Fugo Yekova Niungaha
Memeapai Rogo gu Kitabu Nga Yezekere—Gu Bambata Paparaha
ROGO gu garã nangia 613 M.B.K., gu nebi nangia Yeremaya adu Yuda yo kini takipande pa gbarasa Yerusarema gbiati ringara Yuda, nga gu gbarasahe naambeda wa pai. Ti gu regbo nangiaha re, Bakindo Babera nangia Nebukadenesara aima zio badungu aYuda ki ga naayó. Gu paranga nangia Daniere gbiati abakureako nadu biata, i nadu dagba agu aboro i aga naayó ku Babera yo re, i kini mangisunge ngbangayo kua aKasado yo. Badungu agu aYuda i aziyo aaraka mbembedii na gu di nga Kebara “ringara aKasado yo.” (Yezekere 1:1-3) Yekova aambunga gu zizi aboro re zanga keda boro fuoyo ní ndu ka gumba gupai fuyó nika manga te. Ko asia Yezekere ko du ninebi. Ti gu regbo re, garã Yezekere adu nga 30.
Ezekere anyasi ke gi kitabu re rogo gu garã nangia 591 M.B.K. Agu apai du rogo gi kitabu re amangi vuru agarã 22. Ezekere aduna bakere rugatise wa ko aake gi kitabu re. Ko akeke arame diwi dunduko nga gu apai aamanga ti ni, na agu adiwi si amangi rogoho na agarã a. Bambata papara ga Ezekere sangbanebi nafura gbe tipa pa tigo Yerusarema naapa gbarasaha. Gu ue paparaha nafura tipa agu asapangbangaa i asarihe kuti aboro Yuda, na gu yangara paparaha kini nafura tipa pa karaga ndikidi irisombori berewe kubaha. Ono awere, ani nika wisigo Ezekere 1:1–24:27, nga gudu na yuguyuguapai rogoho, asangbanebi, gbiati akpiapai tipa gupai si adu nga si nika manga tipa Yerusarema.
“Mi Moi Ro ni Babandarago” (Yezekere 1:1–19:14)
Fuo bi Ezekere ga Yekova mbatabakindo rogo iiriwo yuguyugupai yo, i afu agu asunge fuko si aidi ko mangihe. Yekova yaa fuko wee: “Mi moi ro ni babandarago tipa ngbatunga aYisaraere; ho mo ka nigi pai ni ngbare, mo ki nifugu he fu yo a.” (Yezekere 3:17) Tipa ka gumba sangbanebi nibipa runguru pati Yerusarema na agu apai nikangia sangbanaha, Yekova aya fu Ezekere wee ko mangiapai ue nikpiapai tipa gupai nika manga kumbatayo re. Yekova afura rogo Ezekere yo tipa ringara Yuda ki yaa: “Oni ngere, mi, . . . ayé na basape ku ri roni, mi ki gbarasi gaoni tumbatumba aba.” (Yezekere 6:3) Ko aya fu aboro-ringara wee: “Gu pai i aringbisi tipa ro [nga gberangbii,] si da foro.”—Yezekere 7:7.
Rogo gu garã nangia 612 M.B.K., Ezekere abi Yerusarema rogo yuguyugupai yo. Gupai ko abihe si nimangi yekaru yo aima gberã nikerehe! Ho Yekova akedi gako riivura ni nga ga ngbangbaturũ (nga gu nadu na “akumba sita”) tipa ka yugo gako zinga kuti airasamungu, si adu nga kina agu aboro i ka “gba fuohe ti ngbandia kpakpuyo” nika bata. (Yezekere 9:2-6) Nibambata pai, si adu nga i gbandaka “kingiri we” rogo bakporo dunduko, nga gu ga Mbori pangbangaa gbarasahe duwa we. (Yezekere 10:2) Wa si avura du nga ‘Yekova nika irabape ga gbegberẽ aboro mangaapai kina ku ri yo,’ ko akidohe ki ya ko nika dungura agu aYisaraere adungura berewe naagbandaka yasika.—Yezekere 11:17-21.
Ga Mbori toro akaraga Ezekere rogo ringara aKasado yo. Ezekere amangipai ka yugopa ora Bakindo Zedekiya gbiati aboro kusayo Yerusarema yo. I agberesi ngbangaa fu zire anebi nangia akumba na adee. I agindigo airisikpiahe. I naringbisapa Yuda kuti gu bakakue adunga sunge ti ni ya. Gu masaku nadu tipa dingimo na bakakue ayugu gu gbegberẽ sangbanapai Yerusarema agbiaha mbikopa nduhe fuo Ezipeta tipa undo. Gu masaku re adigi na gu kidohe nga ‘Yekova nika rũ hee ri gbanga bagangara sono ku ari yo gbe.’ (Yezekere 17:22) Ono tie, si adu nga Yuda yo, ‘ngua adu nga fu bafurugute te.’—Yezekere 19:14.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
1:4-28—Gine gu ngbagida nga ga ngbangbaturũ arukubaha? Gu ngbagida re narukuba gu ga Yekova riigbu du ngbangbaturũ yo nga gu duna agu aboro nga atoro rogoho. Ome gu riigbu re naye yo du ga Yekova ziazia toro ni. Gu boro naaora na gu ngbagida re, naarukuba Yekova, ní adu na bakere taarimo kisusi. I narigisapa gako zera kuti betedi wangu.
1:5-11—Gine nga gu unga anyaa du biama? Rogo gu ue yuguyugupai Ezekere abihe tipa ngbagida, ko ayawee gu unga anyaa du biama re nga akeruba. (Yezekere 10:1-11; 11:22) Wa ko aarigisapa agu anyaa re, ko ayambu kpakpu babagara nga “kpakpu keruba.” (Yezekere 10:14) Gipai re daada bambiko babagara narukuba ome gbiati pagbia, na akeruba nga aira-ome.
2:6—Tipagine i anaayamba Ezekere ti ni dedede nga “wiri boro”? Yekova anaayamba Ezekere wa gure tipa ka tingida ko na gupai nga ko nga gu boro duna kpoto tiní gbiati kure, si kini yugu gu kparakparapai du bangbanda gu bamokedi nga boro na gu Boro nakeda ní nga Mbori. Rogo agu Abuku Wene Pangbangaa du biama, i ayambu Yesu na kina gu bangisa fugo nga wiri boro re wa bara 80, ka yugo gupai nani ziazia nga ko aye ku auru kpotosende no niboro, angianga nitoro ya.
2:9–3:3—Tipagine gu kaikai waraga nadu na biakpee rogoho gbiati kpenunga anziri ti ni ngba Ezekere yo? Gupai nasa gi kaikai waraga re si nziri ngbako yo nga gu bipai ko adu nani tipa gu sunge i afuhe fuko. Ko adu na bakere ngbarago tipa ka mangasunge fu Yekova ninebi.
4:1-17—Ya mo Ezekere amangi agi apai nzunzu i aya fuko ko mangihe tipa ka yugopa wai i nika runguru pati Yerusarema re? Wa duhe nga Ezekere azungodi Yekova tipa ko sia gu kurahe kia ko niimangi riahe ngbaha, angianga mirĩ boro ya, na Yekova ki gi gako kpee ki ya fuko ko niimangi riahe ngba mirĩ nyaa, si nayugo gupai nzunzu nga Ezekere aima manga agi apai re. Pa pi ko kurii garebeko tipa agarã 390 adu tipa gu ingapai nangia ga gu kindo nangia ga aYisaraere nadu na angbatunga bawe. Si atona rogo 997 M.B.K. ki da ti gbarasa yó Yerusarema rogo 607 M.B.K. Pa pi ko kurii kumbabeko ayugupa agu agarã 40 nadu tipa gu ingapai nangia ga aYuda, natona ti gu regbo i amoi Yeremaya ninebi rogo gu garã nangia 647 M.B.K, ki da kurogo 607 M.B.K. Vuru agu arame dunduko 430 re, Ezekere anaara kina kurii wiri tooni riahe gbua na ime, si kini yugu gupai nga ngbongi nika ti ati kurogo ringara ti gu regbo i nika runguru pati Yerusarema.
5:1-3—Tipagine si aidi ti ni Ezekere di bete mangerii dagba gu si aidi ko gbandakaha ku yuge yo, ki voho kurogo gako gbanga baukadi? Si aidi ko mangihe wo tipa ka yugo nani nga yangara aboro nika karagatiyó ku Yuda yo ki karaga ndikidi irisombori kubaha fuo du ringara nigbarasigbarasihe tipa agarã 70.—Yezekere 11:17-20.
17:1-24—Ada nga agu abakere adingimo du ue, wai i ayepe wesewese abe Kedara, na gine nga gu “rukutu bengua” Yekova ayepehe ki ruhe bani? Agu adingimo du ue re narukuba agu abazogo nangia ga Babera na Ezipeta. Gu bambata dingimo andu kurii ngua Kedara yo, du rogoyo nga ka ndu fuo gu bazogo nangia ga gu gene kindo nangia ga angbatunga Davide. Gi dingimo re adewe rii ngua Kedara, nga ka maa Sedekiya kuba bakindo Yuda nangia Yoyakina. Ono wa si avura du nga Zedekiya aima manga mozunga ka zanga aria tiko fuo kura aboro, ko agbata undo be kura dingimo, nga bazogo nga Ezipeta ko. Ono ka ko agbianga undo ya. Si adu nga i nika zio ko ku Babera yo ko ki kpi yo. Yekova ayepe “rukutu bengua” a, nga gu Bakindo nga Masiya. I adiko “ri gbanga bagangara sono ku ari yo gbe,” ko ki ndu kurii Bagangara Siona yo du ngbangbaturũ yo, yo ko nika dani ni “bawene kedara” aboro kpotosende kini gbia ndikidi amaku mbiko ko.—Yugoti 14:1.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
2:6-8; 3:8, 9, 18-21. Ka iriwo gbegberẽ aboro tinga tirani ya, na ka ani henga tungusa sangba Mbori fuyó ya, bambiko nimanga anihe wo, ani naza yó ti gayo gbegberẽ mangaapai. Ho aboro asoga rani ni na kini rungosi rani, si naida ani du nyanyakii wakina mbia. Ono tie, si aidanga ani du ni eegerã aboro na ki zanga berãpa gupai aboro agumbaha te. Nunga naasa Yesu ko tungusipai fu agu aboro ko aatungusapai fuyó. Si naida kina gu bangisapai re du a tipa rani.—Matayo 9:36.
3:15. Fuo Ezekere gbia gako sunge, ko andu ka raka Terabiba yo ‘tipa arame saba,’ kini berẽ nyanyakii kurii gu pangbangaa si aidi ko takipandehe. Anga si naida ani di regbo tipa ka wisigopai nyanyakii na kini berẽkurii apai tipa ka rugatirani na gu dudunguroapai nga ga rengo tee?
4:1–5:4. Si aidi Ezekere duna umbasitise gbiati ngara tipa ka manga agu apai nayugu kpia agu apai si adu nga si nika manga Yerusarema na araki rogoho. Si naida ani duna umbasitise gbiati ngara tipa ka manga gu sunge Mbori afuhe furani.
7:4, 9; 8:18; 9:5, 10. Si aidanga nunga agu aboro zirani Mbori nasapungbangaa yó gbegberẽe te.
7:19. Ho Yekova nika sapangbangaa gi zegino re ni, sunge adunga ti marã berewe te.
8:5-18. Samungu kuti ndikidi pambori naimo ga boro pagume na Mbori. “Zangasinombori nagbarasa kurani ni kina ngbani.” (Asanza 11:9) Si aidanga ani berẽ kina kandara berãpa degaturani sa abasamungu kuti ndikidi pambori te.
9:3-6. Pa gba yó hee ti ngbandia kpakpurani, nga guhe nayugo gupai nga ani aima kpara tirani fu Yekova nigako amoyambu ki zi bapatiza, na kidu na sino aKristano tirani, si nga gu nyanyakipa pai si aidaha tipa ka bata be “bakere gberãngbi.” (Matayo 24:21) Gu kumba nadu na ime ke waraga pavuko, ko naru kuba mbedimbedi aKristano. I nga agu aboro nangbe mbatayo rogo sunge gbaka ahe ti ngbandia kpakpu aboro, nga sunge tungusapa Kindo gbiati sunge sa aboro ni abawiriki. Ka ani aida ka nye na gbagba hee ti ngbandia kpakpurani, si naida ani undoyo ti gi sunge re zaaza.
12:26-28. Zavura agu aboro naamoma Ezekere amona na gu pangbangaa ko aagumbaha, ko aya fuyó wee: “A nga [ga Yekova] apai ho nikaima berewe tipa bagbanga rago te.” Si naida ani mangi agu apai dunduko rengbe ani ka mangaha tipa ka undo kura aboro i kido kuti Yekova mbata fu ko digisi gi zegino re.
14:12-23. Kina boro nitini rengbe ka mangapai tipa ka gbia bata. Anga boro ho nika mangasunge bata fu kurani te.—ARomo 14:12.
18:1-29. Asangbana gaani mangaapai kina kurii rani.
“MI AMÁNGA HA NI GBARASIGBARASI HE, NI GBARASIGBARASI HE, NI GBARASIGBARASI HE”
(Yezekere 20:1–24:27)
Fuo dia aYisaraere agarã saba ku ba zio yo rogo gu garã nangia 611 M.B.K., agu abaakumba nga ga aYisaraere yó aye “ka sasana Yekova tipa pai.” I agi gu pangbangaa nadu tipa ga aYisaraere samungu, na gupai Yekova agumbaha nga ko ‘nika mo gako basape fukaha yo’ kuti yó. (Yezekere 20:1; 21:3) Yekova afura fu barii tunga nangia ga aYisaraere yó nangia Zedekiya. Ko aya fuko wee: “Mo dí kpakpari riro yo, ki di kpakpari bakindo ku sa yo; apai anyé nga wa si adu te; mo kiisi pa gu he du ni umba ha, ki umbasi pa gu he du ni tumbatumba ha. Mi amánga ha ni gbarasigbarasi he, ni gbarasigbarasi he, ni gbarasigbarasi he, wiri fuoho adú nga ho te daho gu ko [Yesu Kristo] ka ye ni du he ni gako, ko mi ka fu he fu ko.”—Yezekere 21:26, 27.
I agbarasi ngbangaa fu Yerusarema. I akusi gu gbegberẽ mangaapai nangia ga Ora (Yisaraere) na ga Oriba (Yuda) kuyangura. I aima fu Oriba “ku be akpinyemuri, ku be aAsuro.” (Yezekere 23:9) Regbo gbarasa Oriba aima mbeda. Rogo 609 M.B.K., gu nguru i aruhe pati Yerusarema tipa adiwi 18 atona. Si adu nga ho bakporo nika ti ni, kina ngba aYuda nika zera ka gene adunga wa ka i fura tipa gu rungo du yó nani ya. Si adu nga ka Ezekere gumbanga ga Mbori pangbangaa fu gu zizi aboro nadu Babera yo ya, daho ko nika gia pangbangaa ni tipa gbarasa bakporo ngba “merẽsimerẽsi boro.”—Yezekere 24:26, 27.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
21:3—Gine nga gu “basape” Yekova amoho fukaha yo? Gu “basape” Yekova amangisunge nani ka gbarasa Yerusarema na Yuda angia gu Bakindo Babera nangia Nebukadenesara na gako riivura. Si rengbe arengba a ka koda gu ga Mbori riigbu du ngbangbaturũ yo nga gu duna agu aira-ome rogoho nga atoro.
24:6-14—Gine padu akoro sirigi na mirĩhe vuruhe yo ayugoho? Fuo ru yó nguru pati Yerusarema, i aayamba Yerusarema nga akoro sirigi. Gu mirĩhe nadu vuruhe yó nayugopa gaha bibiriko mangaapai, mangapai ni wasiro, na gu ukaga-kure bapehe adu kuriihe. Gaha ingapai aima kio, si ki sa gupai nga ka i avura maa gu pere re zanga hee rogoho ngba we, ki ba we kutiihe wenengai, ka gu mirĩhe re aguari nga rogoho te.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
20:1, 49. Gupai agu abaakumba nga ga aYisaraere yo agumbaha nayugo gupai nga i aakapa akapa kuti gupai Ezekere agumbaha. Si aidanga ani duna kapa kuti agu azahe nga ga Mbori te.
21:18-22. Wa vura duhe nga Nebukadenesara asoroka, Yekova du naini gupai nga gu bazogo nangia pagano nika yeaye ka zio Yerusarema. Gipai re nayugo gupai nga zavura adaimona, i arengbanga ka rugusa gu boro Yekova amangasunge na ní tipa ní mangi gupai ko akpinyemuhe te.
22:6-16. Yekova nabi kitangbaanga boro, mangapai ni wasiro, inga mangasunge na ome, gbiati dia marã mobirimo nikere gbegberẽ apai. Si naida ani ru nyanyakii rogo gaani diaberã ka zanga manga ngbatunga agi aingapai re.
23:5-49. Zio bakure nga ga birĩ zogarago nasa Yisaraere na Yuda si rimisi tihe kurogo zire irisombori. Si naida ani bandatirani ti zio gu ngbatunga bakure na aboro zegino rengbe ka gbarasa gaani idapase.—Yakoba 4:4.
Gu Pangbangaa Du Niungaha na Kidu na Tandu ti Ni
Nairiwo gu bawene apai ani awirikaha rogo gu bambata akapita du 24 nga ga gu kitabu nga Ezekere! Agu abangua rugute du rogoho yo nayugo gupai rengbe ka sa gupai nga ka Mbori idinga na ani ya, wai rengbe ani ka gbia gako inapai, na ndu gupai si aida ti ni ani za gbegberẽ aboro. Gu sangbanebi nadu tipa pa gbarasa Yerusarema aringbisi Yekova nzunzu nigu Mbori ‘natakapande vovo apai fu gako aboro mbata si nika kura.’—Yesaya 42:9.
Ngbatunga agu asangbanebi duwa agu du rogo Ezekere 17:22-24 na 21:26, 27, si nafura tipa pa sigira gu Kindo nga ga Masiya ngbangbaturũ yo. Barambeda kumbatayo, gu zogarago re nika sa ga Mbori pai si mangi auru kpotosende. (Matayo 6:9, 10) Si naida ani duna idapase nyanyakii, kini ngere kumbatayo tipa agu amaku gu zogarago re nika ye nani. Nirengo, ‘gupai nga ga Mbori, si niungaha, na kidu na tandu.’—AEbere 4:12.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 12]
Gine gu ngbagida nga ga ngbangbaturũ arukubaha?
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 14]
Padu ani zaaza gene sunge tungusapai yo naundo rani ani nye na ‘gbagba he’ ti kpakpurani