Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
5-11 NGONDA YITHETI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI YESAYA 17–20
‘Mambu Mala Monikina Kuidi bo Batukuamisanga’
‘Kintinu Kiami Kisi ko ki Nza Ayiyi’
16 Kibibila kintuba ti nza yidi buka ḿbu wunyikukanga kadika thangu ayi wukhambu nsika. (Yesa. 17:12; 57:20, 21; Nzai. 13:1) Mambu ma política mamvanganga batu kuvasuka ayi kuba beni makhema. Vayi befu tuidi batu ba ndembama ayi tuidi kithuadi. Bo Yave kammona phila batu badidi bavasuka mu nza ayiyi, Nandi wunkuangalalanga beni mu kumona phila bisadi biandi badidi kithuadi.—Tanga Sefania 3:17
w16.04 28 ¶4
Tatamana Kuba Wuvasuka mu Mambu ma Nza
4 Kheti mu tsi tubutukila yi tuvana kiphuaza ki kubuongimina Yave, vayi mu kuzingila mu nza yi Satana, mambu malenda baluka mu kinzimbukila. Mawu malenda ku tuvanga kumona ziphasi kuba bavasuka mu mambu ma politica, kibila nza yidi batu bawombo bakhambulu bakubama muingi kudedikisa mambu. Diawu didi beni diambu diphasi nza kuba kithuadi. (2 Ti. 3:3, 4) Mu zitsi zinkaka, mambu ma politica mambuela khafikisa batu ayi zikhomba zitu bammonanga beni phasi kuba bavasuka. Mawu malenda monika mvandi ku tsi tuidi. Diawu buboti beni kukindisa lufiatu luitu mu Yave muingi tununga kuba bavasuka. Befu kukhambu vanga mawu, dilenda ba diambu diphasi kukindama bo ba tukuika kukota mu mambu ma politica.
ip-1 198 ¶20
Ndubu Yave Kamvana Kuidi Makabu
20 Dikabu di Yave dimviokilanga mu zikhuamusu ayi baba kinzikanga ko, kibila bammanganga kukota mu binganga bi luvunu bi tsi. Kheti bobo, Baklistu bakiedika bamfiatilanga mu Nzambi ayi bankikininanga ti zikhuamusu bammonanga ziala mana. Bamvingilanga mu mayangi nza yimona, dedi bummonisina nkanda Yesaya 17:14.—2 Tesalonika 1:6-9; 1 Petelo 5:6-11.
Kiuka Kisuama
w06 1/12 11 ¶1
Mambu Mamfunu Madi mu Buku yi Yesaya—I
20:2-5—Bukiedika ti Ḿbikudi Yesaya wudiata pheni nkua mu mimvu mitatu?
Ḿba Yesaya wubotula to bikhutu bi mbata ayi wudiatila mu kueka. —1 Samueli 19:24.
12-18 NGONDA YITHETI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI YESAYA 21–23
Mambu Tulenda Longuka Matedi Sebna
Tsembolo—Mbonosono yi Luzolo lu Nzambi
7 Muingi kuzaba nkinza widi mu tsembolo, tuantubila matedi batu buadi Yave kasemba. Wutheti Sebena, dibakala dimueka muisi Isaeli wuzingila mu thangu Ntinu Ezekiasi, ayi wunkaka Graham, khomba mueka mu bilumbu bitu. Sebena wuba mfumu yinneni waba ‘kiebanga nzo,’ ḿba yi Ntinu Ezekiasi. (Yesa. 22:15) Vayi Sebena wuyiza ba lungundayi ayi waba tomba baboso bazaba ti nandi widi mutu wu nkinza. Nandi wutungisa dibumbi dithalu bafueti kunzikila na kufua ayi waba diatilanga mu ‘makalu manzitusu.’ —Yesa. 22:16-18.
8 Bo Sebena kaba tomba kuyizitisa, Nzambi wuvana kiyeku kiandi kuidi dibakala dimueka baba tedilanga Eliakimi. (Yesa. 22:19-21) Mawu mamonika bo Ntinu wu Asilia Senakelibi kaba kubama muingi kunuanisa basi Yelusalemi. Kuntuala, Senakelibi wufila mua dingumba di bisadi biandi ayi masodi mawombo muingi kutula boma basi Yuda ayi kuvanga Ntinu Ezekiasi kuvana divula mu mioko mi basi Asilia. (2 Minti. 18:26) Ezekiasi wufila Eliakimi ayi babakala buadi muingi kudengana masodi beni. Wumueka mu bawu wuba Sebena, wuba wuzabakana banga nsoniki. Diawu tulenda tubila ti Sebena, ḿba wulonguka kuyikulula ayi kubika fuema voti kuyimona kiadi. Nandi wuba wukubama muingi kukikana kiyeku kinkaka kikhambu beni nkinza. Vadi malongi matatu tulenda longuka mu mambu Sebena kamonikina.
9 Ditheti, bo Sebena kazimbisa kiyeku kiandi, mawu ma tutebula moyo ti ‘mutu wambelama kubua wumbanga lungundayi mu ntima.’ (Zinga. 16:18) Ḿba kiyeku kimfunu tuidi mu kimvuka, kilenda vanga bankaka kuyindula ti nkinza tuidi. Ma kumonika, tuala tatamana kuyikulula? Tuala tebuka moyo ti diela dioso tuidi voti kioso kua kiuma tuzebi kuvanga mu mangolo ma Yave tumvangila kiawu? (1 Ko. 4:7) Mvuala Polo wusonika: ‘Yinlomba kuidi kadika mutu muingi kabika banga mayindu maviokidi kitesu mu nandi veka vayi mboti kadika mutu kaba mayindu mafuana.’ —Lom. 12:3.
Tsembolo—Mbonosono yi Luzolo lu Nzambi
10 Dimmuadi, tsembolo Yave kavana Sebena, yaba monisa ti nandi wuba lufiatu ti Sebena kalenda balula mavanga mandi. (Zinga. 3:11, 12) Adidi, didi dilongi dimbote kuidi batu bazimbisa biyeku bi mfunu. Busa fuana ko bawu kufuema voti kunyungutanga mu kibila ki mambu beni, vayi bafueti tatamana kuvana mangolo mawu mu kisalu ki Yave. Bawu bafueti tala tsembolo beni, buka mbonosono yi luzolo lu Yave mu bawu. Tebuka moyo ti Tat’itu wala sakumuna batu bantatamananga kuyikulula. (Tanga 1 Petelo 5:6, 7.) Befu kuyikulula, tsembolo yi Yave yilenda tusadisa kubalula mavanga ayi kuba buka tuma voti tuphandu tulebakana va koko kuandi.
Tsembolo—Mbonosono yi Luzolo lu Nzambi
11 Dintatu, dilongi dimfunu tulenda longuka mu phila Yave kaba tadilanga Sebena. Phila Yave kansembila yimmonisa ti nandi wunlendanga disumu, bika kuandi mutu besumuka. Yave wummonanga mamboti madi mu mutu. Boti ngiewu widi tata voti nkhulutu wu kimvuka, buisi ko buboti kulandakana phila Yave kansembilanga? —Yuda 22, 23.
Kiuka Kisuama
w06 1/12 11 ¶2
Mambu Mamfunu Madi mu Buku yi Yesaya—I
21:1—Babiloni bayi dedikisa banga ḿbu. Kheti yiba yitatuka na ḿbu vayi milangu mi mila mi Eufalata ayi Tigre mia kuwala miaba vitilanga ku divula kadika mvu ayi kudi kitulanga banga “ḿbu.”
19-25 NGONDA YITHETI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI YESAYA 24–27
‘Awuwu Nandi Nzamb′itu’!
cl 15 ¶21
‘Mona! Awuwu Nandi Nzamb′itu!’
21 Yindula muana kilezi wummonisa tat’andi kuidi bakundi bandi bo kantuba: ‘awuwu nandi Tat’ama’. Bisadi bi Yave badi bibila muingi kutuba momawu mambu banga ki muamuana. Kibibila kikanikisa ti vala ba thangu yo bisadi bi Nzambi bikuikama bela kutuba: ‘Tala! Awuwu nandi Nzamb’itu’ (Yesa. 25:8, 9) Diawu bo wunluta zaba zikhadulu zi Yave, buawu kikundi kiaku ayi nandi kimbuelimina.
Mbi Tunkuiza Longuka mu Mangitukulu ma Yesu Matedi Dipha?
14 Bo Yesu katubila matedi “dipha di kadika kilumbu,” nandi waba tubila matedi thangu luzolo lu Nzambi luala “vangama va ntoto, dedi bo lumvangimina ku diyilu.” (Mat. 6:9-11) Buidi nza yala bela mu thangu ayoyo? Kibibila kintuba ti bo lukanu lu Nzambi luala vangama va ntoto dedi bummonisina Yesaya 25:6-8, kuala ba bidia biwombo bimboti. Minkunga 72:16 yintuba: ‘Vala mena mbongu yiwombo va ntoto nate vambata miongo.’ Ngie widi phuila yi kulamba bidia wunzolanga voti kuvanga biuma binkaka ka wuvangiziabu ko? Ngie wulenda yindula kuvata nti wu makundi ayi kuvingila kudia makundi mandi? (Yesa. 65:21, 22) Ba mu mayangi kibila baboso va ntoto, bala tambula mamboti amomo.
Buidi Tulenda Bakila Ndandu mu Luzolo lu Yave?
11 Yindula ntindu luzingu wala ba ku Paladizu va ntoto. Ngie walasa bue kuazuka ko mu kibila ki kimbevo ayi lufua. (Yesa. 25:8; 33:24) Yave wala dukisa zitsatu ziaku zioso. Dedi, kulonguka matedi bibulu, kusika bisiku bi minkunga voti kulonguka kuvanga mambu mankaka. Mvandi wala tomba lusalusu lu bankaka, muingi kutunga nzo, kukubika bidia, kuvanga biuma binkaka bi kusadila ayi kukieba paladizu. (Yesa. 35:1; 65:21) Bo wala zinga mvu ka mvu, ngie wala baka luaku lu kulonguka biuma bioso wuntomba.
12 Yindula mayangi tuala baka, kutambula batu bala vulubuka. (Mav. 24:15) Yindula mvandi mayangi tuala luta mona, mu kulonguka matedi Yave ayi bivangu biandi. (Minku. 104:24; Yesa. 11:9) Bulutidi mu mamoso, kuzaba ti tuala zinga mu khambu kubue vanga ni diambu dimbi. Ngie wunkuiza bika ‘zinyenzi zi mua thangu zi nza ayiyi yi masumu,’ zi kutula nkaku wu kutambula lusakumunu alolo? (Ebe. 11:25) Ndamba! Lusakumunu alolo lulutidi kena mosokua mangolo tulenda vanga bubu. Tebuka moyo ti, ku paladizu va ntoto, tualasa tombulu ko kuba kivuvu. Kibila mamoso mala salama. Boti Yave kasa vana ko khudulu yi Muan’andi, khanu mambu moso amomo malasa salama ko.
Kiuka Kisuama
Yave Wumvuanga Nkinza Matsuela Mitu
Yave wubomba Ezekiasi. Bobuawu mvandi, befu tulenda baka mbombolo mu Diambu Diandi. Yave wubika mambu amomo mu Kibibila, muingi kuvumbika mabanza mitu mu mambu maphasi tumviokilanga. (Lom. 15:4) Khomba mueka ku Africa waba dilanga beni bo bambakula kimbevo ki Câncer. Nandi wutuba: “Matangu ma Kibibila ma kukhindisanga madi Yesaya 26:3. Kheti tulendi tula ko nkaku muingi mambu mambi ma tumonikina, vayi Yave kalenda tuvana ndembama yi ntima yi tusadisanga kununga mambu tumviokila.” Abu ngie, vadi lutangu lu Kibibila lu kusadisanga kuba wuvumbama bo wumviokila mu mambu maphasi?
26 NGONDA YITHETI–1 NGONDA YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI YESAYA 28–29
Zitisa Yave mu Mambu Wunkoluka ayi mu Ntim′aku Woso
ip-1 299 ¶23
Yesaya Wutubila Mambu ma Kukuitukila Yave Kala Vanga
23 Bakulutu ba binganga ku Yuda ba balukila Yave bo bakotisa mu kimvuka mayindu mambi matinisa phevi yi Nzambi. Ayi mawu mavanga Yave kukuekula dikabu dioso. Yave wukanikisa diambu dimboti bo kavana kiyeku kuidi bakulutu ba binganga muingi kumanisa mbuongimini yi luvunu. Mawu mvandi mamonika mu bilumbu bi Yesu, bo zimfumu zi binganga bavukumuna dikabu di Yave. Dedi bo bummonisina Yesaya 29:13, 14 mawu mvandi mala monikina binganga bi luvunu mu bilumbu bitu.—Matai 15:8, 9; Loma 11:8.
Vasi ko Kiuma Kilenda Vutula Mbusa Batu Banzolanga Nzambi
7 Bo Yesu kaba va ntoto, mu kibakala nandi wuzabikisa malongi ma luvunu ayi zikhadulu zimbi zi bafalisi. Dedi, nandi wuzabikisa ti bawu baba bankua luvunu, kibila baba luta vuanga nkinza phila yimboti yi kusukudila mioko, kubika kuandi phila yimboti yi kukiebila matata mawu. (Matai 15:1-11) Minlandikini mi Yesu, bayituka beni mu mambu nandi katuba. Diawu banyuvudila: “Ngie zebi ti bafalisi basa tia ko kukuwa mambu betuba?” Yesu wuba vutudila: ‘Kioso kivatu kikhambu kuna Tat’ami widi ku diyilu, kiala tumunu. Luba bika, badi ziphofo zinnata ziphofo yawu. Boti phofo widi mu kunata phofo yandi, bawu babuadi bala doduka mu dibulu.’ (Matai 15:12-14) Bukiedika, Yesu kasa bika ko phila yimbi baba kuntadila kuidi zimfumu zi binganga, yintula nkaku mu kulonga kiedika.
Tatamana Kuba Nzenza yi Yave Mvu Ka Mvu
8 Baboso ‘bantubanga kiedika mu ntima,’ bavunanga ko kutumukina Nzambi vantuala batu, ayi kulevula minsiku miandi ku kinsueki. (Yesa. 29:13) Bawu banlendanga mambu ma luvunu. Mutu wu luvunu kalenda bayisa zithumu zisonga zi Yave. (Tia. 1:5-8) Nandi kalenda manga kutumukina Yave, mu mambu mo kammona ti madi maluelu. Na kumona ti kasimmonikina ko ziphasi mu mambu kamvanga, wunkuiza luta levula minsiku mi Yave mu mambu mankaka. Mu phila ayoyo mbuongimini’andi ka Yave yala ba yi luvunu. (Mpovi 8:11) Befu tufueti tubanga kiedika mu mambu moso.
Kiuka Kisuama
it “Kibuangu Kinlongo” ¶1; it “Kibuangu Kinlongo” 3
Kibuangu Kinlongo
(Ariel) [Mbazu yi Kikumu ki Nzambi, Ntoto wu Nzambi; voti Khosi yi Nzambi].
3.Yelusalemi kiawu kibuangu baba buongiminanga ayi baba vaninanga minkailu kuidi Nzambi. (Yesa. 29:1, 2, 7) Diawu batedila divula beni kikumu ki kuvanina minkailu kuidi Nzambi, ayi kiawu kiba kibuangu ki mbuongimini yi kiedika yi Yave.—Yesaya 29:1-4, 7, 8, 9, 16.
2-8 NGONDA YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI YESAYA 30–32
Ba Lufiatu ti Yave Wala Kukieba
w01 15/11 16 ¶7
7 Mu kuba kisuamunu kitu, Yave wusadila nsoniki wu Minku. 91:4 muingi ka tubomba mu kutuba: ‘Nandi wala kufuka kutsi yi mafunya ma mavavi mandi, ngie wala suamina ku kutsi mavavi mandi, ayi lukuikumunu luandi luala ba nkaku ayi luala kukieba.’ Nzambi wutukiebanga dedi bo nuni kankiebilanga bana badi. (Yesa. 31:5) ‘Nuni yinsadilanga mavavi mandi muingi kusueka bana bandi mu mioku mi zimbeni.’ Mu kuba banga bana ba zinuni, befu tumbanga mu nsika mu kuba kutsi mavavi ma Yave, mu khati kimvuka kiandi.—Rut. 2:12; Minkunga 5:1, 11.
Yave Wala Kusadisa mu Thangu Ziphasi
13 Mbi tufueti vanga. Vanga mangolo ngie kuba phuila yi kutatuka bankaka. Bo tuntatuka bankaka, phil’itu yi kuyindudila yilenda ba yikhufi ayi tulenda tona to kuyindula mu befu veka ayi mambu tuidi mu kuviokila. Mayindu amomo malenda kutunata kubaka makani mambi. (Zinga. 18:1) Bukiedika, befu boso tuntombanga kuba va befu veka, bulutidi bo tuidi mu kuviokila mu mambu maphasi. Vayi befu kuluta tatuka bankaka mu thangu yiwombo, tuisinkuiza visa ko ziphila Yave katusadisilanga. Boso kua bubela mambu widi mu kuviokila, vitika lusalusu lu basi dikanda diaku, bakundi ayi lu bakulutu ba kimvuka. Ayi tadila bawu banga ziphila Yave kansadila muingi kukusadisa.—Zinga. 17:17; Yesa. 32:1, 2
“Nandi Wala Kukindisa”—Buidi?
19 Buidi ngie wulenda kindisila kivuvu kiaku? Boti ngie widi kivuvu ki kuzinga va ntoto mvu ka mvu, tanga matangu ma Kibibila mantubila matedi paladizu ayi yindula mu mawu. (Yesa. 25:8; 32:16-18) Yindula buidi buala bela luzingu mu nza yimona. Nani ngie wala tomba kumona? Mbi wala tomba kukuwa? Muingi kubuela phuil’aku, tala malongi mawombo mu bilongulu bitu mantubila matedi paladizu, voti mona zivideo Nza Yimona Yinkuiza, Yindula ku Paladisu ayi Imagine um Mundo Sem Dor. Befu kukindisa kivuvu kitu matedi nza yimona, tuala mona ti ziphasi zitu ‘zialasa kadidila ko.’ (2 Koli. 4:17) Yave wutukindisanga mu nzila kivuvu ka tuvana.
Kiuka Kisuama
it “Dipha” ¶5
Dipha
Sadila Bifuani. Kikuma “dipha” mu Kibibila bakisadilanga khumbu ziwombo muingi kufuanikisa. Dedi, balenda kifuanikisa kununga mvita mu khambu kutovuka, dedi bo basi Isaeli banungina basi Kanani. (Zit. 14:9) Voti ku kifuanikisa mvandi mu thangu ziphasi, dedi mu khambu ba lukiebu ayi lusadusu lu Yave. Mvandi dilenda sundula ziphasi zio dikabu di Yave bamviokilanga ba kukhambulu bidia.—Yesaya 30:20
9-15 NGONDA YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI YESAYA 33–35
‘Nandi Wutsikika Buboti Thangu′andi’
Yave Wala Kusadisa mu Thangu Ziphasi
7 Ziphasi. Bo tumviokila mu ziphasi, mambu tumvanga ayi mayindu mitu malenda ba disuasana. Tulenda ba buka befu bamvevumuna. Yaya Ana wutuba ti wuviokila mu mambu maphasi bo nnuni’andi Luis kafua. Nandi wutuba: “Bo mabanza ma kiunda makukhuizila, minu yaba tonananga kuyimona kiadi. Mvandi yaba banga mu nganzi mu kibila akiokio.” Nandi mvandi waba kuyimuenanga ti widi naveka ayi waba banga mu zifiti, kibila vaba tombulu kubaka makani mu mambu nnuni’andi kaba vanganga. Thangu zinkaka, nandi waba muenanga buka ti widi mu kivuka ku ḿbu. Buidi Yave katusadisilanga bo tuidi mu kiunda?
8 Mbi Yave kamvanganga. Nandi wutukindisa ti wala tusikimisa. (Tanga Yesaya 33:6.) Mu thangu dikumbi dindengana kivuka, diawu dilenda tona kukuenda ku khonzo yinkaka. Muingi ku disikimisa, vantombuluanga kutibula bisengu binsikimisanga dikumbi ku kadika khonzo. Bisengu beni binluta sadisanga dikumbi. Bobuawu mvandi, Yave wala tukindisa bo tuntatamana kunsadila mu lukuikumunu kheti mu ziphasi tumviokilanga.
Tatamana mu Mayangi Kheti bo Wumviokila mu Ziphasi
10 Mambu tufueti vanga: Dinda Yave nduenga. Boti tutidi kununga zithotolo zitu mu mayangi, theti tufueti dinda nduenga kuidi Yave mu nzila nsambu muingi tubaka makani mamboti. (Tanga Yakobi 1:5.) Vayi mbi tufueti vanga boti Yave kasintambudila ko minsambu mitu mu thangu befu tuntomba? Tufueti ba mvibudulu ayi ‘kutatamana kudindanga nduenga’ kuidi Nzambi. Mu thangu tuntatamana kudinda nduenga kuidi Yave, nandi ka tusembanga ko ayi kadasukanga ko mu mawu. Bo tunsambila kuidi nandi ayi tukundinda nduenga muingi tununga zithotolo zitu, Tat’itu wu diyilu wu tuvananga, kibila widi “koko kuyalubuka.” (Minku. 25:12, 13) Nandi wummonanga zithotolo voti ziphasi zioso tumviokilanga ayi widi Nzambi yi kiadi; diawu kadidi wukubama muingi ku tusadisa. Kuzaba mambu amomo ma tutuadisanga beni mayangi! Vayi buabu, buidi Yave ka tuvaninanga nduenga?
11 Yave wutuvananga nduenga mu nzila Diambu Diandi. (Zinga. 2:6) Muingi tubaka nduenga, befu tufueti botulanga thangu muingi kulonguka Diambu di Nzambi ayi bilongulu bibongulu mu Kibibila. Vayi vasintombulu ko to befu kulonguka Diambu di Nzambi. Vantombulu mvandi, kubika Diambu di Nzambi dibalula nzingulu’itu mu kusadila mambu befu tunlonguka. Yakobi wusonika: ‘Lusadilanga mambu luntanga kubika kuandi to kukuwa.’ (Yako. 1:22) Bo tunsadila malongi ma Diambu di Nzambi, befu tunkuiza banga batu banzingilanga mu ndembama na bankaka, badi mayindu mafuana ayi badi kiadi. (Yako. 3:17) Zikhadulu aziozio zi tusadisanga kununga mu mayangi mambu tummonikina mu luzingu
ip-1 352-355 ¶21-22
“Valasa ba ko Mutu Vantoto Wala bue Tuba: ‘Yidi mu Kubela’”
21 Mbikudulu yi Yesaya yidi mu kusalama mu bilumbu bitu. Bubu dikabu di Yave badi mu kubelusu mu kiphevi. Dedi, bawombo mu bawu babotuka mu binganga bi luvunu, kibila bavisa kiedika kitedi lufua, muela ayi ti vasi ko nzambi tatu mu nzambi yimueka ayi kuisi ko bulungi bu mbazu. Bantambulanga zituadusulu matedi buidi bu kutinina kitsuza ayi mvandi buidi bu kubakila makani mafuana. Ayi mu kibila ki khudulu yi Yesu bawu badi kikundi kimboti na Yave ayi badi kilunzi kidiodila. (Kolo. 1:13, 14; 1 Pet. 2:24; 1 Yoa. 4:10) Mu kibila akiokio bamvukanga mu mambu mawombo mu kinsuni. Dedi, mu kutatuka mu kitsuza ayi kubika kubue nuanga zitsunga, baklistu bayikebanga mu bimbefu bintambakananga mu kibila ki kubundana nhitu ayi mvandi mu mintindu miwombo mi câncer.—1 Kolinto 6:18; 2 Kolinto 7:1.
22 Ayi bulutidi, mambu madi mu Yesaya 33:24 mala luta salama mu nza yimona. Mu luyalu lu Kintinu ki Nzambi, batu boso bala mona mambu madi mu Nzaikusu 21:3, 4 kusalama, bo bimbefu bioso, kuba kuandi bi kinsuni voti bi kiphevi, biala mana. Bo nza yi Satana yala bungua mambu moso Yesu kavanga bo kaba vantoto ma kubelusa batu, mala luta salama ayi mawu mala vana luaku kuidi batu boso bala zinga ku nza yimona muingi basala va kimueka ayi kukitula ntoto paladizu.—Yesaya 35:5, 6.
Kiuka Kisuama
Tatamana Kudiatila mu “Nzila yi Busonga”
8 ‘Bawombo balenda kuyikuvusa,’ bukiedika ti mambu mamonikina basi Yuda mu thangu yikhulu madi tsundu kuidi befu? Ngete. Kibila dedi bawu, befu mvitu tuidi mu “kudiatila mu Nzila yi Busonga.” Boso kua bubela, kheti tuidi Baklistu basolo voti “mamemi mankaka,” befu boso tufueti tatamana “mu nzila yi busonga.” Kibila mawu mala tunata ku paladizu yi kiphevi muingi tutambula lusakumunu mu nzila Kintinu ki Nzambi. (Yoa. 10:16) Tona mu mvu 1919 T.K., bivevi na bivevi bi babakala, bakietu ayi bana balezi bambotukanga ku Babiloni yinneni ayi bandiatilanga mu nzila yi busonga. Ayi ngiewu widi wumueka mu batu abobo. Batu bawombo batona kudiatila mu nzila yi busonga kuvioka 100 di mimvu. Vayi bankaka batona kukubika nzila ayoyo mimvu miwombo kumbusa.
16-22 NGONDA YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI YESAYA 36–37
‘Bika Kumona Boma mu Kibila ki Mambu Bekuwa’
it “Ezekiasi” No. 1 ¶14
Ezekiasi
Masodi ma Senakelibe bazungidila divula di Lakis ayi bakuika basi Yuda baba vana kiuka. Rabsake mfumu wu masodi ma Senakelibe, waba vueza ntinu Ezekiasi ayi Yave bo kaba tuba ti divula di Yesulusalemi dilendi vuka ko mu mioko mi Senakelibe ntinu basi Asilia, dedi bo zinzambi zi mavula mankaka batula bakhambu nungina kuvukisa mavula mawu.—2 Minti. 18:13-35; 2 Bi 32:9-15; Yesa. 36:2-20
ip-1 387 ¶10
Yave Wusakumuna Ntinu mu Diambu di Kiminu Kamonisa
10 Rabsake wutuba mu lunangu ti masodi mawu madi maluelu. ‘Benu muisi ko masodi mawombo muingi kutu nunga mu mvita, kheti tumuveni 2000 bi mimvalu muisinkuiza baka ko masodi mankuiza maka muawu’. (Yesa. 36:8) Vayi bukiedika ti muingi basi Yuda ba nunga mu mvita awowo, vaba tombolo bawu kuba masodi mawombo ayi mimvalu miwombo? Ndamba. Kibila muisi ko mu mangolo mawu balenda nungina mu mvita awowo voti kuvukila muawu. Buku yi Zingana 21:31 yintuba ti ‘Mimvalu mi kubukulu muingi kunuaninanga mvita, vayi Yave nandi wumvukisanga batu.’ Rabsake wutuba ti Yave wusakumuna basi Asilia, bika kuandi basi Yuda. Katubila mawu kibila basi Asilia banunga kufikama divula di Yuda.—Yesaya 36:9, 10
ip-1 388 ¶13-14
Yave Wusakumuna Ntinu mu Diambu di Kiminu Kamonisa
13 Rabsake wubuela kutuba mambu mankaka muingi kutula basi Yuda boma. Wukamba basi Yuda muingi babika kukuwa mambu mantuba Ezekiasi, bo katuba ti Yave wunkuiza bavukisa. Rabsake wutebula monyo basi Yuda bo katuba ti zinzambi zi Samalia basa nunga ko kuvukisa 10 di Mimvila mi Samalia, mu mvita baba nuana na basi Asilia. Buabu zinzambi mbi zinkaka zilenda nunga kusadisa mimvila miawu muingi kununga ntinu Senakelibe? Kuma mbi kuba zinzambi Hamate ayi Arpade? Kuma mbi zinzambi Separvayi baba? Kibila mbi bakhambu vukisila divula di Samalia mu mioku mi ntinu Senakelibe?—Yesaya 36:18-20.
14 Rabsake, mfumu wu masodi ma Senakelibe, kasa zaba ko ti vaba disuasana na zinzambi zi luvunu zio basi Samalia baba buongiminanga ayi Nzambi yo Ezekiasi kaba buongiminanga, Yave. Zinzambi zi Samalia basa ba ko lulendo lu kuvukisa 10 di mimvila mi Samalia. (2 Minti. 17:7, 17, 18) Vayi, Yelusalemi yiba mu lutumu lu ntinu Ezekiasi babika kasambidila zinzambi zi luvunu ayi babaka makani ma kuvutuka mu mioko mi Yave. Ezekiasi wuba ntinu wu basi Yuda, nandi wukamba batu kafila muingi kue solula na Rabsake babika kutuba mi diambu. ‘Diawu bawu bavuena sui mu thangu Rabsake kaba koluka ayi basa kumvana ko ni mvutu, kibila mawu Ezekiasi kaba kamba bafueti vanga: ‘Bo kankoluka kamumvana mvutu.’ (Yesaya 36:21) Eliakimi, Sebna, ayi Yoas bavutuka kuidi Ezekiasi ayi bakundula kipholo kioso mu mambu Rabsake kaba kamba.—Yesaya 36:22.
Kiuka Kisuama
it “Minsinga mu Munu wu Mvalu” ¶4
Minsinga mu Munu wu Mvalu
‘Yave wukamba ntinu wu basi Asilia Senakelibe: “Minu yela kutula minsinga banga mio bantulanga mu munu wu mvalu ayi ziphanga muingi kuzibika munu’aku ayi yala kudiatisa mu nzila yo wufueti diatila’. ( 2 Minti. 19:28; Yesa. 37:29) Bakana ko mu mayindu mandi veka vayi, Senakelibe bankuika kuidi Yave muingi kabika Yelusalemi ayi kuvutuka ku Ninive, ko bayisa mvondila kuidi bana bandi. (2 Minti. 19:32-37; Yesa. 37:33-38) Bo Kibibila kintuba ti Yave wala tula ziphanga mu munu wu zimbeni ziandi, mansudula ku bayadila dedi bo banyadilanga kibulu kio batula munsinga muingi kundiatisa mu nzila kafueti diatila.—Yesa. 30:28.
23 NGONDA YIMMUADI 1 NGONDA YINTATU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI YESAYA 38–40
‘Wala Tukieba Banga Nsungi Wukieba Mamemi Mandi’
Mbi Kibibila Kinlonga Matedi Mutu Vuidi Kiawu?
3 Tanga Yesaya 40:8. Diambu di Nzambi, dintuadisanga malongi ma nduenga kuidi batu bakuikama mu bivevi na bivevi bi mimvu. Buidi mawu malenda bela? Minkanda mitheti basadila muingi kusonika Kibibila mu mimvu miwombo kumbusa, miaba fika vavukanga ayi minkanda beni misiala ko mu bilumbu bitu. Diawu Yave kasadila batu muingi babue sonika mu minkanda minkaka masonoko beni. Kheti batu beni baba batu ba masumu, vayi bawu baba keba keba mu kusonika. Mu kutadila mambu madi mu masonoko ma Kiebeleo, dibakala dimueka wuntanga binongo wusonika: “Kubotula kuandi Kibibila, vasi ko buku yinkaka basonikina mu phila yifuana ayi mu lufiatu.” Kheti va mavioka mimvu miwombo, minkanda mitheti basonikina Kibibila mimfika vavukanga ayi batu basonika baba batu ba masumu. Vayi kheti bobo tulenda ba lufiatu ti mambu tuntanganga bubu mu Kibibila, madi nguizani na mayindu ma Yave, mutu wuvuidi kiawu.
4 Yave nandi tho yi “kadika nkhailu wumboti ayi kadika nkhailu wufuana.” (Yako. 1:17) Kibibila kidi mu khati minkhailu milutidi mio Yave katuvana. Bo mutu katuvana nkhailu mawu mammonisa ti nandi wutuzebi buboti ayi zebi zitsatu zitu. Mawu mammonikanga kuidi mutu wutuvana Kibibila. Bo tumfiongunina nkhailu beni, tunluta longukanga matedi Yave. Tunlongukanga ti nandi wutuzebi buboti ayi zebi zitsatu zitu.
cl 70 ¶7
Nzambi Nandi Kisuamunu Kitu
7 Yave bakumfuanikisa banga nsungi wu mamemi wunkiebanga buboti ayi mu luzolo mamemi mandi. (Yehe. 34:11-16) Nandi wunkutikisanga ayi wuntulanga mu khata bana ba mamemi. Mansundula mbonosono yi luzolo kuidi mamemi ma kunfikamanga mantombulu nsika.
“Nandi Wumvananga Mangolo Kuidi Mutu Widi Wuvonga”
4 Tanga Yesaya 40:26. Kuisi ko mutu wunnunga kutanga zimbuetila zioso zidi mu nza ayiyi. Minlonguki mi nza bankikininanga ti kuidi 400 di bivevi na bivevi di mangumba ma zimbuetila mu nza voti ku diyilu. Vayi Yave zebi dizina di kadika mbuetila. Mbi mawu matulonga matedi Yave? Boti nandi wumvuanga nkinza biuma bikhambulu moyo buka zimbuetila, bukiedika ti nandi kasinkuiza luta vua ko nkinza ngie wu kunsadilanga mu luzolo? (Minku. 19:1, 3, 14) Tat’itu yi luzolo zebi mambu moso ma tutedi. Kibibila kintuba ti ‘Nandi zebi thalu yiminlengi midi ku ntu wu kadika mutu.’ (Mat. 10:30) Yave kantomba befu tuzaba ti nandi ‘zebi mambu bisadi biandi bakhambu kibila bamviokila.’ (Minku. 37:18) Bukiedika, Yave wummonanga mambu moso wumviokila ayi nandi kalenda kuvana mangolo wuntomba muingi kukindama mu mawu.
5 Tanga Yesaya 40:28. Yave nandi Tho yi mangolo. Tala kifuani mu phila kavangila thangu. Nsoniki wumueka wu luzabu bantedilanga David Bodanis, wutuba ti mu minuto mueka, mangolo voti mbazu Yave katula mu thangu muingi kutendula va muinyi, malutidi na bivevi di bivevi bi zitsoto zintululanga bibuangu binneni bantanguninanga bombas atómicas. Nsoniki wunkaka wuzonga mangolo ma thangu wutuba ti, mangolo voti mbazu kambasisanga mu minuto mueka, maviokizi ayi minda balenda sadila mu nza yimvimba mu 200.000 di mimvu. Bukiedika, Yave nandi wuvanga muingi thangu yiba mangolo moso amomo ayi kalenda kutuvana mangolo malutidi muingi tukindama mu ziphasi zitu!
6 Tanga Yesaya 40:29. Kusadila Yave, mayangi to kutuvananga. Yesu wukamba minlonguki miandi: “Lukikinina nkambu yiku luvana.” Ayi wubue tuba: “Mu phila ayoyo benu luala baka khindusulu. Kibila nkambu’ama wisi ko phasi mu kunata ayi mfun’ami wisi ko kizitu.” (Mat. 11:28-30) Mambu amomo makiedika! Kibila khumbu zinkaka tumbanga bavonga bo tumbasika ku nzo muingi tuenda mu kisalu ki kusamuna voti mu zikhutukunu. Vayi buidi tumbelanga bo tumvutuka? Tumbanga beni mangolo ayi bakubama muingi kukindama mu ziphasi zitu. Bukiedika, nkambu wu Yesu wisi ko phasi mu kunata!
Kiuka ki Kusama
ip-1 400 ¶7
“Kindisa dikabu diama”
7 Mbikudulu yi Yesaya yisa salama ko to mu bilumbu biandi. Dedi, mu bilumbu bi Yesu, yawu yisalama mvandi, bo Yoane mbotiki kakubikila Yesu nzila ayi kakindisa dikabu muingi bazaba Mesia. (Luk. 3:1-6) Mu nzila Yesu, Yave wuvukisa dikabu dioso di batu va kivika ki masumu ayi lufua. Mu mvu 1919, mambu madi mu mbikudulu yi Yesaya 40:3 ‘mabue salama’ bo Yave kavukisa Isaeli yi kiphevi voti batu basolo va kivika ki Babiloni Yinneni, yinsundula binganga bioso bi luvunu muingi bavutuka kusadila mbuongimini yikiedika.—Yoa. 1:19-23; Luk. 1:13-17, 76; Yoa. 1:29; 8:32.