NONGO YI LUZINGU
“Yabasa Banga ko Minu Veka”
MAMBU dedi kufuilu mutu tunzolanga, bimbevu, kuzingila ku kibuangu tukhambu zaba ayi mambu ma kinzimbukila, malenda ku tuvanga kumona buka ti tuidi befu veka. Minu yimana viokila mu mambu moso amomo. Vayi bo yinyindula luzingu luama kumbusa, bubu yimana visa ti yisa ba ko minu veka. Bika yisudikisa mawu.
KIFUANI KI MATATA MAMI
Tat’ama ayi mam’ama, baba bakuikama mu kinganga ki katolica. Vayi bo balonguka mu Kibibila dizina di Nzambi Yave, bayiza ba zimbangi zi Yave zikuikama. Tat’ama wubika kubue vanga bitumba bimfuanikisa Yesu vayi nandi wusadila mambu kazaba kuvanga mu kisalu ki carpinteiro, muingi kutunga nzo yitheti yi Kintinu ku San Juan del Monte kutsi yi Filipinas.
Minu ayi dikanda diama
Minu yibutuka mu mvu 1952, minu ayi sambuadi di zikhomba ziama zi bakulutu, batuyonzula mu zinzila zi Yave kuidi matata mitu. Bo yaba konzuka, tat’ama wukhindisa muingi yitanganga kadika kilumbu kapu yimueka yi Kibibila. Ayi tuaba sadilanga bilongulu biwombo muingi kulonguka. Thangu zinkaka, matata mama baba tumisanga minkengididi mi bimvuka ayi mimvuala mi Filiali muingi biza ku nzo’itu. Bifuani ayi binongo bi luzingu bi zikhomba aziozio, bitukindisa beni ayi bi tusadisa kutula kisalu ki Yave vatheti mu luzingu luitu.
Matata mama baba kifuani kimboti mu kiminu. Bo mam’ama kayiza fua, minu ayi tat’ama tuyiza ba mintuami ntuala mu mvu 1971. Vayi mu mvu 1973 bo yidukisa 20 di mimvu, tat’ama wuyiza fua. Mawu maphanga kuyimmuena buka ti yiba minu veka. Vayi ‘kivuvu kisikama’ Kibibila kimvananga kikutsadisanga kuba wusikama mu kipheve ayi mu mayindu. (Ebe. 6:19) Bo vavioka mua thangu tona tat’ama kafua, yitambula kiyeku ki kuba ntuami ntuala wufilu ku kiseki ki Coron, mu bibuangu bi Palawan.
MINU VEKA MU BIYEKU BIPHASI
Bo yiba 21 di mimvu, buawu yivitila ku Coron. Yaba kuazuka beni bo yizaba ti ku kiseki beni kusa ba ko beni nlangu, minda ayi makalu. Kheti kuba mua zikhomba, vayi kusa ba ko ntuami ntuala ayi khumbu zinkaka yaba basikanga minu veka mu kisalu ki kusamuna. Mu ngonda yitheti, yaba bala beni dikanda diama ayi bakundi bama. Va builu yaba talanga zimbuetila ku diyilu ayi matsuela maba basikanga mu meso mami. Yaba banga mayindu ma kubika kiyeku kiama ayi kuvutuka ku nzo.
Bo yaba banga mayindu amomo, yaba zibulanga ntim’ami kuidi Yave. Yintebuka moyo mayindu ma Kibibila makhindisa beni yitanga mu bilongulu bitu. Buku yi Minkunga 19:14 yaba kukhuizilanga beni va kilunzi. Kuyindula mu zikhadulu zi Yave ayi mambu kanzolanga, matsadisa kutadila Yave ‘Thadi ayi Mvukisi.’ Dilongi di Kibanga ki Nsungi didi ntu diambu “Você nunca está sozinho”a ditsadisa beni. Yitanga beni diawu. Khumbu ziwombo, yaba banga va minu veka muingi kusambila, kuvanga ndongukulu yi minu veka ayi kuyindula.
Bo yituka ku Coron, vasa vioka ko beni thangu, yitambula kiyeku ki kuba nkulutu wu kimvuka. Mu kuba minu veka to nkulutu wu kimvuka, yaba tuadisanga kadika sabala Escola do Ministério Teocrático, Ndongukulu yi Kibibila mu kimvuka, ayi ndongukulu yi Kibanga ki Nsungi. Ayi mvandi yaba vanganga dilongi di baboso mu kimvuka.—Mu mambu moso amomo, yabasa bue kuyimona minu veka.
Yibaka ndandu yiwombo mu kisalu ki kusamuna ku Coron—bankaka mu minlonguki miami mi Kibibila bayiza botama. Vayi mvandi vamonika mambu maphasi. Khumbu zinkaka yaba diatanga bilokula biwombo mu khambu zaba vama yinkuiza lala nati yintuka kuna. Mu khati kibuangu ki kusamunina muba mvandi biseki binkaka tuaba samuninanga. Kheti yabasa zabanga ko kusuka, vayi khumbu ziwombo yaba viajanga beni mu buatu. Mu mambu moso amomo, Yave waba kukheba ayi mawu matsadisa kuvisa ti Yave waba kukhubika mu mambu malutidi phasi maba kuiza kuntuala.
PAPUA-NOVA GUINÉ
Mu mvu 1978, bamfila ku Papua-Nova Guiné ku norte yi Australia. Kuawu kuba miongo miwombo. Yiyituka beni kuzaba ti nduka 3.000.000 di batu kuna, bankolukanga kuvioka 800 di zimbembu ziviakana. Vayi nduka bawombo mu bawu, bankolukanga Tok Pisin.
Mu mua thangu bamfila mu kimvuka kimueka bankolukanga kingelesu ku Port Moresby. Bosi yibaluka ku kimvuka bankolukanga Tok Pisin ayi yilonguka mbembu beni. Yisadila mambu yilonguka mu kisalu ki kusamuna. Mawu matsadisa kulonguka mu thinu mbembu beni. Vasa vioka ko beni thangu, yitona kuvanga dilongi di baboso mu mbembu yi Tok Pisin. Bo vavioka to mvu mueka ku Papua-Nova Guiné, yitambula kiyeku ki kuba nkengididi wu bimvuka mu mbembu yi Tok Pisin mu bibuangu biwombo.
Mu kuzaba ti bimvuka biba beni kinanu, vaba tombuluanga kukubika zikhutukunu ziwombo zi divula ayi kukuenda muawu. Va thonono, yaba kuyimuena minu veka ku kibuangu yikhambu zaba—tsi yimona, mbembu yimona ayi bikhulu bimona. Minu yabasa nunganga ko kuetala bimvuka binkaka mu makalu kibila zinzila zisa ba ko zimboti. Diawu kadika sabala yaba kuendilanga kuna mu vião. Khumbu zinkaka, minu veka to yaba banga mu vião, ayi kuvanga ziviage aziozio diaba banga diambu diphasi kuidi minu.
Batu baluelu to baba zi telefone, diawu muingi kukoluka na zikhomba mu kimvuka, yaba kuba filanga minkanda. Khumbu ziwombo yaba vitilanga ku kibuangu beni ava minkanda beni mituka, ayi yaba kuvulanga boti zikhomba batambudi minkanda beni. Kadika khumbu yaba dengananga zikhomba, bawu baba kundiambanga buboti. Mawu maba kuphanganga kutebuka moyo, kibila yimvangilanga mangolo moso amomo. Yimona lusalusu lu Yave khumbu ziwombo mu ziphila ziviakana, ayi kikundi kiama ayi nandi kibuelama.
Mu khumbu yitheti yiyenda ku kiseki kimueka bantedilanga Bougainville, yidengana kuna bakuela bamueka baba beni mayangi, bamfikama ayi bandiuvula: “ngie wututebukila moyo?” Minu yitebuka moyo ti yivana kimbangi kuidi bakuela abobo bo yituka ku Port Moresby. Minu yitona kulonguka yawu Kibibila ava kuba bika kuidi khomba wunkaka. Bababuadi babotama, ayi alolo luba lusakumunu yitambula mu mimvu mitatu yisala ku Papua-Nova Guiné.
DIKANDA DIBA MAWOMBO MA KUVANGA
Minu ayi Adel
Bo yaba belama kubotuka ku Coron mu mvu 1978, tuzabasana na khomba yinkietu wuba beni kitoko ayi waba kukivananga mu kisalu ki Yave, baba tedilanga Adel. Nandi wuba ntuami ntuala ayi waba yonzula bana buadi, Samuel ayi Shirley. Ayi mvandi waba kebanga ngudi’andi wuba kiboba. Mu ngonda Yintanu mvu 1981, yivutuka ku Filipinas muingi yikuelana na Adel. Bo tukuelana, tuba mintuami ntuala ayi tuaba kebanga dikanda ditu va kimueka.
Tunsala ku Palawan—vakimueka na Adel, Samuel, ayi Shirley
Kheti tuba bana, mu mvu 1983 yitambula kiyeku ki kuba ntuami ntuala wufilu ku kiseki ki Linapacan ku kibuangu ki Palawan. Befu boso va dikanda tuyenda ku kibuangu akiokio kukhambu ba zimbangi zi Yave. Bo vavioka mvu mueka, ngudi yi Adeli wuyiza fua. Diambu di tusadisa kununga mu thangu ayoyi yi ziphasi didi, kubuela kifuza kitu mu kisalu ki kusamuna. Tutona ndongukulu yi Kibibila na batu bawombo ku Linapacan, ayi bo vavioka mua thangu vaba tombulu kutunga nzo yi Kintinu. Diawu befu veka tutungila yawu. Bo vavioka mimvu mitatu, tuyangalala beni kumona 110 di batu kulandakana mbambukulu moyo, ayi bawombo mu bawu bayonzuka mu kipheve ayi babotama.
Mu mvu 1986, yitambula kiyeku ki kukuenda ku Culion, kiseki kimueka kuba batu bawombo baba kimbevu ki buazi. Bosi, Adel wutambula kiyeku ki kuba ntuami ntuala wufilu. Vathonono tuba boma bu kusamuna kuidi batu baba kimbevu akiokio. Vayi zikhomba batukamba ti batu abobo, basinkuiza tambikisa ko mbela ayoyo kibila batambula mbukulu. Bawombo mu batu beni baba landakananga zikhutukunu ku nzo khomba mueka yi nkietu. Diawu tuyangalala kuzabikisa kivuvu ki Kibibila kuidi batu baba kuyimuenanga ti Nzambi ayi batu bankaka baba yekula. Tuzola beni kumona batu baba kimbevu akiokio, kukuangalala mu lukanu lu Kibibila lu kumanisa bimbefu bioso.—Luk. 5:12, 13.
Mbi bisadisa bana bitu kukolama ku Culion? Minu ayi Adel tutumisa zikhomba wadi zi bikhupa muingi baba yitu. Mu phila ayoyo bawu basa bue yimona ko baveka. Samuel, Shirley ayi zikhomba beni zi bikhupa babaka beni ndandu bo baba longanga bibabana. Minu ayi Adel tuaba longuka ayi matata ma bana beni. Buviokila thangu, tutona kulonguka na 11 di makanda. Bo vavioka mua thangu, thalu yi batu tuaba longisanga Kibibila yibuelama ayi yiba yifuana muingi kutsikika kimvuka kinkaka.
Va thonono, minu to yiba nkulutu wu kimvuka. Diawu dingumba di Filiali bandindila muingi yituadisanga zikhutukunu kadika sabala kuidi nana di minsamuni ku Culion ayi mvandi kuidi vua di minsamuni baba ku buala bumueka bantedilanga Marily, vaba tombulu kuviaja mu buatu mu bilokula bitatu. Bo tuaba manisanga zikhutukunu, tuaba diatanga bilokula biwombo ku kibuangu kiba beni miongo muingi kuetuadisa ndongukulu yi Kibibila kuidi batu ku buala bumueka bantedilanga Halsey.
Buviokila thangu, kisalu ki kusamuna kiaba konzuka ku Marily ayi ku Halsey, diawu tutungila zinzo zi Kintinu mu bibuangu abiobio. Dedi ku Linapacan, zikhomba ayi minlonguki mi Kibibila baba vananga biuma biaba tombulu ayi mangolo mawu mu kisalu. Nzo yi Kintinu ku Marily yaba fuananga 200 di batu, diawu tuaba vangilanga kuna zikhutukunu zi divula.
YIVUTULA MAYANGI KHETI MU KIUNDA KI LUFUA
Mu mvu 1993 bo bana baba bakulutu, minu ayi Adel tutona kusadila ku kizunga ki Filipinas. Mu mvu 2000, yikota ku kikola ki Treinamento Ministerial muingi yibaka khubumunu muingi yituadisa kikola beni. Yaba kuyimona buka ti yisi ko wufuana muingi kuvanga kiyeku akiokio vayi Adel waba kukhindisanga beni. Nandi wuthebula moyo ti Yave wala phana mangolo muingi yinunga kudukisa kiyeku kimona. (Fil. 4:13) Adel wutuba mawu kibila naveka wutatamana mu kiyeku kiandi kheti waba nuana mu kimbevu kiandi kingolo.
Mu mvu 2006 bo yaba tuadisa kikola ki Treinamento Ministerial, Adel bambakula kimbevu kingolo bantedilanga Parkinson. Tuba beni mu kiunda kuzaba mawu. Bo yibaka makani ma kubika kiyeku kiama muingi kukieba Adel, nandi wutuba: “Lemvuka, tomba mfelemi wunkuiza tsadisa mu kimbevu akiki. Minu yizebi ti Yave wunkuiza tusadisa tutatamana kukuenda ntuala.” Mu sambanu di mimvu kuntuala, Adel wutatamana kusadila Yave mu khambu kuazuka. Bo kabasa nunganga ko kudiata, nandi waba samunanga mu dikalu di bikata, ayi bo kaba monanga phasi kukoluka, nandi waba vananga mimvutu mu zikhutukunu mu mua bikuma bikhufi. Adel waba tambulanga zi mensage zikhindusulu mu kifuani kiandi ki lukuikumunu nati kafua mu mvu 2013. Minu yiviokisa , kuvioka 30 di mimvu na mutu yinzolanga beni. Vayi bubu yeka minu veka ayi mayindu ma kiunda ma kukhuizilanga.
Adel waba tomba yitatamana mu kiyeku kiama, ayi mawu yivanga. Kukivana mu kisalu beni, matsadisa kununga mayindu ma kuyimona minu veka. Tona mu mvu 2014 nati mu mvu 2017, bamfila muingi kuetala bimvuka binkolukanga mbembu yi Tagalog kutsi mueka bakandimina kisalu kitu. Bosi yiyenda kuetala bimvuka binkolukanga mbembu yi Tagalog ku Taiwan, Estados Unidos ayi Canadá. Mu mvu 2019, yilongisa mbembu yi kingelesu mu kikola ki minsamuni mi Kintinu ku Índia ayi ku Tailândia. Yibaka mayangi mu biyeku abibio, ayi yinluta bakanga mayangi bubu, bo yimbuela kukivana mu kisalu ki Yave.
TUMBAKANGA LUSALUSU TUNTOMBA
Kadika kiyeku yintambulanga, yinkolamanga buboti na zikhomba ayi yikuba zolanga beni. Diawu dimbanga diambu diphasi kuba bika. Mu thangu ayoyo, yinluta fiatilanga Yave, ayi khumbu zioso yimonanga lusalusu luandi. Mawu ma kuphanganga kukikinina mu ntima woso, moso mambu mambaluka. Bubu, yeka ntuami ntuala wufilu ku Filipinas. Kimvuka yisikimina, kiyiza ba dikanda diama di kuphuanga beni nkinza ayi di kunzolanga. Yiyangalala beni kumona Samuel ayi Shirley kulandakana kifuani ki kiminu ki mam’awu.—3 Yoa. 4.
Kimvuka kiyiza ba dikanda diama di luzolo
Yiviokila mu mambu mawombo maphasi mu luzingu luama, kubunda mvandi kumona nkazi’ama kutovuka mu kibila ki kimbevu kingolo, ayi mvandi bo vaba tombulu kukolama mu mambu mankaka. Bukiedika, yimana visa ti Yave “kasi ko kinanu kuidi kadika mutu mu befu.” (Mav. 17:27) Koko ku Yave kuidi beni mangolo muingi kusadisa ayi kukindisa bisadi biandi kheti mu bibuangu bikhambulu beni batu. (Yesa. 59:1) Yave widi Thadi, ayi wumbanga yama mu luzingu luama loso. Yimvutulanga beni matondo mu mawu. Minu yibanga ko minu veka.