Gu Banguapai Nafu Ngbarago Fu Aborokporo

Oni Rimisi Wene Arugute ku Kpoto Awironi Yo

Loida,a nga nagude Mekisiko yo, ayaa: “I nafuka kondomu fu agude sukuru yo, gipai re kini sa paranga aboro i naaberãha nga ruhe aru i naamanga kodaba ka si du nga i namangaha na kondomu.”

Nobuko, nga naagude Yapani yo, ayaa: “Mi asana wire nga ka i du na nakureako nisayo ginipai ka ko mangihe. Gako karagapai angia, ‘Mi ainongo ho te.’”

HO WIRONI aduni kindi ninungunungu ru, ya mo oni asa kporo si du niwenehe tipa ru? Si rengbe kadu nga oni adadi agu ahe duwa giri karaba, ki igi asape, tipa ka banda wironi ka pai mangingo ru ya.

Ka si adu nga kina wo taata ka banda wironi fuo sona u! Awere tie, oni na bakere bakabangirise wa gu nga: ‘Ya mo wire nabi wasiwasi apai?’ ‘Ya mo wire nakeda wasiwasi asura ri rogo terefuni?’ Na gu kura nyanyaki sanahe nga, ‘Ya mo wire nata ata fuo akumba watadu fuo adee?’

Gu Nangatise Nga ka Banda Boro

Kura avunguagude naaida kaa banda agu awiriyo naima sona tooni ti aregbo dũ, kini idi ka ino agu aba dunduko i andu kurogoho watadu agu apai i amangaha. Kusa, dungu avunguagude nabi gupai nga gu ngbatunga bandahe re nasa gupai nga gude nimangi apai amanga nigbuko. Wiriyo ki da nibangbasia boro rogo manga gupai i abanda rũ ti mangaha.

Nirengo, bandahe arengbanga ka undo gbe te. Zavura Yekova Mbori, ko amanganga sunge na gu birĩ nga ga bandahe tipa gako aboro nigisangbako te, na si aidanga abaagude nimangihe wo a te. (Pa Fu Rugute ni Ue he 30:19) Wai rengbe oni ka undo agu awironi naima sona tooni i nimangi agu adiaberã duna tatamana?​—Asanza 27:11.

Gu bambatapai rengbe ka undo nga kaa fura na awironi dedede na ka tonaha mbuyo kindi rukutu.b (Asanza 22:6) Oni nifura afura kindi naayó wa i kaa sona. Si naida avunguagude du nigu bambata aboro awirini nikaa gbia arugute beyo kaa ndu kutini. Degude nga Alicia du ringara aNgirisi yo ayaa: “Dungu aboro nabihe nga fura tipa kodaba ngba fu kina abakurease, ono ziree du. Ani nabi agu apai avungurani apehe furani na nyanyakipaha, na ani nakido kuti gupai i apehe.”

Si Naida Wene Arugute

Ho agude asona ni, si naida i ini apai wenengai tipa kodaba angianga ka ino kina pa wai dee aduna gude ki vungu ya. Na si naida i naaraba gayó ‘berã ka wisiga pa wenepai na gbegberẽpai.’ (AEbere 5:14) Si naida i gbia wene arugute tipa kodaba ki idi kutini na kini raki na ngbanya kuti agu arugute re. Wai rengbe oni ka rimiso wene arugute ku kpoto awironi yó?

Oni rengbe ka tonaha na makia oni agu apai idi oni kutini. Nikpiapai, si rengbe kadu nga oni na nyanyaki ida kuti gupai nga meteka watadu kodaba bambata fu rogatise nga gbegberẽpai. (1 ATesaroniko 4:3) Si nawira gupai nga awironi ima rugatiyo na gaoni ida; na i ima rengba ka yugo bara agu arugute du vuru Ziazia Kekeapai yo nasongoda gayó ida. Ho i agbiatiyo ni na sanahe riipa kodaba, i ima rengba ka karagapai nga kodaba mbata fu rogatise nga gbegberẽpai.

Ono dungu apai duho si aidaha. Buku sa nayawee kura paranga aboro rengbe arengba ka ida kuti ga avunguyo aida nibipa kodaba, ki yaa: “Agude nakapa akapa ka manga diaberã nisayo. Ho i abitiyo ni rogo pai nga gu si aida i diberã tipaha niipo, riyo yo nivunduvunduhe ‘tipa gupai ka i mangihe.’ Apai nadu fuyó nikpakarakpakaraha gbe.” (Sex Smart) Si du si aida gupai ti ni nga wene arugute du kpotoyo yo. Wai rengbe oni ka rimiso wene arugute ku kpoto agu awironi yo naima sona tooni?

Gaoni aida du ziazia. Ya mo oni idi kuti gupai nga kodaba nga guhe si aida i bandaha tipa kina rogatise? Ka si duwo, oni gumbaha fu wironi ziazia na dedede. Buku sa nayawee gu wisigopai i amangihe ayugu gupai nga “rogo agu akporo avunguagude ayugoho ayugo ziazia fu agu awiriyo naima sona tooni nga si aidanga i mangi kodaba te, dungu agu agude re naraka araka gbe mbata i kini mo ka tona mangasunge kodaba.”​—Beyond the Big Talk.

A wa ani nigumbaha mbata, anga pa gumba oni arugute gbua rengbe ka sa awironi i niraki kutini te. Ono ka avunguagude duna wene arugute beyo gbiati aida, si nika sa gupai nga awiriyo moimburu gayó raka riihe. Agu awisigopai i amangihe ayugu gupai nga, ho agude asona ni ki da nikuru aboro, dunguyo naraka ringbisihe kuti agu arugute nga ga avunguyo, ka si vura du nga ho i aasona ni, i aaidanga na agu arugute re gbe te.

ONI ASADI GIPAI RE: Oni tona fugo riipa gupai mangi. Nikpiapai, ka si du nga oni gi gbegberẽ pangbanga nga ga kodaba, oni rengbe ka yaa: “Nagberẽ gu gene akumba amanga adee ngbaha! Mo nabihe nga gine du nasayo i naamangapai wa gure?”

Oni yugu agu apai dunduko du tipa kodaba. Si ninyanyakipa pai oni za awironi ti kodaba. (1 AKorindo 6:18; Yakoba 1:14, 15) Ono tie, Ziazia Kekeapai nagumbapa kodaba gbe niguhe nga gamahe be Mbori, angianga niguhe gbua nga ga Satana gbina ya. (Asanza 5:18, 19; Ga Soromo Bia 1:2) Ka oni agumba kina pa gu gbegberẽ apai duti kodaba sa, si nika sa agude ka i iningo gupai Ziazia Kekeapai agumbaha tipaha ya. Degude sa France yo ayaa: “Abuba na nina naafura gbe tipa kina wasiwasi kodaba, na kini sa re mi nibi kodaba nigbegberẽ he.”

Oni sa awironi i ini agu apai dunduko du tipa kodaba. Naagude sa Mekisiko yo ayaa: “Gupai mi naaida agu awire naima sona tooni inihe nga, kodaba nga bawene he Yekova Mbori afuhe fu aboro i nigbia ngbarago mbikoho. Ono si naida si du sa kina dagba agu aboro naima rogatiyo. Si rengbe arengba ka fu ngbarago furani watadu gberarago. Pa gbia ani ngbarago mbikoho watadu gberarago naruriipa wai ani amangaha.”

ONI ASADI GIPAI RE: Gu regbo oni ka fura na wironi berewe riipa kodaba, oni digisi fugo niwenehe tipa kodaba. Ka oni gundenga ti ya fu wironi wee kodaba nga bawene gamahe be Mbori nga gu rengbe ní ka gbia ngbarago mbikoho ho ní nika manga rogatise ni ya. Oni ya funi wee oni nakido akido kuti ní nga ní nika irisa ga Mbori arugute airisa nibipa kodaba daho ní nika manga rogatise ni.

Oni undo wironi u ini asangbana gau mangaapai. Tipa paranga aboro nimangi wene adiaberã rogo gayó raka, si naida i ini wai ka makiapai na ki ini gu wenepai watadu gbegberẽpai rengbe ka ye nisangbana gayó mangaapai. Ka oni berẽnga ha nga gupai gbua si aidaha nga boro ini gupai du nigbegberẽhe na gudu niwenehe ya. Kristano sa du Australia yo du rimori nga Emma ayaa: “Ho mi aberã ni kurii gu irairaapai mi amangihe ho mi aduni niwiri degude, mi nabihe nga ino ga Mbori arugute kia ti ida nani. Si ninyanyakipa pai boro ini agu aundo duti agu arugute re, na gu gbegberẽ apai naye ho boro akuoho ni.”

Ziazia Kekeapai rengbe ka undo, bambiko badungu gaha arugute nagumbapa agbegberẽ sangbana gbegberẽ mangaapai agumba. Nikpiapai, Asanza 5:8, 9 naruga paranga akumba i ne meteka ‘i andu ka fu gayó irisa fu kura aboro.’ A wa agu averesi re ayugoho, agu aboro namanga kodaba mbata fu rogatise napayasi tiyo, na gayó sunge nirengberengbehe bangiri Mbori te. Na si rengbe arengba ka sa gu boro namanga rurupai ka ní idinga ka dia ngbatunga boro wa gure ya. Ka wironi aberãkurii gu gbegberẽ apai rengbe ka ye mbiko basa ní ga Mbori andiko, si rengbe ka sani ní nyakasi tiní kaa raka ringbisihe kuti agu andiko re.c

ONI ASADI GIPAI RE: Oni mangisunge na kpiapai ka undo wironi ní inipa gu tatamana duti ga Mbori rugute. Nikpiapai, oni rengbe ka yaa: “Gu we gindo yó ho kporo, si niwenehe; ono gu we nagbi nvuoyo, si nigbegberẽhe. Gini kparakparapai du dagbaha wa duhe ue re, na wai gamo karagapai abipa gu ngbanda si aida mo moihe nibipa kodaba?” Oni mangisunge na gu pangbanga du rogo Asanza 5:3-14 ka undo wironi ní inipa agbegberẽ sangbana kodaba mbata fu rogatise.

Takao, nga paranga du Yapani yo du garãko 18 ayaa: “Mi ima ino gupai nga si naida mi mangi gupai du niruruhe, ono gu nyemuapai nga ga borose nandu na mi ngba gu gene du kia.” Oni rengbe ka ngarasa gu paranga aboro du pai tipa yó wa gure niya oni fuyó wee anga kina yó sa duhe tipa yó wa gure te. Zavura gu mokedi nangia Pauro, nangia nyanyaki Kristano, ko ayaa: “Wa mi nikpi nyemu manga wenepai, gbegberẽpai nimbedi na mi.”​—ARomo 7:21.

Si naida paranga aboro ini gupai nga, anga si nitaatapai ka diabe gu nyemuapai nga ga borose te. Ono si naida si sa boro ní berẽkuriipa gu ngbatunga boro ní aida kadu nga ní. Si rengbe ka undoyo i berẽkurii gu sanahe nga, ‘Ya mo mi naida ka banda gimi raka tipa aboro ini re nigu boro duna arugute beni ní andu kuti ni na niboro wene mangaapai, watadu mi naida aboro ini re nigu boro napeka kina fuo gu nyemuapai nga ga borose?’ Ka wironi duna wene arugute kpotoruyo, si nika undo ru u karagapai sa gu sanahe re wenengai.

[Gu rukutu kekepai du bandu waraga yos]

ONI SANANGA TIRONI NGA . . .

▪ Gini apai duho nayugo gupai fere nga wire na wene arugute beru?

▪ Ho mi naafura ni na wire tipa kodaba, ya mo mi naagumba pa kodaba gbe niguhe nga gamahe be Mbori watadu niguhe nga ga Satana gbina?

[Gu sura du ti kpewaraga 21]

Ziazia Kekeapai na Kina Undo ti ni Kindi

Buku sa nayaa: “Agu arugute du rogo Ziazia Kekeapai tipa kodaba, si ima ima tipa gbanga regbo, na si kindi na undo ti ni. Ti gi regbo dungu paranga aboro agbia agbegberẽ asangbana gbegberẽ kodaba re, wagu nga kadu na vuse ku vurukporo, ugudi-kongo, gbiati gu kura akaza naye mbiko kodaba, ru gu rugute aru du rogo Ziazia Kekeapai nayawee boro banda tiní ka tona manga kodaba sa ní namangi rogatise. Si sa nga gu kodaba ‘ngbaa.’”​—Parenting Teens With Love and Logic.