Fugo Yekova Niungaha
Memeapai Rogo gu Kitabu Nga Yeremaya
NAIRIWO wai agu agberango Yeremaya atakipandehe fu gako aboro avura gberã tiyó! Si adu nga gu kikiipa yekaru i anaairisombori rogoho tipa agarã nasusi biata kama, i nika zoho si ki riti. I ki gbarasi gu bakporo nga Yerusarema na ringara Yuda si ki nye nikpatakpata bate. I ki zi avuruhe ki ga naayó. Gu pangbangaa nafura tipa gipai re na tipa gu kura asarangbangaa a, si nikekehe rogo gu ue kikii kitabu nga ga Ziazia Kekeapai, nga gu kitabu nga Yeremaya. Si nafura a tipa agu apai Yeremaya abihe rogo raka yo wa ko aamangasunge niruru nebi tipa agarã 67. Agu apai du rogo gu buku re, i atangaranga ha ti genehe ringbisihe kuti ginigu namangi mbata ginigu ki ngbe tifuoho te, ono i atangaraha ringbisihe kuti bangua apai.
Tipagine si aida ti ni ani du na nyemu gu kitabu nga Yeremaya? Gu gaha asangbanebi naima digo, si nanyakasa gaani idapase kuti Yekova, nga gu boro natapepai kini mangihe. (Yesaya 55:10, 11) Gu sunge Yeremaya aamangaha ninebi gbiati gu bipai aboro adu nani kuti gu pangbangaa ko aagumbaha, si nawiratihe awira na agu apai namanga areme. (1 AKorindo 10:11) Kurigure, gu pangbangaa du tipa wai Yekova amangipai na gako aboro, si nayugopai furani tipa asinoko, na si naida si mangi bakere ariapai na ani.—AEbere 4:12.
“GIMI ABORO MANGI GBIGBITAPAI UE”
(Yeremaya 1:1–20:18)
I amoi Yeremaya ninebi rogo gu 13 garã zogarago nangia ga gu bakindo Yuda nangia Yosiya, agarã 40 mbata fu i gbarasi Yerusarema rogo 607 B.F.B.K. (Yeremaya 1:1, 2) Gu takapande apai i amangihe bara rogo gu yangara agarã zogarago nadu 18 nga ga Yosiya, si akusi ga Yuda gbigbita mangaapai kuyangura na gu ngbangaa Yekova asarihe kuti ni. Yekova atakipandehe ki yaa: “Mi asá Yerusarema ni guguda, ni baraka fu ahúa; mi ki mangi agu abaakporo nga ga Yuda ni vurubate zanga araki rogoho.” (Yeremaya 9:11) Tipagine? Ko ayaa: “Bambiko gimi aboro mangi gbigbitapai ue.”—Yeremaya 2:13.
Gu pangbangaa re nafura a tipa pa karaga gu yangara aboro ku kpuyo yo nika sa gayó berã. (Yeremaya 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Ono tie, ho Yeremaya aagumba gi pangbangaa re ni, aboro aaidanga ka giaha ku ngbako te. Gu boro “nangia gbia abarumbatayo rogo ga Yekova bambu yo” ayawa Yeremaya na ki moiko kurogo angboro ko ki sungu yo yuru sasasa.—Yeremaya 20:1-3.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
1:11, 12—Tipagine i aringbisapa banda Yekova gako pai ka digisaha ti ni kuti “be [gu] ngua du wa anzari”? Gi ngua duwa anzari re, si nga gu ngua du dagba agu angua yo nambumbo nibambataha ho kitö adani. Ka pepai nimasaku, Yekova ‘anaaguari ngbatutu wiso ka keda gako anebi’ i ndu ka gumbapa gako asapangbangaa fu gako aboro, na kini ‘bandapa gako pai’ daho si nika digo ni.—Yeremaya 7:25.
2:10, 11—Gine nasa gu mangaapai nga ga agu aYisaraere naadunga niruru yó ya si du nigupai nadukia? Wa si avura du nga agu arikaaboro nadu dioyo ti Kupurio na ku uroyo ti Kedara anaaye na gu kura ambori nangia ga kura arikaaboro yó fuo gayó yó, i anaayengo na gi kura ambori re ki bafu gayó yó kusayo te. Ono tie, tipa aYisaraere tigayo, i ambu Yekova nga unga Mbori, kini fu gako taarimo fu agu ahe adunga na unga rogoho ya.
3:11-22; 11:10-12, 17—Tipagine Yeremaya akodi gu kindo ti ni nadu na angbatunga rogoho bawe kurogo agu asapangbangaa ko agumbapaha, wa si avura du vurũ nga Somorona aima ti rogo gu garã nangia 740 M.B.K.? Si adu wo bambiko pa gbarasa yó Yerusarema rogo 607 M.B.K. angia ga Yekova sarangbangaa kuti gu rikaaboro nangia aYisaraere naabayo, angianga kina Yuda sa ya. (Yezekere 9:9, 10) Kurigure, agu amaabangirise nadu tipa mbakada agu apai berewe kubaha nangia ga gu ringara nadu na angbatunga bawe re adu Yerusarema yo kindi, mbiko agu apangbangaa nangia ga ga Mbori anebi anaakoda aYisaraere akoda kindi.
4:3, 4—Rogo gi rugute yo re nga gine? Si aidi agu aYuda naadunga niruruyo ya mbakadi ngbaduyó yo na ki girisihe. Si aidi i “yére zangayeratise” ti ngbaduyó kusayo, du rogoyo nga ka dia gbegberẽ aberã na gu gbegberẽ apai nadu ngbaduyó yo kusayo. (Yeremaya 9:25, 26; Amokedi 7:51) Gipai re aidi i aria gayó sino raka aʹaria ti manga gupai du nigbegberẽhe, kini mangi gu narengbe ka sa gupai nga Mbori idi naayó.
4:10; 15:18—Rogo gini gene Yekova anangi agu aboro nasamungu kutiko? Ti rago Yeremaya, anebi adu kinaho ‘naagumbapai niziree.’ (Yeremaya 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Yekova aazanga yó ti gumba agu apangbangaa nangia ziree te.
16:16—Ginipai pa ‘keda Yekova sunge tipa dungu abaziatiõ’ na “tipa abamangi anya” ayugoho? Gipai re rengbe ka yugopa keda Yekova riivura tipa si ndu ka gbata agu aYuda naadunga niruruyo ya, nga aguyo si adu nga Yekova nika sarangbangaa yó sa kpio. Ono wa vura duhe wo, nibi gupai Yeremaya 16:15 agumbaha, gu veresi re rengbe kadu a tipa pa gbata agu aYisaraere nasaberã yó.
20:7—Rogo gini gene Yekova ‘anyaki ki susi’ Yeremaya na ki nangi ko? Mbiko gupai nga aboro aasoga Yeremaya nikerehe na kini rungosiko ho ko aatakapande ga Yekova asapangbangaa ni, si rengbe kadu nga Yeremaya abi tiko nga ome aadunga tiko berewe tipa ka ndu kumbatayo na gako sunge te. Ono tie, Yekova angarasiko tipa ko di gu rungbura re kusayo, kini fu ome fuko ko ndu kumbatayo kindi na gako sunge. Rogo gi gene re, si kini du nga Yekova anangi gu nebi re ananga baraho ko ata berã gupai ni nga ko namangi agu apai re si kidu nzunzu nga Yekova namangihe.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
1:8. Ti kura aregbo, Yekova nabatasa gako aboro abatasa be arungosi. Si rengbe kadu nga nimaako wene basapungbangaa kuba gu gbegberẽ ní, nimaako wene aboro biroo kuba gu gbegberẽ yó, watadu nifuko ome fu airisiko i hipai.—1 AKorindo 10:13.
2:13, 18. Agu aYisaraere naadunga niruruyo ya, i amangi gbigbitaapai ue. I ambu Yekova, nga ndikidi gu boro rengbe boro ka gbia ngbarago mbiko ní, na rengbe ka banda boro kini yugu gene funi. Na ka pepai nimasaku, i aageteka adue ime tipa tiyó ní asada yó ka zio bakure nga ga birĩ zogarago na Ezipeta gbiati Asura. Areme, pa mbu boro ndikidi Mbori kini merefuo kina gu kungbo yugoapai aboro akusaha riyo yo na gu birĩ zogarago nga ga zegino, si wa ka i ya i namaa “butukabutuka adue ime” kuba “gugaabi nga ga unga aime.”
6:16. Yekova angarasi gu gako aboro nasamungu i runga tipa bete regbo ka wisigo tiyó, ki karagatiyo kungba agu “agene” nangia ga agu atitayo nadu niruruyo. Ya mo si aidanga ani naawisigo tirani ti aregbo dunduko tipa ka bihe singia ani nandu ngba gu gene Yekova aida ani ndu ngbaha tee?
7:1-15. Pa kido aYuda kuti yekaru, kini bihe wa gbau narengbe ka banda yó be kereapai, si aabatasanga yó te. Si naida ani naata ni idapase, angianga nibipai ya.—2 AKorindo 5:7.
15:16, 17. Ani rengbe arengba ka sovura kuti zerakpotoseyo a wa Yeremaya amangihe. Ani rengbe ka mangaha wo nigbia ani ngbarago mbiko wisigo Ziazia Kekeapai nitirani wenengai, nitaasa ani pa rimo Yekova gene tungusapai yo, na nimbu ani kodatirani na agu aboro rengbe ka gbarasa rani.
17:1, 2. Gu ingapai nangia ga aboro Yuda asa gupai nga ka rago ngbanga ti Yekova na gayó amotumo ya. Padu ani nibibiriko rani rogo mangaapai yo rengbe ka sa gupai nga ka Yekova idinga na gaani amotumo tambuahe ya.
17:5-8. Ani rengbe ka kido kuti aboro na ariigbu sa kinaho ka i amangapai ni na ngbanyaa kuti gupai Mbori akpinyemuhe, na ringbisihe kuti gako bangua arugute. Nibipa agu apai duwa bata gbiati ndikidi zereda na ngbabase, si naida ani kido kina kuti Yekova sa.—Atambuahe 146:3.
20:8-11. Ka aboro aidanga ka gia gu wene pangbangaa ani atungusaha ya, na ka i asoga rani asoga watadu kini rungosi rani arungosi, si aidanga si zeresi kpotoraniyo ti gaani sunge tungusapa Kindo te.—Yakoba 5:10, 11.
“ONI MÓI GORÕRONI KU TII GA BAKINDO ABABERO GONGA YO”
(Yeremaya 21:1–51:64)
Yeremaya agumbapa agu asarangbangaa Mbori asarihe kuti gu yangara abakindo nadu biama nga ga Yuda yó na kuti zire anebi, na kuti gbegberẽ ababanda akandoro, gbiati gbegberẽ aboromotumo. Yekova afura tipa yangara ruru aboro ki ya i aduwa zuzu vurumo. Ko ayaa: “Mi amáa bangire ti yo tipa wenepai.” (Yeremaya 24:5, 6) Asangbanebi biata rogo kapita 25 naguruso agu asapangbangaa furayó tipaha wenengai rogo agu akapita ngbee tifuoho.
Aboromotumo na anebi ataburõ ka nyasa riipa Yeremaya. Gupai Yeremaya aagumbaha nga i duwa ka i mangisunge fu bakindo Babera. Yeremaya aya fu Bakindo Zedekiya wee: “Oni mói gorõroni ku tii ga bakindo aBabero gonga yo.” (Yeremaya 27:12) Ono tie, si adu nga “gu ko nagbandaka aYisaraere ko adúngura yo [adungura] berewe.” (Yeremaya 31:10) I akidohe fu aboro Rekaba na wene ndupai. I amoi “Yeremaya ku vurukporo ku babandarago yo.” (Yeremaya 37:21) I agbarasi Yerusarema, na ki zi badungu avuruhe ki ga naayó. Yeremaya na gako bakeapai nangia Baruka adu dagba agu aboro i aaziongo yó ya. Wa Yeremaya avura za aboro ka i oronga ku Ezipeta yo ya, aguyo nadu na gunde, i aima ora koyo. Kapita 46-51 nafura tipa gupai Yeremaya agumbaha tipa arikaaboro.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
22:30—Ya mo gi ndiko i arũhe re agberesipa gu rengo Yesu Kristo adu nani ka sungo rii ga Davide mbatabakindo? (Matayo 1:1, 11) Oó, si aagbarasanga paha te. Gu ndiko i arũhe re asa gupai nga ka ngbatunga Yoyakina ‘sungunga auru ga Dawidi mbatabakindo Yuda yo wa sa ya.’ Si adu nga Yesu nika zogarago ngbangbaturũ yo ku auru kpotosende, angianga rii mbatabakindo Yuda yo ya.
23:33—Gine nga “gu tindiro nga ga Yekova”? Ti rago Yeremaya, gu nyanyakipa pangbangaa Yeremaya aagumbaha nibipa gbarasa Yerusarema, si adu fu agu aboro nadu rogo gu ringara re wakina tindiro. Na tipa agu aboro naaidanga ka giapai re ya, i adu tigayo a wakina tindiro fu Yekova si kini idi ko mbuyo. Teketeke a, gu pangbangaa Ziazia Kekeapai agumbaha tipa pa gbarasa agu akanisa du kina rimo aKristano gbua kuriihe, si nikina tindiro fu agu aboro du rogoho, na agu aboro aidanga ka maaberã yó fuoho ya, i wakina tindiro fu Mbori.
31:33—Wai Mbori ake gako rugute ngbadu aboro yo? Ho boro akpinyemu ga Mbori rugute ni bakere gbe si ki sa gupai nga ní duna kakaka nyemu ka manga gako pai, i rengbe ka ya tipa ga Mbori rugute wee si nikekehe ngbaduniyo.
32:10-15—Tipagine i ake awaraga ngbehe ti ni ue tipa bangisa ngbehe? Gu waraga ngbehe i ambuhe nizakizakihe, si adu tipa ka pai mangi kumbatayo i ki rengbe ka ino agu agiatise i amangihe riipa guhe i angbehe re. Gu waraga ngbehe nadu na ngbaha nidikodikoho, si adu tipa ka kango andu kindi kumbatayo, i ki zaki he tipa ka yugo nani nga agu apai du rogo gu nadu nizakizakihe re, kina rengo du ngaha. Yeremaya amoi kpiapai furani tipa ani pekefuoho ho ani amanga giatise ni na agumerani gbiati akuarani aidipase, nga gu giatise daada kuti ndiko i ke paha kurogo waraga.
33:23, 24—Gini “rika ngbatunga aboro ue” furayo tipa yó herẽ? Gu kuraha angia gu kporo nga ga bakindo Davide akuru rogoho. Gu kuraha kingia gu kporo nangia ga boromotumo nangia ga ngbatunga Arona. Ho i agbarasi Yerusarema ni na ga Yekova yekaru, si adu wa ka i yawee Yekova aima mbu gi ngbatunga aboro ue re, na ka ko arengbanga kadu na kindo beko berewe auru kpotosende ya, watadu ka aboro airisongo ko berewe ya.
46:22—Tipagine i arigisa woro aboro Ezipeta ti ni kuti woro woo? Gipai re rengbe kadu tipa gu woro yó naapa wa woo naagbe tiru rogo akayakpe. Watadu si rengbe kadu tipa ho i adini beyo na vura, i kini tona ka zubo kusayo na kpee wa bagawege naapaha ho boro agbia ru ni. Gu ringbisapai na kuraha re nayugo wai a si adu nikungbopai fu agu aFaro nangia ga Ezipeta yó i naavo kpia ziazia woo ti riyo, ki yawee si nika sa gupai nga gu de-mbori nangia woo rimori angia Uatchit naabanda yó.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
21:8, 9; 38:19. Zavura ho kina wiri bete regbo anye koyo ni gbua tipa i agbarasi araki Yerusarema yo nga agu aboro naasanga berãyo ya narẽ na kina kpio, Yekova afu mamu fuyó i mangi siapai. Nirengo, “nunga aboro ti ko ni bakere he.”—2 Samuere 24:14; Atambuahe 119:156.
31:34. Nairiwo wai si afu wasa ka ino gupai nga Yekova atingidanga pa agu aingapai nga ga agu aboro ko ambupai fuyó tipa ka zinga kutiyo berewe kusa te!
38:7-13; 39:15-18. Bangiri Yekova agonga ti gu wene sunge ani amangaha fuko te, nga gu nakoda ‘mangasunge fu gako aboro.’—AEbere 6:10.
45:4, 5. A wa si adu ti gu yangara arame nangia ga Yuda, pa raka ani ti gu “kusa rago [watadu yangara arame]” nga ga gi sino raka du awere re nga regbo tipa ani gbata “bakere apai” te, wa ngbatunga agu nga aũkumuko watadu worimo.—2 Timoteo 3:1; 1 Yoane 2:17.
I AZO YERUSAREMA
(Yeremaya 52:1-34)
Rogo gu garã nangia 607 M.B.K., ti gu 11 garã zogarago nangia ga Bakindo Sedekiya, gu bakindo Babera nangia Nebukadenesara aima runguru pati Yerusarema tipa adiwi 18. Rogo saba uru nga ga gu muambe diwi nangia ga Nebukadenesara 19 garã zogarago, Nebuzaradana nangia baira ababandarago ‘aye’ ku Yerusarema yo watadu ada yo. (2 Abakindo 25:8) Isoke Nebukadenesara aima wisigo rago wenengai ho ko aduni bataya yo tipa ka ye na vura kuti Yerusarema. Fuo arame biata, ti ramediwi 10, ko ‘aye ku’ Yerusarema yo na vura. Na ki zo gu bakporo re na we.—Yeremaya 52:12, 13.
Yeremaya agumba gu futufutuapai dunduko nadu tipa pa tigo Yerusarema. Agi apai ko agumbaha re nasa gupai nga aboro kpari ninunga. Agi abiakpee re rogo gu Kitabu nga ga Ziazia Kekeapai i ayambaha nga, Abia Kpenunga.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 8]
Agu apai Yeremaya agumbapaha akodipa ga Yekova sarangbangaa kuti Yerusarema
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 9]
Wai Yekova ‘adibe Yeremaya’?
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 10]
“Wa agi abawene vurumo re, wo mi ka berã pa gu zizi yo nga ga aYudo yo ni bawene yo.”—Yeremaya 24:5.