Fugo Yekova Niungaha

Memeapai Rogo gu Buku Nga Esetere

SI AIMA du nga gu burõ i asogimaha tipa ka ba tunga aYuda kpäkäyä, si aenga manga te. Si adu nga, rogo bangisa uru sa nga gu i aringbisipaha, i nika ba tunga agu aYuda dunduko naaraka rogo gu ngbii nangia ga aPereso, nga gu natona India yo ki da ku Etiopia yo. Gure nangia gupai gu boro nata gu burõ re aaberãha. Ono tie, bangiriko aima go ti nyanyakipa pai sa nga, gu Mbori nga ga ngbangbaturũ ko, ko rengbe arengba ka batasa gako aboro be gu kerepai ka kuru sayo nga gu ka i arengbanga ka nehe ya. I akepa gu batasa aboro re rogo gu buku nga Esetere.

Gu nyanyaki bakumba nangia Morudekai, ko nake gu buku re, na si nafura tipa gu pangbangaa nadi agarã 18 ti regbo gu zogarago nangia ga gu Bakindo rimoko angia Asuerose watadu Zeresi, gu Bambata Ko. Gi iiriwo pangbangaa batasa aboro re nayugo wai Yekova abatasa gako aboro be gu gbegbere burõ avurayo amangaha kutiyo, ka i vura gbandaka yasika rogo ngbii vurũ. Rogo agi aʹuru re, pa ruga ga Yekova aboro tiyo na gipai re nanyakasa gayo idapase, nga gu gako aboro namanga ziazia sunge fuko rogo aringara 235. Kurii gure, agu apai aboro amangihe nga gu gumba yo paha rogo gu buku nga Esetere re, si nafu gu kpiapai fu rani si aida ani wiriki mangaha gbiati agu si aida ani ne mangaha. Nirengo, ‘fugo Mbori niungaha na kidu na ome ti ni.’—AEbere 4:12.

SI ADU NGA NAKINDO DUWA KA RI HÕMBUPAI BE BAKINDO

(Esetere 1:1–5:14)

Bakindo Asuerose amangi pumbo rogo gako biata garã naabaha tingba zogarago (493 M.B.K.). Nakindo Vaseti amangi gupai nasa bakindo ko sogo gari pai na ko ki zogosi pari kusende ka ri adunga berewe ni nakindo ya. I asia gu degude niboro Yuda nangia Adasa dagba gu bawene ngasu ade dunduko nadu rogo gu ringara re tipa ri di ba Vaseti. Ringbisihe kuti agu arugute gu wiri undurubari nangia Morudekai afuhe, ri aoko pa ngbatunga ri ni Yuda ono ki yugu tiri fu aboro na kina gu rimori nangia Esetere nga gu nangia ga aPereso.

Fuo bete regbo kusa, i atumbapa gu irarukö nangia Amana kuari ki moiko nibaira abazogo. Rago agbere ti Amana wa Morudekai ‘aidanga ka tumusa kusande fuko’ ya, sidu ko kini mo ka taburõ tipa ka ba tunga aYuda dunduko kusayo rogo gu Ngbii nangia ga aPereso. (Esetere 3:2) Amana asosodi Asuerose nisakapai naako tipa ko rũndiko tipa i imi ngbatunga aYuda naabayo dunduko kusayo. Fuo Morudekai gi gipai re, ko “[a]ukadi tiko ni mbuzaroko na kuke.” (Esetere 4:1) Si aidi Esetere rimisi tiri kurogo gipai re ka hõmbupai ti gi regbo re be bakindo. Ri ayambu bakindo na gako baira abazogo tipa gu pumbo nadu tipa kina yo ue ku kpuri yo. Fuo ye yo kupati gu pumbo re na ngbarago tiyo, Esetere azungodi yo i ye berewe tipa gu kura pumbo rogo gu uru naye fuo gure. Amana aduna ngbarago tiko tipa gipai re. Ono tie, ngbaduko aaima kindi be gupai nga, Morudekai aidanga ka tumuso fuko te. Fuo gure, Amana kini mo ka taburõ ka imo Morudekai mbata fu ndu ko kupati pumbo yo rogo gu uru naye fuo gure.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

1:3-5—Ya mo gu pumbo re adi arame 180? Ziazia Kekeapai ayanga wee gu pumbo re adi regbo nigbangaha wa gure te, ono si naya gbua wee bakindo ayugu gako kumuko fu gako abanyaki na ngbanyaa taarimo gako kindo tipa aʹuru 180. Si nawiraha nga gu bakindo re amangisunge na gi torotiri pumbo re tipa ka yugo gu taarimo nangia ga gako kindo nirekangose tipa ka zeresa ngba gako abanyaki na ka dia akapa kusayo bangiriyo ya ko arẽarẽ ka manga gupai ko asogima mangaha re. Kangia wo si adu, veresi 3 na 5 rengbe ka fura tipa gu pumbo nadi arame 7 ti digido gu dunguratise nadi arame 180 re.

1:8—Wai ‘pa mbira buda adu kuti rugute, nga i asosodanga boro ni mbiri buda te’? Ti gi regbo re, Bakindo Asuerose amangipai kia ti gu sino nangia ga aPereso nga ga sosoda boro ti aregbo ngbatunga agu adunguratise re ni mbiri buda kuti gu bakioho ni aidanga ha ya. Buku sa nga gu nafura tipa agu apai namangi bakuru kusayo nayaa: “Aboro arengbe ka mbira buda bakere gbe watadu nitoonihe a wa i akpinyemuhe.”

1:10-12—Tipagine Nakindo Vaseti akeretu ti ni ki zanga ndu fuo bakindo? Gu kura wene abawirikipai nayawee gu nakindo re aká ka iriso sangba bakindo bambiko ri aidanga ka payasipa tiri barabangiri gu ga bakindo ageno nadu na gbärämä buda te. Watadu gi nakido nagba angba gbe ti kpotori re anaaranga nirengo kutiibe kumbaari te. Wa Ziazia Kekeapai avuranga gumba ndu gupai ri amangipai ti ni wo ya, agu airatatamana nadu ti gu regbo re abi gupai nga, si aida i mangipai tipa gi ga Vaseti basasangbaa re mbiko si angia gu gbegbere kpiapai narengbe arengba ka merafuo kura dereakumba rogo gu ngbii nangia ga aPereso re.

2:14-17—Ya mo Esetere amangi bäri amanga na bakindo? Karagapai tipaha nga oó. Pangbangaa gupai re nayawee, wiso, i anaakaraga agu adee i anaaye naayo fu bakindo kurogo gu ue bambu nadu tiibe gu banyaki “nanabanda ga bakindo adebadia.” Agu adee nanaabi rame fuo bakindo yo, i naningia gako adebadia watadu agu adiako nangia atawa. Ono tie, i andunga na Esetere kurogo gu bambu nangia ga ga bakindo adebadia fuo ndu ri fuo bakindo te. Ho i ayeni na Esetere kubarabangiri Asuerose, ‘gu bakindo re akpinyemu ri kisusi kura adee dunduko. Ri ki bi inapai beko ki ngba bangiriko kisusi kura ngasu adee dũ.’ (Esetere 2:17) Wai ri awiripa ‘bi inapai be [Asuerose] na ki ngba bangiriko’? Kina ngba gu bangisa gene re ri angba bangiri kura aboro rogoho. Ziazia Kekeapai naya tipa ri wee: “Gi paranga de re ki ngba ti Egai gbe, ko ki yugu weneringise fu ri.” (Esetere 2:8, 9) Egai ainipai furi kina riipa gupai ko abihe, nangia ngbanyaa kpotori na gari wene asino. Nirengo, “Esetere angba bangiri agu [aboro] dunduko naabi ri.” (Esetere 2:15) Teketeke wa kina gure a, gupai bakindo abihe ti Esetere airiwo tiko si ki sa ko ko kpinyemu ri.

3:2; 5:9—Tipagine Morudekai aká ti ni ki zanga tumusa fu Amana? Si angianga irairapai fu aYisaraere i tumusa rogo irisa fu agu aboro payo adu kuari te. Ono tipa Amana tigako, apai adu kia tipa ko. Amana angia tita Agaga, na si nawiraha gbe nga ko adu ningbatunga Amareko, nangia agu aboro Yekova aima rũndiko tipa yo ya i ba tunga yo kpäkäyä. (Pa Fu Rugute ni Ue he 25:19) Tipa Morudekai, pa tumusa ko fu Amana angia irairapai, ni gupai ka ko mangihe si ki yugu gupai nga, ko akanga kuti gako ruru mangaapai fu Yekova te. Ko akaha nyanyakii, kini gumba nduhe ya Yuda nangia ko nga gu boro si aidanga ni tumusa fu Amana ya.—Esetere 3:3, 4.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

2:10, 20; 4:12-16. Esetere adi arugute kugume be gu bairisi Yekova nanyaki rogo toroyo tiri. Si nipatatamana fu rani ani “gí sangba [gaani] abaakumba ki nira fu yo.”—AEbere 13:17.

2:11; 4:5. Ka ani ‘berẽnga pa kina gaani apai ya, ono ani berẽpa ga akuarani apai aberã a.’—AFiripoio 2:4.

2:15. Esetere ayugu gupai nga, ri angia boro umbasitise na kidu na rugatise ho ri asananga he ni tipa i fuku kura afongo watadu wene arokoo furi kurii gu Egai afuhe ya. Si angia “gu okooko boro du kpoto yo, nga gu ka azirã nga ya, [nga] kina gu fongo nga bayee toro du zezeredi,” si nasa Esetere ri ngba bangiri bakindo.—1 Petero 3:4.

2:21-23. Esetere gbiati Morudekai angia wene kpiaapai tipa ra kutiibe “abaira tandu.”—ARomo 13:1.

3:4. Rogo kura apai, si nipatatamana ka ani yugunga ada nga ani ya, a wa si adu tipa Esetere. Ono tie, ho si aida gupai ni nga ani ru ka songoda nyanyakipa pai, ngbatunga gu duwa ga Yekova bakere pagbia na ka kakuti gaani ruru mangaapai, si aidanga ani gunde ti ya fu aboro wee ani nga aDezire Yekova te.

4:3. Ho duhe ni nga asada mbatayo napido rani, si naida ani kpari fu Yekova tipa ome na tatamana.

4:6-8. Morudekai agbata gene ringbisihe kuti andiko tipa ka dia gu kerepai kusayo Amana aye nani nibiriki.—AFiripoio 1:7.

4:14. Ga Morudekai kido kuti Yekova nga wene kpiapai fu rani.

4:16. Fuo du Esetere naa kido kuti Yekova rogo wiri apai yo dunduko, ri aguari niruru mangaapai na niwingbaduse ka manga gupai ka rengbe arengba ka ye na kpio furi. Si ninyanyakipa pai ani wiriki wai ka kido kuti Yekova angianga ka kido kuti tirani ya.

5:6-8. Tipa Esetere rengbe ka gbia ga Asuerose weneringise, ri ayambu ko niuehe tipa ue pumbo. Ri amangipai nitatamana na si naida ani naamanga apai kinawo a.—Asanza 14:15.

APAI AʹARIATIHE NIKINA GIIHE, GU TI FUO KURAHA

(Esetere 6:1–10:3)

Fuo tona apai ka manga, si aʹariatihe nikina giihe. I ahasi Amana ti kina gu ngua ko amangihe tipa ka hasa Morudekai ti ni, na i ki moi kina Morudekai ko aida ka imoko nibaira abazogo kubako! Ginipai tigaha namangi tipa gu burõ i ataha tipa ka ba tunga aYuda kpäkäyä? Gupai re aʹariatihe a kina kuti agu aboro naaida ka imo yo.

Gu ruru dee nangia Esetere re afura berewe. Nimaa ri gari raka ngbapai, ri akuru kubarabangiri bakindo ka zungodi ko tipa ko gbata gene ka aria gu burõ Amana ataha. Asuerose aima ino gupai si aida i mangihe. Sidu, ho uru imo aYuda adani, anga aYuda nakpiki te, ono agu aboro naaida ka imo yo, i nakpiki. Morudekai arũndiko ya i naamanga gu Pumbo nga ga Purima rogo agarã nibasasa tipa kaa tingidapa gi batasa yo re. Nidu Morudekai nigu ue boro fuo Bakindo Asuerose, ko ‘agbata wenepai tipa gako aboro, kini gumbapa zereda fuyo dunduko.’—Esetere 10:3.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

7:4—Wai pa imo aYuda arengbe kadu ni “gupai ka kpa be bakindo”? Wa Esetere afura nibirĩ kini yawee wa ka i abagi aYuda ni akanga, ka apai adu niwenehe, gure nga ri aatingida bakindo naapa gu gberango ka mangi ka i imi aYuda. Agu afeda 10,000 Amana akido Bakindo ka fuhe ku dagba gako kumuko re angianga hee ringbisihe kuti gu kumuko ka i gbiaha wa ka Amana ataburõ ka baga aYuda ni akanga te. Wa ka i amangi sangba gu burõ re, ka si ayeaye na kpio nakindo nangia kina boro dia bakindo.

7:8—Tipagine agu abanyaki nadu ngbangaa yo adadi kpakpu Amana ti ni? Si nawiraha nga i amangihe wo ka yugopa gu zee i abaha tiko watadu ka yugopa gu kpio naapido ko. Ringbisihe kuti kura buku sa nafura tipa agu apai namangi bakuru kusayo, “adumbata anaadada rii agu aboro adada i anaasarangbangaa yo sa kpio.”

8:17—Rogo gini gene ‘dungu aboro-ngbii asatiyo ni aEbere’? Si ziazia nga, dungu aPereso asatiyo kurogo gu pambori nangia ga aYuda, na kini bere gupai nga, gu ue ndiko bakindo arũhe, si gbarasipa gu bambataha re, si ayugu gupai nga, aYuda aduna ga Mbori weneringise kuriyo. Kina gu bangisa bangua arugute re namangasunge rogo digisidigisi gu sangbanebi du rogo gu buku nga Zekaraya. Si nayaa: “Akumba bawe [“na afugoyo dunduko nibakiakia dagba rikaaboro,” NW] nikazada ga gu boro Ebere baukadi, ki ya, ‘Ani ndú na mo, bambiko ani gi he ya Mbori du na mo.’”—Zekaraya 8:23.

9:10, 15, 16—Wa si avura du nga gu ndiko bakindo arũhe re aima idaha fu aYuda i rogodi ga aboro ahe, tipagine i ahe mangaha ti ni? Pa ká yo ka manga gupai re ayugu gupai zanga kapa, nga, gupai i aidaha nga ka banda ungayo, angianga ka kumuko ya.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

6:6-10. “Enda nangbe ku mbata yo fu gbarasapai, kiisapatise du mbata fu tigo.”—Asanza 16:18.

7:3, 4. Ya mo ani nayugo tirani ni aDezire Yekova niwingbaduse, ka si vura ye na rungosi kurii rani vurũ?

8:3-6. Ani rengbe arengba ka manga kango fu abazogo na fu agbia-ngbangaa tipa i banda rani be avura rani na si a ni gupai si aida ani mangihe.

8:5. Esetere afura rogo birĩ ki zanga gumba gupai nga bakindo aima ngbe a rogo gu burõ nadu tipa ba tunga gari aboro re. Teketeke wa kina gure a, si naida ani naamangapai rogo birĩ ho ani amanga dezirepai ni fu agu abamangisunge nga ga irangbii yo.

9:22. Si aidanga bangirani go ti gu rungorungo aboro du dagbarani te.—AGaratio 2:10.

Yekova Aye na ‘Undahe Gbiati Bata’ fu AEbere

Morudekai agumbapai giifugo yo ya Mbori du nambakadipai tipa Esetere da ni nakindo. Ho aboro aserekpo aYuda ni, aYuda agino riahe na ki kparikpee tipa undo. Nakindo Esetere akuru kubarabangiri bakindo bara ue zanga i yambu ri ayamba na ko kini di ri kugume wenengai ti agu aregbo re dunduko. Rame akpangba bangiri bakindo rogo kura yuru sa ho apai aduni nikpakarakpakaraha. Nirengo, gi buku nga Esetere re, si nafura tipa wai Yekova aʹariapai si ngba kubara gu gako aboro yo nangia aYuda.

Gu wene pangbangaa du rogo gu buku nga Esetere, si nangarasa rani ngba kparakpara gene, nga agurani naraka rogo “yangara arame.” (Daniere 12:4, NW) “Rogo yangara arame,” nga digido yangara papara arame, Gogo nga Magogo, nga Satana Bakitingbanga, ko nika zubo ga Yekova aboro naabayo dunduko. Gako sásá nikadu nga ka imo airisi Yekova kpäkäyä. Ono a wa si adu ti rago Esetere, “undahe [aye]aye na bata” be Yekova tipa airisiko.—Yezekere 38:16-23; Esetere 4:14.

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 6]

Esetere na Morudekai barabangiri Asuerose