Gbatagene Tipa Wene Zogarago

“Gu sino raka namaapai kina kumbatayo nga ga undotise rogo zegino dagba ngbatunga aboro, si ima kusa gu kura dendekere fudifudiapai ti fuo kuraha nga gu ka aringara nibasasa arengbanga ka mangapai sani nisaha ya. Ani rengbe ka mangapai na diabese sa gu kereapai na kpakarakpakaraapai namaapai kina kumbatayo naye sa ngbatunga aboro re, kinaho sa ka agu aboro du rogo zegino dunduko koditiyo ni ka sovura kuti ni.”—Wogu Ghulam Umar agumbaha nga bawisigi agu apai nga ga birĩ zogarago nga boro Pakistan.

GU ZEGINO du areme, si ima hi be agu apai nawira wa si natagbagatihe atagbaga na akuraha ono kingia kina boro rengo. Wa zegino navura hi be dungu ahe, dungu aboro gudu kinaho nasota asota ka gbia kina kandara agu ahe rengbe ka songoda gayo raka. Agi aboro naraka ti gi regbo aboro amangasunge rogoho na akompiuta re, i kangia agu aboro kadu nibawene abawirikipai gbe na kidu na nyenye asunge-marã beyo susi agu aregbo nadu mbata, ono tie, dungu aboro arengbanga ka gbia gu sunge-marã i ka ima kuti ngbaha te. Wa si navura niwiri gupai nga aboro na ranirii awere beyo susi gu nadu mbata, dungu aboro naraka na kina gunde mbiko ngbakinga abayo te. Wene amamu rengbe ka ke pati rani kirikiri, ono gu iraira mangaapai gbiati kuondiko rengbe rogo agu ariko nga ga aboro dunduko, si ye na kina zanga maabangirise fu dungu aboro.

Bakio agu apai nafuda ngbatunga aboro awere ima susa ome, si ki da ti gupai nga, ka bangisa ringara rẽnga nani te, zavura badona aringara vurũ. Sidu, dungu agu aboro nabi apai rogo zegino da awere kuti gu digisopai nga, tipa aboro rengbe ka ye na zereda ku auru kpotosende na bayo ki ngba angba, si naida rikaaboro naabayo dunduko koditiyo sa ka ra kutiibe bangisa zogarago sa. Nikpiapai, Albert Einstein aima songoda gu berã re bakuru kusayo. Rogo 1946, ko anyakasipai ki yaa: “Mi idihe nyanyakii ya badungu agu aboro du rogo zegino nakpinyemu ka raka rogo pazereda na bayo ki ngba angba. . . . Ngbatunga aboro rengbe ka gbia gu zereda du yo na nyemuhe re kinaho sa ka i kusi gu bangisa zogarago ni nga ga zegino.”

Fuo susa agarã bisue-bawe, aboro kindi na gi nyanyakipa zingo re tiyo. Wa gu waraga pangbangaa nga Le Monde nga ga Paris du France yo aatangara gu fudifudiapai ti genehe mangi rogo gi 21 kama agarã re, si ayaa: “Si naida i rũ andiko, ki mbakadi ndiko ngerakuriisunge, nigu ndiko ngerakuriisunge nikangia mburu gu zogarago nga ga zegino, na kingia gu zogarago rengbe ka guari nibasa zanga keesa, ka za gu ngbatunga aboro rogo apapara zegino dunduko guari ka imo akurayo. Si naida aboro idi kuti gupai nga, tona awere ka ndu kumbatayo, kpotosende naabaha nga bangisa ringara sa.” Da duna ome beni gbiati tandu ka manga gipai re ki sa ngbatunga aboro i du na kido tipa zereda kumbatayo?

Ya Mo gu Riigbu Nga UN Si Nika Mangaha?

Dungu aboro moibangiriyo kuti gu riigbu nga UN ya si nika ye na zereda kurogo zegino. Ya mo UN nigu zogarago rengbe ka ye na ndikidi zereda gbiati ngbabase kurogo zegino nirengo? Zanga kapa, zingo gu wene afugo nga ga aboro birĩ zogarago i akido akurayo nani tipa paye na zereda ti ni te. Nikpiapai, rogo gu “Takapande Kutu Agarã” gu Rondo Nga ga UN amangihe rogo 2000, si agumba agu afugo naye re: “Ani nika manga agu apai dunduko du kuvurube rani ka banda gaani aboro be avura, singia kina dagba aboro-ringara nisayo watadu dagba ringara na kuraha, nga agu avura imi aboro susi amirioni 5 vuru gu bawe agarã susi.” Ngbatunga gu takapande apai re asa aboro gbiati ariigbu i sambuo UN na kini bi he na irisa, na si asa yo i fu gu gamahe fuhe nga Nobel Peace Prize rogo 2001. Wa gu Rondo Nga ga Gamaahe nga ga Norway aafu irisa fu UN, si ayawee “gu yangara gene rengbe aboro ngbaha ka gbia gu zereda nga ga zegino na i kidu na kodabee kuti apai, si rengbe ka ye kina be UN sa.”

Wa aboro nakiisipa UN tie were, ya mo si, nigu riigbu i asigiraha rogo 1945, yugu gupai nga si nigu zogarago rengbe ka ye na ndikidi zereda nga ga zegino nika nyeanye kindi? Oó, mbiko gu gbangbati du ti agu aringara du rogoho gbiati gu nyemu apai du ti aboro agu aringara re ima gbarasapa gu bakere asadatise si amangaha. A wa bambakadi apai rogo waraga pangbangaa sa agumbaha, gupai tie aboro naabayo dunduko nabihe nga, UN gbua nga “gu riigbu nagumba agu apai agu aboro du rogo zegino aberãha” na ki ya berewe wee “gu riiapai i atangaraha ka fura tipaha, si hi be agu apai i aima digo nisakipai tipaha tipa dungu agarã zanga i gbia ziga tipaha kandara tooni.” Gu sanahe naye naida karagapai kindi nga: Ya mo uru ayeaye ho gu rikaaboro du rogo zegino ka kpamiatiyo ni?

Ziazia Kekeapai nayawee ngbatunga gu kpamiatise re nika manga amanga bambeda. Wai gipai re nika manga? Na gini zogarago nika mangaha? Tipa oni rengbe ka gbia akaragapai sa agi asanahe re, ani nahõpai beroni, oni gedi gu kura papara kekepai naye re.

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 3]

Einstein asongodi gu berã du tipa gu zingo duho tipa gu zogarago nga ga zegino

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 3]

Einstein: U.S. National Archives photo