi minu. 9 Bika Yave kalusadisa muingi kadika mutu mu benu kabaka nsika ku nzo nnuni kankuiza kuela.” Bosi wuba vana zibesu ayi bawu batona kudila beni. 10 Bawu bakamba Noemi: “Ndamba, befu tunkuenda yaku kuidi dikabu diaku.” 11 Vayi Noemi wuba kamba: “Bana bami, vutukanu. Kibila mbi lufueti kuendila yama? Bukiedika ti minu yinkuiza bue buta bana muingi benu lukuela? 12 Bana bama, vutukanu. Kibila minu yeka kiboba. Kheti builu abubu minu kukuela ayi kubue buta bana, 13 bukiedika ti benu lunkuiza vingila nati bawu bankonzuka? Munkuiza tatamana mukhambu kuela muingi kuba vingila? Ndamba bana bama! Yidi mu kiunda kulumona kuviokila mu mambu amomo, kibila Yave wuthuadisidi ziphasi.

14 Bawu babue dila, bosi Orpa wuvana besu kuidi kikuekizi kiandi ayi wuvutuka. Vayi Ruti kasa bika ko kikuekizi kiandi. 15 Diawu Noemi kankambila: “Tala! Nzadi’aku mavutuka kuidi dikanda diandi ayi kuidi zinzambi ziandi. Ngie mvaku vutuka.”

16 Vayi Ruti wunkamba: “Bika kukhuika muingi yikuyekula ayi yibika ku kulandakana; kibila koso kuma wunkuenda, kuawu minu mvama yinkuenda; voso vama wunlala, vawu minu mvama yinlala. Dikabu diaku dinkuiza ba dikabu diama, ayi Nzambi’aku yinkuiza ba Nzambi’ama. 17 Voso vama wala fuila, vawu minu mvama yala fuila ayi vawu bala kunzikila. Bika Yave katsemba ayi kathovula minu kubika kiuma kinkaka kithatula kuidi ngie kubotula kuandi lufua.”

18 Bo Noemi kamona ti Ruti waba tatamana kunlandakana, nandi wuvonga kubue nkamba muingi kavutuka. 19 Baba buadi batatamana kudiata nati bavitila ku Betelemi. Ayi bo bavitila, divula dioso diba ntengu ntengu mu kibila kiawu, ayi bakietu ba divula beni baba kuyikuvusa: “Anono kasi ko Noemi?” 20 Noemi wukamba bakietu beni: “Bikanu kuthedila Noemi, vayi thedilanu Mara,* kibila Nkua Ngolo Zioso, wukitudi luzingu luama ndudi. 21 Minu yiba biabioso bo yiyenda, vayi Yave maphanga kuvutuka mioko yi mioko. Kibila mbi lukuthedila Noemi, boti Yave wumbanda mbusa ayi Nkua Ngolo Zioso wuthuadisidi ziphasi?”

22 Ayoyo, yawu phila Noemi kanangukina ku thandu yi Moabi, va kimueka na Ruti kikuekizi kiandi musi Moabi. Bawu bavitila ku Betelemi mu thangu batona kuvela mbongu yi cevada.*

2 Va dikanda di Elimeleki no wuba nnuni wu Noemi, vaba dibakala dimueka wuba busina baba tedilanga Bowazi.

2 Ruti musi Moabi wukamba Noemi: “Lemvuka, mbika ye nonga mbongu mu tsola yi mutu wunkuiza mbona kiadi.” Diawu Noemi kankambila: “Yenda, muan’ami.” 3 Bosi nandi wuyenda ayi wutona kunonga mbongu mu kuelandakananga batu bankongulanga mbongu. Mukhambu zaba, nandi wuye vitila mu tsola yi Bowazi, no wuba musi dikanda di Elimeleki. 4 Muna thangu beni, Bowazi wuvitila ku tsol’andi, ayi wukamba bisadi biandi: “Bika Yave kaba yinu.” Ayi bisadi biandi bamvutudila: “Bika Yave kakusakumuna.”

5 Bowazi wuyuvula fumu bisadi biandi: “Nkietu awowo widi musi dikanda di nani?” 6 Fumu bisadi wumvutudila: “Nandi widi musi Moabi wuyizidi na Noemi ku thandu yi Moabi. 7 Nandi bekhuvula: “Yilenda nonga mbongu yo batu bankongula mbongu badi mu kubika kumbusa?’ Ayi meni kabe tona kusala, bosi kuandi kama kuenda va muanzu muingi kuvunda mua nkadu.”

8 Bosi Bowazi wukamba Ruti: “Yuwa muan’ami, bika kubue kuenda ku tsola yinkaka muingi kunonga mbongu. Ba va kimueka na bisadi biama bi bakietu. 9 Tsikika thalu mu yoso kua tsola bawu bankuenda, ayi wuba landakana. Yibe vana nsua kuidi bisadi biama muingi babika ku kutatisa. Ngie kuba phuila yi nlangu, yenda vadi bibasa bi nlangu, muingi wunua nlangu va kimueka na bisadi biama.”

10 Ruti wufukama vantual’andi ayi wunyuvula: “Buidi yibe bakila lunungu va mesu maku, ayi kibila mbi ngie fumu bephuila nkinza, kheti mu kuzaba ti minu yidi nzenza?” 11 Bowazi wumvutudila: “Bakhembi mamoso wuvangila kikuekizi kiaku, bo kafuilu nnuni, ayi ti ngie wubikidi tat’aku, mam’aku, ayi ntoto wu dikanda diaku muingi wiza kala na dikabu dio wukhambu zaba. 12 Bika Yave kakusakumuna mu mambu moso wumvanga, ayi bika Yave Nzambi yi Isaeli no bekuiza tombila lukiebu ku tsi mavavi mandi, kakuvana mfutu wufuana.” 13 Bosi Ruti wutuba: “Bika yibaka lunungu va mesu maku mfumu’ama, kibila ngie mambomba ayi makolukila yama mu phila yima khindisa, kheti minu yisi ko kisadi kiaku.”

14 Bo thangu yi kudia yifuana, Bowazi wukamba Ruti: “Yiza dia dipha ayi buika kitini kiaku mu vinu.” Bosi Ruti wukala va kimueka na batu baba kongula mbongu, ayi Bowazi wumvana zitheti zikangu. Nandi wudia ayi wuyukuta, ayi binkaka bisobila. 15 Bo Ruti katelama muingi kue nonga mbongu, Bowazi wukamba bisadi biandi: “Bikanu nandi kanonga mbongu luidi mu kuzenga, ayi bikanu kuntula nkaku. 16 Mvandi, bikanu mua mbongu lube kanga mu minko, muingi nandi kanonga, ayi ni mutu kantula nkaku.”

17 Mu phila ayoyo, Ruti wutatamana kunonga mbongu nati buisi buyila. Bosi nandi wuteba yawu ayi wubaka efa* yimueka yi cevada. 18 Bosi Ruti wunanguna mbongu kanonga ayi wukota ku divula. Kikuekizi kiandi wumona mbongu yoso kanonga. Ruti mvandi wunata bidia bisobila mu thangu badia, ayi wuvana biawu kuidi kikuekizi kiandi.

19 Kikuekizi kiandi wunyuvula: “Kuidi be kuenongina mbongu bubu? Kuidi besadila? Bika mutu be kumona kiadi katambula lusakumunu.” Mu phila ayoyo, Ruti wukamba kikuekizi kiandi matedi mutu vuidi tsola kabe sadila, mu kutuba: “Dizina di mutu vuidi tsola yibe sadila bubu didi Bowazi.” 20 Bosi Noemi wukamba kikuekizi kiandi: “Bika Yave no bekhambu zimbakana befu bamonyo ayi bafua, mu kutumonisa luzolo lukuikama, kansakumuna.” Ayi nandi wubue tuba: “Dibakala beni widi musi dikanda ditu, ayi nandi widi wumueka mu batu badi nsua wu kutukula.” 21 Bosi Ruti musi Moabi wutuba: “Nandi mvandi bekhamba: ‘Ba va kimueka na bisadi biama nati bala manisa kukongula mbongu’ama.’” 22 Mu phila ayoyo, Noemi wukamba kikuekizi kiandi Ruti: “Muan’ami, bulutidi kutatamana kulandakana bisadi biandi bi bakietu, kena kukuenda ku tsola yinkaka ko balenda kutula nkaku.”

23 Mu phila ayoyo, Ruti wutatamana kuba va kimueka na bisadi bi bakietu bi Bowazi, ayi wunonga mbongu nati bamanisa kukongula mbongu yi cevada ayi trigu. Ayi nandi wutatamana kukala na kikuekizi kiandi.

3 Bosi Noemi wukamba Ruti: “Muan’ami, yifueti kutombila kibuangu fueti vundila, muingi wuba buboti. 2 Bowazi widi musi dikanda ditu, ayi nandi vuidi bisadi bibe sala yaku. Bubu va builu nandi wunkuiza sosa zitheti zi cevada, va kibuangu ki kusosila mbongu. 3 Diawu yobila, vinda malasi, vuata bikhutu biaku bilutidi kitoko ayi yenda ku kibuangu bansosilanga mbongu. Kawubika nandi ka kumona nati kankuiza mana kudia ayi kunua. 4 Bo nandi kakue lala, sikika thalu muingi wumona kibuangu mbi kankuiza lala. Bosi, fukula bitambi biandi ayi lala va khonzu. Ayi nandi wunkuiza kukamba mambu fueti vanga.”

5 Ayi Ruti wunkamba: “Yinkuiza vanga mamoso makhamba.” 6 Diawu nandi kayendila va kibuangu ki kusosila mbongu, ayi wuvanga mamoso kikuekizi kiandi kankamba. 7 Mu thangu beni, Bowazi waba dia, waba nua, ayi wuba beni mu mayangi. Bosi Ruti wuye lala va ndeko dikuanza di mbongu. Bosi mu keba keba, Ruti wufikama, wufukula bitambi bi Bowazi ayi wulala va ndeku bitambi biandi. 8 Va khati sika builu, Bowazi wutona kutitubuka ayi bo kakotuka, wumona nkietu mueka wuba wulala va khonzu bitambi biandi. 9 Bosi Bowazi wunyuvula: “Ngie widi nani?” Nandi wumvutudila: “Minu Ruti, kisadi kiaku, fuka kiyunga kiaku kuidi kisadi kiaku, kibila ngie widi mvukisi.” 10 Bosi nandi wunkamba: “Bika Yave kakusakumuna muan’ami, ngie maluta monisa luzolo lukuikama mu khumbu ayiyi, kibila wusa kuetomba ko matoko, kuba kuandi badi busina voti bakhambulu mbakulu. 11 Buabu muan’ami, bika kumona boma, yinkuiza vanga mamoso bendinda, kibila baboso ku divula bazebi ti ngie widi zikhadulu zimboti. 12 Vayi kheti minu yidi nsua wu kukula, vadi mutu va dikanda wulutidi nsua mu mawu. 13 Viokisa avava builu, yono vameni na ku kukula, buna bika ka kukula, vayi yinleva phesi mu dizina di Yave ti na kumanga ku kukula, minu yinkuiza kukula.”

14 Mu phila ayoyo, nandi wulala va khonzu bitambi bi Bowazi nati buisi bukia. Ayi muingi babika kummona, nandi wunanguka vana buna kukhidi mua kitombi. Bosi Bowazi wunkamba: “Ni mutu kalendi zaba ko ti nkietu bekuiza lala va kibuangu bansosilanga mbongu.” 15 Ayi nandi wubue kunkamba: “Tuala kiyunga bevuata ayi yalumuna kiawu. Bosi Ruti wusimba kiawu ayi Bowazi wudukula vana bitesu* bi sambanu bi cevada ayi wumvana kiawu; bosi Bowazi wukota ku divula.

16 Ruti wuvutuka ku nzo, ayi Noemi wunyuvula: “Muan’ami, mambu mbi mabe monika?” Ruti wunzabikisa mamoso Bowazi kamvangila. 17 Ruti wubue tuba: “Nandi bephana sambanu di bitesu bi cevada, ayi bekhamba: ‘Bika kukuenda mioko yi mioko kuidi kikuekizi kiaku.’” 18 Bosi Noemi wutuba: “Buabu muan’ami, vingila nati tunkuiza zaba buidi mambu mankuiza dedukusulu, kibila Bowazi kalendi baka ko tolo nati kanzonza mambu beni bubu.”

4 Bowazi* wuyenda nati va muelu wu divula ayi wukala vana. Ayi bo kamona mvukisi beni katubila, Bowazi wuntela: “Kingandi yisa kala avava.” Nandi wuyenda ayi wukala. 2 Bosi Bowazi wutumisa kumi di bakulutu ba divula, ayi wu bakamba: “Lemvukanu, kalanu avava.” Bawu bakala.

3 Bowazi wukamba kuidi mvukisi beni: “Noemi, no wufumini ku thandu yi Moabi, kafueti sumbisa nsitu wuba wu Elimeleki khomb’itu. 4 Yibe mona ti didi diambu dimboti ku kuzabikisa mawu, ‘Sumba wawu vantuala batu bankalanga ku divula adidi ayi vantuala bakulutu ba divula ditu. Boti ngie wunkuiza sumba wawu buna sumba. Vayi boti wisinkuiza sumba ko, buna khamba muingi yizaba, kibila ngie lutidi nsua wu kusumba wawu kena minu.’” Mvukisi beni wumvutudila: “Minu yidi wukubama muingi kusumba wawu.” 5 Bosi Bowazi wutuba: “Kilumbu wala sumba nsitu beni kuidi Noemi, fueti sumba mvandi wawu kuidi Ruti musi Moabi, wubedi nkazi wu Malom, muingi dizina diandi dibika zimbala mu kiuka kiandi.” 6 Mu kibila akiokio, mvukisi beni wutuba: “Minu yilendi sumba ko wawu, muingi yibika bifisa kiuka kiami. Sumba kuaku wawu va mvingi’ami.”

7 Muingi kumonisa ti mutu widi nsua wu kuvukisa voti wu kutambula kiuka kuidi mutu wunkaka, basi Isaeli baba vangilanga mawu mu phila ayiyi: Vaba tombuluanga mutu kuvula zisandali ayi kuvana ziawu kuidi mutu wunkaka. Ayoyo yawu phila baba kindisilanga luwawanu baba vanganga na mutu wunkaka. 8 Diawu, bo kakamba Bowazi, “sumba kuaku wawu,” mvukisi wuvula zisandali. 9 Bosi Bowazi wukamba kuidi bakulutu ba divula ayi kuidi dikabu dioso: “Bubu benu boso luidi mu kuta kimbangi ti yidi mu kusumba kuidi Noemi biuma bioso Elimeleki, Kiliom ayi Malom babika. 10 Mu phila ayoyo, Ruti no wuba nkazi wu Malom weka nkazi’ami, muingi yibutila Malom muana, ayi muingi dizina diandi dibika zimbala mu kiuka kiandi ayi ditatamana va khati zikhomba ziandi ayi ku divula. Bubu benu luidi mu kuta kimbangi mu mawu.”

11 Batu boso baba va muelu divula ayi bakulutu, batuba: “Befu tunta kimbangi! Bika Yave kasadisa nkazi wunkota ku nzo’aku kaba dedi mueka na Rakeli ayi Leya batu bakindisa nzo yi Isaeli. Bika ngie wubutana ku Efrata ayi bika wuba wuzabakana ku Betelemi. 12 Ayi mu nkuna Yave kankuiza kuvana mu nzila nkietu awowo, bika dikanda diaku diba dedi mueka na dikanda di Peres, muana wu Tamali ayi Yuda.”

13 Mu phila ayoyo, Ruti wuyiza ba nkazi wu Bowazi. Bowazi wubundana yandi nyitu ayi mu lusalusu lu Yave, Ruti wubuta muana wu dibakala. 14 Bosi bakietu ba divula bakamba Noemi: “Bika Yave no wusadisidi muingi ba kuvukisa, kazitusu. Ayi bika dizina diandi diba dizabakana ku Isaeli! 15 Ntekulu’aku be kukindisa ayi wunkuiza kuvana mbombolo mu bununu buaku, kibila nandi widi muana wu kikuekizi kiaku wu kuzolanga beni, ayi muana awowo lutidi na sambuadi di bana.” 16 Noemi wubonga muana, wuntula mu khata ayi nandi wuyiza ba ndezi yi muana beni. 17 Bosi batu va kizunga beni, batuba: “Bama butila Noemi muana,” ayi bamvana dizina Obedi. Nandi wubuta Yese, ayi Yese nandi wubuta Davidi.

18 Awuwu wawu nkuna wu Peres: Peres wubuta Eziloni; 19 Eziloni wubuta Lamu; Lamu wubuta Aminadabi. 20 Aminadabi wubuta Nasoni; Nasoni wubuta Salmon. 21 Salmon wubuta Bowazi; Bowazi wubuta Obedi. 22 Obedi wubuta Yese ayi Yese wubuta Davidi.