Agu Amotumo Nafu Ngbarago Fu Mbori
“Agbiamotumo dunduko i namaa yo tipa tumo na gamaahe na aũmotumo.”—AEBERE 8:3.
1. Tipagine aboro naaida ka sana Mbori tini tipa undo?
“PA FU motumo nawira si ni ‘sino’ boro a wa du kparakpee ni sino ni; fu motumo nayugo gupai boro aberãha tipa ti ni, kparakpee tigaha nayugo gupai boro aberãha tipa Mbori,” wogu Alfred Edersheim akehe, nga bake gu kuruapai nga ga Baibiri. Natona ti gu regbo ingapai arimi kurogo zegino, si aye na gu ima ninaamanga boro ho mangi ni ingapai ni, ho nyaga boro ti ni ni kusayo ti Mbori, na ho du ni ni zanga undo. Si naida i kusi aboro be agi apai re. Si taata ka rugatise na ndu gupai aboro naaida ka sana Mbori tini tipa undo, ho i abi tiyo ni rogo ngbatunga agu arungo re.—ARomo 5:12.
2. Gini kekepai tipa gu bambata amotumo i afuhe fu Mbori ani abihe Baibiri yo?
2 Gu bambata kekepai nga ga Baibiri tipa fu motumo fu Mbori angia gu aKaina na Ebere amangihe. Ani nagedaha niyaa: “Si ki ta du wa gere ni gu rago re, Kaina ki ye na bete ũati ni motumo fu Yekova, Ebere ki ye a na bete bambata awiri rimbasa gako anya na nzemera.” (Bambata Pai 4:3, 4) Fuo gure, ani nabi gupai nga pai afõngbadu Noa yo, nga guko Mbori abanda ko be gu Ime-akangbii nagbarasi gu gbigbita rikaaboro nadu ti gako regbo ko “tumo na . . . zozo amotumo auru bamotumo” fu Yekova. (Bambata Pai 8:20) Ti dungu aregbo, ga Mbori akidohe na amaku afõngbadu Abarayama yo, nangia bakurea Mbori ni ruru moyambu, ko ‘nidua bamotumo fu Yekova, kini kpari ti rimo Yekova.’ (Bambata Pai 12:8; 13:3, 4, 18) Kusa, Abarayama agbia tiko na gu babakere asada kisusi nga ga gako idapase ho Yekova aya ni fuko ko tumo wiriko nga Yisaka ni zozo motumo. (Bambata Pai 22:1-14) Wa vura du agi atangarapai re ni kina guruhe, si naziga bakere timarago kurii gu riipai nga ga motumo, a wa ani ka bihe.
3. Gini sunge amotumo amangaha rogo irisombori?
3 Rogo agi atangarapai nga ga Baibiri re na agu akuraha, si ziazia nga fu ngbatunga amotumo angia bangua papara irisombori, bakuruyo mbata fu Yekova fu kparakpara andika tipa ngbatunga agu amotumo re. Ringbisihe kuti gupai re, kura buku sa nasakarogo gu fugo yo nga “motumo” ya si nga “gu vugahe nga ga pambori nga gu boro afu he rogo fu mbori tipa ka sigira wene pagume dagba ni na guhe ni abihe ni ziaziaha, ka banda gu pagume re, watadu ka mbakada pagume kubaha.” Ono gere nakusa bete nyanyakipa asanahe nga gu rẽ tipa ani wisigihe wenengai, ngbatunga gu du wa: Tipagine si aida motumo tini rogo irisombori? Gini ngbatunga amotumo Mbori aida nani? Na agu amotumo nadu mbata nayugo ginipai fu rani areme?
Tipagine Du Motumo Tini Ni Gupai Daada?
4. Ho Adamu na Eva aingipai ni sangbanaha angia gine?
4 Ho Adamu aingipai ni, ko ataino ino kini mangihe. Pa kata ko rindi ngua ti ngua ino wenepai na gbegberepai na ki rihe angia gu mangapai nga ga basasangbaa nga gu ko ataino ino kini mangihe. Mbusa angia kpio tipa gu mangapai nga ga basasangbaa re, a wa Mbori aima gumbaha ziazia niyaa: “Ni gu rago ka mo ri zuzuhe mo akpí akpi ni rengo.” (Bambata Pai 2:17) Ni yangaraha, Adamu na Eva azi mosoro ingapai—i akpiki.—Bambata Pai 3:19; 5:3-5.
5. Tipagine Yekova angia bambata boro tini ka mangapai tipa atita Adamu, na ginipai Ko amangihe tipa yo?
5 Ono, ginipai tie namangi tipa atita Adamu? Ni dia yo ingapai na zangarengba be Adamu, i rogo kina gu bangisa nyagatise kusayo ti Mbori re, zanga maabangirise, na ki du kina rogo gu bangisa kpio bambata aboro ue akpihe. (ARomo 5:14) Ono tie, anga Yekova ni gu Mbori namanga kina ruru sarangbanga ki duna ome sa te—ono ko a nga Mbori nyemuse—nirengo, si nga bambata sinoko. (1 Yoane 4:8, 16) Sidu, ko nga bambata boro tona mbakada pagume. Fuo ya Baibiri “mosoro ingapai nga kpio,” si nagbia gupai kuti ni nga “ono ga Mbori gamunihe gbua nga nyenye unga rogo Kristo Yesu yo gaani Gbia.”—ARomo 6:23.
6. Ga Yekova berã nga gine tipa gu gbarasahe ga Adamu ingapai amangihe?
6 Gupai Yekova Mbori amangihe niyangaraha ka sa gu gamahe re si duni parengo, angia ka fu guhe ka rengbe ka dada gu ingapai nakuru mbiko ga Adamu kuondika. Rogo pa-Ebere yo, gu fugo nga ka·pharʹ, bambata rogoyo avura du nga “ka dada he,” watadu “ka wega he kusayo,” na i nasaha a nga “dada ingapai.”a Ka pehe ngba kura gene, Yekova ambakadi wene gene tipa ka dada gu ingapai aboro adihe be Adamu na ki wege gu gbarasahe kusayo nga sangbana gu ingapai re tipa wa ka i kusi agu aboro kusayo rẽ tipa gu gamahe re be gu sarangbanga nga ga ingapai na kpio.—ARomo 8:21.
7. (a) Gini maabangirise Mbori afuhe rogo gako sarangbanga kurii Satana? (b) Gini geno du wa ka i tumoho tipa ka zaka ngbatunga aboro be ingapai na kpio?
7 I aima gumbapa kusa goro aboro kusayo be gu zio nga ga ingapai na kpio nibasa kina tingbafuo gu regbo bambata aboro ue aingipai. Ni sara ko ngbanga Satana, nga guko woo amangisunge kubako, Yekova ayaa: “Mi amáa sogote dagba roni na de, dagba atitaro na atitari a; ko ki mburu riro, mo ki mburu gidako.” (Bambata Pai 3:15) Mbiko gu sangbanebi re, nzere timarago nga ga maabangirise akuru tipa agu aboro dunduko ka duna idapase kuti gu kidohe re. Ono tie, geno kinaho si aidi i tumoho tipa gu zakahe re. Si adunga nga gu Tunga i akidohe tipaha re nika ye tipa kina gbarasa Satana gbua te; ono si adu nga i du wa ka i mburu gido gu Tunga re, wa ka i yaa, ko du wa ka ko rungo bekpio, ono angianga nyeanye kindi ya.
8. (a) Waigu Kaina ada ni gu boro nafu gberarago? (b) Tipagine ga Ebere motumo adu tini bangiri Mbori ni wenehe?
8 Zanga tikö, Adamu na Eva aberẽ gbe tipa pa ino gu Tunga i akidohe tipaha re. Ho Eva abatika bambata wiiri ni ni kumbagude, nangia Kaina, ri atakipande ko niyaa: “Mi bi kumba mbiko gu undahe nga ga Yekova.” (Bambata Pai 4:1) Ya mo ri aberã gupai nga isoke wiiri nika da ni gu Tunga re? Singia wo ri aberẽhe watadu wo te, Kaina na gako motumo, afu kina gberarago fuyo. Ngba kura gene, wirinako nangia Ebere ayugu idapase kuti ga Mbori kidohe na si ki sa ko ko tumo na makawa dagba gako anyaa ni motumo fu Yekova. Ani nagedaha niyaa: “Mbiko idapase Ebere atumo fu Mbori ni wene motumo ngba susi gu nangia ga Kaina, rogo ho i ki du ni dezire fu ko ya ruru boro nangia ko.”—AEbere 11:4.
9. (a) Ebere aduna idapase kuti gine, na waigu ko ayuguhe? (b) Ga Ebere motumo amangi gine?
9 Ga Ebere idapase angianga kina kungbo idapase gbua kuti Mbori te, nga gu Kaina avura du a nani. Ebere aduna idapase kuti ga Mbori kidohe tipa gu Tunga ka ye na bata fu ruru aboro. I ayugonga wai fuko ka gure amangi te, ono ga Mbori kidohe asa Ebere ko rugu tiko na gupai nga i ambura gido boro ambura. Ii, si ziazia nga ko adigisihe kuti gupai nga kure du wa ka si uka—nga kina boro gu berã teketeke nadu tipa manga motumo. Ebere afu gamahe nga gu nakodi unga na kure fu gu Boro nga Mburu unga, isoke ni kpia gako nyanyaki nyemu bi ga Yekova kidohe si namangi na ni kpia gako maabangirise tipaha. Gi yugo idapase re nangia gupai nasa ga Ebere motumo si ngba bangiri Yekova, na rogo bete gene, si ayugu gu ndikidi ndupai nga ga manga motumo—nga gu gene rengbe aboro ingapai ka mbeda koyo du Mbori ni rogo tipa ka gbia gako weneringise.—Bambata Pai 4:4; AEbere 11:1, 6.
10. Waigu Yekova ayugu gupai ziazia motumo ayugopaha ho ko aida Abarayama tumo ni na Yisaka?
10 Yekova ayugu rogo gupaiyo gbe motumo ayugopaha ho ko arugu Abarayama ni ko tumo na wiriko nga Yisaka ni zozo motumo. Wa ko avuranga manga gu motumo re nzunzu ya, si angia kpia gupai si adu nga Yekova nitiko nika mangaha niyangaraha—nga ka tumo na Wiriko nga gako bangisa vungu ni gu babakere motumo kisusi i amangangaha mbata ya tipa ka digisa gupai Ko akpinyemuhe tipa ngbatunga aboro. (Yoane 3:16) Rogo agu amotumo na agu agamahe nadu rogo ga Mose Ndika, Yekova amoi akpiapai nga ga sangbanebi tipa ka yugopai fu gako siasia aboro tipa gupai du wa ka i mangihe ka gbia mbupai ti gayo ingaapai na ka nyakasa gayo maabangirise tipa bata. Ginipai rengbe ani ka wirikaha be gipai re?
Agu Amotumo Yekova Aida Nani
11. Gini ngbatunga ariko amotumo ue gbia motumo nga ga aYisaraere ko anafuhe, na gini nduhe?
11 “Agbiamotumo dunduko i namaa yo tipa tumo na gamaahe na aũmotumo,” wogu gu mokedi nga Pauro apehe. (AEbere 8:3) Oni kparia gupai nga Pauro nakparaka ahe kurogo arikoho ue nga gu gbia motumo nga ga agu aYisaraere nadu mbata anafuhe, nga, “gamaahe” na “aũmotumo,” watadu “aũmotumo tipa ingaapai.” (AEbere 5:1) Aboro naafu agamahe dedede tipa ka yugo gayo nyemuse na tambuahe nani, na ka sonosa pabakure, tipa pai ngba kubarayo yo, watadu i di yo kugume. (Bambata Pai 32:20; Asanza 18:16) Teketeke a, ani rengbe ka bi dungu agu agamahe Ndika aidaha ni “gamaahe” fu Mbori tipa ko di aboro kugume na ki mbakadipai kubarayo yo.b Gu boro nanikuo Ndika, si aniidi i karaga ni ni du niruru ni berewe, na ka manga azungadihe tipa ni, i anafu “aũmotumo tipa ingaapai” tipa ni. Gu Bambata abuku Bisue nga ga Baibiri, gbe nga agu abuku nga Gate, Pa Amotumo, Pa Geda Aboro, nafura tipa dungu ahe tipa ngbatunga amotumo nibakiakia na agamahe. Wa vura duhe nga si rengbe ka duni kpakarakpakaraha fu rani ani inidi tirani na paha na ka tingidapa gu futufutuapai dunduko nadu tipaha, kura memeapai gu duho tipa ngbatunga amotumo nibakiakia nga gu rẽ ani moiberãrani fuoho.
12. Wari rogo Baibiri rengbe ani ka bi gurusigurusi apai ni tipa amotumo, watadu agamahe, rogo Ndika?
12 Ani rengbe ka bi gupai nga tona ti Pa Amotumo kapita 1 ki da ti 7, i naringbisapa bangua agamahe bisue nibasasa—nga zozo motumo, motumo nga ga riahe, motumo zereda, motumo tipa ingapai, na motumo tindika—wa vura duhe nga agu akuraha kinaho dagba agere i anafuhe ti bangisa regbo sa vurũ. Ani nabi gupai a nga i ringbisipa agi amotumo re bara ue rogo agi akapita re, tipa nduapai nibakiakia: bambata ringbisapaha rogo Pa Amotumo 1:2 da ti kapita 6:7, nga gu nafura futufutu tipa agu ahe si aidi i tumo nani rii bamotumo, ue ringbisapaha gudu rogo Pa Amotumo 6:8 da ti kapita 7:36, nga gu nayugopa gu paparaha i akparaha tipa aboromotumo na gu i anabandaha tipa gu boro nafu motumo. Fuo gure, rogo Pa Geda Aboro akapita 28 na 29, ani nabi guhe rengbe ani ka yambaha nga futufutu ringbisa regbo apai, nga gu nagumbapa agu amotumo si aidi i nifuhe na auru dunduko, na aposo dunduko, na adiwi dunduko, na ti regbo agu apumbo i anamangaha bara sa rogo garã.
13. Oni ringbisinga pa agu amotumo ngbadu aboro yo anafõyo i nimangihe ni agamahe fu Mbori.
13 Zozo motumo, motumo nga ga riahe, na motumo zereda adu dagba agu amotumo kina ngbadu aboro yo anafõyo i nifuhe ni agamahe watadu ni mbeda koyo du Mbori ni tipa ka gbia gako weneringise. Gu kura wene abawirikipai naberã gupai nga gu fugo Ebere du tipa “zozo motumo,” rogoyo nga “motumo nga ga dakpa kuari yo” watadu “gu motumo nadakpa kuari yo.” Gere gu daada mbiko nimanga zozo motumo, i anazo gu nyaa yere yo gorũ rii bamotumo, na guzuguzu wene fuõ gu motumo re kini dakpa ku ngbangbaturũ yo koyo du Mbori ni. Gupai nanakpara zozo motumo ti akuraha angia fuo migido yo kure nyaa pati bamotumo kirikiri, i anatumo na gu nyaa re nabaru fu Mbori. Aboromotumo “[anazo] ho dunduko ri bamotumo ni zozo motumo, nga motumo ni we, du ni guzuguzu fuõhe fu Yekova.”—Pa Amotumo 1:3, 4, 9; Bambata Pai 8:21.
14. Waigu i anafu gu motumo nga ga riahe?
14 I naringbisapa gu motumo nga ga riahe rogo Pa Amotumo kapita 2. Si aningia gu gamahe ngbadu aboro yo anafõyo i nimangihe na fufurũ ngungo, nga gu i anamigidoho dedede na nzeme, kodihe na guzuguzu fuõhe kurogo. “Ni ki nirogo fufurũ ngungo na beni sa na nzeme na gaha fuõngua dunduko; boromotumo anizo gere . . . ni ũtingida ri bamotumo, si nga motumo ni we, du ni guzuguzu fuõhe fu Yekova.” (Pa Amotumo 2:2) Guzuguzu fuõngua angia he sa dagba gu kodikodiahe nangia gu ziazia zozo fuõahe i anazoho rii bazo fuõahe tii banye yo na yekaru yo. (Gate 30:34-36) Bakindo Davide avura duna pa agi ahe re berã ko yo ho ko agumba gupai ni nga: “Mo ídi he gi kpetambuahe dú wa wene fuõngua bara bangiro, tumba abere ku ari ki du wa gu motumo nga ga nyemu!”—Atambuahe 141:2.
15. I anafu motumo zereda tipa ndu ginipai?
15 Gu kura gu gamahe kina ngbadu aboro yo anafõyo i nifuhe angia motumo zereda, nga gu ringbisi yo paha rogo Pa Amotumo kapita 3. I rengbe ka sa gu fugo re a nga “motumo gu gamahe nga ga zereda.” Rogo pa-Ebere, gu fugo nga “zereda” nayugopa kura apai susi gu gbua nga ka du zanga vura watadu zanga fudifudipai. “Baibiri yo, si nayugopa agi apai re, na kini yugu gu sino pagume du dagba boro na Mbori, na pa zugo ahe, padu pusiapusia, na pa ngbarago,” wogu gu buku nga Studies in the Mosaic Institutions agumbaha. Were, i anafunga amotumo zereda tipa ka duna zereda dagbase na Mbori, si ki du wa i namangaha ka zeresa ngbaduko te, ono i anafuhe ka yugo tambuahe watadu ka manga pumbo agu amaku nga ga zereda nga gu nadu dagba Mbori na agu aboro nanagbia ngbarago be pa ida ko na gayo apai. Aboromotumo na gu boro nanagama motumo anari gu motumo re fuo fu yo kure na nzeme fu Yekova. (Pa Amotumo 3:17; 7:16-21; 19:5-8) Rogo bawene gene na rogo gu gene narukuba kurapai, gu boro nanafu motumo, aboromotumo, na Yekova Mbori anakoda tiyo ku pati riahe, si kini yugu gu pagume nga ga pazereda nadu dagba yo.
16. (a) I anafu motumo ingapai na motumo tindika tipa gini ndupai? (b) Waigu si adu kia ti zozo motumo?
16 Agu amotumo i anafuhe tipa ka gbia mbupai ti ingapai watadu ka dada gu irairaapai boro animangihe ni kuo Ndika, si angia motumo ingapai na motumo tindika. Wa si avura du nga agi amotumo re i anazoho rii bamotumo, si adu kia ti zozo motumo rogo gu gene nga i anafunga gu nyaa re nabaru dunduko fu Mbori te, kina nzemeru sa na kura aparu i anafuhe. I aniba gu yangara aparu kusayo kugii bataya yo watadu ti kura aregbo, aboromotumo anirihe. Gi kparakparapai re na nyanyakipaha. I anafu zozo motumo ni gamahe fu Mbori si mbugene tipa mbeda na ko, si du i anafuhe tini nabaha dunduko fu kina Mbori sa. Si ni pa ngbarago nga, motumo ingapai i anamangaha mbata fu zozo motumo watadu motumo tindika, si kini fu gu berã nga tipa ka sa Mbori ko idi na ga boro gamahe, si naida i mbupai mbata funi ti gani ingapai.—Pa Amotumo 8:14, 18; 9:2, 3; 16:3, 5.
17, 18. I anafu motumo ingapai tipagine, na ndu fu motumo tindika angia gine?
17 Mbori anaidapa motumo ingapai sa tipa kina gu ingapai kuti Ndika boro anasonga gimaha aso ya, nga gu ingapai boro animangihe mbiko gu rungbura nga ga borose. Si adu nga “ka boro mangi ingapai zanga ruga tini na pa ha rogo agu apai Yekova arugu he ya ka boro mángi nga ha ya,” ni fu motumo ingapai ringbisihe kuti pakio pani, watadu gani ba dagba aboro. (Pa Amotumo 4:2, 3, 22, 27) Ngba kura gene, agu aboro ingapai nanasanga berã ya, i anaimo yo aimo; motumo anadunga ho tipa yo te.—Gate 21:12-15; Pa Amotumo 17:10; 20:2, 6, 10; Pa Geda Aboro 15:30; AEbere 2:2.
18 I nasakarogo gupai yo zukazuka motumo tindika ayugopaha na ndu gupai i anafuhe tini rogo Pa Amotumo akapita 5 na 6. Boro anivura manga ingapai zanga sogimaha aso. Si ki vura du wo, gu gani irairapai re avura duni ingapai kuti kurani watadu kuti Yekova Mbori, sidu si kini idi i mbakadi gu irairapai re watadu ka rugaha. Dungu ngbatunga ingaapai gu duho fura yo tipaha. Bete kura ingaapai angia kina gu du tipa boro nitini (5:2-6), gu kuraha angia ingapai kuti “ziazia [ahe] nga ga Yekova” (5:14-16), na agu akuraha, angia gu ingaapai nakura mbiko gu iraira nyemuapai nga ga rurungbura borose, wa si avuranga du dunduko ni gu ingapai boro nazanga inopai tipaha vurũ ya (6:1-3). Ku pati gupai nga ga kusa ngbatunga gu ingaapai re, si aniidi gupai be gu boro ingipai re nga ni tumo na he ho rengbehe ni wo na fuo gure ni ki fu motumo tindika fu Yekova.—Pa Amotumo 6:4-7.
Gu Bawenehe Kisusi Si Adu Nga Si Aye Kumbatayo
19. Wa aYisaraere avura duna Ndika beyo na gaha amotumo, tipagine i azanga gbia ga Mbori weneringise tini?
19 I afu ga Mose Ndika, nga gu nadu na dungu pa amotumo rogo na pa agamahe fu aYisaraere tipa si sa yo i mbedi koyo du Mbori ni ka gbia gako weneringise na maku na kini bandaha daho gu Tunga i akidohe tipaha ka da ni. Gu mokedi nangia Pauro, nangia ndikidi Yuda apehe ngba gi gene re: “Si du du rugute ti ni ni gaani bayugupai ka ye na ani koyo du Kristo ni, i sapu ngbanga fu rani mbiko idapase.” (AGaratio 3:24) Si ni pa gberarago nga, ni rikaaboro, aYisaraere aidanga na gu bandahe re te ono i agbarasipa gu mamu re. Si ki ta du were, gayo badungu amotumo kini da bangiri Yekova ni bagbegbere he, si kini sa ko ko yaa: “Zozo amotumo nga [abaavusende] ima rengba bangire, na gu nzeme nga ga rigirigi anya; rago angba nga ti re mbiko kure abaabagara, na ga wiri [avusende], na ga a baameme te.”—Yesaya 1:11.
20. Ginipai namangi rogo 70 ti Gaani Regbo nibi gupai nadu tipa Ndika na gaha amotumo?
20 Rogo gu garã nangia 70 ti Gaani Regbo, ga aYuda sinoraka adigi, na gaha yekaru na gaha sunge aboromotumo. Fuo gure, pa fu amotumo wa gu Ndika aringbisipaha aarengbanga ka du berewe te. Ya mo gere nayugo gupai nga amotumo, nangia nyanyaki papara Ndika, na rogoyo berewe tini tipa airisi Mbori areme tee? Ani awisigo gere rogo gu paparaha naye fuo gere.
[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]
a Gu buku nga Dudungurobipai Rogo Kekeapai, nga gu Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. akusihe (rogo pa-Ngirisi), nasakarogoyo niyaa: “A wa mangi yo sunge nani rogo Baibiri yo, ‘dada ingapai’ na gu bambata rogoyo nga ‘ka dada he’ watadu ‘ka undo he na kuraha,’ na guhe i aundoho na kuraha re, watadu i afuhe si ‘dadi’ kura he re, si du wa ka si du teketeke wa kina ha. . . . Tipa ka manga gu dada ingapai rengbearengba tipa guhe Adamu agbarasipaha, si aidi i fu gu motumo ingapai daa genoho nzunzu kuti rengberengbe unga nga ga boro.”
b Gu fugo Ebere i asaha dedede nga “gamaahe,” si nga qor·banʹ. Ni ke ko ga Yesu sarangbanga tipa gu kere mangaapai nangia ga abakeapai na aFarusi, Marako ayaa “korubani” nga gu “[gamahe du] ni fufu he fu Mbori.”—Marako 7:11.
Oni Rengbe ka Sakarogoyo?
• Gine nafõngbadu gu ruru aboro yo nadu mbata tipa i nifu amotumo fu Yekova?
• Tipagine si aida amotumo tini?
• Gini bangua ngbatunga amotumo i anafuhe tii Ndika, na ndu fuhe angia gine?
• Kuti Pauro, gini bangua ringbisapai Ndika na gaha amotumo adu tipa mangaha?
[Gu kpiaahe du ti kpewaraga 8 na 9]
Ga Ebere motumo angba bangiri Yekova mbiko si ayugupa gako idapase kuti ga Yekova mokido
Oni rugutironi na gupai agi apai re ayugopaha?