Pa Aria Sino gu “Pambori nga ga aKristano” Mbori Naida Nani?

ANI ya oni fu gu sunge fu bakekpiahe nga ni ke kpia roni. Fuo nyasa ni kehe, ngbaroni ki zere; si kini ngere wa kina roni teketeke. Oni ki berẽpa awironi, atitaroni, na atitatitayo i nibi gu kpia roni re na bakere ngbarago.

Ono tie, fuo ye bete kura rikaaboro kusa, guni sa dagba atitaroni kini berẽ gupai nga ngbanga bi kpia kpakpuroni ni sirisirihe wa gu duhe rogo gu kpiahe te re, sidu ni ki nidika mangerii kuti ni. Gu kura ni ki sogo pa wai du kpia õroni, sidu ni ki aria gure. Gu kura “ambakadapai” kini ye fuo gure be gu kura rikaaboro nga aguyo naye kusa, si ki da ni yangaraha ti gupai nga gu kpiahe re awiranga roni berewe te. Kangia oni aima ino gupai nga wogu gipai nika manga re, wai ka oni aberẽ tipaha? Zanga tikö, ka oni aduna zinga.

Si ni pa gberarago nga, gu pangbanga nga ga gi kpiahe re, si nga gu pangbanga nga ga gu kanisa du kina rimo aKristano gbua kuriihe. Kuruapai nayugo gupai nga ngbutuko fuo kpio ga Kristo amokedi, i atona ka aria ndikidi sino gu “pambori nga ga aKristano,” a wa Baibiri aima gumbaha kumbatayo.—Matayo 13:24-30, 37-43; Amokedi 20:30.a

Rengo ngaha, si gu daada ka mangasunge na ga Baibiri andika tipa sino aboro nibakiakia na tipa aregbo nibakiakia. Ono si ni kurapai kia ka aria agu ayugopai nga ga Baibiri tipa si rengbe na gu kura aberã nga gu ngbaa ti aboro. Si ki vura du wo, boro gure nga gupai teketeke namangi. Ni kpiapai, ani wisiginga pa agu a’ariapai i amangihe tipa nyanyakipa apai nibakiakia.

Gu Riigbu nga ga Aidipase Nakpamiatihe Na Irangbii

Yesu ayugu gupai nga gako pazogarago, watadu Kindo, nga gu pazogarago nga ga ngbangbaturũ, nga gu si adu nga ti wene regboho, si agbarasa agu azogarago dunduko nga ga aboro, na ki zogorago auru kpotosende dunduko. (Daniere 2:44; Matayo 6:9, 10) Si adu nga si azoganga rago rogo agu ariigbu nga ga ga aboro birĩ zogarago te. Yesu ayaa, “gi kindo ni papara gi zegino te re.” (Yoane 17:16; 18:36, NW ) Were, wa ga Yesu abawiriki avura duni agu aboro nadu na irisa tipa ndika, i akparatiyo kusayo ti birĩ zogarago.

Ono tie, rogo biama kama agarã ti regbo gu Bakindo aRomo nangia Kostatino, dungu aKristano ti kina rimo gbua adunga na zerangbaduse tipa sungudo pa ye Kristo na pa sigira ga Mbori Kindo te. Tooni tooni, gayo berã tipa birĩ zogarago kini mo ka ariatihe. Gu buku nga Europe—A History, nagumba gupai nga, “mbata fu Kostatino, . . . aKristano anagbatanga gu tandu nga ga [birĩ zogarago] ni gene tipa gbandaka gayo aringbisapai gbiati aida te. Fuo Kostatino, gu pambori nga ga aKristano adu wa bee na ngba rogo nyanyaki birĩ zogarago.” Gu pambori nga ga aKristano nga gu i a’ariaha re kini mo ka dani gu pambori kuti ndika “nadu rogo zegino dunduko,” watadu pambori nga ga “katoriko,” nga gu pambori nangia ga ga aRomo Ngbii.

Gu bakere buku yugobaraapai nga Great Ages of Man nagumba gupai nga bambiko gi dawedawe ngbanya nangia ga Kanisa na Irangbii re, “bara rogo 385 ti Regbo Gaani Gbia, agarã nasusi gbua 80 fuo yangara bakere rungosi aKristano, Kanisa nitihe aima tona kaa imo agu aboro na duna zanga giatise dagbayo na gaha aida, na gaha abarumbatayo rogo pambori aduna gu tandu zogarago nadu mbembedii wa kina ga abakindo.” Sidu gu regbo kini tona nga gu basape adiba gupai nga ka zomia aboro tipa i aria gayo ida, na agu aboro i anayambayo nga abarumbatayo rogo pambori, nga aguyo nadu na nyemu duna tandu zogarago kini mo ka diaba agu abatungusipai nangia aboro umbasitise rogo bambata kama agarã. (Matayo 23:9, 10; 28:19, 20) Gu bake kuruapai nga Herbert George Wells akepai tipa “gu bakere kparakparaapai nadu dagba” gu pambori nga ga aKristano rogo biama kama agarã “na gu yugopai nangia ga Yesu Boro Nazereta.” Gi “bakere kparakparaapai” re adu a na ome kurii gu bambata yugoapai nga gu du tipa Mbori na Kristo.

Aria Gupai Du Tipa Mbori

Kristo na gako abawiriki anayugo gupai nga “Mbori . . . ho sa, nga Ba,” nga guko gu rimo ko nga Yekova akparako ti kura ambori, nga gu rimo du wa bara 7,000 rogo gu bambata kekeapai nibee nga ga Baibiri. (1 AKorindo 8:6; Atambuahe 83:18) Mbori nakusi Yesu; ko “nga bambata vungu fu kusikusiahe dunduko,” wogu gu sasapai nga ga Baibiri nga Catholic Douay Version agumbaha rogo AKorosaio 1:15. Sidu, ni gu boro i akusi ni akusa, Yesu agumba gupai nirengo nga: “Buba susi re.”—Yoane 14:28.

Ono bara ti biata kama agarã, gu kura abarumbatayo rogo pambori nga aguyo nanamaapai rii aboro, nga aguyo nakiisi gu yugopai nga ga tirinita nga ga gu ga aGiriki bakpinyemu tatamana ni pagano nangia Plato, atona ka aria gupai nadu tipa Mbori tipa si rengbe na gu sakarogopai yo nga ga Tirinita. Rogo gu dungu kama agarã naye fuo gure, gi yugopai adunga kuti Kekeapai re ya atumbasipa Yesu ki ringbisi ko na Yekova na ki sa ga Mbori ziazia toro, watadu zaza ome mangaapai, ni boro.

Nibipa dia kanisa gu ida kugume nga ga apagano tipa Tirinita, gu buku nga New Catholic Encyclopedia nayaa: “Gu sakarogopaiyo nga ‘Aboro biata rogo Mbori sa’ adunga nisigirasigiraha nyanyakii te, nirengo si arimonga a kurogo gu raka nga ga aKristano na gu idapase i anagumba gupai tipaha nga i nani, mbata fu digido biama kama agarã te. Ono boro gi sakarogopaiyo re du nga gu nadu na gu riipai ni bambataha nga gu yugopai nga ga Tirinita. Dagba agu Amokedi ni Abakeapai nangia ga Kanisa yo, pai adunga ho nirengo nga gu nambedi kandara tooni na ngbatunga gu berã re watadu gu bipai te re.”

Teketeke a, gu bakere buku yugobaraapai nga The Encyclopedia Americana nayaa: “Gu yugopai nga ga Tirinita nga gu nadu rogo biama kama agarã aayugonga kpia ga bambata aKristano yugopai tipa sino Mbori teketeke te; ono kuba gure, si anyaga tihe ti gi yugopai re.” Gu buku nga The Oxford Companion to the Bible nayamba Tirinita nga pai sa dagba gu badungu “asakarogopaiyo nga ga ida nga gu naye kusa.” Si ki vura du wo, anga Tirinita ni gu yangara yugopai nga ga apagano nga gu i arimisihe kurogo kanisa te.

Aria Gupai Du Tipa Mbisimo

Aboro naida kuti gupai areme rogo arago dunduko nga aboro na mbisimo tiyo nga gu akpinga ya, nabata fuo kpio nga ga kpotose. Ono ya mo oni aininga gupai nga gi yugopai nga ga kanisa re i agbiaha a kusa? Yesu anyakasi gu rengo nga ga Baibiri nga akpikpiyo ‘ainanga pai wa gu sa te,’ ya si wa i nara ara. (Batungusipai 9:5; Yoane 11:11-13) Ka i akaraga unga yo berewe rogo gu gene nga ga zingabekpio—‘nga ru kuari berewe’ be gu rame nga ga kpio. (Yoane 5:28, 29) Ka si adu nga, mbisimo ho nga gu kaa kpinga ya, ka si idinga i zingisihe bekpio te, mbiko guhe kaa kpinga ya nasa gupai nga ka kpio dunga ya.

Yesu ayugu kpia gu yugopai a nga ga Baibiri tipa zingabekpio ni zingisa ko agu aboro naima kpiko. Ani dinga gu kpiapai nga ga Razaro, nga guko nakpi arame ki du biama fuoho. Ho Yesu azingisi ko ni bekpio, Razaro akuru mura yo ni unga boro, nga guni naonga aonga. Anga mbisimo ho ka kpinga ya nakaragatihe rogo gu bakere ngbarago nga ga ngbangbaturũ kurogo kpoto Razaro ho ko azingi ni bekpio te. Ka gupai re adu wo, gupai Yesu amangihe re, ka si angianga weneringise fuko nga ga zingisa ko bekpio te!—Yoane 11:39, 43, 44.

Ginihe tie, nga mburu gu berã nga ka mbisimo akpinga te? Gu buku sakarogo afugoyo nga The Westminster Dictionary of Christian Theology nagumba gupai nga gu ida re “aenge gbe ti gu nyemu tatamana nangia ga aGiriki, angianga ti gu yugopai nga ga Baibiri ya.” Gu bakere buku yugobaraapai nga The Jewish Encyclopedia nasakarogopai yo niyaa: “Gu ida nga mbisimo naraka kindi fuo kpio kpotose ni gupai nga ga nyemu tatamana watadu gu rungba berã nga ga abawirikipai tipa aida nga ga apambori kuba duhe ni ziazia idapase, na wa adunga ha ni gu yugopai nga ga Ziazia Kekeapai ya, rago ho i nayuguhe rogoyo ziazia te.”

Dedede, ziree sa nandu sa kuraha, na gure wo nirengo tipa gu yugopai nga ga mbisimo akpinga te. Si azaki gene tipa gu ida nga ga apagano nga ga nyenye rungosi rogo we-iferno yo.b Si ki vura du wo, Baibiri nagumba gupai ziazia nga “mosoro ingapai nga kpio”—angianga nyenye rungosi ya. (ARomo 6:23) Were, ni ringbisaha pa zingabekpio, gu sasapai nga King James Version nayaa: “Baime akusi agu akangba nadu rogoyo; kpio na mura ki kusi gu kangba aboro nga gu nadu rogo.” Teketeke a, gu Baibiri nga Douay nagumba gupai nga “baime . . . na kpio na mura akusi agu akangba nadu rogo.” Ii, ka gumbapai taata, agu aboro du mura yo aima kpiko, i aima ‘ti ni rame,’ a wa Yesu agumbaha.—Yugoti 20:13.

Ya mo oni idi gupai nirengo nga gu yugopai nga ga nyenye rungosi rogo we-iferno nagbe aboro koyo du Mbori ni? Wa gu sa te. Rogo gu berã nga ga agu aboro namanga rurupai na agu aboro duna nyemuse, si nanyaga yo anyaga kusayo! Ngba kura gene, Baibiri nayugo gupai nga “Mbori nga nyemuse” na kini yugu gupai nga kere mangapai, zavura na anyaa, ni gupai ko aidangaha ya.—1 Yoane 4:8; Asanza 12:10; Yeremaya 7:31; Yona 4:11.

Gbarasa gu ‘Kpiahe’ re Rogo gi Gaani Aregbo Re

Gbarasa agu apai du tipa Mbori na tipa gu pambori nga ga aKristano nandu kindi kumbatayo areme. Bakere bayugupai nga ga pambori ko aringbisipa agu abaangirã du dagba gako kanisa nga ga aPurusitanti ni agu abaangirã “du riipa gu tandu nga ga Kekeapai nga gu du kia ti gu tandu nga ga kungbo berãpai nga ga aboro, dagba padu kanisa niruruhe fu gu pagbia nga ga Kristo na gu du kia nga ga pa aria gu pambori nga ga aKristano si duna ngbanya na gu berã du ti gi regbo re. Gupai du sakapai tipaha nga: Da nasia pa gu gene si aida kanisa ndu ngbaha . . . Ziazia Kekeapai watadu gu berã nga gu moipai rogo gi gaani regbo re?”

Si nafu gberarago nga, “gu berã nga gu moipai rogo gi gaani regbo re” na diabese kindi. Anga si ni okõokõpai te, ni kpiapai, dungu aboro kanisa ima aria gayo sino tipa apai nibakiakia tipa ka du bangiri aboro ni agu aboro berãyo asona asona kumbatayo na ni agu aboro berãyo nazaki. Gbe rogo agu apai nga ga ruru sino mangaapai, akanisa ima duna bakere ranirii, a wa i agumbaha rogo bambata paparaha. Si ki vura du wo, Baibiri nagumba gupai ziazia nga meteka, bari, na kodaba dagba kumba na kurani nga bakere ingaapai bangiri Mbori na agu aboro namanga ngbatunga agu aingapai re ‘i adíanga kumbo ga Mbori kindo te.’—1 AKorindo 6:9, 10; Matayo 5:27-32; ARomo 1:26, 27.

Ho gu mokedi nangia Pauro ake gupai ni di yo fugoho kuari re, gu zegino nangia ga aGiriki na ga aRomo nga gu nadu pati ko ahi be ngbatunga gbigbitaapai dunduko. Pauro arengbe arengba ka berãha ya: ‘Ii, Mbori agbarasi Sodomo na Amora tipa gu bakere ingaapai nga ga kodaba, ono agarã susi kusayo 2,000 wa gure amangi! Nirengo, si arengbanga ka du wo ti gi regbo aboro naima rugatiyo na apai te re.’ Ono tie, ko aidanga ka gumba ziree si wiri rengo te; ko aka pa birikosi gu rengo nga ga Baibiri.—AGaratio 5:19-23.

Oni Ngere Kuti Ndikidi “Kpiahe”

Ni fura ko fu agu abarumbatayo nangia ga aYuda yo nga aguyo nadu rogo gako uru, Yesu agumba gupai nga gayo irisombori adu ‘gbua bambiko i anayugo gayo apai nga kina ga aboro andika.’ (Matayo 15:9) Agu abarumbatayo rogo pambori re amangi kina boro gu bangisa pai tipa ga Yekova Ndika nga gu Ko afuhe rogo Mose yo nga gu agu abarumbatayo rogo pambori yo nga ga Ngbiiakristano yo amangihe, na i amangaha kindi, tipa ga Kristo yugopai—i akpe gu “rangi” nga sinoatise auru gu rengo nga ga Mbori. Ono Yesu agbandaka aziree kusayo dunduko tipa undo agu aboro duna ruru ngbaduyo yo. (Marako 7:7-13) Yesu anagumba rengo, ka si aangba ti aboro watadu si angbanga tiyo te. Dedede, Fugo Mbori nangia gako mburu diapai.—Yoane 17:17.

Nga gu kparakpara kpiapai Yesu afuhe fu agu aboro nga aKristano ti kina rimo gbua! Nirengo, Baibiri aima gumba gupai kumbatayo nga: “Aboro aduna bakere nyemu gu vovo apai nikaa manga na ki dungura . . . agu abayugupai ngbaa tiyo; na fuo gure, kuba gupai nga i dege tuyo sa rengo, i a’aria tiyo sa apature.” (2 Timoteo 4:3, 4, The Jerusalem Bible) Agi “apature” nga gu wisigi ani kina betehe gbua re, nga agu apai nagbarasa aboro rogo toroyo, baraho gu rengo nga ga Fugo Mbori tigaha anyakasa rani ni, na si kini ndu na ani sa nyenye unga. Gere nga gu rengo aDezire Yekova angarasa roni tipa oni wisigihe.—Yoane 4:24; 8:32; 17:3.

[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 4 aye be]

Gu biataha tona ku garebee: United Nations/Photo by Saw Lwin

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 7]

Ni gayo sunge tungusapai gbayaga, aDezire Yekova nayugo bara apai fu aboro kurogo Fugo Mbori, nga Baibiri