Akristano Nagbia Ngbarago Rogo Mangasunge
“Ngbarago ho gbe rogo gamahe susi gu duhe rogo diaha.”—AMOKEDI 20:35, NW.
VURU gu yangara bawe agarã nangia ga 1900, ani anagia gu fugo dedede nga “kinare-mbata.” Rogoyo nakodapa duna gu berã nga ga gbangbati gbiati ngbaduse na zanga berãpa kura aboro. Ani rengbe ka ino gupai a nga rogo gu garã nga 2000, gu fugo nga kinare-mbata na ome tini kindi. Bara wai oni naagia agu asanahe nga, “Ginipai du rogoyo tipa re?” watadu, “Gini undo mi ka gbiaha behe?” Ngbatunga agu aberã nga ga gbangbati re ayenga na ngbarago te. Si kia ti gu rugute Yesu agumbaha, nga gu nayaa: “Ngbarago ho gbe rogo gamahe susi gu duhe rogo diaha.”—Amokedi 20:35, NW.
2 Ya mo rengo ngaha nga, fu he naye na bakere ngbarago ti diaha? Ii. Oni berẽnga pa Yekova Mbori. “Gugaabi unga” gudu beko. (Atambuahe 36:9) Ko nafuka agu ahe dunduko fu rani ani aidaha si nifu ngbarago fu rani na ani ki ũ rogo gaani mangaapai. Nirengo, ko nga Mburu “wene gamahe dunduko, na ziazia ũgamahe dunduko.” (Yakoba 1:17) Yekova, nga ‘Mbori ngbarago,’ nafuka ahe fu rani zanga piriga. (1 Timoteo 1:11) Ko nakpinyemu gu gako kusikusiahe nga aboro, nga aguyo ko afuka ahe fuyo bakere gbe. (Yoane 3:16) Oni berẽnga a tipa gu kporo nga ga aboro. Kangia vunguagude nga oni, oni ima ino bakio agu apai oni ambupaha na bakio agu ahe oni afuhe tipa ka sonosa gude sa. Na tipa dungu agarã, wironi aruganga tini na pa agu apai oni ambupaha tipa ni te. Ni nabi paha dunduko gbua taata. Si ki vura du wo, rago nangba tironi ka bi wironi ni nisono ni sangbana gaoni mangapai funi zanga ringi. Tipagine? Bambiko oni nakpinyemu ni.
3 Teketeke a, sino ndikidi irisombori nga gamahe, nga gu du mburuhe rii nyemuse. Wa duhe nga ani nakpinyemu Yekova na kini kpinyemu akuarani aidipase, si ni pa ngbarago ka ndusunge yo, ka fu tirani fuyo. (Matayo 22:37-39) Agu aboro dunduko nairisombori na gu ndupai berãyo yo nga ga gbangbati, i nanye na kina wiri tooni ngbarago gbua. Ono aguyo nandusunge akurayo angianga mbiko gbangbati ya, kini bakibangiriyo gbe tipa kina guhe rengbe yo ka fuhe, angianga gu i amaabangiriyo ka diaha ya, i nagbia ngbarago nirengo. Ani naruga tirani na gipai re ni makia ani gu pagume du dagba kura afugo nga ga Baibiri na gaani irisombori a wa mangi yo sunge nani rogo Kekeapai. Ani nika sakapai tipa afugo biata dagba gere rogo gi papara kekepai re na gu naye fuo gere.
Gu Gene Yesu Andusunge Aboro Dunduko Rogo
4 Rogo bambata pa-Giriki, nyanyakipa fugo sa duna pai dagbaha na gaani irisombori nga lei·tour·giʹa, nga gu i asaha nga “ndusunge aboro dunduko” rogo Sasapai nga ga Vovo Zegino (rogo pa-Ngirisi). Rogo Ngbiiakristano, gu fugo nga lei·tour·giʹa akusi gu fugo nga “vugahe tipa aboro dunduko.”a Ono tie, agu asino vugahe tipa aboro dunduko nga ga Ngbiiakristano, si nirengo ni ndusunge aboro dunduko ka undo yo te.
5 Gu mokedi nangia Pauro amangisunge na gu pa-Giriki du mbembedii na gu fugo nga lei·tour·giʹa ho ko afura ni tipa agu aboromotumo nangia ga aYisaraere yo. Ko ayaa: “Aboromotumo dunduko . . . naru na auru [dunduko] nimangi pai ni rengo [“kini ndusunge aboro dunduko,” (NW ) (nga ngbatunga gu fugo nga lei·tour·giʹa)] ki nitumo ti dungu arago na kina agu amotumo sa re.” (AEbere 10:11) Agu aboromotumo nangia angbatunga Revi anaandusunge aboro dunduko Yisaraere yo rogo gu gene nadu na nyanyakipaha. I anayugo ga Mbori Ndika fu aboro na kini fu agu amotumo nanadada gayo aingapai. (2 Pekapai 15:3; Maraki 2:7) Ho aboromotumo na aboro anapefuo ga Yekova Ndika ni, gu rikaaboro re anidu na nduapai beyo ka duna ngbarago.—Pa Fu Rugute ni Ue he 16:15.
6 Ndusunge aboro dunduko tii Ndika angia ndikidi mamu fu agu aboromotumo nangia aYisaraere, ono, gayo sunge adunga na wiri undo tini berewe fuo gindigo Mbori aYisaraere mbiko gayo gbegbere mangaapai te. (Matayo 21:43) Si du Yekova ambakadipai tini tipa guhe nangba kisusi gure—nga gu ndusunge aboro dunduko Yesu aamangaha, nangia bakere Gbia Motumo. Ani nageda gupai tipa ko nga: “Ko, wa nye ko anye kindi, ko du gu pa boromotumo be ko apaya nga ya. Wa du wo du he ko rengbe a na batasa agu yo nambeda na Mbori mbiko ko, wa du he ya ko ni ungako kindi tipa kpara tipa yo.”—AEbere 7:24, 25.
7 Yesu nika nye kindi ni boromotumo, zanga kura aboro dibako. Sidu, kina ko sa rengbe ka batasa aboro rogo apai dunduko. Ko nandusunge aboro dunduko rogo gu gene kura boro aamangangaha mbata rogo ya, angianga rogo gu yekaru dua boro ho ya, ono rogo ndikidi yekaru, nga ga Yekova bakere mbakadapai tipa irisoko nga gu natona kaa mangasunge rogo 29 ti Gaani Regbo. Yesu nandusunge awere rogo gu ziazia ba kisusi nga ga gu yekaru re, du ngbangbaturũ yo. Ko nga ‘gu moyambu nandusunge aboro dunduko [lei·tour·gosʹ], rogo ndikidi bamburokoo dungurati, nga gu boro aduanga ha ya, ono Yekova nadua ha.’ (AEbere 8:2, NW; 9:11, 12) Wa vura du ga Yesu ba nitumbatumbaha kuari gbe, ko kindi nga ‘gu moyambu nandusunge aboro dunduko.’ Ko namangasunge na gako bakere pagbia ka gama ahe, angianga ka dia ahe ya. Na ngbatunga gu gamahe re naye na ngbarago fuko. Si nga papara gu “ngbarago nadu fu ko ku mbata yo” na nanyakasiko ko hipai rogo gako gene raka nabaha dunduko.—AEbere 12:2.
8 Gu kura papara ga Yesu ndusunge aboro dunduko kina tini. Pauro akepai tipaha ki ya: “Yesu di sunge mangapase ni wene he [ki]susi . . . , kina a wa du ko ni azarõ gu ndika du ni wene he [ki]susi . . . , nga gu i amoi he ri agu akidohe du ni wene he [ki]susi.” (AEbere 8:6) Mose nangia azaro rogo gu mokido nangia mburu ga aYisaraere pagume dagba yo na Yekova. (Gate 19:4, 5) Yesu angia azaro rogo vovo mokido, nga gu nasa gupai nga i vungu vovo rikaaboro, nga “ga Mbori Yisaraere,” du agu aKristano i ambediyo ni toro rogo dungu aringara ni paparaha. (AGaratio 6:16; AEbere 8:8, 13; Yugoti 5:9, 10) Nga gu bawene ndusunge aboro dunduko nangia gure! Nairiwo gu ngbarago du ani nani ka inido tirani na Yesu, nga gu moyambu nandusunge aboro dunduko na rengbe ani rogo ko yo ka fu gu iriso fu Yekova ko aida nani!—Yoane 14:6.
AKristano Nandusunge Aboro Dunduko A
9 Anga boro ho nandusunge aboro dunduko rogo gu taasitaasipa gene nga ga Yesu te. Ono tie, ho mbedimbedi aKristano adia gayo mosoro ni nga ga ngbangbaturũ, i nadia gayo ba pati Yesu na ki tona kodabee rogo ndusunge aboro dunduko ni agu abakindo nga ga ngbangbaturũ yo na ni aboromotumo. (Yugoti 20:6; 22:1-5) Si ki vura du wo, agu aKristano du auru kpotosende nandusunge aboro dunduko, na i nagbia bakere ngbarago be mangaha wo. Ni kpiapai, ho zingo riahe aduni Paresitina yo, gu mokedi nangia Pauro atindi agamahe be agu awirina nadu Putu yo ka ndu nani si fu undo rogo zeresa gu fudifudipai naamanga agu aKristano nangia aYuda ringara Yuda yo. Gure angia ndusunge aboro dunduko. (ARomo 15:27; 2 AKorindo 9:12) Areme a, aKristano na ngbarago tiyo ka manga ngbatunga gu sunge re, kini fu undo niipo ho awirinayo ambu ni be arungo, agberangbii, watadu gu kura agberango.—Asanza 14:21.
10 Pauro afura tipa kura ndusunge aboro dunduko ho ko akepai ni ki ya: ‘Ka i vura kaa tumo na mi wa mbirimbiri motumo auru agamahe na kurii ndusunge aboro dunduko nga gu idapase andu na oni sani, mi na ngbarago tire na ki du pusiapusia na oni dunduko.’ (AFiripoio 2:17, NW ) Ga Pauro nyanyaki sunge tipa AFiripoio angia ndusunge aboro dunduko nga gu ko aamangaha na nyemuse zanga nyomoro. Kina ngbatunga gu ndusunge aboro dunduko re namanga areme, mbedimbedi aKristano amangaha gbe, nga aguyo nandusunge ni ‘ruru kangara moyambu,’ kini fu gu riahe nga ga toro ti regboho. (Matayo 24:45-47) Kurii gure, wa du yo ni umba rimbasa aboro, agiyo re nga “ziazia aboro motumo,” nga aguyo fu yo gu sunge fuyo nga ga “tumo ni agu amotumo nga ga toro, du ni wene he gbe ku bangiri Mbori mbiko Yesu Kristo,” na i “yugu gu wene sino gbayaga nga ga gu ko nayambu [yo] bitimo yo ku rogo gako iiriwo imarago yo.” (1 Petero 2:5, 9) Wa kina Pauro, i nagbia ngbarago rogo ngbatunga agu amamu re wa i ‘atumo na tiyo’ ni nyasa yo gayo asunge. Na agu abadiangbayo nga ‘kura avusende’ nakoda tiyo kuti yo na kini songodi yo rogo gu sunge nga ga fura fu ngbatunga aboro tipa Yekova na tipa gako aringbisapai.b (Yoane 10:16; Matayo 24:14) Nga gu bawene ndusunge aboro dunduko na ngbarago nga gure!—Atambuahe 107:21, 22.
Oni Mangi Ziazia Sunge
11 Gu kura fugo Giriki duna pagume dagbaha na gaani irisombori nga la·treiʹa, nga gu sa yo ho nga “ziazia sunge” rogo Sasapai nga ga Vovo Zegino. Ziazia sunge na pagume dagbaha na gu mangapai nga ga irisombori. Ni kpiapai, i naringbisapa gu dekurugbo ni nebi nangia Ana garãri adu 84 ya ‘ri anaguaringa yekaru yo te, ono ri anamanga ziazia sunge [gu fugo Giriki du wa la·treiʹa] nigina riahe kini kparikpee yuru na uru.’ (Ruka 2:36, 37) Ana anairiso Yekova zanga piriga. Ri nga wene kpiapai tipa rani dunduko—paranga aboro na sosono yo, akumba na adee. A wa Ana anakpara fu Yekova kakaka na kini irisi ko dedede yekaru yo, gaani ziazia sunge nakoda kparakpee na ndu ku pati adunguratise yo.—ARomo 12:12; AEbere 10:24, 25.
12 Gu mokedi nangia Pauro afura tipa bangua papara gaani ziazia sunge ho ko ake gupai ni nga: “Bambiko Mbori nga dezirere, ko mi namanga pa ko [“ko mi naamanga ziazia sunge fuko,” NW ] ni torore rogo gu wene pangbanga nga ga Wiriko, wa mi agumba pa roni kindi, rogo gi kpe yo.” (ARomo 1:9) Ii, anga tungusa wene pangbanga gbua nga kina ndusunge agu aboro dunduko nagiaha sa te, ono si a nga gu mangapai nga ga iriso Yekova Mbori. Singia ani nagbia agu aboro nadiaha kugume watadu ani agbianga yo te, sunge tungusapai nga ziazia sunge nga gu ani amangaha fu Yekova. Gaani asadatise nyanyakii ka pepa gu wene asino na gu wene aringbisapai nga ga gu Barani nga ga ngbangbaturũ ko naye nirengo na bakere ngbarago fu rani.—Atambuahe 71:23.
Wari Ani Amanga Ziazia Sunge Ni?
13 Pauro ake gupai fu mbedimbedi aKristano nga: “Wa du he were, wa ani nadia gu ngbi ku gume i arengba nga na wo ti ni ya, ani dú na undahe [“gu weneringise ani arẽnga tipaha ya,” NW ], mbiko ho ani ki rengbe na tumo na mangapase [“manga ziazia sunge,” NW ] nga gu ngba gbe fu Mbori, ni umbasiti na gunde.” (AEbere 12:28) Na gu maabangirise tiyo nga ga dia Kindo, gu mbedimbediyo awonga rogo gayo idapase wa i airiso gu Ko nga Bahe Kisusi te. Kina yo sa rengbe ka manga ziazia sunge rogo Ziazia ba na rogo gu vurukporo du ku dimoyo rogo ga Yekova yekaru nga ga toro, na i nangera kumbatayo na kakaka maabangirise ka mangasunge na Yesu rogo gu Ziazia Ba Kisusi, nga kina boro ngbangbaturũ nitihe. Abadiangbayo, nga gu riko nga ga kura avusende, nangi na yo wa sa rogo gayo iiriwo maabangirise.—AEbere 6:19, 20; 10:19-22.
14 Ono wari gu kura avusende amanga ziazia sunge ni tigayo? A wa gu mokedi nangia Yoane abihe kumbatayo, bakere rimbasa yo ima kura rogo gi yangara arame re, na ‘i ima zunda gayo aremu, ki vurusihe ni kure Wiri Vusende.’ (Yugoti 7:14) Gere nayugo gupai nga, wa kina agu akurayo airisimbori nga gu mbedimbediyo, i na idapase kuti ga Yesu pa ndusunge aboro dunduko, nga gu rengberengbe ungako ko agamuhe tipa ngbatunga aboro. Agu aboro a nga kura avusende nagbia undo be ga Yesu ndusunge aboro dunduko rogo gu gene nga i “[na]ka kuti [ga Yekova] zungahe nyanyaki.” (Yesaya 56:6) Oó, anga i nga aboro gu vovo mokido re te, ono i nakakuti ni rogo gu gene nga i nairisa agu andika du rogo na kini mangi apai ringbisihe kuti agu apai nakura be gu ndika re. I nakoda tiyo kuti gu Yisaraere nga ga Mbori, kini rigi tiyo rii kina gu bangisa mbisa nga ga toro re na ki mongo ni mangisunge kina sa na agu aboro du rogo gu mokido re, kini sambua Mbori gbayaga na kini fu agu amotumo nga ga toro nga gu ngbaa tiko.—AEbere 13:15.
15 Were, i bi gu bakere rimbasa aboro re i “[n]arundu barangba mbatabakindo, na barangba Wiri [Vusende], ni ukadiukadi yo ni pusi remu.” Kurii gure, i “barangba gu mbatabakindo nga ga Mbori, i namanga pa ko [“i namanga ziazia sunge fuko,” NW ] uru na yuru rogo gako yekaru; gu ko nasunga auru mbatabakindo nikaraka kporo na yo.” (Yugoti 7:9, 15) Yisaraere yo, agu aboro nasa tiyo kurogo gu pambori nga ga aYuda anairisombori rogo gu vurukporo nadu kuzagiyo rogo ga Soromo Yekaru. Teketeke a, bakere rimbasa aboro nairiso Yekova rogo gu vurukporo du kuzagiyo rogo gako yekaru nga ga toro. Manga yo sunge yo nasa yo i duna ngbarago. (Atambuahe 122:1) Zavura fuo yangara gu mbedimbedi badiangbayo di gani ũkumbo nga ga ngbangbaturũ, i nikaa ndu kumbatayo kindi rogo manga ziazia sunge fu Yekova ni gako aboro.—Yugoti 21:3.
Gu Ziazia Sunge Mbori Aidanga Paha Ya
16 Ti regbo gu Yisaraere nadu mbata, si aniidi i mangi ziazia sunge ringbisihe kuti ga Yekova andika. (Gate 30:9; Pa Amotumo 10:1, 2) Kinawo areme a, arugute gu duho si aida ani mangihe ka ani aida Yekova idi na gaani ziazia sunge. Gure nangia ndu gupai Pauro akepai tini fu AKorosaio ki ya: “Ani apiriga nga tigaani ti kparakpe tipa roni nizungadi he te, oni híki be ina pa sangbako na gu tatamana nga ga Ziazia Toro na rugatise, ki ta ata ki re are na gu pai Gbia [Yekova, NW ] akpi nyemu he, ki nizu rogo wene apai dũ, ki nisono na ina pa Mbori.” (AKorosaio 1:9, 10) Anga gaani sunge ngaha ka ringbisapa gu gene ruu tipa iriso Mbori te. Agu apai nyakipaha nga, duna ruru inohe rogo Kekeapai, duna giarogopai yo nga ga toro, na duna gu tatamana nga ga Mbori. Ka si adunga wo ya, apai rengbe ka gbera nikerehe.
17 Oni tingidipa agu aYisaraere nadu rogo agu auru nangia ga Mose. Ani nagedaha ki ya: “Mbori ki sa tiko [kuti yo] ki fu yo i irisi rimbasa ũngbangbaturũ.” (Amokedi 7:42) Agu aYisaraere re aima bi ga Yekova mangaapai nga ga tandu tipa yo. Si ki vura du wo, i asa tiyo fuo kura ambori ho i aberẽhe ni ya gere afu undo fuyo. I adunga niruruyo te, na padu niruruse nga gupai du wa ka ani mangihe ka ani aida gaani ziazia sunge ngba ti Mbori. (Atambuahe 18:25) Rengo ngaha, kina bete aboro gbua areme rengbe ka sa tiyo ka iriso akerekuru watadu mekemeke rukutu abagara rogo dahabu, ono kura ngbatunga iriso kpiaahe kinaho. Yesu azahe ti ndusunge fu “ũkumuko,” na Pauro ayaa kpihe nga iriso kpiahe. (Matayo 6:24, NW; AKorosaio 3:5) Satana natumba tiko kuari ni mbori. (2 AKorindo 4:4) Ngbatunga gu iriso kpiaahe re rengbe na arago dunduko na si nga gbina. Ni kpiapai, oni berẽnga pa gu boro nayaa ni napefuo Yesu ono du gani ndikidi sasa rogo raka yo nga ka da ni irakumuko watadu nga gu boro nakido kina kuti ti ni na kuti gani aberã. Da nzunzu ni andusunge ni? Gini kparakparapai du dagba ni na agu aYuda nadu ti regbo Yesaya nga aguyo nanazungahe ni rimo Yekova ono kini fu taarimo tipa gako bakere mangaapai fu sekeseke bibiriko kpiaahe?—Yesaya 48:1, 5.
18 Yesu azahe a ki ya: “Ragoho nada ya gu ni ka imi roni ni ya aya ti gu ni narũ he arũ [“ni namanga ziazia sunge,” NW ] fu Mbori.” (Yoane 16:2) Saura, nga guko nada kusa ni gu mokedi nangia Pauro, aberẽ gupai zanga kapa nga ko aandusunge Mbori ho ko ‘aidi pa kpio Setefano ni’ na ho ko “[a]serekpo ga Gbia abawiriki [ni] nigumba pa imo yo.” (Amokedi 8:1; 9:1) Areme, bete agu aboro naida ka nyasa riipa kura ngbatunga aboro na ka runosi kura ngbatunga aboro nayaa i nairiso Mbori a. Dungu aboro gu duho nayaa i nairiso Mbori, ono i nafu gayo iriso nzunzu fu agu ambori nga ga kiisopa ringara, ga kiisopa ngbatunga, ga kumuko, ga berãpa kina tise, watadu gu kura ambori.
19 Yesu ayaa: ‘Mo irisi Yekova nga gamo Mbori mo mangi ziazia sunge fu kina ko sa.’ (Matayo 4:10) Ko aafura fu Satana, ono na nyakipaha nga ani du dunduko na irisa tipa fugoko! Manga ziazia sunge fu gu Bakere Bakindo nga ga haurago ko nga kikiipa mamu nga gu naba kina kiki tirani. Na ginipai rengbe ani ka gumbaha tipa gu ndusunge aboro dunduko duni kodikodihe kuti gaani irisombori? Manga ani gere tipa akuarani nga aboro nga sunge ngbarago, nasa rani ani du pusiapusia ni bakerehe gbe. (Atambuahe 41:1, 2; 59:16) Si ki vura du wo, ngbatunga gu sunge re naye na ndikidi ngbarago kinagu ka ani mangihe na ngbaduraniyo dunduko na rogo ruru gene. Ada nzunzu nairiso Mbori ngba ruru gene? Ga ada ziazia sunge Yekova aida nani? Ani rengbe ka karagapai sa agu asanahe re ka ani makia gu biata fugo nga ga Baibiri nga gu duna pagume dagbaha na gaani irisombori. Gere nga gupai ani ka mangaha rogo gu paparaha naye fuo gere.
[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]
a Ga Ngbiiakristano avugahe tipa aboro dunduko nidu dedede nga sino irisombori, watadu kura asino vugahe, wa ngbatunga gu vugahe nga ga Eukaristia rogo gu Kanisa nga ga aKatoriko nga ga Roma.
b Rogo Amokedi 13:2 (NW ), i nayaa anebi na abayugupai Andiokia yo angia agu ‘amoyambu nanandusunge aboro dunduko’ (ni sa yo gu fugo Giriki du wa lei·tour·giʹa) ni gayo sunge fu Yekova. Si nawiraha nga, gi ndusunge aboro dunduko re akodi tungusapai fu aboro dunduko.
Waigu Ka Oni Karagapai?
• Gini bakere ndusunge aboro dunduko Yesu amangihe?
• Waigu aKristano andusunge aboro dunduko areme?
• Ga aKristano ziazia sunge nga gine, na wari i amangaha ni?
• Gine si aida ani gbiaha ka ani aida gaani ziazia sunge fu ngbarago fu Mbori?
[Asanahe nga ga wisigopai]
1. Gini iraira berã moipai areme, na tipagine angbangaha tini ya?
2. Waigu bi ani he nga fu he naye na ngbarago?
3. Tipagine duhe tini ni pa ngbarago ka ndusunge Yekova na sunge akuarani aidipase?
4. Sino “ndusunge aboro dunduko” nga gine rogo Ngbiiakristano?
5, 6. (a) Gini ndusunge aboro dunduko i anamangaha Yisaraere yo, na gini aundo si anafuhe? (b) Gini ndusunge aboro dunduko kiipaha kisusi nga gu nadiba gu i anamangaha Yisaraere yo, na tipagine?
7. Tipagine ga Yesu ndusunge aboro dunduko aye tini na agu aundo kuraha aadunga ho mbata wa ha ya?
8. Waigu ga Yesu ndusunge aboro dunduko adiba gu mokido nga ga Ndika?
9, 10. Bete ngbatunga ndusunge aboro dunduko nga gu aKristano amangaha areme nga gine?
11. Waigu gu nebi nangia Ana amoi wene kpiapai tipa aKristano dunduko?
12. Bangua papara gaani ziazia sunge nga gine, na waigu du gere a nga ndusunge aboro dunduko?
13. Gini maabangirise du tipa agu aboro namanga ziazia sunge rogo gu vurukporo du ku dimoyo rogo ga Yekova yekaru nga ga toro, na ada nangi na yo wa sa?
14. Waigu bakere rimbasa aboro agbia undo be ga Yesu ndusunge aboro dunduko?
15. Wari bakere rimbasa aboro amanga ziazia sunge ni, na gi maku re nasa yo i du wai?
16. Gini zahe fu yo ho nibipa ziazia sunge?
17. (a) Waigu i agbarasipa ziazia sunge rogo agu auru nangia ga Mose? (b) Waigu rengbe aboro ka inga manga ziazia sunge areme?
18. Waigu aboro aingi manga ziazia sunge mbata kusayo na waigu i ainga mangaha areme?
19. (a) Waigu ani abi gaani ziazia sunge? (b) Gini ngbatunga ziazia sunge nika ye na ngbarago fu rani?
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 8]
Avunguagude nagbia bakere ngbarago rogo gama ahe
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 11]
AKristano nandusunge aboro dunduko ho i aundo kura aboro ni na ho i atakapande wene pangbanga ni
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 12]
Si naida ani duna ruru inohe na ruru giarogopai yo tipa ka ino gupai nga Mbori ima ida na gaani ziazia sunge