DILONGI 25
NKUNGA 96 Buku yi Nzambi——Kiuka
Malongi Tulenda Longuka mu Mambu Matsuka Yakobi Katuba—Kitini 2
“Nandi wuvana lusakumunu lufuana kuidi kadika mutu mu bawu.”—NGENE. 49:28.
MAMBU TUANLONGUKA
Tuemmona mambu Yakobi kabikula ava kafua, matedi nana di bana bandi.
1. Mambu mbi tunkuiza longuka mu dilongi adidi?
YAKOBI wukutikisa bana bandi boso muingi kuba sakumuna. Dedi bo tulongukizi mu dilongi dibedi, ḿba mambu Yakobi kakamba kuidi Rubem, Simioni, Levi, ayi Yuda, mavanga bana bandi bankaka kuba phuda ayi kukuazuka. Ḿba batona kuyindula mbi Yakobi kankuiza tuba matedi bawu. Tuemmona malongi tulenda longuka mu mambu Yakobi katuba matedi Zebuloni, Isakali, Dan, Gadi, Azer, Naftali, Yozefi, ayi Benyamini.a
ZEBULONI
2. Mbi Yakobi kabikula matedi Zebuloni, ayi buidi mawu masalimina. (Ngene. 49:13) (Tala mvandi quadro.)
2 Tanga Ngenesi 49:13. Yakobi wubikula ti mvila wu Zebuloni wala zingila va ndeku ḿbu ku khonzo norte yi ntoto Yave kaba kanikisa. Bo vavioka 200 di mimvu, mvila wu Zebuloni wutambula kiuka kiawu ki ntoto. Kiawu kiba va ndeku ḿbu wu Ngalili ayi ḿbu Mediterraneo. Mose wubikula: ‘Yangalala, ngie Zebuloni mu mbasukulu’aku.’ (Deute. 33:18) Mawu maba sundula ti mvila wu Zebuloni walasa mona ko phasi kuvanga lungoso na batu baba basikilanga mu bibuangu binkaka. Boso kua bubela, mvila wu Zebuloni wuba bibila muingi kuba mu mayangi.
3. Mbi binkuiza tusadisa kukuangalala mu biuma tuidi?
3 Mbi tulenda longuka? Tuidi bibila biwombo muingi kukuangalala kheti tuisi ko biuma biwombo. Muingi mayangi mitu makadidila, tufueti kuangalala mu biuma tuidi. (Minku. 16:6; 24:5) Befu khambu ba keba keba, tulenda tona kutsikika mayindu mu biuma tukhambulu, kena mu biuma tuidi. Diawu, muingi mawu mabika kumonika, tufueti tsikika mayindu mu mambu mamboti ma tumonikinanga.—Nga. 6:4.
ISAKALI
4. Mbi Yakobi katubila matedi Isakali, ayi buidi mawu masalimina? (Ngene. 49:14, 15) (Tala mvandi Quadro.)
4 Tanga Ngenesi 49:14, 15. Yakobi wunyunga Isakali kibila nandi waba zolanga beni kusala. Diawu kandedikisila na phunda yidi beni mangolo yilenda nata mfuna widi kizitu. Yakobi mvandi wubikula ti Isakali wala tambula ntoto wumboti. Dedi bo katubila, mvila wu Isakali, wutambula ntoto wuba beni wumboti ku khonzu muila Yolidani. (Yosua 19:22) Tuidi lufiatu ti bawu basala beni muingi kuvata ntoto beni ayi mvandi basadisa bankaka. (1 Minti. 4:7, 17) Dedi, mvila wu Isakali wuba wukubama muingi kubuela mioko basi Isaeli mu mvita, mu thangu Balaki ayi Debora.—Minkongu 5:15
5. Kibila mbi tufueti zola kusala?
5 Mbi tulenda longuka? Dedi bo Yave kavuila nkinza mangolo ma kusala ma mvila wu Isakali, nandi mvandi wumvuanga nkinza mangolo tumvanganga mu kisalu kiandi. (Mpovi 2:24) Yindula mu kisalu kiwombo zikhomba bantuamanga ntuala mu kimvuka bamvanganga. (1 Ti. 3:1) Vantombuluanga mangolo muingi zikhomba aziozio bakieba buboti zikhomba mu kipheve. (1 Ko. 5:1, 5; Yud. 17-23) Mvandi bamvanganga mangolo mawombo muingi kukubika malongi mamboti mankindisa zikhomba mu kimvuka.—1 Ti. 5:17.
DAN
6. Kiyeku mbi kinkinza mvila wu Dan katambula? (Ngene. 49:17, 18) (tala mvandi Quadro.)
6 Tanga Ngenesi 49:17, 18. Yakobi wudedikisa Dan na nyoka yinnuanisanga zimbeni zinluta mangolo dedi mimvalu mi mimvita. Mvila wu Dan wuba kibakala ayi wuba wukubama muingi kunuanisa zimbeni zi Isaeli. Bo baba kuenda ku ntoto Yave kaba kanikisa, mvila wu Dan waba banga kumbusa dikabu di Isaeli muingi kuba keba. (Zinta. 10:25) Kheti bankaka mu dikabu di Isaeli babasa monanga ko kisalu mvila wu Dan waba vanganga muingi kuba keba, kiyeku kiawu kiba beni kinkinza.
7. Buidi tufueti tadila kioso kua kiyeku tuntambula mu kimvuka ki Yave?
7 Mbi tulenda longuka? Ḿba ngie mana vanga kisalu kio bankaka bakhambu mona. Ḿba wusadisa kudiodisa nzo yi Kintinu, kibuangu ki zikhutukunu zi divula ayi zi mavula, voti kukieba biyeku binkaka. Boti buawu, tebuka moyo ti Yave wumvuanga nkinza mamoso wumvanga mu kisalu kiandi. Mvandi, nandi wumvuanga nkinza mambu wumvanganga mu kibila ki luzolo widi mu nandi, bika ti muingi bankaka ba kumona.—Mat. 6:1-4.
GADI
8. Kibila mbi vasa bela ko phasi zimbeni kunuanisa mvila wu Gadi? (Ngene. 49:19) (Tala mvandi quadro.)
8 Tanga Ngenesi 49:19. Yakobi wubikula ti Gadi bala kunnuanisa kuidi batu badi beni buphunya. Kuntuala bo vavioka 200 di mimvu, mvila wu Gadi wutambula kiuka ki ntoto ku khonzo Leste yi muila wu Yolidani yiba yifikama na zimbeni ziawu. Mu kibila akiokio, vasa ba ko phasi zimbeni ziawu kuba nuanisa. Vayi mvila wu Gadi baba tomba kukala kuna kibila wuba ntoto wumboti muingi kukeba bibulu biawu. (Zinta. 32:1, 5) Bawu baba kibakala ayi baba fiatila ti Yave wunkuiza ba sadisa kukakidila ntot’awu kuidi zimbeni ziawu. Mvandi bafila batu bankaka muingi kusadisa mimvila minkaka mi Isaeli mu mvita, muingi bavua ntoto Yave kaba kanikisa ku khonzo Oeste yi muila wu Yolidani. (Zinta. 32:16-19) Bawu bafiatila ti Yave wunkuiza kieba bakazi ayi bana bawu mu thangu babakala bayenda kue nuana mvita. Yave wusakumuna mvila wu Gadi mu kibila ki kibakala bamonisa ayi kukivana.—Yosua 22:1-4.
9. Befu kufiatila mu Yave, makani mbi tunkuiza baka mu luzingu?
9 Mbi tulenda longuka? Muingi tununga kusadila Yave kheti bo tumviokila mu mambu maphasi, tufueti kumfiatila. (Minku. 37:3) Bawombo bubu bammonisanga lufiatu luawu mu Yave, mu kukivana muingi kubuela mioko bisalu bi kintinu, dedi kisalu ki kutunga, kusadila kuma kulutidi tsatu ayi kukieba biyeku binkaka. Bawu bamvanganga mawu kibila badi lufiatu ti Yave wala tatamana kuba kieba.—Minku. 23:1.
AZER
10. Mambu mbi mvila wu Azer babika kubue vanga? (Ngene. 49:20) (Tala mvandi Quadro.)
10 Tanga Ngenesi 49:20. Yakobi wubikula ti mvila wu Azer wala baka bidia biwombo, ayi mawu mayiza monika. Mvila wu Azer, wutambula ntoto wulutidi wumboti mu Isaeli yoso. (Deute. 33:24) Ayi mvandi ntotu’awu wuba wufikama na ḿbu Mediterraneo ayi ku porto baba vangilanga lungoso ku Sidon. Vayi, mvila wu Azer wusa kukisa ko basi kanani ku ntotu’awu. (Minkongu 1:31, 32) Ḿba mu kibila ki mavanga mambi ma basi kanani ayi busina boso baba, mvila wu Azer wusa buela ko mioko mbuongimini yikiedika mu kifuza. Bawu basa kukivana ko bo mfundisi Balaki kaba tomba batu muingi kunuanisa basi kanani. Mu kibila akiokio, mvila wu Azer wuzimbisa luaku lu kuba mu khati dingumba di Isaeli bo banunga mvita ku khonzo ḿbu Megido. (Minkongu 5:19-21) Ḿba mvila wu Azer bamona zitsoni bo bayuwa nkunga Balaki ayi Debora baba yola mu thangu banunga basi kanani.—Minkongu 5:17.
11. Kibila mbi tufueti tadila biuma bi kinsuni mu phila yifuana?
11 Mbi tulenda longuka? Tufueti vanga malutidi mu kisalu ki Yave. Muingi tununga kuvanga mawu, tufueti ba keba keba muingi tubika tadila biuma bi kinsuni mu phila basi nza bantadilanga. (Zinga. 18:11) Tufueti vanga mangolo muingi kutadila zimbongo ayi biuma bi kinsuni mu phila yifuana. (Mpovi 7:12; Ebe. 13:5) Tulendi bika ko muingi kifuza kitu mu kisalu ki Yave ki dekuka muingi kutomba biuma bi kinsuni. Vayi tufueti vanga malutidi mu kisalu ki Yave, mu kumvana thangu’itu, mangolo mitu ayi kuba lufiatu ti mu bilumbu binkuiza, Yave wala tuvana luzingu lu mvu ka mvu.—Minku. 4:8.
NAFTALI
12. Buidi mambu Yakobi kabikula matedi Naftali masalimina? (Ngenesi 49:21) (Tala mvandi quadro.)
12 Tanga Ngenesi 49:21. “Bikuma bidi kitoko” Yakobi katubila, bilenda sundula phila Yesu kaba kolukila mu kisalu ki kusamuna. Yesu wuba wuzabakana mu phila yimboti kaba longilanga, ayi nandi wusamuna ku Kafalinawu, Naftali ayi ku divula diandi. (Mat. 4:13; 9:1; Yoa. 7:46) Matedi Yesu, Yesaya wubikula ti batu ku Zebuloni ayi Naftali bala mona kiezila. (Yesa. 9:1, 2) Yesu wuba “kiezila ki kiedika kio kinlezamanga kuidi mintindu mioso mi batu.”—Yoa. 1:9.
13. Buidi tulenda sadila bikuma bi kitoko binkuangidika Yave?
13 Mbi tulenda longuka? Yave wumvuanga nkinza mambu tunkoluka ayi phila tunkolukila. Tulenda sadila bikuma bi kitoko binkuangidika Yave bo tuntuba kiedika. (Minku. 15:1, 2) Tulenda kindisa bankaka mu mambu tunkoluka mu kuba nyunga ayi kubika kuba fundisa. (Efe. 4:29) Ayi tulenda tsikika makani ma kubuela pisuka mu kutona masolo mu kisalu ki kusamuna.
YOZEFI
14. Buidi mambu Yakobi kabikula matedi Yozefi masalimina? (Ngene. 49:22, 26) (Tala mvandi quadro.)
14 Tanga Ngenesi 49:22, 26. Yakobi wuyangalala beni bo katubila matedi Yozefi.—Kibila “nandi mutu kasola va khati zikhomba ziandi.” Yakobi wuntedila, “matafi ma nti bavata va kibuangu kidi mbozi.” Naveka Yakobi wuba nti ayi Yozefi wuba matafi. Nandi wuba muana wuthei wu Rakeli nkazi Yakobi kaba luta zolanga. Yakobi wutuba ti Yozefi wala tambula lusakumunu lu muana wutheti lo babina vana kuidi Rubem. (Ngene. 48:5, 6; 1 Lusa. 5:1, 2) Mambu amomo masalimina bo mvila wu Yozefi Efraimi ayi Manase, batambula kiuka ki ntoto.—Ngene. 49:25; Yosua 14:4.
15. Buidi Yozefi katadila mambu makhambulu masonga bamvangila?
15 Yakobi mvandi wutuba ti zimbeni zi Yozefi bala kunnuanisa ayi bala kunlundila nganzi. (Ngene. 49:23) Zimbeni beni baba zikhomba ziandi bammona nsoki ayi bamvangila mambu makhambu fuana mantuadisa ziphasi. Vayi Yozefi kasa lundila ko nganzi Yave voti zikhomba ziandi. Matedi Yozefi, Yakobi wutuba: “[Yozefi] kasa nuanisa ko zimbeni ziandi, mu kusadila ḿbasi’andi, ayi mioko miandi mitatamana mikinda.” (Ngene. 49:24) Bo kaba viokila mu mambu maphasi, Yozefi wufiatila mu Yave, wulemvukila zikhomba ziandi ayi wuba monisina mamboti. (Ngene. 47:11, 12) Yozefi wutadila mambu maphasi kaviokila dedi luaku muingi kukindisa zikhadulu ziandi. (Minku. 105:17-19) Mu kibila akiokio, Yave wunsadila mu phila yi kukuitukila.
16. Buidi tulenda landikinina kifuani ki Yozefi bo tumviokila mu mambu maphasi?
16 Mbi tulenda longuka? Tulendi bika ko muingi mambu maphasi ma tutatula kuidi Yave ayi kuidi zikhomba zitu zi kipheve. Tufueti tebukanga moyo ti Yave kalenda sadila mambu maphasi tumviokila muingi kutukubika. (Ebe. 12:7) Khubumunu ayoyo, yilenda kutusadisa kukuna zikhadulu zifuana dedi kumonisa kiadi, ayi kuba nkua nlemvu. (Ebe. 12:11) Yave wala tusakumuna mu lukuikumunu luitu dedi bo kasakumunina Yozefi.
BENYAMINI
17. Buidi mambu Yakobi kabikula matedi Benyamini masalimina? (Ngene. 49:27) (Tala mvandi quadro.)
17 Tanga Ngenesi 49:27. Yakobi wubikula ti mvila wu Benyamini, wala ba wupisuka mu kunuana mvita dedi mbua yinsitu. (Minkongu 20:15, 16; 1 Lusa. 12:2) Ntinu wutheti wu Isaeli Sauli, wuba mu mvila wu Benyamini. Nandi wumonisa ti wuba wupisuka mu kunuana mvita mu phila kanungina basi Filisteia. (1 Samu. 9:15-17, 21) Mimvu miwombo kuntuala, Ester ayi Mordekai baba mu mvila wu Benyamini, bavukisa dikabu di Isaeli ayi banunga zimbeni ziawu basi Persa.—Este. 2:5-7; 8:3; 10:3.
18. Buidi tulenda landikinina kifuani ki lukuikumunu lu mvila wu Benyamini?
18 Mbi tulenda longuka? Mvila wu Benyamini wuyangalala beni mu kumona wumueka mu mvil’awu kuba ntinu. Vayi bo Yave kavingisa luyalu ayi kavana kuidi Davidi wuba mu mvila wu Yuda, basi Benyamini babuela mioko makani amomo ma Yave. (2 Samu. 3:17-19) Mimvu miwombo kuntuala, bo mimvila minkaka babalukila luyalu lu Yave, mvila wu Benyamini wutatamana wukuikama kuidi ntinu Yave kasola. (1 Minti. 11:31, 32; 12:19, 21) Befu mvitu bubu, tufueti buela mioko batu Yave kansola muingi kutuadisa dikabu diandi.—1 Te. 5:12.
19. Ndandu mbi tulenda baka mu kulonguka mambu Yakobi kabikula ava kafua?
19 Tulenda baka ndandu mu mambu Yakobi kabikula ava kafua. Kufiongunina buidi kadika mbikudulu yisalimina, kulenda kindisa kiminu kitu mu zikhanu zi Yave. Ayi kulonguka phila bana ba Yakobi basakumunu, kulenda tusadisa kuvisa mambu tufueti vanga muingi kukuangidika Yave.
NKUNGA 128 Kindama ti Kuna Tsuka
a Bo kamana kubikula matedi Rubem, Simioni, Levi ayi Yuda, Yakobi kasa bikula ko matedi bana bandi bankaka mu kutadila phung’awu.