Pa Hi Boro A’asada Naye Na Taarimo Fu Yekova

“Ka oni mangi wenepai, ki nihi apai mbiko ho, oni ki idi pa ha ni zera, si du ni wenepai ku bangiri Mbori.”—1 PETERO 2:20.

1. Wa duhe nga ndikidi aKristano nabakabangiriyo tipa ka raka ringbisihe kuti agu arugute nga ga gayo kparatise fu Mbori, gini sanahe si aida i wisigihe?

AKRISTANO nga agu aboro naima kpara gayo raka fu Yekova na kini idi ka manga gupai ko akpinyemuhe. Tipa i rengbe ka raka ringbisihe kuti agu arugute nga ga gayo kparatise, i namanga bakere asadatise ka manga dezirepai tipa rengo na ka pekafuo Yesu Kristo nga gayo Bamoikpiapai. (Matayo 16:24; Yoane 18:37; 1 Petero 2:21) Ono tie, Yesu gbiati gu kura ruru aboro afuku gayo raka tipa rengo na ki kpiki ni agu aboro nakpidipa gayo idapase. Ya mo gipai re nayugo gupai nga, si naida aKristano dunduko moibangiriyo tipa gu uru i ka kpidopa gayo idapase?

2. Wai aKristano abi a’asada gbiati agu arungosi aboro arungosi yo nani?

² Ni aKristano, i nangarasa rani ani nye niruru rani dati kpio, angianga si nidingisoro ani kpidipa gaani idapase ya. (2 Timoteo 4:7; Yugoti 2:10) Pa nye ani niruru rani dati kpio nayugo gupai nga, ani ima ida ka rungo tipa gaani idapase, watadu ka kpidopaha ka si aidaha wo, ono anga nyemu mangaha wo du tirani te. Ani agbianga ngbarago be rungo watadu be gu ima aboro aimisa rani nani watadu ka gbia ngbarago be agu apai aboro apayasipa rani nani te. Ono tie, wa duhe nga ani namaabangirani amaa ka gbia tirani ti a’asada na ka gbia arungosi be aboro, si naida ani wisigi agu apai wenengai rengbe ani ka mangaha ho ka ngbatunga agu apai re ye ni kurii rani.

Ru Nyanyakii ti Regbo Asada

3. Gini kpiaapai nga ga Ziazia Kekeapai tipa manga boro pai sa arungosi rengbe oni ka tangaraha? (Oni bi gu sanduki du riihe nga, “Gu Gene I Amangipai Ngbaha Ho Aboro Arungosi Yo Ni,” du rogo gu kpewaraga du fuo gere.)

³ Rogo Ziazia Kekeapai, ani nageda dungu apangbangaa yo nga gu nayugo wai gu ga Mbori amoyambu nadu bakuru kusayo amangipai ho i aduni rogo agu apai namoi gayo raka ngbapai. Agu agene nikparakakparakaha i amangi apai ngbaha, nayugo gu gene areme rengbe aKristano ngbaha ka mangapai ka i du rogo ngbatunga apai wa kina gure. Oni wisiginga gu pangbangaa du rogo gu sanduki du riihe nga, “Gu Gene I Amangipai Ngbaha Ho Aboro Arungosi Yo Ni,” na ki binga gupai rengbe oni ka wirikaha behe.

4. Ginipai rengbe ani ka gumbaha tipa gu gene mangapai Yesu gbiati kura ruru amoyambu amangipai ngbaha ho i aduni rogo a’asada?

⁴ Wa vura duhe nga Yesu gbiati gu kura ga Mbori ruru amoyambu amangipai nibakiakia sa agu arungosi aboro arungosi yo nani nibipa agu apai i adu rogoho, si ziazia nga, i amaanga gayo raka ngbapai gbua zanga nduhe te. Ho i anibi tiyo ni rogo kerepai, i anidu ngangaraa ono ki nye kindi na rubangirise. (Matayo 10:16, 23) Gupai i aida ka mangaha nga ka gbaraga sunge tungusapai kumbatayo na ki ka kindi kuti gayo ruru mangaapai fu Yekova. Agu apai i amangihe ti regbo apai nibakiakia, si nikpiapai fu aKristano areme ho i angera ni bangiriyo na a’asada gbiati arungosi.

5. Gini ngbatunga rungosi aDezire aboro aguari nani kuti yo Malawi yo rogo agu agarã nangbefuo 1960, na ginipai i amangihe?

⁵ Ti gi gaani regbo re, ti aregbo vura, na ho i azahe ni ti gu sunge tungusapai nga ga ga Yekova aboro, wo i naabi tiyo rogo kere zingo mosoro mbiko avura, mbiko agu azahe airangbii azaha ti gayo sunge tungusapai, na mbiko kina boro gu rungosirungosi yo nzunzu aboro amangaha. Nikpiapai, rogo agu agarã nangbefuo 1960, aboro arungosi aDezire Yekova Malawi yo nikerehe. Aboro agbarasipa gayo aBambu Kindo, akpuyo, agu aba i anagbia riahe rogoho, na gayo asunge-marã gbiati agu ahe dunduko naduku beyo. I ataki yo na kini mangi yo na kereapai. Ginipai awirina amangihe? Si aidi dungu akutu yo oro kusayo rogo gayo agbaria. Dunguyo aoro ka gbuka nvuo yo, agu akurayo tigayo ki oro kurogo gu ringara du pati yo nga Mozambique. Wa vura duhe nga, dungu ruru awirina akpiki, agu akurayo akpikanga te mbiko i asia gupai tigayo nga ka ora kusayo rogo gu kere rago re, nangia gupai naruaru fuyo i mangihe wo ho apai aduni wa ngbatunga gure tipa yo. Nimanga yo ho were, agi awirina re apefuo gu kpiapai Yesu gbiati Pauro amoihe.

6. Gine agu aDezire nangia aboro Malawi aenga mangaha ya wa aboro avura nirungosi yo nikerehe vurũ?

⁶ Wa si avura ida gupai be agu awirinarani nangia aboro Malawi i oro kurogo kura arago watadu ka ndu ka gbuka, i agbata gu gene nga ga Mbori na kini ndu ngbaha na kini mangi gu gayo asunge nga ga aKristano ngba gbuko a wa i arengbe ka mangaha. Gine nangia sangbanaha? Bakere bange abatungusipa Kindo kisusi ada ti 18,519 ngbutuko mbata fu i zahe tipa gayo sunge tungusapai rogo 1967. Wa gu zahe ti gayo sunge tungusapai re avura duho kindi, na dungu aboro ki vura ora ku Mozambique yo, bakere bange abatungusipai kisusi ada ti 23,398 bara rogo gu garã nangia 1972. Dedede bange agu asaa awirina aadiaha kuti ngba sunge tungusapai wa du yo nibasasa angia 16 rogo diwi. Zanga kapa, gi gayo mangaapai re aye na taarimo fu Yekova, na ga Yekova maku adu rii gu ruru awirina re vuru gu kere fudifudi aregbo re.a

7, 8. Tipagine gu kura awirina asia gupai ti ni nga i aidanga ka ora kurogo kura ringara te, wa gu sogote aboro asoga yo nani avura niye aye na fudifudiapai fuyo vurũ?

⁷ Ngba kura gene, rogo agu aringara aboro asogote awirina asogote rogoho na si kini ye na fudifudiapai fuyo, gu kura awirina rengbe ka diaberã ka nyeanye zanga ora kurogo kura rago, ka i vura rengba arengba ka ora kurogo kura ringara vurũ. Pa ora aboro kurogo kura ringara rengbe ka mbakada gu kura apai fuyo, ono si nawira si akusa gu kura fudifudiapai akusa fuyo. Nikpiapai, ya mo fuo ora yo kurogo kura ringara, i azio tiyo yo nyanyakii kuti awirinayo aKristano ki zanga kparatiyo kusayo rogo toroyo? Ya mo i arengba ka nye kuti gu gayo mangaapai nga ga toro wa i amanga asadatise ka sigira tiyo rogo gu vovo ba re, isoke nga gu ringara kumuko kisusi gayo watadu si nga gu ringara rengbe boro rogoho ka gbia dungu aũzegino?—1 Timoteo 6:9.

⁸ Gu kura awirina nasia gupai tigayo nga, i aidanga ka guari te mbiko i nabakabangiriyo tipa gupai rengbe ka manga awirinayo rogo toroyo, nga aguyo nika nye sayo. I nasia gupai nga ka nye kina kporo kaa ngera bangiriyo na gu rungosi re tipa kaa tungusapai kindi na tipa wa ka i rengbe a ka ngarasa akurayo aidipase nga aguyo nye. (AFiripoio 1:14) Nimanga awirina ngbatunga gu siapai nga ga nyeanye zanga ora re, beteyo akodi beyo ka nyakasapa rengo ngbangaa yo tipa agbia-ngbangaa sigirapaha kuti ndiko rogo gayo ringara.b

9. Gini apai si aida boro wisigihe mbata singia si naida ni ga kurogo kura rago be gu rungosi aboro arungosi ni nani?

⁹ Tipa boro ga na ramukporo kurogo kura rago watadu ka nye kinaho du ni ni, si nigu diaberã nabi kina ni nitini. Rengo ngaha nga, ngbatunga agu adiaberã re, si naida boro mangihe kina fuo kpara ni kpee mbata fu Yekova tipaha. Ono tie, ka ani vura manga kina ginipai, si naida ani moi agu afugo ku berã rani yo nga ga gu mokedi nangia Pauro, nga gu nayaa: “Ani aringbisa pa tirani aringbisa . . . fu Mbori [wa du ani] ni ba sa sa.” (ARomo 14:12) A wa ani niima gumbaha mbata, gupai Yekova akpinyemuhe be gako amoyambu nga i nye niruru yo rogo ngbatunga kere apai dunduko ka si vura du wai vurũ. Gu kura gako amoyambu kinaho nagbia tiyo na a’asada gbiati arungosi wa du rago re; si agbia gu kurayo tigayo gizo. I dunduko nika gbia tiyo agbia na a’asada rogo dungu angbatungaha, sidu, si aidanga boro moibangirini ya ni si ka zanga ni ya. (Yoane 15:19, 20) Nigu ga Yekova amoyambu naima kparatiyo fuko, si adanga fu rani ani ne gu ngbangaa du rogo zegino du tipa ziasi rimo Yekova gbiati dia gbarasarimo kusayo ti gako bakere pagbia te.—Yezekere 38:23; Matayo 6:9, 10.

“Ka Oni Karaga nga Gbegberepai fu Boro ku ba Gbegberepai Wa Sa Ya”

10. Gini nyanyakipa pai Yesu gbiati amokedi amoi kpiaha fu rani tipa ani mangihe sa gu rungosi aboro arungosi rani nani?

¹⁰ Gu kura nyanyakipa agu arugute adunga ngburungburu ya rengbe ani ka wirikapai behe, si rogo gu gene Yesu gbiati abawiriki amangipai rogoho ho aboro aarungosi yo ni, nga ka zanga irabape kuti agu aboro narungosi rani. Anga ba ho rogo Ziazia Kekeapai ani ageda gupai rogoho nga Yesu watadu apefuo ko ambakadinga tiyo kurogo riigbu ka sovura kuti abarungosi yo watadu ka sovura kuti agu aboro naarungosi yo te. Kuba gure, gu mokedi nangia Pauro arugu aKristano ya ka i “karaga nga gbegberepai fu boro ku ba gbegberepai wa sa ya. . . . Abadiangba, ka oni mangi nga boro ti pai fu roni ya, kina ongo aonga fu zinga; bambiko si ni keke he ya, ‘Pa ira bape nga gimi, mi . . . [du nika karaga]pai, Gbia . . . [poi] wo.’” Na kurii gure, “ka gbegberepai di nga be roni ya, oni di adia be gbegberepai ni wenepai.”—ARomo 12:17-21; Atambuahe 37:1-4; Asanza 20:22.

11. Gine bakeke kuru pangbangaa agumbaha tipa gu berã nangia ga bambata aKristano tipa Abazogo?

¹¹ Bambata aKristano amoi agu arugute re ku ngbaduyo yo. Rogo gako buku nga The Early Church and the World, gu bakeke kuru apangbangaa nga Cecil J. Cadoux naringbisapa gu berã aKristano adu nani tipa Abazogo vuru gu regbo natona ti 30 da kurogo 70 ti Gaani Regbo. Ko akepai ki yaa: “Ngburungburu gopai ho berani ya aKristano amanginga asadatise ka sovura kuti agu aboro nanarungosiyo te. Gupai i animangihe gbe nga ka bira gayo abazogo nyanyakii ti gupai i anamanga yo nani watadu ka ora beyo kusayo kurogo kura aba nga gupai nanazeresa ngba agu abazogo re mbiko agi aKristano re abirikpo beyo. Ono tie, gu karagapai naningia ga aKristano kuti gu rungosi aboro anarungosi yo nani, angia ka ká gu zinahe abazogo anazina yo nani nga gu nanatagbagatihe na ga Kristo arugute.”

12. Tipagine duhe ti ni niwenepai fu boro ni hipai ti gu nga ka karaga gbegberepai kuba gbegberepai?

¹² Ya mo gu zezere mangaapai nga ga aKristano re nipatatamana nirengo? Anga pa mbu aboro pa tiyo wa gure nasaha taata fu akare i runosi yo kusayo te? Anga si nipatatamana boro banda tini tee? Kuti gu bipai nga ga aboro, wo si awiraha. Ono tie, niga Yekova amoyambu, ani na gu kido nga, pa manga ani agu arugute nga ga Yekova rogo apai dunduko nga bawene gene kisusi. Ani nabanda agu afugo Petero ku berã rani yo nayaa: “Ka oni mangi wenepai, ki nihi apai mbiko ho, oni ki idi pa ha ni zera, si du ni wenepai ku bangiri Mbori.” (1 Petero 2:20) Ani na gu kido nga, Yekova ima ruga tiko na pa gupai namanga na ko ambunga apai si naandu kumbatayo nyeanye kindi te. Wai rengbe ani ka rugatirani na gupai re? Yekova aya fu gu gako aboro nadu nizizi yo Babera yo wee: ‘Gu boro nazada roni ni nazada zende bangire.’ (Zekaraya 2:8) Tipa bagizo regbo wai rengbe boro ka mbu zende bangirini i nizadihe? Yekova ambakada apai ambakada ti gu regbo da bangiriko. Anga wiri kapa ho tipa gupai re te ka kina ginipai vura manga vurũ.—2 ATesaroniko 1:5-8.

13. Tipagine Yesu ambu avurako ti ni i zi ko?

¹³ Nibi gipai re, ani rengbe ka ngera kube Yesu tipa kpiapai. Ho ko ambu asogo ko ni i zi ko rogo gu ati rimoho angia Getesemane, anga zingo ome nadu tiko ka sovura ka banda tiko beyo te. Nirengo, ko aya fu boro sa dagba apefuo ko wee: “Ya mo tigamo mi arengba nga na zungadi Buba ko kedi amaraika wa rika vura bawe na ue te? Ziazia Kekeapai awira pa diga wãi wo? wa si agumba ha ya si amánga amanga wo.” (Matayo 26:53, 54) Pa manga Yesu gupai Yekova akpinyemuhe angia gupai paha anyaki bangiriko, wa si avura ida gupai beko nga ko rungo arungo vurũ. Ko aduna kido zanga kapa kuti agu afugo nangia sangbanebi Davide akehe tipa ko rogo gako abia tambuahe ki yaa: “Mo ambu nga mbisimore ku Baatoro kpikpi aboro yo te, mo afu nga ga ziazia ko, ko bi zirã a te.” (Atambuahe 16:10) Fuo susa agarã kusa, gu mokedi nangia Pauro afura tipa Yesu ki yaa: ‘Mbiko gu ngbarago i amoihe ku barabangiriko, ko ahi ngbunduru ngua-mbusa gbiati gu zee i afuhe fuko, na ki sungu ku kumbabe ga Mbori mbatabakindo yo.’—AEbere 12:2, NW.

Gu Ngbarago Naye fu Boro Mbiko Ziasi Ni Rimo Yekova

14. Gine nangia gu ngbarago naasongoda Yesu ti regbo gako a’asada dunduko?

¹⁴ Gine nangia gu ngbarago nasongodi Yesu rogo gu kere asada namangi ko re? Dagba ga Yekova amoyambu dunduko, Yesu, nga gu Wiriko ko akpinyemu ko gbe, nga gu boro Satana anyakasi tiko ka sovura kutiko gbe. Sidu, pa ka Yesu kuti gako ruru mangaapai rogo kere asada kisusi, si nigu yangara karagapai rengbe ka du tipa ga Satana soapai kuti Yekova. (Asanza 27:11) Oni rengbe ka maakpia gu ngbarago ku berã roni yo Yesu avura du nani tingbafuo zingisa yo ko bekpio? Nairiwo wai ko avura duna ngbarago, wa ko aini gupai nga, ko ima manga gupai Mbori aidaha beko nirengberengbe boro ka dia gbarasarimo kusayo ti ga Yekova bakere pagbia na ki ziasi rimoko! Na kurii gure, zanga kapa, pa maa Mbori ko ‘ku kumbabe gako mbatabakindo yo’ angia iiriwo irisa nirengo Mbori afuhe fuko na si angia gupai a nafu ngbarago fuko.—Atambuahe 110:1, 2; 1 Timoteo 6:15, 16.

15, 16. Gini kere rungosi agu awirina nadu Sachsenhausen yo ahihe, na gine nafu ome fuyo i mangihe wo?

¹⁵ Tipa aKristano, pa koda yo bee rogo ziasi rimo Yekova nihi yo a’asada gbiati arungosi, kini pefuo gu kpiapai nangia ga Yesu, si a nafu ngbarago afu fuyo nirengo. Bawene kpiapai tipa gipai re nga gupai namangi aDezire nga aguyo narungo rogo gu bataya zizi aboro i ayambuhe nga Sachsenhausen, na fuo gure i ki bati ti regbo gu nunguro i amangihe tingbafuo Ue Vura Nga ga Zegino nga gu nunguro dungu aboro akpiki tingbaha. Ti regbo gu nunguro re, dungu zizi aboro nakpiki be zere, be akaza, be gomoro na kina boro ababanda zizi aboro naimi aguyo. Ono tipa aDezire tigayo bangeyo adu nga 230, i abati abata mbiko i akodi tiyo ki du sa na kini undo tiyo dagbayo wa pa mangaha wo avura maa gayo raka ngbapai vurũ.

¹⁶ Ginihe nafu ome fu aDezire i hi ngbatunga gu kere arungosi yo re? Ngbutuko fuo i bati, i agumbapa gayo ngbarago na gayo tambuahe fu Yekova rogo gu kekepai riihe adu nga, “Gu Diaberã ADezire Yekova Namangihe Du Bangeyo Nga 230 Du Rogo Aringara Sita, Nga Aguyo Nadungura Tiyo Nvuo Yo Mbembedii na gu Rago Nga Schwerin Du Mecklenburg Yo.” I ake gupai tiihe nga: “Ani ima nyasa na gu gbanga regbo nangia ga asada, na i abanda gu kura aboro dagbarani, si ki du wa i atuka yo atuka rogo gu gbigiwi naagbi ririri, sidu, agu a’asada re amanganga yo na wiripai te. (Oni bi Daniere 3:27.) Kuba gure, i nyanyakii be gu ome gbia yo ho be Yekova na i nangera kakaka tipa vovo zinahe be Bakindo tipa ka gbaraga agu apai kumbatayo nga ga Kindo.”c

17. Gini ngbatunga a’asada ga Mbori aboro agbia tiyo nani?

¹⁷ Wa kina gu ruru awirina bangeyo adu nga 230 re, ani a, gaani ida rengbe arengba ka du niasadiasadihe, wa vura duhe nga ani ata tanga “kpata na ni dati kure te [vurũ].” (AEbere 12:4) Ono tie, asada rengbe ka du rogo dungu angbatungaha. Si rengbe ka du nga gu kuaro du mo na ni bambu wirikapai yo nasawia ro asawia, watadu akuaro nasosoda ro tipa mo mangi wasiro gbiati gu kura irairaapai. Na kurii gure, gu diaberã boro amangaha ka ne kure, ka manga rogatise kina rogo Gbia yo, watadu ka sonosa agude rogo gu kporo duna aboro rogoho na gayo apambori nibakiakia, rengbe ti kura aregbo ka ye na kere fudifudiapai gbiati a’asada.—Amokedi 15:29; 1 AKorindo 7:39; AEfeso 6:4; 1 Petero 3:1, 2.

18. Gini kidohe duho i akido rani nani ya ani rengbe arengba ka hi agu a’asada gbere kisusi agu akuraha dunduko?

¹⁸ Ono tie, ka kina gini asada vura ye sa rani, ani ima ino gupai nga, ani narungo mbiko ani moi Yekova mbata gbiati gako Kindo rogo gaani raka, na ani nabihe nindikidi mamu na nipa ngbarago ka mangaha. Ani nagbia ngbarago be gu ga Petero afugo nga ga kidohe nga: “Ka i agbarasa rimoroni mbiko rimo Kristo, airamaku nga oni; mbiko gu toro nga ga taarimo nasunga ku ri roni, nga ga Mbori Ziazia Toro.” (1 Petero 4:14) Mbiko gu ome nga ga ga Yekova toro, si nasa rani ani duna ome ka hipai tii agu a’asada gbere kisusi, si kini ye na taarimo fuko.—2 AKorindo 4:7; AEfeso 3:16; AFiripoio 4:13.

[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]

Oni Rengbe ka Sakarogoyo?

• Wai aKristano abi rungo na gu rungosi aboro arungosi yo nani?

• Ginipai rengbe ani ka wirikaha be gu gene Yesu gbiati kura ruru aKristano amangipai ngbaha ho i aduni rogo asada?

• Tipagine adunga ha ti ni nipatatamana ani karaga gbegberepai kuba gbegberepai ho aboro arungosi rani ni ya?

• Gini ngbarago nasongodi Yesu ti regbo gako a’asada, na gine rengbe ani ka wirikaha behe?

[Sanduki ti kpewaraga 27]

Gu Gene I Amangipai Ngbaha Ho Aboro Arungosi Yo Ni

• Mbata fu ga Erode abanzengere da Betereme yo ka imo gu rukutu agude dunduko nangia akumbagude garãyo adu ue na kusende ti gure, maraika arugu Yosefa na Maria i di fogo Yesu ki oro na ko ku Ezipeta yo.—Matayo 2:13-16.

• Ti dungu aregbo wa Yesu aamanga gako sunge tungusapai, avurako anagbata gene ka imo ko mbiko gu gako nyanyaki sunge dezirepai ko anamangaha. Ono tie, Yesu anabirikpo beyo ti agu aregbo re dunduko nibasasa.—Matayo 21:45, 46; Ruka 4:28-30; Yoane 8:57-59.

• Ho abanzengere na abairayo aye ni kurogo gu ati rimoho angia Getesemane ka zio Yesu, ko ayugu tiko fuyo kini ya fuyo bara ue wee: “Mi nga ko.” Na ko aza apefuo ko a i he sovura tipa ka banda ko, ono i mbu ko fu gu ndurumo aboro re i zi ko ka ga na ko.—Yoane 18:3-12.

• I azi Petero gbiati kura aboro Yerusarema yo na ki taki yo ni akpudu na ki zinahe fuyo ya ka i furanga berewe nirimo Yesu ya. Ono ho i zaki yo ni, “i ki guari . . . barangba abororondo. . . . Na uru ka i apiriga nga ti yugo pai na tungusa pa Yesu ya ko nga Kristo [ya].”—Amokedi 5:40-42.

• Ho Saura, nga gu kumba nada kusa nigu mokedi nangia Pauro, aini pa gu bura ni aYuda aidi ka manga ko nani Damaseke yo tipa ka imo ko, ko apehe fu awirina i ki zogo ko rogo baga rogo bangiri ba ti vuro ndugu bakporo yuru ku zegiyo, na ko ki oro.—Amokedi 9:22-25.

• Fuo susa agarã kusa, Pauro asia gupai nga ka ndu ka bi Kaisara tipa ko gi gu kango nadu ngbako, wa gu Bazogo nangia Feseto gbiati Bakindo Aguripa avura bi gupai nga ko “amanga nga pai . . . [na]rengbe na kpi ko na vo ko wa sa te” vurũ.—Amokedi 25:10-12, 24-27; 26:30-32.

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 28]

Wa i avura rungosiyo nikerehe ki sa yo ngbaome i oro, dungu akutu agu aDezire nangia aboro Malawi aamanga gayo sunge tungusapa Kindo kindi na ngbarago tiyo

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 29]

Gu ngbarago nga ga ziasi rimo Yekova asongodi ruru aDezire ti regbo gu nunguro dungu aboro akpiki tingbaha, nga gu nunguro aNazi asasa aboro sani, na si asongodi agu boro a nadu rogo agu abataya nangia ga zizi aboro ti regbo vura

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 29]

Gu nunguro dungu aboro akpiki tingbaha: KZ-Gedenkstätte Dachau, courtesy of the USHMM Photo Archives

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 31]

A’asada gbiati fudifudiapai rengbe ka du rogo dungu angbatungaha