Aramegido Nika Ye Na Tonatona Wene Raka
GU FUGO nga “Aramegido,” si aenge ti gu fugo Ebere nga “Har Meghid·dohnʹ,” watadu gu “Bagangara nga ga Megido.” Si rogo Yugoti 16:16, nga gu nayaa: “I ki dungura yo ku rogo gu ba i niya ti ni rogo pa Ebere yo, Aramegido.” Ada i adungura yo kupati Aramegido yo, na tipagine? Mbata fu averesi ue kusayo, rogo Yugoti 16:14, ani nageda gupai rogoho nga i nadungura “abakindo zegino dunduko” sa “gu vura nga ga gu bakere rago nga ga Mbori, nga gu ko du na tandu apai dũ.” (Gu kekeapai du nibibirihe na nikikindigihe re, ani du kehe wo.) A wa duhe rogo sino raka, gu gumbagumba apai re nakusa kina kura asanahe berewe si aida ani ini karagapai sani. Wari du agi “abakindo” re asovura ni? Riipa gini apai i asovura ti ni, na ada i asoho naayo? Ya mo i nika mangasunge na agu aũvura nika imo badungu aboro wa dungu aboro aberãha? Ya mo aboro aduho nga aguyo nika bata be Aramegido? Ani mbu Ziazia Kekeapai si fu akaragapai.
Ya mo pa fura yo tipa gu “Bagangara nga ga Megido” nayugo gupai nga, i nika so gu vura nga ga Aramegido tiimburu gangara rogo gu rago nga ga Middle East? Oó. Bambatapai nga, anga gangara ho ti ni nga ga Megido te. Rogo gu rago nadumbata nga Megido, kina wiri tumbatumba rago gbua duho du basonaha kuari nga ametere 20 ti gu ngboongbo du pati ni. Kurii gure, gu bakio kpakpurago du patihe arengbanga ka dia “abakindo zegino, na gayo arikavura” te. (Yugoti 19:19) Ono tie, Megido angia gu ba i anaaso kere avura rogoho mbata gbiati dungu agu avura nadu na sangbanaha ti ni rogo gu kuru pangbangaa nga ga Middle East. Si ki ta du were, gu rimo nga Aramegido narukuba gu kere vura duna sangbanaha ti ni, du badibehe gbua kina sa zanga kango du tipa ni.—Oni bi gu sanduki du ti kpewaraga 5 du riihe nga, “Megido Nga gu Wene Kpiapai Daada.”
Aramegido arengbanga kadu gbua nga gu vura du dagba rikaaboro auru kpotosende te, mbiko Yugoti 16:14 nayawee “abakindo zegino dunduko” nika dunguratiyo wa boro sa tipa “gu vura nga ga gu bakere rago nga ga Mbori, nga gu ko du na tandu apai dũ.” Rogo ga Yeremaya sangbanebi naye be ga Mbori toro, ko ayawee “agu yo Yekova ka imo yo ti gu uru re” kangba yo nika gbandaka “tona ti digida kpotosende ku bani ki da ku bani.” (Yeremaya 25:33) Si ki ta du tie were, anga Aramegido nga gu vura nga ga aboro i ka dingisoho kurogo ba sa rogo gu rago nga ga Middle East te. Si nga ga Yekova vura, ko ka soho rogo zegino dunduko.
Ono tie, oni kparia gupai nga, rogo Yugoti 16:16, i nayamba Aramegido yo nga “ba.” Rogo Ziazia Kekeapai, “ba” rengbe ka yugopa gu sino apai namanga, watadu gupai du tipa pai, tipa gi ani afura tipaha re, si nga aboro zegino dunduko nika kodatiyo ka sovura kuti Yekova. (Yugoti 12:6, 14) Ti regbo Aramegido, agu arikaaboro dunduko du auru kpotosende nika kodatiyo ka sovura kuti “agu arikavura du ngbangbaturũ yo,” du tiibe gu barutiriivura nga Yesu Kristo nga “Bakindo ri abakindo, [na] Gbia ri agbia a.”—Yugoti 19:14, 16.
Ginipai rengbe ani ka gumbaha tipa gupai aboro agumbaha ya Aramegido nikangia bakere gbarasarago na kere abundu watadu kura ũngbangbaturũ nika fõ tihe na kpotosende? Ya mo gu Mbori nga boro nyemuse rengbe ka mbugene fu ngbatunga kerepai wa gure si mangi ngbatunga aboro na gu ba i araka rogoho nga kpotosende? Oó. Fugoko nagumbaha zukazuka ya ko amanganga ha “ni kungba he te,” ono ko “ambakadi he aboro niraki rogo ho.” (Yesaya 45:18; Atambuahe 96:10) Ti regbo Aramegido, Yekova agbarasanga gaani kpotosende watadu ka zoho na we te. Kuba gure, ko nika “gbarasa agu . . . [aboro] nagbarasa kpotosende.”—Yugoti 11:18.
Gini Regbo Aramegido Nika Ye ti Ni?
Vuru gu kama agarã susi, gu sanahe aboro anye kuti sanaha kindi nga gu nasa aboro i naagumba dungu asangbarii tipaha nga, Gini regbo Aramegido nika ye ti ni? Pa wisigo ani gu buku nga Yugoti kodihe na gu kura apapara Ziazia Kekeapai rengbe ka undo rani ani kparia pa gu regbo Mbori nika so gu nyanyakipa vura re ti ni. Yugoti 16:15 nakoda Aramegido kuti paye Yesu wa iradii. Yesu amangisunge a na gu kpiapai re ka ringbisa paye ko ka sapangbangaa kurii gi zegino re.—Matayo 24:43, 44; 1 ATesaroniko 5:2.
A wa digisidigisi sangba agu anebi nga ga Ziazia Kekeapai yo ayugoho, natona rogo gu garã nangia 1914, ani aima digo niraki rogo yangara arame nga ga gi zegino re.a Yangara papara yangara arame nikangia gu regbo Yesu ayambuhe nga “bakere gberãngbi.” Ziazia Kekeapai ayugonga bagizo gu regbo re fu rani te, ono agu agberango si ka ye nani nika susa gu kereapai dunduko namangi aboro wa zegino aenge aenga kindi. Gu bakere gberangbii re nika digo rogo Aramegido.—Matayo 24:21, 29.
Wa duhe nga Aramegido nga “gu vura nga ga gu bakere rago nga ga Mbori, nga gu ko du na tandu apai dũ,” anga pai ho ka aboro mangihe ka gbisiga regboho kumbatayo te. (Gu kekeapai du nibibirihe na nikikindigihe re, ani du kehe wo.) Yekova ima maa gu ‘regbo’ gu vura re nika tona ti ni. “Si ayenga [kusa] regbo naima susa te.”—Abakuka 2:3, NW.
Gu Mbori Nga ga Ruru Mangaapai Ko Naso gu Vura Nga ga Ruru Sarangbangaa
Ono tie, tipagine rengbe Mbori ti ni ka sovura rogo zegino dunduko? Aramegido ima mbeda na bangua sino Mbori sa, nga ruru mangaapai. Ziazia Kekeapai nayaa: “Yekova nga bakpinyemu ruru mangaapai.” (Atambuahe 37:28, NW ) Ko ima bi gu iraira mangaapai aboro naamangaha vuru gayo regbo raka naabaha. Agi apai re dunduko naba kina gberarago tiko. Sidu, ko ima sia Wiriko ko so ruru vura tipa ka dia gi gbegbere zegino re kusayo naabaha.
Kina Yekova sa rẽ ka so ruru vura nga gu vura nika siaka kina gbegbere aboro ka imo yo ono ki mbu agu aboro duna ruru ngbaduyo yo i niraki kindi ka i vura du kina wari auru kpotosende vurũ. (Matayo 24:40, 41; Yugoti 7:9, 10, 13, 14) Na kina ko sa a duna rengo beko ka maa gako bakere pagbia kurii aboro rogo arago dũ auru kpotosende, mbiko ko nakusihe.—Yugoti 4:11.
Gini ngbatunga ũvura Yekova nika mangasunge nani kuti avurako? Ka pe rengo, ani ainonga ha te. Gupai ini ani he nga, ko na ahe beko rengbe arengba ka gbarasa gbegbere rikaaboro kpäkäyä. (Eyobo 38:22, 23; Zefania 1:15-18) Ono tie, agu aboro nairisa Mbori du auru kpotosende, i arimisanga tiyo kurogo gu vura re te. Gu yuguyugupai du rogo Yugoti kapita 19 nayugo gupai nga, kina gu riivura du ngbangbaturũ yo sa nika kodabee na Yesu Kristo kurogo gu vura re. Anga boro ho sa dagba gu ga Yekova amoyambu nga aKristano du auru kpotosende nika koda tini naayo te.—2 Pekapai 20:15, 17.
Gu Mbori Nga ga Tatamana Ko Nafu Zahe fu Aboro ki Mbu Regbo Kumbatayo Kindi
Ginipai tipa agu aboro nika bata? Nirengo, anga boro ho duhe funi nidingisoro ni kpi ti regbo Aramegido te. Gu mokedi nangia Petero ayaa: “[Yekova] akpi nga nyemu aboro kpi wa sa te, ono ko nakpi nyemu aboro [dunduko] da ti zungadi tiyo.” (2 Petero 3:9) Na gu mokedi nangia Pauro ayawee Mbori “nakpi nyemu aboro bati dunduko, ki ye sa gu inahe nga ga rengo.”—1 Timoteo 2:4.
Tipa Yekova mangi gupai re, ko aima mbakadapai rogo tatamana nga i tungusi gu ‘wene pangbangaa nga ga [kindo]’ re rogo arago dunduko, rogo akama fugo-aboro. Mbori nafu mamu fu aboro rogo arago dunduko tipa i bati na kini raki kindi. (Matayo 24:14; Atambuahe 37:34; AFiripoio 2:12) Agu aboro nakaragapai wenengai kuti wene pangbangaa rengbe arengba ka bata ti regbo Aramegido na kini raki nyeanye kindi nirengberengbe aboro rogo paradiso kpotosende. (Yezekere 18:23, 32; Zefania 2:3; ARomo 10:13) Anga gipai re nga gupai rengbe boro ka maabangirini tipaha kube gu Mbori nga nyemuse tee?—1 Yoane 4:8.
Ya Mo gu Mbori Nga Boro Nyemuse Rengbe ka Sovura?
Ono tie, dungu aboro nabaka kina bangiriyo tipa ndu gupai gu Mbori nga nyemuse nitiko narengbe ti ni ka ye na kpio ki gbarasi bakere bange ngbatunga aboro. Ani rengbe ka ringbisa gipai re kuti gupai du tipa gu bambu duna anvurukpe rogoho. Ya mo oni aidanga kuti gupai nga, gu bairakporo duna rubangirise rengbe ka banda gani aborokporo be akaza na i du wenengai ni imo ni agu anvurukpe re tee?
Teketeke wa kina gure a, Yekova nandu ka so gu vura nga ga Aramegido re mbiko gu gako bakere nyemuse du ko nani tipa aboro. Ga Mbori ringbisapai nga ka sa kpotosende ni paradiso na ka tumba ngbatunga aboro kuari i du nirengberengbe aboro na kini raki rogo zereda, zanga ‘boro duho sa nagundesi yo.’ (Mika 4:3, 4; Yugoti 21:4) Ginipai tie si aida i mangihe na agu aboro naida ka gbarasapa gu zereda gbiati ngbabase nga ga akurayo aboro? Si be Mbori ni gupai duwa ka ko mangihe nga ka imo ngbatunga agu “anvurukpe” re kusayo, nga gu kere airakeretu ka sanga asinoyo re ya, tipa ruru aboro rengbe ka bata.—2 ATesaroniko 1:8, 9; Yugoti 21:8.
Bakere agu akpata gbiati ukaga-kure aboro amangaha arame, si naye be gu iraira zogarago nga ga aboro gbiati gu asadatise nigbangbati du ti aboro-ringara. (Batungusipai 8:9) Wa agu azogarago nga ga aboro agbatagene tipa kaa maapai kurii kura aboro, i nabasapa ga Mbori Kindo abasa naabaha ko nasigiraha. Anga pai ho nayugo gupai nga, i nika mbupa gayo pagbia fu Mbori na fu Kristo te. (Atambuahe 2:1-9) Sidu, si naida i di ngbatunga agu azogarago re kusayo tipa ka mbakada gene tipa gu ruru zogarago nga ga ga Yekova Kindo du tiibe Kristo tona gaha sunge. (Daniere 2:44) Mbori duwa ka ko so gu vura nga ga Aramegido tipa ka sara gu ngbangaa bara sa kindi du tipa gu boro duna rengo beni ka zoga gi kpotosende re gbiati ngbatunga aboro.
Pa tona Yekova gu vura nga ga Aramegido nika manga mbiko gu nyemu ngbatunga aboro du tiko. Nibipa agu apai nagbera rogo zegino kina kumbatayo, kina ga Mbori bawene zogarago sa nika mbiisa agu azingo dunduko nga ga ngbatunga aboro. Kina vurube gako Kindo sa ndikidi zereda gbiati kumuko nikadu auru kpotosende. Wai rengbe agu apai namanga rogo zegino kadu ka Mbori zanga manga wiripai tipaha nyeanye kindi? Ya mo sogote, zuũ, na avura nyenga nye kindi kaa rungosi ngbatunga aboro wa gu si aima digo nimangi yo vuru agu akama agarã susi tiibe gu zogarago nga ga aboro tee? Nirengo, gu vura nga ga Aramegido nga pai sa dagba gu weneapai kisusi rengbe ka manga fu rani!—Ruka 18:7, 8; 2 Petero 3:13.
Gu Vura Nika Digiso Avura Dunduko
Aramegido nika manga gupai gu kura avura amanganga ha mbata ya, nga ka digiso avura dunduko. Gini boro adunga na nyemu gu regbo vura nika dunga ti ni berewe ya? Ono tie, pa digiso vura nga gupai naima gasa ome aboro. Pa kpa aboro dedede wa gure rogo gayo asadatise ka digiso vura nanyakasapa gu rengo du rogo fugo Yeremaya nga gu nayaa: “Ako Yekova, mi ini he ya gu pai nga ga boro si rogo ni yo te, gu boro nata, pa ruga gani apai si rogo ni yo te.” (Yeremaya 10:23) Nibipa gupai Yekova nika mangaha, Ziazia Kekeapai nakidohe niyaa: “Ko namanga pai, vura nyasi digida kpotosende no; ko nakua mboto, ki kuadi baso rukutu, ko nazo angbagidavura ku we yo!”—Atambuahe 46:8, 9.
Wa rikaaboro amangasunge na gayo kere aũvura kuti akurayo na si kidu wa i nika gbarasarago agbarasa, Bamangi kpotosende nika guari aguari ka mangapai, ti regbo gu Aramegido nga ga Ziazia Kekeapai! (Yugoti 11:18) Sidu tie, gi vura re nika manga gupai agu aboro nagunde ti Mbori aima digo nimoi kina bangiriyo gbua tipaha. Si nika ziasi pa rengo gu zogarago nga ga Baira kpotosende, nga Yekova Mbori, kurii agu ahe dunduko ko akusihe.
Sidu, si aidanga agu aboro duna nyemu ruru mangaapai tiyo gunde be Aramegido te. Kuba gure, si nafu mburupai tipa maabangirise. Gu vura nga ga Aramegido nika giriso kpotosende be iraira mangimangiapai na gbegbereapai dunduko na ki zaki gene tipa ruru vovo zegino nga gu nikadu tiibe gu zogarago nga ga ga Mbori Kindo tiibe Masiya. (Yesaya 11:4, 5) Kuba gupai nga Aramegido ngia kere gbegbere digido zegino naba kina gunde ti aboro, si nika yugopa tonatona raka nga ga ngbarago tipa ruru aboro nga aguyo nika nyeanye kindi rogo paradiso kpotosende.—Atambuahe 37:29.
[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]
a Oni bi gu buku aDezire Yekova akusihe nga Gu Inohe Nandu [na Boro] sa Nyenye Unga, rogo kapita 11.
[Gu Sanduki du ti kpewaraga 5]
Megido Nga Gu Wene Kpiapai Daada
Gu rago nadumbata nangia Megido, si adu rogo gu wene ba nadu na nyanyakipaha, nitumbatumbaha kuari ti gu mbudu sende nangia Ngboongbo Yizerere pavuruhe ku dioyo rogo ringara aYisaraere ku nodiyo. Gu bakporo re anaangera kurii agu apai dunduko nanaasusa rogo gu gboso gene naduho, nangia sunge bagaahe dagba aringara gbiati agu anunguro nangia ga abanzengere. Si ki ta du were, Megido kini mo kadu nga gu ba i anaaso kere avura rogoho tipa ka diangbiti agu apai re. Gu Bakerepa Bayugupai nga Graham Davies akepai rogo gako buku nayaa: “Gu bakporo nangia Megido . . . angia gu ngboso rago ababagiahe gbiati agu aboro nanaandu kurogo kura aringara kaa gbata asunge-marã anaamangapa nduge kurogoho rogo arago dunduko; ono ti kina gu bangisa regbo re, singia si aduna ome ti ni gbe, si arengbe arengba kadu na ome kurii agu apai nanaasusa ngba agi agene re, nisangbana gipai re si kidu na ome kaa bandapa wai sunge bagaahe nikaa ndu gbiati agu apai nga ga vura. Sidu tie, si airiwonga te ka ino gupai nga, . . . si anidu dedede nga mamu ka aboro sovura ki di gu ba re nigayo na ki bandaha nyanyakii.”—Cities of the Biblical World—Megiddo.
Gu kuru pangbangaa du tipa Megido nga gu nadi gbanga regbo atona rogo gu ue kutu agarã M.B.K. ho gu ga Ezipeta bazogo nangia Tutimose gu Biata Ko asovura ni na agu abazogo nangia ga Kanana yo rogo gu ba re na ki di beyo. Gu bakporo re aduho ti ni kindi tipa kama agarã da kurogo gu garã nangia 1918 ho gu ga aNgirisi Barutiriivura nangia Edmund Allenby adi ni be gu riivura nangia ga aTuruki. Megido yo du Mbori afu ome ni fu gu Basapungbangaa nangia Baraka ko dibe gu Bakindo aKanano nangia Yabina. (Abasapungbanga 4:12-24; 5:19, 20) Gu Basapungbangaa nangia Gidiona adibe aMidiano kina rogo gu ba re. (Abasapungbanga 7:1-22) Kina rogo gu ba re a nadu i aimi Bakindo Azaya na Bakindo Yosiya ni.—2 Abakindo 9:27; 23:29, 30.
Sidu, pa koda Ziazia Kekeapai Aramegido na gu rago re ni gupai daada, bambiko si nga gu ba i aso dungu kere avura rogoho. Si nga wene kpiapai daada tipa ga Mbori diabevura kurii avurako rogo apai dunduko.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 5]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 7]
Aramegido nika yugopa tonatona raka nga ga ngbarago
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 7]
Rogo zegino dunduko, i nafu zahe fu aboro gbiati gu mamu du tipa bata be Aramegido