Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thwadusulu yi Lukutukunu
2-8 NGONDA YINNA
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | MATAI 26
“Pasika ayi Mbambukulu Moyo—Mambu Mandedakana ayi Diswasana Didi”
(Matai 26:17-20) Mu kilumbu kitheti ki nkungi wu mapha makhambu luvi, minlonguki miyiza kwidi Yesu ayi minyuvula: ‘A kwidi ngye tidi befu twenda mwingi kukubikila ndiwulu yi Pasika?’ 18 Nandi wutuba: ‘Yendanu ku divula kwidi mutu wumweka ayi lunkamba: ‘Nlongi tubidi: Thangu’ama yima fikama; Ku nzo’aku yala dila Pasika ayi minlonguki myama.’’” 19 Minlonguki mivanga mu phila Yesu kaba kambila ayi mikubika Pasika. 20 Mu thangu masika, Yesu wukala va meza ayi 12di minlonguki myandi.
nwtsty foto mu khondi mayo
Bidya bi Pasika
Byuma binkinza mu bidya bi Pasika biba: dimeme diyoko (baba sa kelulanga ko ni mvesi wumweka wu kibulu beni) (1); mapha makhambu luvi (2); ayi meza ma kudya madi ndudi (3). (Esodu 12:5, 8; Zintalu 9:11) Dedi buntubila Míxena, meza beni ḿba maba alface, chicória, lepídio, endivia voti dente-de-leão, mawu maba tebulanga moyo basi Isaeli buvika bungolo bamonikina ku Ngipiti. Yesu wusadila mapha makhambu luvi buka kifwani ki nyitu’andi yi kimutu yivedila. (Matai 26:26) Ayi mvwala Polo wutedila Yesu “dimeme ditu di Pasika.” (1 Kolinto 5:7) Mu sekulu yitheti, vinu (4) yaba sadulwanga mvandi mu bidya bi Pasika. Yesu wusadila vinu mwingi kufwanikisa menga mandi kala tengula banga khayilu.—Matai 26:27, 28.
(Matai 26:26) Thangu baba dya, Yesu wubonga dipha, wudinda lusakumunu, wudi bukuna bosi wuvana minlonguki myandi, wuba kamba: “Bonganu, ludya. Diawu dinsundula nyitu’ama.”
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Matai 26:26
dinsundula: e·stinʹ kikuma ki Kingeleko (kinsundula “yidi”). Avava kintubila “tsundu; kukikinina; dimmonisa.” Bapostolu bamona tsundu beni, bila mu thangu ayiyi, nyitu yivedila yi Yesu yiba va ntwal’awu ayi mapha makhambu luvi baba mwingi kudya. Vayi, mu thangu ayiyi, dipha disa sundula ko nyitu kinsuni yi Yesu. Nkinza beni kumona ti basadila kikuma beni mvandi mu Matai 12:7, ayi Bibibila biwombo binsekudila kiawu buka “yinsudula.”
(Matai 26:27, 28) Ayi wubonga kopo, wuvutula matondo, wuba vana yawu ayi wutuba: Lunwanu benu boso, 28 bila mawu mansundula menga mami ma luwawanu matengulu mu dyambu di ndemvokolo yi masumu ma batu bawombo.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Matai 26:28
menga ma luwawanu: Lwidi luwawanu lumona lutedi Yave ayi Baklisto basolo luyiza salimina mu nzila yi khayilu yi Yesu. (Ebeleo 8:10) Avava, Yesu wusadila kikuma Mose kasadila bo kayiza ba mvwala wu Nsiku wu luwawanu na Isaeli ku Mongo Sinai (Esodu 24:8; Ebeleo 9:19-21) Dedi bo menga ma zingombe ayi ma mameme mavangila Nsiku wu luwawanu wutedi Nzambi ayi dikabu di Isaeli wusalama, bobuawu mvandi menga ma Yesu mavanga luwawanu lumona lutedi Yave ayi Isaeli yi kiphevi lusalama. Luwawanu beni lutona kusalama mu Pentekoti yi mvu 33 T.K.—Ebeleo 9:14, 15.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Matai 26:17) Mu kilumbu kitheti ki nkungi wu mapha makhambu luvi, minlonguki miyiza kwidi Yesu ayi minyuvula: ‘A kwidi ngye tidi befu twenda mwingi kukubikila ndiwulu yi Pasika?’
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Matai 26:17
mu kilumbu kitheti ki nkungi wu mapha makhambu luvi: Nkungi wu mapha makhambu luvi, waba tonanga mu kilumbu 15 Ngonda Nisa, kilumbu kinlanda Pasika (14 Ngonda Nisa), ayi waba vangamanga mu sambwadi di bilumbu. (Tala Apêndice B15.) Mu bilumbu bi Yesu, Pasika yiyiza dedakana na nkungi awuwu wu nana di bilumbu, kubunda mvandi kilumbu 14 Ngonda Nisa. Khumbu zinkaka, baba tedilanga wawu buka ‘Nkungi wu Mapha Makhambu Luvi.’ (Luka 22:1) Diawu thubulu ‘mu kilumbu kitheti ki’ tulenda visila yawu buka ‘mu kilumbu ava.’ (Dedikisa mawu na madi mu Yoane 1:15, 30, basadila kikuma ki Kingeleko “theti” [proʹtos] kinsundula “ava” mu phila yimweka, “nandi wuba thetiava [proʹtos] minu.”) Diawu dedi bummonisina bikhulu bi basi Yuda, kikuma beni ki Kingeleko, kimmonisa ti kyuvu minlandikini mi Yesu bamvana, kindedakana na kilumbu 13 ki Ngonda Nisa. Mu kilumbu 13 ki Ngonda Nisa, minlandikini bakubika nkungi Pasika, nkungi beni kuntwala bayiza kembanga ‘ava bwisi buyila,’ va thonono kilumbu 14 Ngonda Nisa.—Malako 14:16, 17.
(Matai 26:39) Nandi wuyenda nkadu kinanu, wufukama ayi wusambila: ‘A Tat’ama, enati kuba, bika kopo ayiyi yithatukila. Bika mu luzolo lwama, vayi mu luzolo lwaku.’
nwtsty Tsudukusu yi lutangu mu Matai 26:39
bika kopo ayiyi yithatukila: Mu Kibibila kikuma, “kopo” khumbu ziwombo ba kifwanikisanga na luzolo lu Nzambi, voti “kimfumu” bakubikila mwingi kuvana mutu. (Tala tsudukusu yi matangu mu Matai 20:22.) Bukyedika, Yesu wuba beni dibamu mu kibila ki lufwa lwandi lwaba fikama bila bamvwezila mambu mawombo mambi malenda bundula dizina di Nzambi, diawu kasambidila bika “kopo” ayiyi yithatukila.
Matangu ma Kibibila
(Matai 26:1-19) Bo Yesu kamana tuba mambu amama, wukamba minlonguki myandi: 2 ‘Luzebi ti bilumbu biodi bisiedi mwingi nkungi Pasika wutona, ayi Mwana Mutu wela yekolo mwingi bamvonda va dikunzi.’ 3 Buna zimfumu yi zinganga zi Nzambi ayi bakulutu ba batu bakutakana ku nzo Kayife, mfumu yi zinganga zi Nzambi, 4 bawizana bwidi bafweti kangila Yesu mu luvunu mwingi bamvonda. 5 Vayi batuba: ‘Tubika vanga mawu mu thangu yi nkungi mwingi kumanga vunzikisa dikabu.’ 6 Yesu bo kaba ku Betani ku nzo Simoni, mutu wowo wuba kimbevo ki buazi, 7 nkyeto wumweka wuyiza ayi bungu ki mafuta ma thalu, ayi wutona dukula mawu ku ntu Yesu mu thangu kaba dya. 8 Bo bamona mawu, minlonguki mi dasuka ayi mituba: ‘Bila mbi kubungila mawu mu phila ayoyi? 9 Mbote kwandi sumbisa mafuta beni mu thalu yiwombo ayi vana zimbongo beni kwidi minsukami. 10 Yesu bo kazaba mayindu mawu wuba kamba: ‘kibila mbi mulembu tula nkyeto awowo divuda? Dyambu dimbote kaphangidi. 11 Bila minsukami mikala yinu thangu zyoso, vayi minu yisi nkwiza kalanga yinu ko. 12 Bo nkyeto awuwu kandukudidi mafuta mu nyitu’ama, phila yi kukubikila nzikulu’ama. 13 Bukyedika ndikulukamba ti voso kwa vama mwela longa nsamu awuwu wumbote mu nza yimvimba, dyambu nkyeto awuwu kavengi diela yolokolongo mu kuntebukilanga moyo.’ 14 Bosi wumweka mu kumi mimvwala myandi myodi, dizina diandi Yuda Isikalioti, wuyenda kwidi zimfumu zi zinganga Nzambi, 15 ayi wutuba: “Mbi mulenda kuphana enati ndilusumbisidi Yesu? Buna bantangila makumatatu ma bisengu bi palata bi zimbongo. 16 Tona mu thangu beni Yuda wuba tomba lwaku lu kuba yekudila Yesu. 17 Mu kilumbu kitheti ki nkungi wu mapha makhambu luvi, minlonguki miyiza kwidi Yesu ayi minyuvula: ‘A kwidi ngye tidi befu twenda mwingi kukubikila ndiwulu yi Pasika?’ 18 Nandi wutuba: ‘Yendanu ku divula kwidi mutu wumweka ayi lunkamba: ‘Nlongi tubidi: Thangu’ama yima fikama; Ku nzo’aku yala dila Pasika ayi minlonguki myama.’’” 19 Minlonguki mivanga mu phila Yesu kaba kambila ayi mikubika Pasika.
9-15 NGONDA YINNA
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | MATAI 27-28
“Yendanu Luvanga Minlandikini—Kibila Mbi, Kwidi, ayi Bwidi?”
(Matai 28:18) Yesu wufikama va baba ayi wuba kamba: Minu bavana lulendo loso tona ku diyilu nate va ntoto.
w04 1/7 8 ¶4
‘Yendanu Luvanga Minlandikini’
4 Yesu widi lulendo mu kimvuka tona mu mvu 1914 ayi mvandi widi lulendo mu kifumu ki Nzambi. (Kolosai 1:13; Nzaikusu 11:15) Nandi mbasi yitheti, diawu nandi wuntumanga nkangu wu kipheve wu bivevi na bivevi di zimbasi zinkaka. (1 Tesalonika 4:16; 1 Petelo 3:22; Nzaikusu 19:14-16) Mvandi wutambula lulendo kwidi Tat’andi mwingi kubosikisa ‘bimfumu byoso, lulendo loso ayi zingolo zyoso’ bakhambu tumamana minswa misonga. (1 Kolinto 15:24-26; Efeso 1:20-23) Lulendo lu Yesu lwisi ko to kwidi batu. Nandi mvandi widi ‘mfundisi wu batu ba moyo ayi bafwa,’ ayi widi mangolo katambula kwidi Nzambi mwingi kuvulubusa batu bafwa. (Mavanga 10:42; Yoane 5:26-28) Bukyedika ti lulendo bamvana kuidi Mutu widi lulendo lulutidi, tufweti kinzika beni luawu. Diawu tuntumamananga mu lukinzu ayi mu luzolo lutumu lu Klisto lu kukwenda ayi ‘kuvanga minlonguki ‘
(Matai 28:19) Yendanu, lukitula batu ba zitsi zyoso minlonguki miami, lubabotika mu dizina di Tata, di Muana ayi di pheve yinlongo,
nwtsty tsudukusu yi matangu mu Matai 28:19
lukitula batu minlonguki: Kikuma mu kingeleko ma the teu’o kilenda sundula “kulonga” na mayindu ma kuvanga minlonguki voti minlandikini. (Dedikisa mawu na matangu madi mu Matai 13:52) Bikuma “Lubotika” ayi “kulonga” bimmonisa kiyeko twidi ki ‘kukitula batu minlandikini.’
batu ba zitsi zyoso: tulenda sekudila mawu buka ‘zitsi zyoso,’ vayi avava kikuma beni kintubila batu ba mimvila myoso, bila kikuma ki Kingeleko ‘bawu’ kidi avava luba botika, kinsadulwanga kwidi babakala ayi kintubila batu, bika ti ‘zitsi’ kikuma kinsadulwanga mwingi kutubila woso kwa mutu. Lutumu alulu lu kutomba ‘batu ba zitsi zyoso,’ luba lumona. Ava Yesu katona kusamuna, masonoku mammosisa ti basi Isaeli baba yambanga to Bapakanu bo bawu baba kwendanga mwingi kusadila Yave. (1 Mintinu 8:41-43) Diawu mu lutumu alulu, Yesu wukamba minlandikini myandi banata kisalu ki kusamuna kwidi batu bankaka, bika to kwidi basi Yuda, mwingi kubwela monisa nkinza wu kisalu ki kuvanga minlandikini mu nza yimvimba.—Matai 10:1, 5-7; Nzaikusu 7:9; Tala tsudukusu yi lutangu mu Matai 24:14.
(Matai 28:20) ayi luba longanga bakyeba mambu moso amama Minu ndilutumina. Ayi luzaba mbote ti Minu yidi yinu bilumbu bioso nate va tsukulu yi nza.’
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Matai 28:20
luba longanga: ‘kulonga’ kikuma ki Kingeleko kinsundula kumonisa, kusudikisa, kumonisa mambu wuntuba, ayi kumonisa kyedika ki mambu beni. (Tala tsudukusu yi matangu mu Matai 3:1; 4:23.) Kuba longa mwingi bakyeba mambu moso amama Yesu katuma, kusa ba ko mbanunu ayi kwaba sundula mvandi kulonga mambu Yesu kaba longanga, kulongila mu phila nandi kaba longilanga ayi kulandakana kifwani kyandi.—Yoane 13:17; Efeso 4:21; 1 Petelo 2:21;
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Matai 27:51) Mu thangu beni, nledi wu kivinga kinlongo ki Nzambi wubakuka mu bitini byodi, tona ku yilu nate ku tsi ayi ntoto wunyikuka, mamanya mabasuka.
nwtsty tsudukusu yi matangu mu Matai 27:51
nledi wu kibwangu kinlongo: Wuba nledi wumbote beni waba vasanga Kivinga kilutidi Nlongo na kibwangu kinlongo ki tempelo. Bikhulu bi basi Yuda bimonisa ti nledi awuwu wuba beni kizitu ayi wukula mu 18 m, wuba wunneni mu 9 m, ayi wuba phiba mu 740 cm. Bo nledi beni wukabuka mu bitini byodi, yiba mbonosonu yi nganzi Yave kaba mu batu bavonda Mwan’andi, mvandi yiba sundula ti tona mu thangu beni, nzila yiba yizibuka mwingi bo bala yala na Yesu bakota ku diyilu.—Ebeleo 10:19, 20; Tala Glossário.
kivinga kinlongo: na·osʹ kikuma ki Kingeleko. Avava kintubila kivinga kiba va khati tempelo, muawu muba Kivinga Kinlongo ayi Kilutidi Nlongo.
(Matai 28:7) Diawu yendanu mu nswalu ayi mukamba minlonguki myandi ti nandi be vulubuka mu bafwa, ayi twamini ku Ngalili, kuawu lwela kummona. Mawu mambu mabedi yama mwingi kulukamba.’
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Matai 28:7
mukamba minlonguki myandi ti nandi be vulubuka mu bafwa: Bakyeto ababa, bawu batheti mu batu boso batambula zitsangu zitedi luvulubukusu lu Yesu, ayi mvandi bawu bavana nswa mwingi kunata tsangu beni kwidi minlandikini mi Yesu mu matedi luvulubukusu lwandi. (Matai 28:2, 5, 7) Mu nsiku wu basi Yuda, bakyeto basa ba ko lwaku lu kukoluka va ntadisi wu mfundisi mwingi kuvana kimbangi. Vayi mbasi yi Yave yimonisa diswasana mu batu beni, bila nandi wukinzika bakyeto abobo bo kaba vana kiyeko akyoki ki mayangi.
Matangu ma Kibibila
(Matai 27:38-54) Ayi mivi myodi miba mibandu mu makunzi va kimweka na Yesu, wumweka ku koko ku lubakala, wunkaka ku koko ku lukyeto. 39 Batu bobo baba vyoka vana, baba kunfinga, baba nikunanaga mintu 40 Ayi baba tubanga: ‘khamba ti Ngye mutu wulenda tolumuna Nzo Nzambi ayi kuyitungila dyaka mu bilumbu bitatu, wukivukisa ngye veka. Boti widi Mwana Nzambi, kuluka va dikunzi’ 41 Bobuawu mvandi, zimfumu zi zinganga zi Nzambi, minsoniki mi zithumu ayi bakulutu ba basi Yuda bansakinina ayi bakamba: 42 ‘Nandi wuvukisa batu bankaka vayi kalendi kukivukisa ko naveka! boti nandi widi ntinu Isaeli, bika kakuluka va dikunzi mwingi tunkikinina. 43 Nandi wutula dyana dyandi kwidi Nzambi, bwabu bika kamvukisa boti Nandi wukunzolanga, bila wutuba: ‘Minu yidi Mwana Nzambi’ ’ 44 Bobuawu mvandi, mivi myodi miba va khonzo’andi va dikunzi baba kunsakinina. 45 Tona thangu midi kitombi kingolo kiyiza wala va divula dyoso baba, nate thangu yi vwa mu masika. 46 Mu thangu yi vwa, Yesu wuyamikina mu mbembo yinangama ‘Eli, Eli, Lama sabakatani?’ Mansundula: ‘Nzambi’ama Nzambi’ama Bila mbi wundiekudila?’ 47 Batu bankaka, baba vana bo yuwa mawu ba tona kutuba: ‘Dibakala adyodi Eli kantela.’ 48 Ayi wumweka mu bawu, wuduma thinu, wubonga eponzi, wubondika kiawu mu vinu kidi ngangumuna wukisomika va tsongi nti ayi wumvana mwingi kanwa. 49 Vayi bankaka bankamba: ‘Bika tutala kani Eli makiza mvukisa.’ 50 Yesu wubuela yamikina diaka mu mbembo yinangama ayi wuyekula pheve’andi. 51 Mu thangu beni, nledi wu kivinga kinlongo ki Nzambi wubakuka mu bitini byodi, tona ku yilu nate ku tsi ayi ntoto wunyikuka, mamanya mabasuka.52 Biziami bizibuka ayi zinyitu ziwombo zi batu banlongo bafwa zibasika 53 (ayi zibasika mu bizyami bo nandi kavulubuka, bakota mu divula dinlongo), ayi batu bawombo baba mona. 54 Vayi bo mfumu yi masodi ayi bo baba yandi mwingi kusunga Yesu bamona phila ntoto wunikukila ayi mambu moso mamonika, bamona beni boma ayi batuba: ‘bukyedika, mutu awowo wuba Mwana Nzambi.’
16-22 NGONDA YINNA
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | MALAKO 1-2
“Masumu Maku Malemvokolo”
(Malako 2:3-5) Batu banna bayiza kwidi nandi ayi banata kikata. 4 Vayi basa nunga ko mu kuntudisa vaba Yesu mu kibila ki nkangu wu batu, diawu batobudila divudu mu mwanza vana vaba Yesu, ayi bakulula kipoya kikata kaba wulala. 5 Bo Yesu kamona kiminu kiawu, nandi wukamba kwidi kikata: ‘Mwan’ama, masumu maku malemvokolo.’
jy 67 ¶3-5
“Masumu Maku Malemvokolo”
Bo Yesu kaba longa ku khati nzo yiwala batu, babakala banna bantwala kikata kimweka va kipoya. Bawu bantomba Yesu kabelusa nkundi’awu. Vayi, mu kibila ki nkangu wu batu wuba kuna, bawu basa nunga ko “kuntudisa vaba Yesu.” (Malako 2:4) Yindul’abu kyunda bawu bamona. Bawu bamaka ku yilu mwanza nzo beni ayi bazibula divudu ku mwanza beni. Bosi bakulula kipoya kiba kikata beni ti ku khati nzo.
Bukyedika ti Yesu wudasukila babakala beni bo bavunzikisa mambu kaba tuba? Ndamba, vayi Nandi wusimina beni kumona kiminu kingolo bawu baba, ayi wukamba kikata beni: “Masumu maku malemvokolo.” (Matai 9:2) Vayi bukyedika kwandi ti Yesu kalenda lemvukila masumu mitu? Minsoniki mi zithumu ayi bafalisi basa zola ko mambu Yesu kavanga diawu bakiyuvusila: ‘Kibila mbi dibakala adidi kanyolukila mu phila ayoyi? Nandi widi mu kuvweza. Nani wulenda lemvukila masumu kubotula Nzambi?’—Malako 2:7.
Bo kazaba mayindu mawu, Yesu wuba kamba: ‘Bila mbi lunyidudila mayindu ma phila ayoyi? ‘Diambu mbi dikhambulu phasi mwingi kukamba kwidi kikata: ‘Masumu maku malemvokolo” voti kutuba, ‘Telama nanguna kipoya kyaku ayi dyata?’ (Malako 2:8, 9) Mu kibila ki khayilu yi moyo’andi Yesu kala vana, nandi kalenda lemvukila masumu ma batu.
(Malako 2:6-12) Milongi minkaka mi zithumu miba vana mitona niunguta mu mintima miawu: 7 ‘Kibila mbi dibakala adidi kanyolukila mu phila ayoyi? Nandi widi mu kuvweza. Nani wulenda lemvukila masumu kubotula Nzambi?’ 8 Vayi mu thinu, Yesu mu pheve’andi wuzaba mayindu mawu, wuba kamba: ‘Kibila mbi lunyindudila mayindu ma phila ayoyi? 9 ‘Diambu mbi dikhambulu phasi mwingi kukamba kwidi kikata: ‘Masumu maku malemvokolo’ voti kutuba, ‘Telama nanguna kipoya kyaku ayi dyata?’ 10 Vayi mwingi luzaba ti Mwana Mutu widi lulendo lu kulemvukila masumu va ntoto—nandi wukamba kikata beni: 11 ‘Minu ndikukamba, telama, bonga kipoya kyaku, vutuka ku nzo’aku.’ 12 Vana vawu mutu beni wutelama, wubonga kipoya kyandi, wutotuka va meso ma batu boso. Baboso basimina ayi bakembisa Nzambi bo batuba ‘Tumweni ko mambu ma phila ayiyi.’
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Malako 2:9
Dyambu mbi dikhambulu phasi: Disi ko dyambu diphasi kwidi woso kwa mutu kutuba ti nandi kalenda lemvukila masumu, bila vasintombolo ko ni kivisa mwingi kumonisa kyedika ki mambu beni. Vayi mwingi kutuba, Telama . . . ayi dyata kutombolo kimangu kimonisa kwidi baboso ti Yesu wuba kimfumu mwingi kulemvukila masumu. Mambu amama ayi Yesaya 33:24 mandedikisa bimbevo na masumu mitu.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Malako 1:11) Ayi mbembo yibasikila ku diyilu, yiyuwakana: ‘Ngye widi Mwan’ama wu luzolo; Nyenzi beni wukumbonisanga.’
nwtsty tsudukusu yi matangu Malako 1:11
mbembo yibasikila ku diyilu: Yayiyi khumbu yitheti mu zikhumbu zitatu zisonama mu zibuku zintubila luzingu lu Yesu ayi zimmonisa thangu naveka Yave kayoluka ayi batu.—Tala tsudukusu yi matangu mu Malako 9:7; Yoane 12:28.
Ngye widi Mwan’ama : Bo kaba kivangu ki kipheve, Yesu wuba Mwana wu Nzambi. (Yoane 3:16) Tona mu thangu kabutuka buka mutu wu kinsuni, Yesu wuyiza ba “mwana wu Nzambi” wuvedila dedi bubela Adami. (Luka 1:35; 3:38) Vayi, mambu Yave katuba avava, masa ba ko to mwingi kumonisa nani Yesu kaba. Angi mu kutuba mawu ayi kunkulumuna pheve yinlongo, Nzambi wumonisa ti Yesu buka Mwan’andi wu kipheve “wubwe butuka” na dyana di kuvutuka luzingu kaba ku diyilu banga mutu wusolo wu Nzambi mu pheve yinlongo mwingi kuba Ntinu wusolo ayi Nganga Nzambi.—Dedikisa mawu na madi mu Yoane 3:3-6; 6:51; Luka 1:31-33; Ebeleo 2:17; 5:1, 4-10; 7:1-3.
Nyenzi beni wukumbonisanga: Voti “Minu yidi beni mayangi mu ngyewu.” Kiawu kikuma kimweka bansadila mu Matai 12:18 kidi mvandi mu Yesaya 42:1 kitedi Mesiya voti Klisto. Bo Yave kakulumuna pheve yinlongo mu Mwan’andi ayi mambu katuba, mamonisa mu bukyedika ti Yesu nandi widi Mesiya kakanikisa.—Tala tsudukusu yi matangu mu Matai 3:17; 12:18.
(Malako 2:27, 28) Diawu nandi wuba kamba: ‘Kilumbu ki Kisabala kivangu mu kibila ki mutu, bika ti mutu nandi wuvangu mu kibila ki kilumbu ki Kisabala. 28 Diawu Mwana mutu nandi Mfumu wu kilumbu ki Kisabala.’
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Malako 2:28
Mfumu . . . wu kilumbu ki Kisabala: Yesu wutubila mambu amama mu naveka (Matai 12:8; Luka 6:5), mwingi kumonisa ti nandi wuba nswa mu kilumbu ki Kisabala mwingi kuvanga kisalu Tat’andi ku diyilu kantuma. (Dedikisa mawu na madi mu Yoane 5:19; 10:37, 38.) Mu kilumbu ki Kisabala Yesu wuvanga bimangu byandi bilutidi mu byabyoso kavanga kubunda mvandi ki kubelusa mutu waba bela. (Luka 13:10-13; Yoane 5:5-9; 9:1-14) Mawu maba mbonosonu yi luvovomu Yesu kala twala mu luyalu lu Kintinu kyandi, kyo kyala ba buka luvundulu lu Kisabala.—Ebeleo 10:1.
Matangu ma Kibibila
(Malako 1:1-15) Thonono Nsamu wumbote wu Yesu Klisto, Mwana Nzambi. 2 Banga busonimina mu nkanda mbikudi Yesaya: ‘(Tala! Yala fidisa mvual’ama kuntwal’aku, nandi wala kubika nzila’ku.) 3 Mbembo yi mutu yi nyamikina ku thandu: lukubika nzila yi Yave, lu ludika zinzila zyandi.’” 4 Yowane mbotiki wuba ku thangu waba samuna mbotomono buka kidimbu ki kunyongina mambi mwingi kubaka nlemvo masumu. 5 Ayi baboso mu dibweti di Yuda ayi batu bobo baba kalanga ku Yelusalemi baba kuendanga kuidi nandi. Ayi wuba botikanga mu nlangu Yolidani, baba fungulanga masumu mawu. 6 Yowane wuba vwatanga minledi mivangulu mu mika mi Kamela. Bosi phonda kaba kanganga mu lukyeto yivangulu mu nkanda wu kibulu, Ayi waba dyanga: Makhoko ayi Nyosi voti wika. 7 Ayi nandi wuba samunanga: ‘mutu wumweka wulutidi lulendo na minu widi mu kukwiza, ayi yisa fwana ko mu kukutula minsinga mi zisapatu zyandi. 8 Minu mu nlangu yidi mu kulubotikila, vayi nandi mu pheve yinlongo kela lubotikila. 9 Mu thangu yinani Yesu wutuka ku Nazaleti, bwala bwidi mu Ngalili, ayi bambotika kwidi Yowane mu nlangu wu Yolidani. 10 Mu thangu beni bo kabasika mu nlangu, kazimbukila diyilu dizibuka, Pheve Yinlongo yikuluka mu nandi banga dibembi. 11 Ayi mbembo yibasikila ku diyilu, yiyuwakana: ‘Ngye widi Mwan’ama wu luzolo; Nyenzi beni wukumbonisanga.’ 12 Vana vawu Pheve yituma Yesu ka yenda ku thandu. 13 Nandi wutatamana ku thandu mu 40 ma bilumbu ayi kuawu Satana kanthotila. Nandi wuba na bibulu binsitu ayi zimbasi ziba kunsadilanga. 14 Bosi mu thangu Yowane kakota buloku, Yesu wukota ku Ngalili mu samuna zitsangu zimbote zi Nzambi. 15 Wuba tubanga: ‘Thangu yifweni, Kintinu ki Nzambi kima fikama. Lubalula mavanga ayi luba kiminu mu zitsangu zimbote.’
23-29 NGONDA YINNA
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | MALAKO 3-4
‘Kubelusa mu Kilumbu ki Kisabala’
(Malako 3:1, 2) Yesu wukota diaka mu nzo lukutukunu, ayi dibakala dimweka diba koko kusioka wuba kuna. 2 Bawu baba kuntalanga mwingi bamona ti kalenda buka dibakala beni mu kilumbu ki Kisabala mwingi babaka bu kumfundila.
jy 78 ¶1-2
Mbi Bidi Nswa wu Kuvanga mu Kisabala?
Mu kilumbu kinkaka ki Kisabala, Yesu wuyenda ku nzo yi lukutukunu yiba ku Ngalili. Kuna nandi wumona dibakala dimweka diba na koko ku lubakala kusioka. (Luka 6:6) Minsoniki mi zithumu ayi Bafalisi badi mu kutalanga Yesu. Kibila mbi? Bawu bamonisa mbi baba tomba bo banyuvula: ‘Nswa widi mu kubelusa mu kilumbu ki Kisabala?’—Matai 12:10.
Zimfumu zi binganga bi basi Yuda bankikinina to ti nswa widi mu kubuka mutu mu Kisabala boti moyo’andi widi va kingela. Dedi, bakandimina kubuka batu bakeluka mimvesi voti baba mona phasi mu kyoso kwa kinama ki nyitu bila moyo’awu wusa ba ko va kingela. Mammonisa ti minsoniki mi zithumu ayi Bafalisi basinkuvudila ko mambu beni kwidi Yesu mu kibila ki kyadi baba mona dibakala beni diba mona ziphasi. Vayi bawu bantomba kibila mwingi kufundisa Yesu.
(Malako 3:3, 4) Yesu wukamba dibakala beni diba koko kusioka: ‘Telama ayi yiza vantwala batu boso.’ 4 Bosi nandi wuba yuvula: ‘Nswa widi mu kuvanga mambote voti mambi, wu kuvukisa luzingu lu mutu voti kuvonda mu kilumbu ki Kisabala?’ Vayi ni mutu kasa vutula ko ni dyambu.
jy 78 ¶3
Mbi Bidi Nswa wu Kuvanga mu Kisabala?
Yesu zebi bumbote mayindu mawu mambi. Nandi zebi ti bawu babwela mambu ma phasi makhambulu mu nsiku matedi mbi binsundula kubundula nsiku wu kusala mu kilumbu ki Kisabala. (Esodu 20:8-10) Yesu wumana kuwa mambu mambi bankamba mu kibila ki bisalu byandi bimbote. Buabu, nandi widi mu kukubama mwingi kuvanga mambu mankwiza vanga baboso kusimina bo kakamba dibakala didi koko kusioka: ‘Telama ayi yiza vantwala batu boso.’—Malako 3:3.
(Malako 3:5) Yesu wuba tala mu baboso baba vana mu nganzi ayi wumona kyunda mu kibila ki mintima miawu miba banga matadi, nandi wukamba kwidi dikabala beni: “nonuna koko kuaku.” Nandi wunonuna kuawu ayi koko kuandi kuyiza lulama.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Malako 3:5
mu nganzi, ayi wumona kyunda: Malako to wutubila mabanza Yesu kaba bo katala mintima mi zimfumu zi zinganga zi Nzambi mu thangu beni miba banga matadi. (Matai 12:13; Luka 6:10) Petelo wuba dibakala di mabanza mangolo, ḿba nandi tho yi mambu masononama avava mantubila mabanza ma Yesu.—Tala “Thonono buku Malako.”
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Malako 3: 29) Vayi woso kwandi wumfinga pheve yinlongo, kalendi lemvokolo ko, vayi wela nata nkanu wu masumu mu zithangu zyoso.’
nwtsty tsudukusu yi matangu mu Malako 3:29
wumfinga pheve yinlongo: Kufinga kunsundula kutubila mambi mutu khembu kibila, kuvweza, kutuba mambu makhambu fwana va meso ma Nzambi voti byuma binlongo. Kuzaba ti pheve yinlongo yifumina kwidi Nzambi, diawu kukhambu bika yawu yisala, kuba buka kufinga Nzambi. Dedi bummonisina mu Matai 12:24, 28 ayi Malako 3:22, zimfumu zi binganga bi basi Yuda, bamona pheve yi Nzambi yaba sala mu Yesu bo nandi kavanga bimangu; vayi, bawu bavana nzitusu yi mambu beni kwidi Satana Nkadi’ampemba.
nkanu wu masumu mu zithangu zyoso: ḿba vantubila masumu mutu kamvanganga mu luzolo lwandi ayi mantwadisa nkanu mu thangu zyoso; vasi ko khayilu yilenda futa masumu beni.—Tala tsudukusu yi lutangu yintubila wumfinga pheve yinlongo mu lutangu alulu ayi tsudukusu yi lutangu mu Matai 12:31 yintubila mvandi mawu.
(Malako 4:26-29) Ayi wubwela tuba dyaka: ‘Diawu Kintinu ki Nzambi kidedikini banga bo mutu kankuna mbongo mu ntoto. 27 Nandi wunlala va bwilu ayi wuntelama va mwinya, ayi mbongo yimena ayi yinyonzuka—kheti nandi kasa zaba ko bwidi. 28 Ntoto wawu veka, wumvana mimbutu, va theti wumenisa ntuidila, bosi wumbasisa zitsangu bosi mimbutu miyela. 29 Vayi mu thangu mimbutu miyela, mvati wumbonga kikhondolo kimvedulwanga mimbutu, bila thangu yi kuvela yima fwana.’
w14 15/12 12-13 ¶6-8
Ngye “Wumvisa Tsundu”?
6 Mbi tulenda longuka mu kifwani akiki ki Yesu? Ditheti, tufweti kikinina ti befu twisi ko bu kukengidila ndyonzukulu yi kipheve yi nlonguki wu Kibibila. Kukikulula kulenda kutu sadisa tubika ba kifu ki kukwika nlonguki wu Kibibila kubotama. Befu tulenda vanga mamoso tunnunga mwingi kusadisa mutu beni, vayi tufweti kukikulula ayi kukikinina ti mutu beni, naveka fweni baka makani ma kukivana kwidi Nzambi. Kukivana dyambu difweni kwizila mu ntima wu mutu widi luzolo mu Nzambi. Bila mu phila yinkaka, Yave kalendi kikinina ko.—Minkunga 51:12; 54:6; 110:3.
7 Dimwadi, kuvisa dilongi didi mu kifwani akiki, kulenda kutusadisa tubika ba kyunda befu khambu fika mona mimbutu mu kisalu kitu. Tufweti vibidila. (Yakobi 5:7, 8) Boti mbongo yisimvana ko mimbutu kheti mu mangolo moso tumvanga mwingi kusadisa nlonguki, tubika kukilenza ayi kuyindula ti befu twidi mambu. Yave wunkikininanga to kyedika kiyonzuka mu ntima wu mutu wukikululanga ayi widi wukubama mu kubalula mavanga. (Matai 13:23) Diawu tulendi tadila ko mangolo mitu mu kisalu ki kusamuna mu mimbutu. Yave katadilanga ko mangolo mitu mu kisalu ki kusamuna mu thalu yi batu bankikinina kyedika. Nandi wumvwanga nkinza mangolo mitu bo tuntatamana bakwikama, kheti mu khambu baka mimbutu.—Tanga Luka 10:17-20 1 Kolinto 3:8.
8 Dintatu, twisi ko bu kuzabila thangu zyoso mambu mambaluka mu ntima wu mutu. Tala kifwani, bakwela bamweka baba longukanga Kibibila na khomba wuba missioni, bankamba ti bawu baba tomba kuba minsamuni mikhambu botama. Khomba beni wuba tebula moyo ti mwingi bafwana kuba minsamuni, bafweti bika theti kunwa zitsunga. Vayi nandi wuyituka bo bakwela beni bankamba ti bama dukisa zingonda tona babika kunwa zitsunga. Kibila mbi bawu babikila? Bawu bavisa ti Yave waba kuba monanga bo baba nwanga zitsunga beni ayi nandi kasa zola ko bankwa luvunu. Mintima miawu miba vanga babaka makani—ma kubika bwe nwanga zitsunga bo badi bawu veka voti bafweti vangilanga mawu vantwala khomba waba longukanga yawu. Luzolo bayiza ba mu Yave luba sadisa babaka makani mambote. Bawu bayonzuka mu kipheve, kheti khomba waba longukanga yawu kasa zaba ko mavanga bawu baba balula.
Matangu ma Kibibila
(Malako 3:1-19a) Yesu wukota diaka mu nzo lukutukunu, ayi dibakala dimweka diba koko kusioka wuba kuna. 2 Bawu baba kuntalanga mwingi bamona ti kalenda buka dibakala beni mu kilumbu ki Kisabala mwingi babaka bu kumfundila.3 Yesu wukamba dibakala beni diba koko kusioka: ‘Telama ayi yiza vantwala batu boso.’ 4 Bosi nandi wuba yuvula: ‘Nswa widi mu kuvanga mambote voti mambi, wu kuvukisa luzingu lu mutu voti kuvonda mu kilumbu ki Kisabala?’ Vayi ni mutu kasa vutula ko ni dyambu. 5 Yesu wuba tala mu baboso baba vana mu nganzi ayi wumona kyunda mu kibila ki mintima miawu miba banga matadi, nandi wukamba kwidi dikabala beni: “nonuna koko kuaku.” Nandi wunonuna kuawu ayi koko kuandi kuyiza lulama. 6 Vana vawu, bafalisi babasika, ayi batona kukoluka na batu ba dingumba di Elode mwingi batomba lwaku lu kuvondila Yesu. 7 Vayi Yesu wuyenda ku ḿbu na minlonguki myandi. Ayi nkangu wu batu wuba landakana, baba ku Ngalili ayi ku Yuda. 8 Bo bayuwa mambu moso nandi kaba vanganga, nkangu wu batu wuba ku Yelusalemi, ku Idumeia, ku disimu dinkaka di Yolidani ayi mu mavula ma Tilo ayi Sidoni. 9 Ayi nandi wukamba minlonguki myandi minkubikila mwa dikumbi, mwingi nkangu wu batu wubika kumfyetikisa. 10 Bo buba ti nandi waba belusanga batu bawombo, diawu bobo baba bimbevu bingolo balumbumuka kwenda kwidi nandi mwingi bambelakana. 11 Ayi mvandi zipheve zimbi baba fukamanga bo baba kummona baba tenduka ayi kutuba: “ngye widi Mwana Nzambi! 12 Vayi khumbu ziwombo nandi wuba kandika babika zabikisa nani nandi kaba. 13 Nandi wutombuka va mbata mongo ayi wutela batu boso kazola ayi batu beni bayenda kwidi nandi. 14 Wukubika Kumi batu bwadi kasobula bobo kayiza vana dizina di bapostolo mwingi babanga yandi va kimweka ayi kaba tuma mwingi benda samuna, 15 na lulendu lu kukuka zipheve zimbimbi. 16 Ayi mu dingumba di kumi batu buadi kakubika vaba mvandi Simoni (no kayiza vana dizina di Petelo), 17 Yakobi, mwana Zebede, Yowani khomb’andi (wuvana mvandi ababa dizina di Bowanelingesi, dinsundula “Bana ba nzazi”), 18 Andele, Filipi, Balitelemi,Matai, Toma, Yakobi mwana Alafayi, Tade , Simoni, wuba mwisi kana. 19 ayi Yuda Isikalioti mutu wusumbisa Yesu.
30 NGONDA YINNA–6 NGONDA YINTANU
KYUKA KIDI MU KYAMBU DI NZAMBI | MALAKO 5-6
“Yesu Widi Mangolo ma Kuvulubusa Batu Tunzolanga Bafwa”
(Malako 5:38) Bo bavitila ku nzo mfumu lukutukunu, ayi nandi wuyuwa biyoko biba kuna ayi bo baba dila ayi baba yamikina mu mbembo yinangama.
(Malako 5:39-41) Bo bakota, nandi wuba kamba: ‘kibila mbi lulembo vangila biyoko ayi lundidila? Mwana kasa fwa ko vayi lala kwandi kanlala’ 40 Mu kibila beni bawu batona kunseva ayi kunlenza. Vayi nandi wutuma baboso babasika ku nganda, wunata tata mwana beni, ngudi ayi bo baba yandi, ayi nandi wukota ku khati kivinga kuba mwana beni. 41 Bosi, wusimba koko ku mwana ayi wunkamba: ‘Talita kumi, kunsundula: ‘Mwana ndumba, ndikukamba, telama!’
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Malako 5:39
kasa fwa ko vayi lala kwandi kanlala: Mu Kibibila, lufwa khumbu ziwombo baludedikisanga na kulala tolo. (Minkunga 13:3; Yoane 11:11-14; Mavanga 7:60; 1 Kolinto 7:39; 15:51; 1 Tesalonika 4:13) Yesu wuba wukubama mwingi kuvutula moyo wu mwana ndumba beni, diawu ḿba nandi wutubila mambu amama bila yiba fikama thangu mwingi kumonisa ti dedi bo mutu wunlala tolo tungolo kalenda kotuka, buawu mvandi batu bafwa balenda kotuka. Mangolo ma Yesu mwingi kuvulubusa mwana nkyeto awuwu, mayizila kwidi Tat’andi, ‘wo wumvananga luzingu kwidi bafwa ayi wuntelanga byuma bikhambulu banga ti bidi.’—Loma 4:17.
(Malako 5:42) Vana vawu mwana ndumba wutelama ayi wutona kudiata. (Nandi wuba 12 di mimvu.) Bo bamona mawu, baboso baba mayangi mawombo.
jy 118 ¶6
Mwana Ndumba Wuvutuka Kubwe Zinga!
Khumbu zinkaka, Yesu wukamba batu kabelusa babika kukamba mambu beni kwidi bankaka, ayi nandi wubwe kamba mawu matata ma mwana ndumba awuwu. Vayi, matata ma mwana beni ayi batu bankaka batyamuna zithangu beni mu ‘dibweti dyoso dinani.’ (Matai 9:26) Boti ngyewu wumona batu wunzolanga badi mu kuvulubuka, khanu wisinkwiza mona ko mayangi ayi kutubila mawu? Akiki kiawu kimangu kimwadi kisonama kintubila batu Yesu kavulubusa.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Malako 5:19, 20) Vayi Yesu kasa kumbika ko kanlandakana angi wunkamba: ‘Vutuka ku nzo’aku kwidi dikanda dyaku ayi wuba kamba mambu moso Yave kavangidi ayi bwidi kamonisini kyadi.’ 20 Dibakala beni diyenda ayi wutona samuna ku dibweti di Dekapolis mambu moso Yesu kamvangila, ayi baboso basimina beni.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Malako 5:19
wuba kamba: Khumbu ziwombo bo Yesu kaba belusanga batu nandi waba kuba kambanga babika tyamuna zitsangu zitedi bimangu byandi (Malako 1:44; 3:12; 7:36), vayi nandi wuvana nswa kwidi dibakala adidi mwingi kakamba kwidi batu ba dikanda dyandi mambu mamonika. Yesu katubila mawu bila batu ba divula beni bandinda kabotuka va dibweti diawu ayi nandi kasa bwe ba ko bu kuvanina kimbangi dikanda di dibakala beni; mawu mvandi maba mwingi kusudikisa mbote matedi zingulu zizimbala.
(Malako 6:11) Ayi kyoso kwa kibwangu bela manga kuluyakula voti lukuwa, buna mu thangu lwela botuka vana lukukumuna mbungi wu malu minu, mwingi mawu maba kimbangi kwidi bawu.’
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Malako 6:11
lukukumuna mbungi wu malu minu: Mambu amama maba sundula ti minlandikini mi Yesu basa bwe ba ko kibila mu mambu mambi Nzambi kalenda twadisila kwidi batu beni. Basadila kikuma kindedakana mu Matai 10:14; Luka 9:5. Nsoniki Malako ayi Luka babwela kikuma mwingi maba kimbangi mu [voti, “kwidi”] bawu. Mvwala Polo ayi Balinabasi balandakana thwadusulu ayiyi ku Antiokia mu Pisidia (Mavanga 13:51), ayi bo Polo kavanga mo mawu ku Kolinto mu kukukumuna mimvwatu myandi, nandi wutuba mambu amama: ‘Bika menga minu madukukila va mbata mintu minu veka. Minu yisyedi ko kibila.’ (Mavanga 18:6) Phila mambu beni maba mazabakana kwidi minlandikini mi Yesu; Basi Yuda baba kwendanga mu mimvila mi bapakanu, baba kukumunanga theti mbungi wu zisapatu ziawu ava bavutuka bwe kota ku divula di basi Yuda. Vayi, tsundu yinkaka yiba mu thwadusulu Yesu kavana kwidi minlandikini myandi.
Matangu ma Kibibila
(Malako 6:1-13)Nandi wubotuka kuna, wuvutuka ku tsi’andi yi kabutukila ayi minlonguki myandi minlandakana. 2 Mu Kisabala, Yesu wutona kulonga mu nzo yi lukutukunu. Ayi bawombo bayuwa mawu, bamona beni nyenzi ayi batuba: ‘kwidi dibakala dyodi kabakidi mambu momo? Kibila mbi bamvanina ntindu ndwenga ayoyo, ayi kibila mbi mangitukulu madi mu kuvangimina mu myoko myandi? 3 Kasi ko anono kalpintelu, mwana Malia, khomba yi Yakobi, Yosefi, Yuda ayi Simoni? Ayi basi ko yitu vava zikhomba zyandi zi bakyeto? Diawu bawu batona kusumuka mu kibila kyandi. 4 Vayi Yesu wuba kamba: ‘mbikudi katambulanga nzitusu ko ku tsi’andi, kwidi bibutu byandi ayi mu dikanda dyandi. 5 Ayi kasi ko bu kuvangila kuna dyoso kwa dyambu. Botula to kutetika myoko kwidi ndambu zimbevu ayi kuba belusa. 6 Wusimina beni mu khambulu kuawu ku kiminu. Ayi wudyengila mu mala ma kizunga kinani mwingi kulonga. 7 Bosi nandi wutumisa kumi mimvwala myandi myodi ayi wuba fidisa bwadi bwadi. Wuba vana lulendu lu kuyadila zipheve zimbimbi. 8 Mvandi wuba kamba babika nata ni kyuma kimweka mu nzila, botula to nti wu kutula va koku. Buna wuba kamba mvandi, babika nata ni khuta, ni zimbongo mu photimoni— 9 vayi wuba kamba bavwata zisapatu mu malu vayi babika nata kikhutu ki kuvyakisa. 10 Bika kwandi amomo, nandi wuba kamba: ‘Yoso nzo bala kulutambula, buna lukala kuna ti mwela kwenda. 11 Ayi kyoso kwa kibwangu bela manga kuluyakula voti lukuwa, buna mu thangu lwela botuka vana lukukumuna mbungi wu malu minu, mwingi mawu maba kimbangi kwidi bawu.’ 12 Buna bayenda ayi balonga batu ti babalula mavanga. 13 bawu bakukisa zipheve ziwombo zimbimbi, ayi badukudila zimbevo ziwombo mafuta ayi baba belusa.