Oni Du Na Ruru Bipai Tipa Mbira Eerẽ Buda
“Imekakue du ni banangi boro, baripiro du wa ũzinga; gu ni du ni nanginangi ni [behe], iratatamana nga ni te.”—ASANZA 20:1.
1. Wai bake apapara Atambuahe ayugupa gako tambuahe tipa bete agu agamahe Yekova afukaha?
GU BAWIRIKI nangia Yakoba akepai ki yaa: ‘Wene agamahe dunduko, na gu ziazia agamahe dunduko i naagamaha, si naye ariyo du Baa ni, nga Bafu aimarago.’ (Yakoba 1:17) Ga Mbori bazagino agamahe afõngbadu bake apapara Atambuahe yo ko ki bibia nitambuahe ki yaa: “Mo nasonosa nvuo tipa anya, na kpepasio tipa boro; ya ni kusi riahe sende yo, na ime bakakue si ngiisi kpoto boro yo, na nzeme si hasi kpakpuni, na gu riahe nangarãsa kpoto boro yo.” (Atambuahe 104:14, 15) Imekakue gbiati kura eerẽ abuda, si wa kina akpekpasio, kpakuto gbiati nzeme, nga gu wene ahe Mbori afuhe fu aboro. Wai si aida ani naari agi ahe re na kini mbirihe?
2. Gini asanahe ani ka wisigoho tipa mbira eerẽ buda?
2 Gamahe niwenehe kinaho sa boro amangasunge ni nani ngba ruru gene kini gbia ngbarago behe. Nikpiapai, nzeme anyege nga “wene he,” ono “ngba nga ha ka ri nzeme anyege ni bakere he te.” (Asanza 24:13; 25:27) Wa vura duhe nga, mbira “bete imekakue” ni gupai i azanga he ti ni ya, ono bakere mbira eerẽ buda nga gbegberepai. (1 Timoteo 5:23) Ziazia Kekeapai nazahe niyaa: “Imekakue du ni banangi boro, baripiro du wa ũzinga; gu ni du ni nanginangi ni [behe], iratatamana nga ni te.” (Asanza 20:1) Ono tie, padu boro ninanginangi ni be eerẽ buda nakoda gine?a Gini bakioho nga gu adanga fu boro tipa ni mbirihe ya? Gine nga ruru bipai tipa gipai re?
Wai Eerẽ Buda ‘Aingisa’ Boro?
3, 4. (a) Gine nayugo gupai nga, pa mbira boro buda ki kpihe ni gupai Ziazia Kekeapai asogaha? (b) Gine nga bete agu apai nayugopa kpibuda kuti boro?
3 Rogo gu ringara aYisaraere nadu mbata, gu kumbagude naaidanga ka sa gako berã ti angbu gbiati kpibuda ya, si aniidi i sopodi ko na ambia ki imi ko. (Pa Fu Rugute ni Ue he 21:18-21) Gu mokedi nangia Pauro azungodi aKristano ki yaa: “Si ngia gu boro i niya ti ni wirina du ni irabari, du ni irakpihe, du ni irisikpiahe, du ni irasengahe, du ni irakpibuda, du ni irasokpekpe, ka oni kódi nga tironi na ni ya, oó, tipa ri riahe a te.” Si tie ziazia nga, mbira buda ki kpihe ni gupai Ziazia Kekeapai asogaha.—1 AKorindo 5:11; 6:9, 10.
4 Ziazia Kekeapai naringbisapa agu apai nayugopa kpi buda kuti boro niyaa: “Ka mo ngere nga ku rogo imekakue ho si nangbi ni, ki zamu ku inga yo ya, na ho si nangba ni gose yo ya. Ti digidaha si ade boro wa wo, egetere he ki du wa ga kpokowo. Bangiro abi mbisimo iiriwo apai, ga berã agumba apai ni biriki.” (Asanza 23:31-33) Bakere mbira buda nade boro wa kere woo, kini fu kaza funi, ki vundu berã ni, na ki ba ni sande wa gu boro hee nama ni. Bakpibuda nabi “mbisimo iiriwo apai” ngba gu gene nga ka bi kpia agu apai adunga ti ni ya. Si rengbe ka sa ni a ni naagumba agu afugo aboro naagumbanga ha ya na ka fura tipa gu nyemu apai aboro naafuranga tipaha ya ono i naaza tiyo aza ti gumbaha.
5. Gini gene futise tipa bakere mbira eerẽ buda kisusi aimisa boro rogoho?
5 Ginipai du tipa gu boro nambira buda bakere gbe ono kini banda tini ti ino aboro gupai tipa ni nga ni ima kpihe? Bete aboro agumbanga ka kpibuda te ka i vura mbiraha bakere gbe vurũ. Ono tie, ka boro berẽ ya kerepai ti ngbatunga gu mangaapai re te, gure nga ni nananga tini ananga. (Yeremaya 17:9) Tooni tooni, mbira eerẽ buda rengbe ka zio baha ti boro, ho ni ambiranga ha ni ya, ka rago angbanga tini ya, si ki ta du were, ni kini mo ka ‘fu tini fu bakere mbira buda.’ (Tito 2:3) Wa gu nakeapai nga Caroline Knapp aafura tipa wai buda azio baha ti boro, ri ayaa: “Si nga gu kere gbegberepai natona yee, tooni tooni, zanga boro inihe, kini mo ka zio baha tini kpitori.” Nagbere gu gbina du ti bakere mbira eerẽ buda re!
6. Tipagine si aida ti ni boro he fu tini sa bakere mbira eerẽ buda na bakere ririahe a?
6 Ani wisiginga ga Yesu zahe a: “Oni bánda tironi, oni ka hisa kpotoroni yo na bakere riahe, na kpibuda, na berã pa gi unga re, gu rago ki da re ni ba sa wa kina gbina naza; bambiko wo si ka da fu agu aboro dunduko naraka auru kpotosende dunduko.” (Ruka 21:34, 35) Anga boro nakpibuda akpi mbata si nika vurasi bangirini na ki ba nyomoro tini na gu nyomoro nga ga toro te. Ginipai ka mangi ka ga Yekova uru gbia ni mbu ni kurogo gu pani re?
Gupai Rengbe Bakere Mbira Eerẽ Buda ka Ndu na Boro Sani
7. Tipagine bakere mbira eerẽ buda atagbagatihe ti ni na agu arugute gumba yo ho rogo 2 AKorindo 7:1?
7 Bakere mbira eerẽ buda nandu na boro sa dungu kereapai, ti kpotoni na rogo toroyo. Bete agu akaza nazio boro be bakere mbira eerẽ buda nga kaza-ende, nga gu nasa ende boro si du nyanyakii, na gu nasa ende si naahi. Kakaka mbira eerẽ buda rengbe arengba a ka ye na gu kaza nga kenisa, gu kaza si aidanga boro ri nzinziri ahe nani ya, na gu kura akaza nga ga bagunda na ga vuse yo. Bakere mbira eerẽ buda na ngbanyaa na agu arugute nga ga Ziazia Kekeapai naye re te: “Ani gírisi tirani be gu meteka dunduko nga ga borose na [ga] toro, nimbakadi ziaziapai nzunzu rogo gunde ti Mbori.”—2 AKorindo 7:1.
8. Kuti sangba Asanza 23:20, 21, gine rengbe ka manga nisangbana bakere mbira eerẽ buda?
8 Bakere mbira eerẽ buda rengbe a ka gbarasapa ga boro marã, ki sa gupai a nga i do ni kusayo ti gani sunge-marã. Bakindo Soromo, nga gu kumba nazogo gu ringara aYisaraere nadu mbata azahe ki yaa: “Ka mo dú nga dagba abambiri imekakue yo ya, watadu dagba airaangbu [ni] abari pasio a ya.” Tipagine? Ko asakirogoyo ki yaa: “Bambiko bakpiimekakue na iraangbu ada ti rungo, boro raturatu rame si aukadi ni na kina kpatakpata aroko.”—Asanza 23:20, 21.
9. Tipagine duhe ti ni nipatatamana boro he mbira eerẽ buda ho duhe ni nga ni nika kama tarambiri?
9 Wa gu buku nga The Encyclopedia of Alcoholism ayugo gu kura kerepai du ti mbira eerẽ buda, si nayaa: “Agu awisigopai mangi yo ho, si nayugo gupai nga, ho boro ambira eerẽ buda ni, ni ainonga wai ka kama tarambiri berewe wenengai te, ni amanganga pai niipo kuti gupai da te, ni amaanga bangirini fuo apai wenengai te, bangirini angeranga wenengai te na ni akparianga apai nzunzu a te.” Asangbana koda mbira buda kini kama tarambiri nga kerepai. Amerika yo nisaha, dungu akutu aboro nakpiko yo na dungu akama akutu akurayo kini oko be agu abéno namanga bangiri agene na atarambiri nisangbana mbira buda kini kama tarambiri. Agu aboro gbe agi abéno aye beyo re nga aparanga, mbiko i nga agu aboro ainonga kama tarambiri wenengai ya na ainonga pai tipa mbira buda a ya. Ya mo boro rengbe ka kama tarambiri fuo mbira ni eerẽ buda bakere na ki ru ti kina gu bangisa regbo re ka yawee ni naa irisa tipa gu ga Yekova gamahe nga unga? (Atambuahe 36:9) Nibipa gupai nga unga nga ziazia hee, si niwenepai boro zanga mbira eerẽ buda mbata fu kama ni tarambiri.
10. Wai rengbe eerẽ buda ka saka berã rani, na tipagine du gupai re ti ni nikerepai?
10 Anga bakere mbira buda naimisa aboro ti kina kpotoyo sa te, ono rogo toroyo a. Ziazia Kekeapai nayaa: “Imekakue na vovo imekakue di rugatinapai ku sa yo.” (Osea 4:11) Eerẽ buda nasaka rii boro yo asaka. Gu ga Amerikani Riigbu Du Tipa Kere Angua akepai rogo buku nayaa: “Ho boro ambira eerẽ buda ni, si nasusa rogo rẽ ni yo na riahe sa kurogo gene kure na si ki rimi kurogo dudu ni nikina boro ipo. Si kini tona ka zeresa gu ome du ti gu papara dudu nabanda gani berã gbiati agu apai du ngbaduniyo. Fuo du apai wa gere tipa ni, ka he adunga ho naká na gene mangapai beni ya, ni kini mo kadu ngba rini kini tona kaa mangaapai zanga zee.” Fuo du apai wa ngbatunga gure tipa rani, ani rengbe tie ka ‘inga,’ ka manga agu apai dunduko naye na kina zee fu aboro, na kidu ni kusikusi rani gbaiga fu ngbatunga a’asada dunduko.—Asanza 20:1.
11, 12. Gini kerepai rengbe ka ye fu boro rogo toroyo be bakere mbira eerẽ buda?
11 Kurii gure, Ziazia Kekeapai nazinahe niyaa: “Watadu ri he tie, na mbira he, na gu pai oni ka manga ha dunduko, oni mángi he dunduko sa taasa rimo Mbori.” (1 AKorindo 10:31) Ya mo pa mbira boro eerẽ buda bakere gbe rengbe ka ye na taarimo fu Mbori ti kura regbo sa? Nirengo Kristano aidanga rimoni naawo ya ni nga kere bambiri buda te. Ngbatunga gu worimo boro re naye na kina gbarasarimo kuti rimo Yekova, angianga taasarimoko ya.
12 Ginipai ka mangi ka gu bakere mbira buda nga ga Kristano sa kurani idipase ni koto, isoke nga vovo bawiriki? (ARomo 14:21) Yesu azahe ki yaa: “Gu ni ka mangi gu toni gude sa idi pa re ni koto, si ka ngba tipa ni ka i vo kikii mbia kuti goni, ki ba ni ku bebere baime yo.” (Matayo 18:6) Bakere mbira buda rengbe arengba a ka sa gupai nga i rogodi agu amamu sunge kusayo dube boro rogo dungurati. (1 Timoteo 3:1-3, 8) Si aidanga a ani basapa gu tagbagatagbagaapai rengbe bakere mbira eerẽ buda ka ye nani ku dagba aborokporo te.
Oni Ne gu Kereapai Re —Ngba Gini Gene?
13. Tipagine duhe ti ni ninyanyakipa pai boro ne bakere mbira eerẽ buda?
13 Banguapai tipa boro ne gu kereapai du ti bakere mbira eerẽ buda nga boro ini gu bakioho rengbe tipa ni, angianga ka ino gu kparakparapai du dagba bakere mbira buda na kpikpihe ya, ono ka ino gu bakioho daada na gu nga bakerehe kisusi. Da nga gu boro rengbe ka ino gu bakioho daada tipa roni na gu adanga ya? Wa duhe nga dungu apai si akodaha, anga rugute ho tipa boro nika du tipa gu bakio buda daada na gu adanga ya te. Si naida aboro nibasasa ini gu bakioho rengbe tipa yo na kini mbirihe ringbisihe kina kuti gu bakioho re. Gine nika undo roni oni ini gu bakioho kii kisusi omeroni? Ya mo rugute ho sa dagba agu arugute adunga ngburungburu ya, rengbe ka undo rani?
14. Gini arugute adunga ngburungburu ya nika undo roni oni ini gu ngbanda du ti mbira buda rengbe arengba na bakere futise fuhe?
14 Ziazia Kekeapai nayaa: “Ako wire, mo ká kuti ndikidi tatamana na sia pa pai; ka si nigó nga bangiro ya; si du si akadu ti ni ni unga fu mbisimoro, ni aũfongo ku goro.” (Asanza 3:21, 22) Agu arugute adunga ngburungburu ya si aida ani pefuoho tie, si gere: Gu bakio eerẽ buda ka oni mbirihe si ki sa roni oni he kparia apai wenengai na ki gbarasi gaoni tandu berãpai, si nga gu bakioho ima susa omeroni. Ono si naida oni pe kina rengo tipa tironi nibipa gu bakioho daada tipa roni!
15. Gini aregbo si aidanga boro mbiri buda ti ni kandara tooni ya?
15 Tipa kura aboro, tooni bakio buda, nigu bakioho ima susa omeyo. Nibipa gu kerepai rengbe buda ka manga gu fogo gude du rukumbu yo nani, gu dee duna mobara rengbe ka sia gupai nga, ka mbu mbira buda kandara tooni. Ya mo si angianga weneringise ka boro mbu mbira buda pati gu boro nadu mbata na fudifudipai ti ni mbiko gani kakaka mbira eerẽ buda tee, watadu pati gu boro gani sangbakpotoyo asoga mbiraha? Yekova azinahe fu agu aboro nanamangasunge ni aboromotumo tii banye yo ki yaa: “Ka mo mbiri nga imekakue watadu baripiro, . . . ya, ho oni narima ni ku bamburoko dungurati yo, oni ka kpika.” (Pa Amotumo 10:8, 9) Sidu tie, oni ne mbira eerẽ buda mbata fu ndu oni kupati agu adunguratise nga ga aKristano yo, tingba sunge tungusapai, na ho oni amanga agu apai ni nga ga toro. Kurii gure, rogo agu aringara i azahe rogoho ti mbira eerẽ buda watadu i idipa mbiraha fu kina agu aboro ringbisi yo pa agarã yo, si naida aKristano irisi agu andiko nga ga gu ringara re.—ARomo 13:1.
16. Gini diberã si aida oni mangihe baraho moi yo eerẽ buda ni barabangironi?
16 Ho fu yo eerẽ buda ni fu roni watadu i moihe barabangironi, gu bambata sanahe si aida oni sana tironi nani nga: ‘Ya mo si naida mi mbirihe nirengo?’ Ka oni diberã tie tipa ka mbiraha, oni rugutironi wenengai na gu bakioho daada tipa roni, na ka oni ayaranga kugiihe yo ya. Ka oni mbunga gu boro niyambu roni niweneringise ni nyogi roni na buda susi omeroni na zomiahe ya. Oni bandatironi ti agu aba watadu agu apumbo rogatise i ambu aboro kporoho i naambira buda a wa i aidaha. Rogo dungu aba, ndiko naida gupai aida fu agude nga i mbiri eerẽ buda. Si naida avunguagude rugu awiriyo tipa mbira buda na kini sinziri gayo mangaapai naapa wai i ambiraha.—Asanza 22:6.
Oni Rengbe Arengba ka Manga Gipai Re
17. Gine rengbe ka undo roni oni inihe singia oni rogo fudifudipai mbiko oni nambira eerẽ buda nibakerehe?
17 Oni nga gu boro nambira eerẽ buda bakere gbe? Oni rugutironi na gupai nga, kangia bakere mbira eerẽ buda da nigu ingapai oni agbu agbu nani, oni abi imaaha abi rogo kura uru. Sidu, oni wisigi tironi sirisiri wenengai gbe. Oni sana tironi na ngbatunga agu asanahe nga ga wisigotise duwa: ‘Mi nambira buda awere dedede susi gu mi naambiraha mbata? Mi tona kaa siaka kina gu buda erẽ gbe? Mi nambira eerẽ buda tipa ka ora be abakabangirise, be agu apai nafuda re berã re yo, watadu be kura fudifudiapai? Ya mo boro sa dagba gimi aborokporo watadu bakureami na’ako tipa gimi sino mbira buda? Gimi sino mbira buda ye na fudifudiapai ku dagba gimi aborokporo? Si nikpakarakpakarapai fere ka sungo zanga mbira eerẽ buda tipa poso sa, tipa diwi, watadu tipa dungu adiwi? Mi naoka gu bakio eerẽ buda aoka ti kura aboro mi ambiraha?’ Ginipai ka oni mangihe kangia karagapai kuti bete agi asanahe re nga ii? Ka oni dunga wa gu boro ‘nangana kpakpuni rogo bitiroabi, bangirini ki go nibasa ya.’ (Yakoba 1:22-24) Oni guari ka mbakada gupai re. Ginipai ka oni mangihe?
18, 19. Wai rengbe oni ka mbu bakere mbira eerẽ buda?
18 Gu mokedi nangia Pauro azungodi aKristano ki yaa: “Ka oni kpí nga imekakue ya, si du bau rogo, ono oni hí be kina Toro.” (AEfeso 5:18) Oni asadi ka ino gu bakio mbira eerẽ buda adanga tipa roni ya, na ki moi ngbanda ti gu bakioho oni ka mbiraha. Oni diberã nyanyakii tipa zanga mbiraha ki susi gu bakioho re; oni du na rugatise rogo gipai re. (AGaratio 5:22, 23) Abadiangbaroni ho ti ni nasosoda roni oni fu tironi sa bakere mbira buda? Oni bandatironi. Ziazia Kekeapai nayaa: “Gu boro nata na boro tatamana ni adú ni iratatamana a, ono gu badiata nga ga mumungo aboro, ima azía yo wa sa.”—Asanza 13:20.
19 Kangia oni nambira eerẽ buda tipa ka ora be kura fudifudiapai, oni guari ka mangapai sa gupai re na bangironi ziazia. Aboro rengbe ka mangapai sa gu fudifudiapai du yo rogoho nimanga yo agu arugute du rogo Fugo Mbori. (Atambuahe 119:105) Ka oni dunga dindikodindiko tipa gbata undo be gu Kristano nga bakumba oni akido kutini ya. Oni mangisunge wenengai na agu ahe Yekova afukaha tipa sonosa tironi rogo toroyo. Oni nyakasi gaoni pagume dagbaroni na Mbori. Oni naakparakpee fuko dedede, gbe, tipa agu apai rungbura oni rogoho. Oni kpari fu Mbori ko ‘asadi kpotoroniyo na gaoni berã.’ (Atambuahe 26:2) A wa ani nisakipai tipaha rogo gu papara kekepai ye mbata fu gere, oni mangi nyanyaki asadatise kaa ta ngba gu gene nga ga kakuti gaoni ruru mangaapai.
20. Gini apai rengbe oni ka mangaha tipa ka diabe gu futise sa bakere mbira eerẽ buda du oni rogoho?
20 Ginipai ka oni mangihe ka si du nga wa oni avura nimangi asadatise ka mbira buda rengbe arengba, oni nambiraha kindi nibakerehe? Fuo duhe tie wo, si naida oni mangi gi ga Yesu arugute re: “Si ngia bero ka mangi ro mo koto, mo ki yere he ayera; rima mo ku unga yo na gbarã, si ka ngba tipa ro ti ndu mo na bero ue ku Geyena yo.” (Marako 9:43) Sidu, karagapai sa gu sanahe re nga: Ka oni ya mbiringa ha wa gu tooni ya. Gure nga gupai dee adiberã ka mangaha ani ka yamba ri nga Irene. Ri ayaa: “Fuo susa agarã mbembedii wa ue na beberehe, fuo mbu mi mbira buda, . . . mi atona ka berã ya ka mi vura mbiraha gbua tooni tipa ka bi wai si ka manga re, wiripai dunga ti ni te. Ono tie, gu regbo mi aberã wa gure, mi nakparakpee nibasa fu Yekova tipa gupai re. Mi ima diaberã ka zanga mbira eerẽ buda da kina rogo vovo zegino, na zavura yo, mi ayanga tigu mi ambiraha te.” Anga pa mbu boro mbira buda naabaha nibakere motumo ka tumoho tipa ka raka rogo ga Mbori ruru vovo zegino te.—2 Petero 3:13.
“Oni Oro wa ka Oni Da Ada”
21, 22. Gini ũkota rengbe ka ká na ani ka ani danga ti digido gaani abaangira tipa unga ya, na wai rengbe ani ka ne gu ũkota ngaha re?
21 Wa gu mokedi nangia Pauro aaringbisapa gu raka nga ga aKristano kuti oto, watadu oto abaangira, ko ayaa: “Oni aina nga ya agu yo nazo abangirã i naora dunduko, ono gu ni sa nadia mosoroho te? Oni óro wa ka oni da ada. Agu aboro nazuna he ni mbaro dũ, i du na rugatise rogo apai dunduko. Were i namanga ha ka dia payapaya kpakpari irirsa; ono ani tipa dia gu apaya nga ya. Wo mi aora tie, wa ka mi awo rogo pai te; wo mi namaa ngbondo, wa ka mi ataka yuge te. Ono mi namanga borore, ka sa ha ni kanga fere. Si ka du wa i mbu re ambu tigimi, fuo tungusa mi pai fu kura aboro.”—1 AKorindo 9:24-27.
22 I nafu mosoro fu kina agu aboro nanyasa gu oto abaangira re kuti digidoho yo na diabese. Rogo gu oto ani aoraha tipa unga re, bakere mbira eerẽ buda rengbe ka ká na ani ti da ti digido gene yo. Si naida ani du na rugatise. Pa ora ani kidu naa kido naida ani ne “kpibuda.” (1 Petero 4:3) Kuba gupai nga ga kpibuda re, si naida ani du na rugatise rogo apai dunduko. Ho daha ni ti mbira eerẽ abuda, si adu nipatatamana ka ani “mbu agu apai zanga sinombori na gu nyemuahe nga ga zegino, nidu na rugatise, na rurupai, na sinombori.”—Tito 2:12.
[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]
a A wa mangi ani sunge nani rogo gi papara kekepai re, ho ani afura ni tipa eerẽ buda, ani naberãpa biere, ngbingbi imekakue, na gu kura abuda duwa kere eerẽ mandarakpa watadu gbangara na aragi.
Oni Natingidaha?
• Gine nga bakere mbira eerẽ buda?
• Gini kerepai bakere mbira eerẽ buda aye nani watadu amangaha?
• Wai rengbe oni ka ne gu kereapai du ti bakere mbira eerẽ buda?
• Wai rengbe boro ka mangapai sa bakere mbira eerẽ buda?
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 29]
Oni ima diaberã mbata fu regbo tipa gu bakio buda oni ka mbiraha
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 30]
Oni naakpara fu Yekova dedede tipa agu apai rungbura oni rogoho