Ga Airisimbori Berã Tipa Gigiri Mangaapai
“Mi nga Yekova ga Mbori, nayugo pai foro sa u [“nayugopai foro si undo ro,” “NW” ], nga gu ko nangbe ku mbata yo foro ngba gu gene mo ka ndu ngba ha.”—YESAYA 48:17.
ROGO dungu apapara kpotosende areme, i nabi ruru sino mangapai wa gupai pa mangaha abi kina boro. Aboro nabi kodaba wa gu gene nga sino aboro ka yugo nyemuse rogo, nga gu rengbe yo ka mangaha ti agu aregbo dunduko i akpinyemuhe, angianga ni gupai si aida kina arogotise sa mangihe ya. I naberãha ya kangia ga boro mangapai aimisanga kura aboro te, gbegberepai ho ti gupai nga ni diberã tipa wai ni kaa mangapai te. Kuti gayo bipai, i naya si aidanga i saringbanga aboro rogo agu apai nabipa sino mangapai te, gbe nga ho daha ni tipa agu apai nga ga kodaba.
2 Ono tie, agu aboro wirikipai ki ini Yekova na gu bipai du kia. I napefuo agu arugute nga ga Kekeapai na ngbarago mbiko i nakpinyemu Yekova na kini idi ka sa ngbarago tiko. I ini gupai nga Yekova nakpinyemuyo na kini fu gu rugute ngbaa tipa yo, nga gu rugute nirengo nika fu undo fuyo ki sa yo i duna ngbarago. (Yesaya 48:17) Wa duhe nga Mbori nga Mburu unga, ruhe aru tie i ningere kubeko tipa gu rugute du tipa wai rengbe yo ka mangasunge na kpotoyo, gbe rogo gipai nga ga kodaba re, nga gu mangapai duna pai dagbaha na pa fu unga kumbatayo.
Gamahe be gu Bakusiahe Duna Nyemuse
3 Na kparapai ti agu aboro angianga aboro pambori ya, kura aboro rogo Ngbiiakristano ayugu gupai nga kodaba nga pa zee, nga ingapai, na ki yugu gupai a nga gu “bambata ingapai” nadu ati Edene yo angia gu ingapai nga ga kodaba nga gu Adamu na Eva amangihe. Ngbatunga gu berã re kia ti gupai Kekeapai agumbaha, nga gu naye be ga Mbori toro. Gu kekepai nga ga Baibiri nafura tipa bambata aboro ue ya i angia “kumba na diako.” (Bambata Pai 2:25) Mbori agumba gupai fuyo nga i batika agude, kini yaa: “Oni zúga azuga, ki nge ange, ki hisi kpotosende.” (Bambata Pai 1:28) Ka si adunga na rogoyo tini te nga Mbori fu rugute fu Adamu na Eva tipa i batika agude kini mo ka fu mbusa fuyo fuo gure tipa manga yo agu andika re.—Atambuahe 19:8.
4 Rogo gu rugute i afuhe fu bambata avungurani re, nga gu i afuguhe a fu Noa na fu awiriko, ani nabi gu meme ndupai kodaba adu tipaha: nga ka batika agude. (Bambata Pai 9:1) Ono tie, Fugo Mbori nayugo gupai nga, anga si nidingisoro fu gako amoyambu nga arogotise i dingiso manga kodaba kina kuti pa batika agude te. Ngbatunga gu kodatise re rengbe arengba wenengai ka nyasa gu nyemuse du ngbaduseyo na gu nga ga kpotose, na si a nga mburu ngbarago fu agu aboro ue rogotiyo. Si nga gu gene i ayugo gayo dudunguro nyemuse rogo dagbayo.—Bambata Pai 26:8, 9; Asanza 5:18, 19; 1 AKorindo 7:3-5.
Azahe nga ga Mbori
5 Wa vura duhe nga kodaba nga gamahe be Mbori, si aidanga i mangihe zanga rugatise te. Gi ndika re namangasunge amanga zavura tipa agu aboro du rogo gu mbakadapai nga ga rogatise. (AEfeso 5:28-30; 1 Petero 3:1, 7) I zahe ti agu akodaba dunduko adunga dagba arogotise ya. Baibiri nagumba gipai re ziazia. Rogo gu Ndika Mbori afuhe fu gu rikaaboro nangia aYisaraere, si ayaa: “Ka mo mángi nga bari ya.” (Gate 20:14) Kusa, Yesu agbia pa manga “meteka” na “bari” na “gbegberẽ berã” kuti ni, nga gu mangaapai naenga ngbadu boro yo na kini birikosi ni. (Marako 7:21, 22) Ga Mbori toro adu kugii Pauro ko rugu agu aKristano nadu Korinda yo niyaa: “Oni né pa bari [meteka, NW ].” (1 AKorindo 6:18) Na rogo gako waraga fu AEbere, Pauro akepai ki ya: “Rogatise du ni irisiirisi pai dagba roni dunduko, na barame ka si du nga na birikobiriko pai ti ni ya, bambiko airameteka na airabari Mbori asapa ngbanga yo asapa.”—AEbere 13:4.
6 Rogo gu fugo nga “meteka” nga gine? Si naye ti gu pa-Giriki nga por·neiʹa, nga gu i naamangasunge nani ti kura aregbo ka yugopa gu kodaba du dagba agu aboro aroganga tiyo ya. (1 AKorindo 6:9) Rogo kura aba, wa gu du rogo Matayo 5:32 (NW ) na Matayo 19:9 (NW ), rogo gu fugo re yo nidunguhe na kini fura a tipa bäri, dia gume, na kodaba na nyaa. Gu kura manga kodaba dunduko du dagba agu aboro aroganga tiyo ya, wa ngbatunga gu kodaba i amangaha ni ngbaa watadu basungoseyo, watadu zapada barangba boro, i nayambaha a nga por·neiʹa. Fugo Mbori nasoga ngbatunga gi mangaapai re—singia ziazia watadu si napehe gii fugoyo.—Pa Amotumo 20:10, 13, 15, 16; ARomo 1:24, 26, 27, 32.a
Gbia Undo be ga Mbori Andika Ruru Mangaapai
7 Ka duna irisa tipa ga Yekova rugute nga gu du tipa kodaba rengbe ka duni kpakarakpakarapai fu kpakpa aboro. Gu ga aYuda bakpinyemu tatamana nangia Maimonides nadu rogo 12 kama agarã, akepai ki ya: “Anga zahe ho rogo Torah [ga Mose Ndika] kpakara pa mangaha wa gu kpakara pa irisa gu zahe du tipa dia gume na iraira kodaba te.” Ono tie, ka ani airisa ga Mbori rugute, ani agbia undo agbia ni bakerehe. (Yesaya 48:18) Ni kpiapai, duna giasangbaa tipa gipai re nabanda rani be agu akaza i adiaha ti kodaba, nga gu i arengbanga ka husa agu akuraha dagbaha ya, na si rengbe ka imo boro.b Si nabanda rani a be duna awiri badia. Mangasunge na ga Mbori tatamana nasarani ani duna gigiri sangbakpotoyo a. Mangaha wo nasa rani ani nibi tirani na irisa na kura aboro kini bi rani na irisa a, kodihe na agumerani, gaani abadiarogatise, awirani, na agu awirinarani nga aKristano, akumba watadu adee. Si nasa rani a ani duna wene berã tipa kodaba, nga gu wene berã nika ye na ngbarago rogo rogatise. Dee sa nga Kristano akepai ki ya: “Gu rengo nga ga Fugo Mbori nga gu bawene bandahe kisusi duho berani. Mi nasungudo rogatise, na ho i ka diare ni, mi aduna ngbarago gbe ka gumba gupai fu gu Kristano nika diare nga mi anye ni gigiri re.”
8 Ni ka ani kuti gigiri mangapai, ani rengbe ka mangapai bakere gbe ka dia agu aberã kusayo du rii aboro yo tipa ndikidi irisombori na kini gbe yo koyo du gu Mbori ni ani airisoko. Gu mokedi nangia Petero akepai ki ya: “Gaoni mangapai . . . du ni wene he ku bangiri aGendiria; wa i nagumba rimoroni ki ya aboro gbegberẽ apai nga oni, i ki taasi rimo Mbori rago ye ko mbiko bi yo wene mangaapai ti roni.” (1 Petero 2:12) Ka aguyo airisonga Yekova ya avuranga kaa bi gaani ruru mangapai watadu ka ida nani ya, ani rengbe ka inoho nirengo ya gu Barani nga ga ngbangbaturũ ko nabihe abi, ki idi nani, ki du a na ngbarago be gaani asadatise kaa manga gako rugute.—Asanza 27:11; AEbere 4:13.
9 Duna idapase kuti Mbori nakoda padu na kido kuti ko ya ko ini gupai ngbaa kisusi tipa rani, ka ani avuranga gia rogo ndu agu apai yo wenengai ko arugarani tini ngba gu gene ko amangaha rogo re ya. Ani dinga gu kpiapai du rogo ga Mose Ndika ka wisigoho. Rugute sa tipa agu abataya nga ga abanzengere aida gupai nga i nikpisidi mirẽ kusayo ti bataya. (Pa Fu Rugute ni Ue he 23:13, 14) Isoke aYisaraere avura bakabangiriyo tipa ndu fu gu rugute re; aguyo avura berãha a ya si aidanga i mangihe te. Ono tie, natona ti gu regbo re ka ndu kumbatayo, gu birĩ-inohe nga ga amonganga aye ka ino gupai nga gi ndika re adu tipa undo yo na gupai nga agu arago i atuda mbirimbiri ime rogo duni gigirihe na si kini banda yo be gu dungu akaza agbiro aye nani. Teketeke a, nduapai kinaho rogo toroyo, tipa gu kodatise du dagba abakure, tipa agu apai du ngbaduseyo, ti kpotose, na berãseyo Mbori adingisopa kodaba tini tipa kina agu aboro mangi rogatise. Awere, ani wisiginga pa gu bete kpiaapai du Baibiri yo tipa agu aboro nanye ni gigiriyo rogo gayo mangapai.
I Afu Maku fu Yosefa Tipa Gako Ruru Mangapai
10 Si nawira oni ima ino gu kpiapai nga ga Baibiri du tipa Yosefa, nangia wiri Yakobo. Ho garãko aduni 17, ko abi tiko ni ga Potifaro kanga, nangia baira aboro sinziri nga ga Faro yo nangia ga Ezipeta ko. Yekova afu maku fu Yosefa, i kini mo ka sia ko kusa ko duni babiapai kurii agu aborokporo dunduko nangia ga Potifaro yo. Ti gu regbo garãko ada 20, Yosefa “adu adu mbuyumbuyu, ni betedi boro.” Dia Potifaro amoiberãri fuoko, kini asadi ka sako ko ingipai. Yosefa ayugu gupai nadu tipa ko ziazia, kini sakirogoyo ya pa ida gupai re adunga gbua nga kina imisa bairako sa te, ono si adu a nga ‘ingapai kuti Mbori.’ Tipagine Yosefa aberẽ tini wa gure?—Bambata Pai 39:1-9.
11 Wa gopai ayugoho, Yosefa aamaanga mburu gako diaberã riipa gunde be gupai nga aboro nika biko te. Ga Yosefa aborokporo aaraka tuturũ kusayo, bako kini berẽ gupai nga ko aima kpi. Ka Yosefa ati kurogo wasiwasi kodaba, ka gako aborokporo ainingaha te. Ka ngbatunga gu ingapai re akurunga gbayaga a fu Potifaro na ku bangiri gu gako amoyambu nangia akumba te, mbiko aregbo anidu kinaho i anadunga kporo ya. (Bambata Pai 39:11) Si ki vura du wo, Yosefa aini gupai nga ko arengbanga ka õka ngbatunga gu mangapai re ti Mbori te.
12 Yosefa avura berãkurii gupai ko ainihe tipa Yekova. Zanga tikö, ko aima ino gupai Yekova atakipandehe ati Edene yo niyaa: “Si du boro nihe bani ti ni na nani, ki ka kuti diani, i ki du wa boro sa.” (Bambata Pai 2:24) Kurii gure, Yosefa avura ino gupai Yekova agumbaha fu gu bakindo Paresitina naaida ka zomia titatita Yosefa, nangia Sara sa wasiro. Yekova aya fu gu bakindo re wee: “Mo wa kina kpikpi boro bambiko gu de di mo ri, mbiko dia kumba du nga ri. . . . Si du mi ki banda ro a ti manga ingaapai kuti re. Si du mi aida nga ha ti ni foro mo mbedi na ri ya.” (Bambata Pai 20:3, 6, pigipigi kekeapai nga gaani.) Sidu, wa Yekova avuranga fu keke ndika kindi ya, gako berã tipa rogatise adu ziazia. Ga Yosefa berã tipa ruru mangapai, wa sa na gako nyemu sa ngbarago ti Yekova, asako ko ka manga wasiro.
13 Ono tie, dia Potifaro anye kindi kuti gari pai, kini zungadi ko “uru na uru” ko ra na ri. Tipagine Yosefa anekanga ri aneka tini gbua ya? Wenepai, mbiko padu ko ni kanga, asunge adu beko si aida ko nimangihe, na ko aarengbanga ka manga wiripai ka aria gupai nadu tipa ko te. Wirikapai tipa geteka arago nayugo gu gopai nga gu gene i anameka ga aboro Ezipeta akporo rogo anasa gupai ni dingisoro nga boro susi vuru gu bambu kiipaha tipa ka da rogo bambu igo ahe. Sidu, si avura duni gasigasipai fu Yosefa ka neka dia Potifaro.—Bambata Pai 39:10.
14 Uru kini mo ka da nga gu i adu kporo nisayo. Dia Potifaro arenge koyo du Yosefa ni ki poi kuari niyaa: “Mo rá na mi.” Ko ki oro beri. Ngbaduri ki ta ima be gupai nga ko ka, ri kini mo ka kitangbaanga ko ya ko ni asadi ka ra na ri ngbaome. Asangbanaha angia gine? Ya mo Yekova afu mosoro fuko ni kina ipo tipa gako kakuti ruru mangapai? Oó. I aba Yosefa ku bambukiso yo ki vo ko na azogbo. (Bambata Pai 39:12-20; Atambuahe 105:18) Yekova abi gu zanga rurupai re na ni yangaraha, Ko ki tumbapa Yosefa kuari ni kusa ko bambukiso yo ki moi ko kporo kua bakindo yo. Ko ada ni gu ue boro nadu na ome gbe Ezipeta yo na ko ki gbia maku nga ga diadee ki duna agude beko. (Bambata Pai 41:14, 15, 39-45, 50-52) Kurii gure, agarã susi kusayo awere 3,500 wa i akepa ga Yosefa kakuti ruru mangapai tipa ga Mbori aboro ni makiapaha natona ti gu regbo re. Nga gu bawene amaku naye be kakuti ga Mbori ruru andika! Teketeke a, ani arengbanga areme ni kina ipo ti aregbo dunduko ka bi gu undo naye ni sangbana kakuti ruru mangapai te, ono ani rengbe ka duna kido nga Yekova nabi rani abi na ko afu maku afu fu rani ti wene regbo.—2 Pekapai 16:9.
Ga Eyobo ‘Mozunga na Bangiriko’
15 Gu kura boro nakakuti ruru mangapai angia Eyobo. Ti regbo agu a’asada Bakitingbanga aye nani kuriko, Eyobo angere berewe rii gako raka na ki ya ko aduna nyemu ka susa rogo kere mbusa ka ko kuo ga Yekova ndika, du gu dagbaha nga ga ruru sino kodaba. Eyobo ayaa: “Mi azunga he na bangire; waĩ tie ka mi ngere ka bi ngasu de?” (Eyobo 31:1) Ni gumba ko gere, Eyobo aaberã gupai nga, rogo gako diaberã ka kakuti gako ruru mangapai fu Mbori, ko aima diaberã kaa neka ngana dee na nyemuri. Rengo ngaha, ko arengbe arengba kaa bi adee rogo gako raka na auru dunduko na ko arengbe arengba a ka undoyo ka i aida undo. Ono tipa gupai nga ka gbe berãko fuo yo na gupai berãko yo nga ga pekafuo yo na pa nyemuse, ko ambunga tiko fu gure te. Mbata fu gako a’asada tona, ko aduni irakumuko gbe, “ni bakere boro [kisusi, NW ] dagba agu aboro naadu ku uroyo.” (Eyobo 1:3) Ono tie, ko amanganga sunge na ome gako kumuko kaa gbe dungu adee fuoko te. Ziazia tie, ko apiranga bangiriko fu paranga adee na gupai berãko yo nga ga manga iraira kodaba na yo te.
16 Sidu, ti wene aregbo na ti aregbo kpakarakpakaraapai, Eyobo ayugupa gako kakuti ruru mangapai. Yekova abi gipai re na ki fu maku fuko gbe. (Eyobo 1:10; 42:12) Nga gu wene kpiapai nga Eyobo fu agu aKristano nga arogotise, akumba na adee! Si airiwonga te, Yekova akpinyemuko gbe! Na kparapai ti gure, gu mangapai nga ga dungu aboro areme nawira kina gupai namangi rogo gu uru nangia ga Maraki. Gu nebi re asogo gu gene gbe dungu akumbakuadee aambu adiayo rogo, dedede, tipa ka roga paranga adee. Aume nga ga agu adee i anambuyo re afurii ga Yekova bamotumo, sidu Mbori ki bisirapa agu aboro ‘naamangapai ni biriki’ na gayo abadiarogatise re.—Maraki 2:13-16, NW.
Ruru Paranga Dee
17 Gu biata boro nakakuti gani ruru mangapai angia gu paranga dee nangia boro Sunema. Padu ri ni paranga dee na ni bawene ri gbe agbenga kina berã gu kumbagude nangia babanda avusende sa te, ono si agbe berã gu kumukokumuko bakindo nangia ga aYisaraere ko a, nangia Soromo. Rogo gu bawene pangbanga dunduko tangara yo ho rogo gu buku nga Ga Soromo Bia, gu degude boro Sunema re anye nirururi, si kini sa ri ri gbia irisa be agu aboro dunduko nadu pati ri. Wa ri avura ka Soromo, ga Mbori toro asa gupai nga ko ke gu pangbanga du tipa ri. Gu babanda avusende ri anakpinyemuko adu a na irisa tipa gari ruru mangapai. Ti kura regbo sa, ko aberẽ gupai nga gu degude boro Sunema re wa kina “gu ati kisi yo gene he.” (Ga Soromo Bia 4:12) Rogo gu Yisaraere nadu mbata, ngbatunga bawene akpepasio aniduku rogo bawene aati, na guzuguzu fuo ambumbudo, na kikindigi angua. I anakiso pati ngbatunga agu aati re na rukuruku angua kpitikpiti watadu na ndugu, na aboro anirengbe ka rimo kurogo sa kina rogo gu ngbadimo i anakisoho akiso. (Yesaya 5:5) Fu gu babanda avusende re, ga gu degude boro Sunema ruru mangapai re na pa ngbanyari adu wa kina ngbatunga gu ati angenga ngbanyaha re ya. Ri adu nirururi rogo apai dunduko. Si adu nga gari bawene nyemuse adu sa fu kina gu kumbaari nika ye kumbatayo re.
18 Rogo kakuti ruru mangapai, gu degude boro Sunema re amoi bawene kpiapai tipa agu adee nga aKristano areme. Yekova abi gu wene sino nga ga gu degude boro Sunema re, ki rugutiko nani na ki fu maku furi a wa ko afu maku fu Yosefa na Eyobo. I akepa gayo kakuti ruru mangaapai kurogo Fugo Mbori yo tipa si nirugu rani. Wa vura duhe nga i akenga pa gaani asadatise areme ka kakuti ruru mangapai kurogo Baibiri yo te, Yekova na “kitabu tingidapai” beko tipa tingidapa aguyo nagbata gene kaa manga gupai ko akpinyemuhe. Ka bangirani ya gonga ti gupai nga Yekova ‘nadega tuko adega’ na ki duna ngbarago wa ani a’asada tirani nyanyakii ka iriso ko na kini bandatirani gigirii rogo gaani mangaapai ya.—Maraki 3:16.
19 Ka aguyo adunga na idapase ya vura kaa sawia rani, ani nangi angi mbiko ani nagiasangba gu Bakusirani duna nyemuse. Gaani mangaapai nitumbatumbaha, nga gu mangapai Mbori aidaha. Si nga guhe si aida ani ni abiapaha, nga guhe si aida ani bandaha. Ni ka ani kuti gigiri mangapai, ani rengbe ka gbia ngbarago be ga Mbori maku na ki duna maabangirise ziazia kumbatayo tipa agu amaku nika ye, nga gu adunga digidoho tini ya. Ono tie, rogo gu gene nga ga mangapai, ginipai rengbe ani ka mangaha ka nye nigigiri rani rogo gaani mangapai? Gu paparaha naye fuo gere nika sakapai tipa gi nyanyakipa sanahe re.
[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]
a Oni bi gu Ngbaõbambu Sinziri nga ga Marungu, ti rameru 15, rogo 1983, akpewaraga 29-31 (rogo pa-Ngirisi).
b Si ni pa gberarago nga, rogo kura apai, gu Kristano amanganga pai ya nadia gu kaza naye be kodaba ti gani badiarogatise angianga idipase ya, nga guni ninaamanganga ga Mbori rugute ya.
Oni Rengbe ka Sakarogoyo?
• Ginipai Baibiri ayugoho tipa kodaba?
• Gu fugo nga “meteka” nakoda gini apai Baibiri yo?
• Waigu ani agbia undo ni nye ani gigirii rogo gaani mangapai?
• Tipagine du Yosefa, Eyobo, na degude boro Sunema tini ni wene kpiaapai tipa aKristano areme?
[Asanahe nga ga wisigopai]
1, 2. (a) Waigu dungu aboro abi ruru sino kodaba? (b) Gini bipai tipa ruru sino kodaba du aKristano nani?
3. Ginipai i ayuguhe fu dungu aboro rogo Ngbiiakristano tipa kodaba, na waigu du gere kia ti gupai Baibiri ayugoho?
4. Tipagine Mbori afu agu aome tini nga ga kodaba fu aboro?
5. Gini azahe duho be Mbori tipa ga aboro manga kodaba?
6. Baibiri yo, gu fugo nga “meteka” nafura tipa gini apai?
7. Waigu ani agbia undo ni banda ani tirani gigirii rogo gaani mangapai?
8. Rogo gini gene rengbe gaani ruru mangapai ka sonosa ziazia irisombori?
9. Tipagine si aida tini ani duna kido kuti ga Mbori rugute, ka ani avuranga ruga tirani wenengai na ndu agu apai duhe tini ya? Oni funga kpiapai.
10. Da na’asadi ka sa Yosefa ko ingipai, na waigu ko akaragapai?
11, 12. Wa keke ndika nga ga Mbori avuranga duho nazahe ti meteka na bäri ya, tipagine Yosefa aberẽ tini ngba gu gene ko aberẽ rogo re?
13. Tipagine gbe Yosefa aarengbanga tini ka neka dia Potifaro ya?
14. (a) Ginipai namangi Yosefa fuo ora ko be dia Potifaro? (b) Waigu Yekova afu maku fu Yosefa tipa padu ko niruruko?
15. Ga Eyobo ‘mozunga na bangiriko’ angia gine?
16. (a) Tipagine du Eyobo tini ni wene kpiapai tipa agu aKristano ima rogatiyo? (b) Waigu gu mangapai nga ga agu akumba nadu rogo ga Maraki uru adu kia ti gu mangapai nangia ga Eyobo, na ginipai tipa areme?
17. Waigu degude boro Sunema adu wa kina “gu ati kisi yo gene he”?
18. Gu tangarapai du tipa Yosefa, Eyobo, na degude boro Sunema natingida rani na ginipai?
19. (a) Waigu si aida ani nibipa gigiri mangapai? (b) Ginipai ani ka sakapai tipaha rogo gu paparaha naye fuo gere?
[Gu kpiaahe du ti kpewaraga 21-23]
Yosefa aoro kusayo be wasiro
Degude boro Sunema adu wa kina “gu ati kisi yo gene he”
Eyobo amangi ‘mozunga na bangiriko’