Ziazia Kekeapai na Agu Arengo Rogoho si Aida Aboro Kido Kutini
Rogo gu raka yo nga ga aboro nabaha, badungu aboro ngba ariko yo dunduko aima ida kuti gupai nga Ziazia Kekeapai na agu arengo rogoho si aida aboro kido kutini. Areme, amirioni aboro napekafuo gaha ayugopai. Wa vura duhe wo, kura aboro nabi Ziazia Kekeapai nga nyakingo paha te na si gbua na apaturẽ rogoho. Ginipai mo aberãha? Ya mo mo rengbe ka gbia rengo rogo Ziazia Kekeapai yo?
NDU GUPAI RENGBE MO KA KIDO KUTI ZIAZIA KEKEAPAI TI NI
Wai gu rengbe mo ka diaberã singia si naida mo kido kuti Ziazia Kekeapai? Mo makianga gi kpiapai re: Ka si du nga bakureamo gudu ho nagumba kina rengo foro ti aregbo du tipa dungu agarã, si nawira wa mo nika bi ni nga ni nga irarengo. Ya mo Ziazia Kekeapai agumbanga rengo ti aregbo dunduko wa kina gu bakure du nga irarengo te? Mo bingo bete akpiapai.
Abakehe Angia Airarengo
Abake Ziazia Kekeapai angia airarengo, na kini kusipa gayo aingahe dedede. Ni kpiapai, gu nebi nangia Yona akepai tipa gako zanga giasangba. (Yona 1:1-3) Na zavura ko adigisi gu buku ko akehe ni kusako pa wai Mbori afu mbusa fuko, wa si avura duwo, ko agbenga berã aboro kuti tiko ka yugo pa wai ko amangi ariapai kuti gupai Mbori afu mbusa fuko tipaha te. (Yona 4:1, 4, 10, 11) Gu pe rengo nga ga abake Ziazia Kekeapai nayugopa wai i aaberã nyanyaki tipa rengo.
Gaha Arugute Nga Rengo
Ya mo Ziazia Kekeapai nafu wene arugute tipa agu apai nabipa raka? Nirengo, si nafuhe afu. Ni kpiapai, mo bingo gupai Ziazia Kekeapai agumbapaha tipa banda wene pagume na aboro: “Were agu apai dunduko oni akpi nyemu aboro nimangi he fu roni, oni nimángi kina ha fu yo a.” (Matayo 7:12) “Zezeredi karagapai nazeresa zinga, ono iimi fugo nazingisa zinga.” (Asanza 15:1) Nirengo, agu arengo du rogo Ziazia Kekeapai si na undo ti ni areme a kina wai si adu na ni ti agu aregbo i akehe ti ni.
Gaha Apangbanga Nga Rengo
Badungu gu kuruahe i nakuru baraha sende yo vuru agu agarã yo susi, nasongoda pa gu raka nga ga aboro ngba arika yo, arago, gbiakuti pa du agu apai gumbayo paha rogo Ziazia Kekeapai yo ni ruruhe. Ni kpiapai, mo makianga gu gopai du tipa wiri tooni pai sa. Ziazia Kekeapai nagumba gupai nga ti regbo Nemaya, aboro Tura (Phoenicians) nga aguyo naaraka Yerusarema yo ‘anaaye na atĩo na ngbatunga ahe dunduko.’—Nemaya 13:16.
Ya mo gopai ho ka songodi gi veresi re? Ii, gopai kinaho. Agu aboro nageteka kuruahe sende yo akuru bara agu ahe Yisaraere yo aboro Tura (Phoenician) anaabagaha, nga gu nayugo gupai nga sunge bagaahe aduadu bangbanda gi rikaaboro ue re. Kurigure, abageteke kuruahe sende yo akuru bara meme agu atĩo nga ga gu baime Meditereniani ra Yerusarema yo. Abageteke kuruahe idi kuti gupai nga ababagiahe du naye na agu atĩo re rogo gu tuturũ rago du pangba baime. Tingbafuo wisigo yo gi gopai re, kura wene bawirikipai sa aya: “Gupai du rogo Nemaya 13:16 nga aboro Tura anaabaga atĩo Yerusarema yo, rengo du ngaha.”
Si Nagumba Rengo Tipa Birĩ-Inohe
Ziazia Kekeapai nga gu buku nafura gbe tipa agu apai nga ga Mbori gbiati apangbanga. Ono ho si afura ni tipa agu apai nga ga birĩ-inohe, si nagumba agu apai nandu zukazuka na gu nga ga birĩ-inohe. Mo bingo kpiapai sa.
Agara wa 3,500 bakuru kusayo, Ziazia Kekeapai agumba gupai nga kpotosende ni asi asihe “gbua zanga he.” (Eyobo 26:7) Gipai re kia ti gu misiterio naagumba gupai nga kpotosende sungu rii ime watadu bakiki dakadä du natindaha. Fuo agarã 1,100 tingbafuo i ke gu buku nga Eyobo, aboro aandu kindi kumbatayo kaa ida kuti gupai nga ka kpotosende sungungo gbua ngba wege te; he du wa ka si duho nga gu si asungo kuriihe. Kina fuo agarã biata kama kusa rogo 1687, Isaac Newton akusi gako wetekapai tipa ome gbeahe (gravity) na ki saki gupai nga kpotosende ni asi asihe ngba wege. Gi nyanyakipa ariapai rogo birĩ-inohe yo re asongodi gupai Ziazia Kekeapai aima gumbaha agarã 3,000 bakurukusayo!
Gaha Sangbaanebi Nga Rengo
Wai gu du gu badungu asangbanebi nga ga Ziazia Kekeapai ni ruruhe? Mo makianga kpiapai sa: Gu sangbanebi nga ga Yesaya tipa pa gbarasa Babera.
Sangbanebi: Rogo muambe kama agarã M.B.K, gu bake papara Ziazia Kekeapai nangia Yesaya atakipande gupai nga Babera—nga gu naada kusa ni gu bakere bagbata nga ga gu bariwara ngbii du na ome ti ni—i nika gbarasaha na ni yangaraha, aboro arakanga yo berewe te. (Yesaya 13:17-20) Na zavura Yesaya aima yamba rimo gu kumba nika manga gipai re—Kurese. Na ko aima sakapai a tipa agu abirĩ Kurese nika mangaha, nigumba ko gupai nga i nika ‘úgudisa’ adi. Na ko agumba gupai nga i nika mbu angbadimo bakporo ni kina zazaha.—Yesaya 44:27–45:1.
Digisidigisi He: Agarã 200 tingbafuo ga Yesaya sangbanebi, bakindo aParaso azubo Babera na vura. Rimo gu bakindo re angia da? Kurese. Mbiko wa si adu ni kpakarakpakaraha ka rimo ku Babera yo, Kurese agbe berãko kuti gu Di nga Ferata nga gu naafu bebere gbata. Gako akumba age gene ime bara ku ngbii yo na ki aria gu di re si fu ku ndiwiri yo. Gipai re asa ome ime si zorõ na ki saha taata fu ga Kurese riivura i si rogo gu dudunguro paparaha naadu kuti ngapa bakporo. Kina ngba nazera nga, aBabero ambu agu angbadimo bakporo nadu kuti ngba ime ni zazaha! Ga Kurese abasovura arimi ku Babera yo rogo agu angbadimo naadu ni zazaha na ki gbarasi he.
Ono tie, pai kindi sa nanye koyo: Ya mo Babera ada ni gu gbata aboro arakanga rogoho ya? Aboro aaraka kindi yo tipa bete kama agarã. Ono areme, kurugbo Babera mbembedi na gu gbata nga Baghdad du Iraq yo nayugo gupai nga gu sangbanebi nga ga Ziazia Kekeapai aima digiso tihe. Nirengo, Ziazia Kekeapai nga gu buku si aida aboro kido kutini zavura ho si afura ni tipa agu apai du kumbatayo.