Fugo Yekova Niungaha
Memeapai Rogo gu Kitabu Nga Yesaya—Gu Bambata Paparaha
“MI AKÉDA da, da nikandu tipa rani?” Yesaya nangia wiri Amosa akaragapai sa gi yambahe Yekova aayambaha re ki yaa: “Mi du re! Mo kédi re.” (Yesaya 1:1; 6:8) Ti gu regbo re tie, Yekova kini fu gu sunge fu Yesaya nga ko tona mangasunge ninebi. Agu apai dunduko Yesaya amangihe wa ko adu ninebi, si nikekehe rogo gu kitabu du rimoko riihe, nga gu du rogo Ziazia Kekeapai.
Kina boro Yesaya nake gu kitabu re. Gu pangbangaa du rogoho adi agarã 46. Si atona rogo gu garã nangia 778 M.B.K. si ki nyasi tingbafuo 732 B.F.B.K. Wa vura duhe nga gu kitabu re naapa agu asarangbangaa rogoho i asarihe kuti Yuda, Yisaraere, gbiati agu aringara nadu pati ni, anga gu memepai si anyakasaha nga kina pa sarangbangaa te. Kuba gure, gu memepai si anyakasaha nga pa ‘batasa Yekova’ aboro. (Yesaya 25:9) Nirengo, gu rimo nga Yesaya, rogoyo nga “gu Bata Naye be Yekova.” Gi papara kekeapai re nika sakapai wenengai tipa gu memeapai du rogo Yesaya 1:1–35:10.
“YANGARA YO AKÁRAGA TIYO”
(Yesaya 1:1–12:6)
Singia gu bambata sangbanebi du nikekehe rogo gu bambata akapita du bisue nga ga Yesaya, i agumbaha mbata fu Yesaya du ninebi watadu tingbafuoho, Ziazia Kekeapai afuranga tipaha te. (Yesaya 6:6-9) Ono tie, gupai si agumbaha nzunzu nga aboro Yuda na aboro Yerusarema aawoka rogo toroyo ‘tona kpanduyo yo ki da ku riyo yo.’ (Yesaya 1:6) Irisokpiaahe aima maapai. Abangbembatayo aima gberã. Adee kini kiisipa tiyó. Ka aboro airisongo ndikidi Mbori ngba gu gene ko aida nani ya. I kini fu sunge fu Yesaya ko ndu ka gumbapai fu agu aboro naagianga rogo pai yo ya i ‘gihe,’ watadu aguyo naadunga na inohe wagu tooni ya.
Agu ariivura nakoditihe nangia ga Yisaraere na ga Suria, i aaserekpo pa zioyo Yuda. Nimanga Yekova sunge na Yesaya gbiati awiriko i du “ni yuguyugupai ni iiriwopai,” ko akido Yuda ki yawee gu kodikodi riivura nangia ga Suria na Yisaraere re, si adunga na diabese kutiyó te. (Yesaya 8:18) Ono si adu tie nga nyenye zereda nika ye sa kina vurube gu zogarago nga ga “Gbia Zereda.” (Yesaya 9:6, 7) Si adu a nga Yekova nika sarangbangaa asara kuti aAsuro, nga gu rikaaboro ko aamangasunge naayó nigako “ngbondo zinga.” Si adu nga i nika zio avuru Yuda niyangaraha, ono “yangara yo akáraga tiyó [akaraga].” (Yesaya 10:5, 21, 22) Si adu nga ndikidi rurupai nika manga tii gu zogarago nga ga gu ‘tomohe nika kura ti rukurumo Yisai,’ ka pepai nimasaku.—Yesaya 11:1.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
1:8, 9—Wai si adu nga i ambu aboro Siona “wa bandawiri ati bakakue yo, wa bambu ati koforo yo”? Gipai re nayugo gupai nga, ho si adu ni nga aAsuro nika rimo kurogo ringara Yuda, Yerusarema nikadu wa guhe adunga boro ho ka songodaha ya, wakina basura adunga kporo patihe ya atiyo, watadu wa reetereete bambu-ati kaa imanga naa ti ya. Ono Yekova asongodihe ki sa gupai nga ka i gbarasingo ho wa Sodomo na Amora ya.
1:18—Gine agu afugo ayugoho nga: “Oni yé awere, ani móngo saki pai na oni”? Anga gi sakapai re nga gu sakapai aboro naamangaha guni natafura guni kini fura tipa i dakuti pai sa te. Ono tie, gi veresi re nafura tipa gu ringbisapai gu ruru basapungbanga nga Yekova amangihe tipa ka fu mamu fu aYisaraere i sa sinoyo na ki girisi tiyó.
6:8a—Gini Gbia du naafura herẽ na da ko adu na ní ko aya ti ni wee, “tipa rani”? Gu Gbia naafura herẽ nga Yekova. Nirengo, gu boro i adu na ní angia kina gako “bangisa vungu,” nga Yesu Kristo.—Yoane 1:14; 3:16.
6:11—Ginipai Yesaya aberẽhe ho ko ayani wee: “Gbia, rago adú waĩ?” Yesaya aasananga he tipa ka ino tipa bagizo regbo wai ko nika gumba sangba Yekova fu airakeretu te. Ono tie, ko aaida ka ino tipa bagizo regbo wai gu kaza nga ga aboro rogo toroyo nikaa gbarasarimo Mbori kindi.
7:3, 4—Tipagine Yekova abatasi gu gbegberẽ bakindo nangia Aza ti ni? Agu abakindo nangia ga Suria yó na ga Yisaraere yó ataburõ ka dia Bakindo Aza nangia ga Yuda ko kusayo ti zogarago, ki moi gu bazogo naadunga ngbariko ya kubako, nangia wiri Tabere. Tabere angianga ngbatunga Davide te. Wa ka Yekova aabatasanga Aza ya, ka gi burõ Satana ataha re aima gberesapa gu mokido Yekova amangihe rogo ngbatunga Davide yo tipa Kindo. Si ki ta du were, Yekova kini mo ka batasa Aza tipa ka banda gu gene ngbatunga re, tipa gu “Gbia Zereda” i akidohe tipa ko kuru rogoho.—Yesaya 9:6.
7:8—Wai i “akúadi Efuraima rukutu” vuru agarã 65? Pa kusa aboro kusayo rogo gu kindo nadu na angbatunga rogoho bawe naapa ye kura aboro kia ka raka rogo gu ringara re, atona “ti gu rago nangia pa Peka bakindo aYisaraere,” ngbutuko tingbafuo gumba Yesaya gi sangbanebi re. (2 Abakindo 15:29) Gipai re andu kumbatayo kindi ki da ti rago gu ga aAsuro Bakindo nangia Esaradona, nangia wiri Saneriba, na ko nadi ba ko. (2 Abakindo 17:6; Ezara 4:1, 2; Yesaya 37:37, 38) Gi mangaapai aAsuro aamangaha kindi nga ga kusa aboro kusayo Somorona yo na kini ndu na aguyo koyo re, si adi regbo nga agarã 65, nga gu gumbayo paha rogo Yesaya 7:8.
11:1, 10—Wai rengbe Yesu Kristo kadu nigu ‘tomohe nakuru ti rukurumo Yisai’ na kidu a nga “tarã Yisai”? (ARomo 15:12) Yesu “akuru ti rukurumo Yisai” rogo borose yo. Yesu akuru rogo ngbatunga Yisai, rogo gu wiriko yo nangia Davide. (Matayo 1:1-6; Ruka 3:23-32) Ono tie, pa gbia Yesu ome zogarago aʹaria gako pagume dagbako na atitako. Mbiko gupai nga Mbori afu ome fuko na pagbia tipa ko fu nyenye unga fu aboro giasangbaa auru kpotosende, ko ada ni ‘Nyenye Bayo,’ si kini duwa ko naavungu atitako. (Yesaya 9:6) Sidu, ko a nga “tarã” atitako, kodihe na Yisai a.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
1:3. Ka ani aidanga ka raka ringbisihe kuti wai Bakusirani akpinyemuhe ya, gure wa ka i ya kina babagara watadu badongi inipai wenepai kisusi rani. Ono ka ani duna tambuahe tipa agu apai dunduko Yekova namangihe furani, si nika sa rani ka ani mangingo pai bau ya, na ka ani mbunga Yekova a ya.
1:11-13. Ome Yekova nabata abata be agu airiso gbiati akpee nga ga biriki aboro afuhe fuko. Si naida gaani akpee enge kina ngbaduraniyo na ngbaduraniyo kidu niwenehe.
1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Si adu nga pa zio yó aboro tipa sunge akanga naapa gbarasa Yuda nika digo ho yangara aboro nika saberã ni ki karagatiyo ku Yerusarema yo na ki karaga ndikidi irisombori berewe kubaha. Yekova nainapai aina fu agu aboro ingapai nasa gayó berã.
2:2-4. Padu ani zaaza rogo sunge tungusapa ga Mbori Kindo na rogo sunge sa aboro ni abawiriki naundo aboro dagba rikaaboro yo dunduko i wiriki gu gene nga ga zereda, na i kini mangi zereda na akurayo.
4:4. Yekova nika dia wasiwasi mangaapai adia kusayo watadu ka nzundaha kusayo gbiati bape kure a.
5:11-13. Pa zanga maa boro ngbanda ti agu ambaro ní angihe na ka siaka agu ambaro angbakanga ya, si nga ka mangapai angianga kuti gu inohe du ní nani nga ga Ziazia Kekeapai ya.—ARomo 13:13.
5:21-23. Agu aKristano nga abaakumba rogo dungurati watadu ababiapai, si aidanga i “du bangiriyo . . . ni airatatamana” te. Na ka si du a nga i ‘nambira imekakue,’ si naida i mbirihe rengbe arengba. Na si aidanga i naangba na kina kura aboro rogo dungurati kisusi akurayo te.
11:3a. Gu kpiapai nangia ga Yesu gbiati agu apai ko anaayugoho nayugo gupai nga boro nagbia ngbarago agbia mbiko gunde ní ti Yekova.
“NUNGA YAKOBA ADÚ TI YEKOVA”
(Yesaya 13:1–35:10)
Tona ti kapita 13 ki dakuti 23, gu pangbangaa du yo nafura tipa agu asarangbangaa i amangihe kuti arikaaboro. Ono tie, si adu nga “nunga Yakoba adú [adu] ti Yekova” ho ko nika sa gupai ni nga agu angbatunga dunduko nadu Yisaraere yo karagatiyo kurogo gayó ringara. (Yesaya 14:1) Gu pangbangaa du tipa gbarasa Yuda rogo kapita 24 ki dakuti 27, si nafura a tipa pa karaga aYuda berewe kurogo gayó ringara. Yekova ayugu gako zinga kuti agu ‘akpibuda nangia aEfuraima [watadu aYisaraere]’ mbikopa zioyo bakure nga ga birĩ zogarago na Suria. Na ko ki yugu gako zinga a kuti agu ‘aboromotumo na anebi’ nangia ga Yuda yo tipa pa zioyo bakure nga ga birĩ zogarago na Asura. (Yesaya 28:1, 7) I gumbapa gu gberango si adu nga si nika ti kurii “Ariere [Yerusarema]” mbikopa ‘guari yó ka ndu ku Ezipeta yo’ tipa ka gbu yo. (Yesaya 29:1; 30:1, 2) Ono wa si avura duwo, i aima gumbapa batasa agu aboro dunduko nibasasa naadu na idapase kuti Yekova.
Si adu nga Yekova nika banda “Bagangara Siona” wakina wai ‘paranga bahu naagbunga pati gau zizi he.’ (Yesaya 31:4) Kidohe kinaho a, nga gu nayaa: “Oni ngére, bakindo azóga rago na rurupai.” (Yesaya 32:1) Wa duhe nga pa serekpo aAsuro aYuda asa gupai nga zavura “abamokedi pa zereda” kpari kpee ninunga, Yekova akidohe ki yawee ko nika husa gako aboro ahusa, ‘ki vu yó ti gayó irairapai.’ (Yesaya 33:7, 22-24) “Ngbadu Yekova naima kuti arikaaboro dunduko, ki du na ngariangaria zinga kuti gayo arimbasa aborosovura dunduko.” (Yesaya 34:2) Si adu nga Yuda anyenga nigbarasigbarasihe nyeanye kindi te. Sangbanebi ayaa: “Ngbakungba na gu rago ugu auga adu na ngbarago, ngbi ngume angi ki mbumba na mbumbuda ahe; si ambumba kpaima.”—Yesaya 35:1.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
13:17—Ngba gini gene aMadai aaberãnga pa feda ti ni ya, na ka rago angbanga tiyó a tipa dahabu ya? AMadai na aParaso anaabi gu taarimo boro agbiaha ho ní adia ni be vura na kikiipaha susi agu aũkumuko nga ga aboro ní agbiaha ho ní azio ringara ni. Gipai re ayugutihe nirengo nibi gupai nadu tipa Kurese, nga guko nakaraga agu aũsunge i ambakadihe rogo dahabu na rogo feda fu agu aYisaraere nakaragatiyo, nga agu ahe Nebukadenesara agbuhe rogo ga Yekova yekaru yo.
14:1, 2—Wai ga Yekova aboro ‘arogo aguyo nizizi yó naazi yó mbata’ na ki ‘zogo abarungosi yó’? Gipai re aringbisi tihe nibi gupai namangi tipa kura ga Yekova aboro, wa Daniere, nga guko nadu na bakerepa biroo beko Babera yo tiibe gu zogarago nangia ga aMadio na aParaso; na Esetere, nga guri nada ni Nakindo aParaso; na Morudekai, nga guko i amoi ko nibaira agbia nga ga gu Bariwara Ngbii nangia ga aParaso.
20:2-5—Ya mo Yesaya ata nzunzu nikundiri ko tipa agarã biata? Si rengbe arengba kadu nga ko ambu wiri nzaranzara rokoo ambu ti kpotoko.
21:1—Gini rago du i ayambaha nga “kungba baime”? Babera du i aayambaha wa gere, wa si avura du nga si aadunga mbembedii na baime te vurũ. Ono i anaayambaha wo bambiko ho agu adi nga Ferata gbiati Tigirisi anaahi ni, si anidadi gu ringara re naabaha dunduko, si kidu wakina “baime.”
24:13-16—Wai aYuda arengbe kadu “kpotosende no dagba arika aboro, wa zigizo yo ngua eraya, wa dungura futu bakakue ho regbo kata ha nanyasi ni”? Si adu nga kina bete aboro gbua nika bata ho i nika gbarasa Yerusarema ni na Yuda, a wa angoroze rindingua ninye aringuayo watadu wagu bete zuzu bakakue ninye ti katakpaha. Si adu nga agu aboro nika bata nikaa taasarimo Yekova ataasa, singia i nika ndu naayó ku “[Babera yo] ku uroyo” watadu i nika ndu naayó ku “rogo [agu] aringara du ti ngba gango baime [Mediterena].”
24:21—Ada du nga “gu rimbasa aboro nga ga ngbangbaturũ yo du ariyo gbe” na agu “abakindo nga ga kpotosende”? “Gu rimbasa aboro nga ga ngbangbaturũ yo du ariyo gbe,” i nga gu rimbasa aborovura nga gbegberẽ atoro. Tipa agu “abakindo nga ga kpotosende” yó tigayo, i nga agu abazogo du auru kpotosende, nga aguyo du adaimona na ome kuriyo.—1 Yoane 5:19.
25:7—Gine nga “gu ũdadahe ba yo ho ku ri aboro dunduko” na “gu ũdadahe gbaragi yo ho ku ri arikaaboro dunduko”? Gi ringbisapai re nagbeberã rani kuti gu bakere vura-aboro du ue, nga ingapai na kpio.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Agu apai Yekova agumbaha nisangbanebi, si namanga amanga, a wa si amangi tipa Babera.
17:7, 8. Wa vura duhe nga badungu aYisaraere aaidanga ka degatuyo kuti Yekova te, gu kura aboro adu kina ti ni dagbayo naakido kutiko. Teketeke a, gu kura aboro kinaho du rogo agu akanisa du kina rimo aKristano gbua kuriihe naida aida na gu wene pangbangaa nga ga Kindo.
28:1-6. Wa si avura du nga Yisaraere nika ti kube Asura, Mbori aima mbakadapai tipa ka batasa gu ruru aboro nadu yo. Ho Yekova asapangbangaa ni, ko ambunga ruru aboro i du zanga maabangirise te.
28:23-29. Yekova naruga berã gu boro duna wene ngbaduniyo ringbisihe kuti agu apai si aida i rugu ní ti ni, na agu apai du tipa ní.
30:15. Tipa ani gbia bata be Yekova, si naida ani yugu gaani idapase ni “ongoda” ani ti gbata bata rogo gi zegino re. Ani nayugoho a nga ani nakido kuti Yekova ko banda rani ho du ani ni “zezeredi” zanga gunde.
30:20, 21. Ani ‘nabi’ Yekova na kini ‘gi’ fugoko nigia ani sangba gupai Fugoko nga Ziazia Kekeapai gbiati gupai ‘ruru kangara moyambu’ agumbaha furani.—Matayo 24:45.
Ga Yesaya Sangbanebi Nanyakasa Gaani Kido Kuti Fugo Mbori
Nairiwo gu tambuahe rengbe ani kadu nani tipa gu ga Mbori pangbangaa du rogo gu kitabu nga ga Yesaya! Gu sangbaanebi naima digo, si nanyakasa gaani ida kuti gupai nga, ‘gupai nakura ngba Yekova yo; si akáraganga tihe fuko gbua te.’—Yesaya 55:11.
Na ginipai du tipa gu sangbaanebi nafura tipa Masiya, wa ngbatunga agu du rogo Yesaya 9:7 na 11:1-5, 10? Ya mo si anyakasanga gaani idapase kuti gu ga Yekova gamunihe du tipa gaani bata tee? Gu kitabu re a na gu sangbaanebi rogoho bakere digidoho amanga areme ti gi gaani regbo re, na agu atamanganga ya. (Yesaya 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Nirengo, gu kitabu nga Yesaya, si naundo rani berewe ani ini gupai nga “gu pai nga ga Mbori du na unga [watadu si niungaha]”!—AEbere 4:12.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 6]
Yesaya gbiati awiriko adu “ni yuguyugupai ni iiriwopai”
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 7]
Si adu nga Yerusarema nikadu “wa bandawiri [watadu basura] ati bakakue yo”?
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 8]
Wai aboro dagba rikaaboro yo dunduko “atá gayo abasape ni marã sopabino”?