Awetekapai Tipa Waraga Dunguratise Nga ga Gaani Raka na Sunge
BAMBURU 2-8
AŨKUMUKO ROGO FUGO MBORI YO | RUKA 6-7
“Oni Nduku he si ki Rengbe Gbe”
(Ruka 6:37)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 6:37
Oni vú boro i ki vu roni: Watadu “Oni mbupai na i ki mbupai furoni.” Gu pa-Giriki i namangisunge na ni nga “oni vú” rogoyo nga “ka mbuhe si ndu gbua; ka kedaha kusayo; ka zaka (ni kpiapai, ziziboro).” Rogo gi bangiriba re, gu kparakparapai du dagba sapangbanga boro na mbusa nga, ka mbupa pai na ka vu boro ti pai si ki vura du nga si naaida mbusa aida.
Oni Naamanga Weneapai Kindi
13 Matayo adi fugo Yesu ki gumbaha ki ya: “Ka oni sápu nga ngbanga boro ya, i ka sapa ngbanga roni a.” (Mt. 7:1) Ringbisihe kuti Ruka, ko aya we Yesu aya: “Ka oni sápu nga ngbanga boro ya, ka i asápa ngba ngbanga roni a ya; ka oni mbúsi nga boro ya, ka i ambúsa nga roni a ya. Oni vú boro i ki vu roni.” (Ruka 6:37) Agu aFarusi nadu rogo bambata sa kama agarã, i anaasapangbanga gbegberẽ ringbisihe kuti agu arugute angianga ga Ziazia Kekeapai ya. Agu aboro nagi gupai Yesu agumbaha re, nga aguyo nanaasapangbanga akurayo asapa, si aidi i mbuhe. Ono si aidi i ‘niivu aboro’ avu, du rogoyo nga kaa mbupai fuyó ti gu irairaapai i aamangaha. Gu mokedi nangia Pauro afu rugute wakina gure a tipa vu aboro nga gu ani niima bihe re.
14 Ka ga Yesu abawiriki avu aboro, si ka sa gupai nga aboro nivu yó. Yesu aya: “Bambiko gu sapangbanga oni ka sapa ngbanga na ni, kina ha i ka sapa ngbanga roni na ni a; na gu moduka oni ka nduka he na ni, i andúka he na kina ha fu roni.” (Mt. 7:2) Nibipa wai ani amanga fu aboro, ani nake kina guhe rũ ani he.—Gara. 6:7.
(Ruka 6:38)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 6:38
Oni fu he: Watadu “Oni fuhe afu kindi.” Gu pa-Giriki i asaha nga “oni fu he” nayugo pa gupai boro amangaha amanga kindi.
(Ruka 6:38)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 6:38
si ki rengbe gbe: Rogo gi pa-Giriki yo re nga “ngbaduse,” ono rogo gi bangiri ba re si nawira wa si nayugopa gu basopobino nakita ngba gani roko kuti ngbadu ni. Gi fugo nga ‘si ki rengbe gbe’ re nayugo pa gu sino naadu ti ababagiahe nga ga hiiso ngba roko na agu ahe boro ni ngbehe.
Gbata gu Nyanyakipa Ahe Nga ga Toro
(Ruka 6:12, 13)
Wai Rengbe Oni Kadu Nyanyakii Rogo Toroyo?
Yesu anaadia gbanga regbo dedede kuti kparakpee. (Yoane 17:1-26) Ni kpiapai, mbata fu ko sia agu akumba nadu 12 ni gako abawiriki, ko ‘akuru ki ndu ku [rii] bagangara yo ka kpara yo; ko ki nikpari akpara fu Mbori yuru sasasa.’ (Ruka 6:12) Wa vura duhe nga si ni dingisoro furani ani kpari yuru sasasa te, ono agu aboro naberãpa agu apai nga toro napekafuo gu kpiapai nga ga Yesu. Mbata fu manga yó bakere diaberã rogo gayo raka, i nadia regbo tipa ka kpara fu Mbori, kini gbata gene tipa ziazia toro undoyo i mangi gu diaberã nika nyakasa yó rogo toroyo bakere gbe.
(Ruka 7:35)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 7:35
mbiko awirihe: Watadu “surungbaha.” I fura ane tipa du na tatamana wa du na agude. Rogo gu pangbanga du rogo Mt 11:19, i fura tipa tatamana yo nga “mbiko sabehe.” Mbiko tatamana, watadu mbiko sabehe, si nga gu gopai nayugu gupai nga gupai i aagumbaha kuti aYoane Bapatiza na Yesu angia ziree. Sidu, gupai nzunzu Yesu aapehe nga: ‘Oni bi wene fuo sunge na mangaapai, na oni nika inoho nga agu apai i agumbaha nga ziree.’
Geda Ziazia Kekeapai
(Ruka 7:36-50)
BAMBURU 9-15
AŨKUMUKO ROGO FUGO MBORI YO | RUKA 8-9
“Mo Nipéke Re—Ginipai si Aidaha?”
(Ruka 9:57, 58)
it-2-E kpe. 494
Angua
Ho kura bakeapai aya ni fu Yesu: “Bayugupai, mi apéka ro rogo arago dunduko yo mo ka ta ni” (Mt 8:19, 20; Rk 9:57, 58) Yesu ayugu gupai herẽ nga, tipa ka da ni pefuoko si aaida gu kumba re mbu berãpa gu wene raka ko adu rogoyo, na ki moi gako kido dunduko kuti Yekova. Gi bangua arugute re ni yuguyuguhe rogo gu kpia kparakpee ko ayuguhe fu gako abawiriki nga: “Mo fú gaani riahe fu rani areme,” na ko aya: “Were gu ni dagba roni yo, ka ambu nga gani ahe dunduko ya, ka ni du nga ni gi bawiriki te.”—Mt 6:11; Rk 14:33
(Ruka 9:59, 60)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 9:59, 60
ka kpisida buba: Si nawira wa gu fugo re ayugongo gupai nga bako akpi zakperezakpere ko kini kaa sanahe tipa ka ndu ka mbakadapai tipa kpisido ko te. Ka si adu nga wo du si adu, si nawira wa ka ko adunga yo ti gu regbo re kaa fura na Yesu te. Rogo gu kuru Middle East nadu mbata, ho boro ani kpi ni, i anaamangapai ni ipo tipa ka kpisido ni, kura regbo i anikpisidi ni kina rogo gu uru re. Si du, si wa ka i ya bako aakpingo te, ono ko aakaza ni kerehe watadu ko adu ni gbinza ko. Na Yesu aarengbanga ka ya fu gu kumba re ko mbu kazakaza bako te, si du, si nangera wa gu kura aborokporo adu kina yo narengbe ka ngerafuo ko. (Mk 7:9-13) Si wa ka i ya gu kumba re aya, ‘mi nika peka ro apeka, ono angianga mbu buba ti unga ya. Mo sungudi mbata daho buba nika kpi ni na mi ki kpisidi ko.’ Gupai Yesu abihe nga, gu kumba re aadianga gu momu nga ga maa ga Mbori Kindo mbatayo rogo gako raka te.—Rk 9:60, 62.
Mo he kangba aboro i ki kpisidi gayo kangba aboro: A wa yuguyo ho rogo kekeapai tipa wisigopai tipa Ruka 9:59, ba gu kumba Yesu aafura tipa ko re aakpingo te, si nangera wa ko awoka awoka watadu ko adu ni gbinza ko. Gupai Yesu aapehe nga: ‘Mo he agu aboro kpi rogo toroyo i kpisidi gayo kangba aboro,’ naayugo gupai nga, si aaida gu kumba re mbu gu kura agumeko i ngerefuo bako dakuti gu regbo ko nika kpi ti ni na si ki idi i kpisidi ko. Ka gu kumba re apekefuo Yesu, ka ko amoi tiko ngbagene nyenye unga, ka ko adunga dagba agu aboro naima kpi rogo toro yo bangiri Mbori ya. Rogo ga Yesu karagapai yo, ko ayugu gupai nga maa ga Mbori Kindo mbatayo rogo raka yo na kini takipandehe nga nyanyakipa pai tipa ka zanga kpi rogo toro yo.
(Ruka 9:61, 62)
nwtsty apangbanga
Sunge
I anaamangasunge gbe watadu sopabino kitö mai natona ka na ki rungburasi sende nga gu naima uga garã be kere faa uru. (Oni bi gu buku nga, Mounda Tipa Wisigo Fugo Mbori. Tii gu riipai nga, Ga AYudo Karendaria.) Gu kura aũ sopabino anidu nga ngua i avo mara kuti ni nya sa watadu dungu anya kini gbehe. I aniru ahe fuo sende rungbura. Rogo Kuru Ndika, gu sunge nangia ga sopabino, i anaamangasunge na ni ni akpiapai. (Abasa 14:18; Yes 2:4; Yer 4:3; Mika 4:3) Yesu anaamangasunge dedede na gu kpiapai nga ga sopabino tipa ka yugo nyanyakipa pai. Ni kpiapai, ko afura tipa gu sunge nga ga sopabino tipa ka nyakasa pa nyaka padu ni bawiriki na ngbaduse yo dunduko. (Rk 9:62) Ka pai gbeberã basopobino kusayo ti sunge, ko ima rengba ka gba iraira gene. Teketeke a, gu bawiriki nga ga Kristo amaanga berã ni kuti gani sunge ya, arẽnga tipa ga Mbori Kindo te.
Oni Banda Kpotoroniyo Ni Ziaziaha fu Yekova
11 Ani gbianga kura futufutu apai kuti gu ga Yesu kpiapai re tipa ka rugatirani wenengai na gupai rengbe ani ka wirikaha behe. Bamangisunge namangasunge atiyo. Ono wa ko amanga gi sunge re, ko ambunga berãpa agu apai du ku kporo yo te. Ko naberã gupai nga ka ko nidu kporo yo, ka ko du na gako aborokporo, abakureako, kini ri riahe, kini gi manzigo, na kini momu tii gako nzereme. Ko nakpinyemu agi ahe re ni bakerehe. Tingbafuo ko mangisunge ngbutuko, nyemu agu ahe re tona ka kpe ko nga ni kerehe, ko ki mbu sunge kaa berãpa kina agu ahe re. Wa vura duhe nga sunge kindi ni bakerehe daho i nika rῦ ahe ni, agu apai ko aberãpaha ku kporo yo re ima gbe berãko kusayo ti sunge ka ko amanganga gako sunge wenengai ya. Rago arengbanga ka ngba ti bairasunge naako te mbiko ko amanganga sunge na hipai te.
12 Awere tie, ani wisigingo wai rengbe ngbatungapai wa gure ka manga rani areme. Gu bamangisunge re rengbe kadu nga gu Kristano nandu andu wenengai rogo toro yo, ono du kpotoni yo ngbapai. Ni kpiapai, ani makianga pa gu wirina nandu sa adunguratise dunduko na kini mangi sunge tungusapai wenengai. Ono kina ti gu bangisa regbo re, ka ko ambunga berãpa agu he du rogo gi zegino re nga gu ko akpinyemuhe ya. Ko nakpinyemu agi ahe re kpotoko yo bakere gbe. Tifuo ko mangisunge fu Mbori tipa dungu agarã, nyemu agu ahe du rogo gi zegino re ki furii omeko na ko ki tona kaa berãpaha. Wa vura duhe nga sunge tungusapai kindi, agi apai re ima gbe berãko ti mangasunge fu Mbori wa gu ko anaamangaha mbata. (Frp. 2:16) Rago angbanga ti Yekova nga “Gbia ati” ho gako bamangisunge ambu hipai ni te.—Ruka 10:2.
13 Gupai ani awirikaha rogo gi kpiapai re, si ziazia. Pa mangasunge fu Yekova na kpotoseyo dunduko nakoda dungu apai susi gu gbua nga kaa ndu kupati agu adunguratise nga ga dungurati na kini tungusipai. (2 Peka. 25:1, 2, 27) Ka si du nga Kristano tona kaa kpinyemu agu apai ní ambuhe sayo, gani pagume na Yekova ima rengba kadu ngbapai. (Rk. 17:32) Kina gu sa ka ani ‘né gupai nga gbegberẽpai ki zí tirani kuti gupai ngba angba,’ si ka ani ‘rimi ti ni kurogo ga Mbori ngbi yo.’ (Rom. 12:9; Rk. 9:62) Sidu tie, ani dunduko si aidanga pai duho nika ká na ani rogo gi ga Satana zegino re ti mangasunge fu Mbori na kpotoraniyo dunduko ya, zavura gupai duadu na sunge ti ni watadu du niwenehe, si aidanga si ká na ani te.—2 Kor. 11:14; oni gedi AFiripoio 3:13, 14.
Gbata gu Nyanyakipa Ahe Nga ga Toro
(Ruka 8:3)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 8:3
naamanga pa yo: Watadu “naaundo (kini fu ahe) fuyo.” Gu fugo Giriki nga di·a·ko·neʹo ima rengba ka du tipa ngerafuo gu zingo nga ga aboro rogo borose yo, ni manga riahe fuyo, nifu riahe fuyo, gbiati kura dungu apai. I mangisunge na kina ngbatunga gu fugo re rogo Rk 10:40 (“nimangi sunge”), Rk 12:37 (“ka fu he”), Rk 17:8 (“ki niru”), na Amo 6:2 (“gama ahe”), ono si ima rengba a ka du tipa gu kura asunge du wakina gere. Herẽ si nafura tipa wai agu adee i nafura tipa yo rogo veresi 2 na 3 aundo Yesu gbiati gako abawiriki, tipa i nyasi gu sunge Mbori afuhe fuyo. Ni manga agi adee re gipai re, i ataasirimo Mbori, nayugu gako tambuahe ni banda ko gayo pangbanga gamahe rogo Ziazia Kekeapai yo tipa ngbatunga arikaaboro dunduko gedihe. (Snz 19:17; Eb 6:10) Kina gu bangisa fugo Giriki re i namangisunge na ni tipa adee rogo Mt 27:55; Mk 15:41.
(Ruka 9:49, 50)
Memeapai Rogo gu Wene Pangbanga Ruka Akehe
9:49, 50—Tipagine Yesu aazanga gu kumba ti ni naadanda adaimona ni rimoko ya, wa si avura du vurũ nga gu kumba re aapekanga Yesu te? Yesu aazanga gu kumba re te na gu nduhe nga, gu dungurati nga ga aKristano aadunga ti gu regbo re te. Sidu, si aadunga nga si naida gu kumba re naapekafuo Yesu apeka nzunzu rogo arago tipa ka ru ho kadu na idapase kuti rimo Yesu na kini dandi adaimona te.—Marako 9:38-40.
Geda Ziazia Kekeapai
(Ruka 8:1-15)
BAMBURU 16-22
AŨKUMUKO ROGO FUGO MBORI YO | RUKA 10-11
“Gu Sanza du Tipa Boro Somorona”
(Ruka 10:29-32)
nwtsty pangbanga
Gu Gene Naandu Yerusarema yo ku Yereo yo
Si nawira wa gu gene (1) i nayuguhe rogo gi wiri guru vidio re anidu wakina gu kuru agene naanidu bangbanda Yerusarema na Yereo. Baturõ gu gene re aima susa akirometere 20 na si adu na rii agangara nga kirometere 1 kaa zorã Yerusarema yo ku Yereo yo. Abatuka aima du ti gu gene re ni kerehe si kini i di i moi gu gbata nga ga abanzengere ngbaha tipa i ni banda agu aboro naandu ngba gu gene re. Gu gbata nangia Yereo naadu Roma yo (2) adu ti gu ngbosogene naagbia tihe ngbakungba Yuda yo. Gu kuru gbata nangia ga Yereo (3) adu mbembedi kuti akirometere 2 ti gu gbata nangia ga Roma.
w02 9/1 kpe. 25-26 genewa. 14-15
“Pai Ho Sa Ko Ahe Gumba Ha Fu Yo Ni Sanza Te”
14 Uepai nga, oni tingidi gu sanza nangia ga gu wene boro Somorona nadu na nyemu akurako tiko. Yesu atona ka fura niyaa: “Boro anungu Yerusarema yo ku Yereo yo; ko ki gbia abatuka, i ki tuka gako remu ki nitaki ko, ki ta guari, nimbu ko, ko nimbedi ka kpi.” (Ruka 10:30) Si ni nyanyakipa pai nga, Yesu afura tipa gu gene natona “Yerusarema yo [ka ndu] ku Yereo yo” tipa ka yugo gako kpiapai nani. Ho ko aagumba gi sanza ni re, ko adu Yuda yo, nga gu rago aturanga ti Yerusarema ya; sidu, si nawiraha nga, agu aboro naadegatuyo re aima ino gu gene ko aafura tipaha. Gu gene re angia gu gene abatuka anatuka ga aboro ahe ngbaha, gbe gu boro nanamanga nunguro ngbaha nisani. Gu gene re aduni ba ngungumo ngungumoho rogo ngbakungbo kini fu amamu fu abatuka i biki aba kaa gbuka rogoho ka zubo aboro.
15 Gu kurapai kinaho berewe nagbeberã rani du rogo ga Yesu sanza tipa gu gene “natona Yerusarema yo ka zoro ku Yereo yo.” Kuti gu pangbanga re, gu boro nandu ngba gu gene re mbata nga boromotumo, fuo gure, boro ni ngbatunga Revi, i dunduko ue arunga ka undo gu kumba nati ku be abatuka te. (Ruka 10:31, NW, 32) Aboromotumo anamangasunge tii yekaru Yerusarema yo na aRevi kini undo yo nani. Dungu aboromotumo na aRevi anaraka Yereo yo ho i anamanganga sunge ni tii yekaru ya, mbiko Yereo adu gbua nga akirometere 23 ti Yerusarema. Sidu, zanga kapa, aregbo anidu kinaho si anaida i nindu ngba gu gene re. Oni kparia gupai berewe a nga, gu boromotumo na gu Revi re aguari na gayo nunguro ‘tona Yerusarema yo,’ yo yekaru adu ni ka ndu ku rogo kura ba nadu kusayo ti yekaru. Sidu, boro ho ka rugusipai kubara agi akumba re ya i angianga aboro sakparakpa te mbiko ‘i ane gu kumba i aogo ko re mbiko i abi ko wa kangba, sidu pa zada kpotoko ki rengbe ka birikosi yo ka i arengbanga ka mangasunge tii yekaru yo ya te.’ (Pa Amotumo 21:1; Pa Geda Aboro 19:11, 16) Anga si ziazia nga Yesu anayugopai na gu kpiaapai agu aboro nanadegatuyo kuti ko aima inido tiyo nani te?
(Ruka 10:33-35)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 10:33, 34
boro Somorona: AYudo anaabingo aboro Somorona na sunge te na i anaaidanga pai kodiyo na yo te. (Yo 4:9) Gu kura aYudo anaamangasunge na gu fugo nga “boro Somorona” ni zanga irisa na ni gbarasarimo. (Yo 8:48) Gu kura bayugupai sa i ake fugoko rogo Mishna aya: “Gu boro nari gu kpakuto nga ga boro Somorona, ni wakina gu boro nari kpoto mukuru.” (Shebith 8:10) Badungu aYudo anaaidanga gu dezire nga ga boro Somorona watadu ka ida ai undo be ni te. Fuo Yesu ini gu zanga irisa naadu ti aYudo, ko ayugu nyanyakipa pai rogo gi sanza re, nga gu i naafura tipaha dedede nga sanza wenesino boro Somorona.
ki ta vo gako aoro, niuka nzeme na imekakue auru he: Gu munganga nangia Ruka ake ga Yesu sanza nayugopa ngbatunga agu adawa oro i aamangasunge na ni ti gu regbo re. I anaamangasunge gbe na nzeme gbiati imekakue tipa ka husa oro kporo yo. I anaamangasunge na nzeme ti kura regbo tipa ka sa oro ka si ugu nga ya (oni ringbisihe na Yes 1:6), na buda na kurahe rogoho yo na imo agbiro. Ruka asakipa wai i anaavo oro, tipa ka bandaha ka si zirĩnga berewe kumbatayo ya.
ku sinziri yo: Rogo gu fugo Giriki yo re nga “gu ba i adia aboro dunduko ku rogoho watadu i andu na aboro kuhoni.” Agu aboro nanaandu nunguro, gbiati gayo anya, anaandu kaa ra rogo ngbatunga agu aba re. Bangerefuo sinziri anaafu agu ahe si anaaidaha fu agu aboro nanaandu nunguro ti bete marã, na kini ngerefuo aguyo i anaambu yo fu ni.
(Ruka 10:36, 37)
w98-E 7/1 kpe. 31 genewa. 2
Boro Somorona Adu ni Wene Kurase
Ga Yesu sanza ayugu gupai nzunzu nga anga wene boro nga gu boro namanga kina agu arugute nga ga Mbori andiko te ono ni nawirika gako asino. (AEfeso 5:1) Ni kpiapai, Ziazia Kekeapai nape gupai furani nga, “Mbori akpara nga aboro te.” (Amokedi 10:34) Ya mo ani nawirika Mbori rogo gi bangiriba re? Ga Yesu sanza nayugo gupai nga si naida gaani ngbanda nga ga akurase susi aringara, asino ngbatunga, na gu ngbanda nga ga apambori. Nirengo, i naruga aKristano tipa i “mangi gu pai amanga ngba angba fu aboro dunduko”angianga fu kina agu aboro du apai tipa yo wa kina gayo ya, watadu aringara ya na angianga fu kina akuarani aidipase ya.—AGaratio 6:10.
Gbata gu Nyanyakipa Ahe Nga ga Toro
(Ruka 10:18)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 10:18
Mi abi Satana ti wa kina we gumba ngbangbaturũ yo: Yesu aape gipai re ni sangbanebi, ko aabi pa tigo Satana ngbangbaturũ yo ni gupai naima manga. Yugo 12:7-9 nafura tipa pa gu vura namangi ngbangbaturũ yo na kini kodi pa tigo Satana na pa gu Kindo Nga ga Masiya. Herẽ Yesu sakipai tipa gako diabe Satana gbiati gako adaimona rogo gu vura naaye kumbatayo, mbiko Mbori afu ome fu agu abawiriki naadu 70, i do adaimona.—Rk. 10:17.
Memeapai Rogo gu Wene Pangbanga Ruka Akehe
10:18—Ginipai Yesu aaberãha ho ko afura ni fu gu gako abawiriki nadu 70 ki ya: ‘Mi abi Satana ko niti wa kina we gumba ngbangbaturũ yo’? Anga gupai ko aagumbaha nga i aima do Satana ngbangbaturũ yo ki bako ku sende no te. I aba Satana ngbangbaturũ yo kina tingbafuo maa Mbori Yesu ni bakindo ngbangbaturũ yo rogo 1914. (Yugo. 12:1-10) Si nawira gupai nga, Yesu afura tipa pa tigo Satana wa gupai naima manga bambiko ko aaida ka nyakasa gupai nga si nika manga amanga nirengo.
(Ruka 11:5-9)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 11:5-9
Badiare, mo fú kpokuta biata fere: Dagba gu sino mangaapai du Ringara Abaara yo, dia aboro kugume nga gu sino aboro akpinyemu kaa yugoho, a wa yuguyo ho rogo gi sanza re. Ka gino vura da kina bebere yuru vuru, gu boro nadia ni kugume anaamanga ai pai tipa ka fuhe fu ni ni rihe. Kura regbo ni nambusa gani murakporo ni ho ni riahe be ni.
Ka mo fudi nga re ya: Gu murakporo du rogo gi sanza re adu na ndundu tipa ka undo, angianga mbiko gupai nga ni aangianga wene bakure te te, ono mbiko gupai nga ni aima ra. Ti agu aregbo re, agu akporo nangia ga airarungo anidu na kiki bambu gbua sa. Ka si du nga bairakporo guari, ko ima rengba ka zingisa aborokporo dunduko rame yo kodihe na agude.
zadapai: Gu pa-Giriki mangiyo sunge na ni herẽ rengbe ka du nga “zanga du boro ni bayee ni” watadu “zanga zee.” Ono tie, rogo gi bangiriba re, si nayugo pa zadapase ni wingbaduse. Zee aamanganga gu kumba du rogo gi ga Yesu sanza re ti ka ko kuti gupai ko aaidaha te, na Yesu agumba gupai fu gako abawiriki nga, si naida gayo akparakpee du kinawo ni zadapase.—Rk 11:9, 10.
Geda Ziazia Kekeapai
(Ruka 10:1-16)
BAMBURU 23-29
AŨKUMUKO ROGO FUGO MBORI YO | RUKA 12-13
“Genoroni Susi Geno Dungu Abavurukporo”
(Ruka 12:6)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 12:6
Abavurukporo: Gu fugo Giriki nga strou·thiʹon si nafura tipa ai rukutu azire, ono gbe si naafura tipa abavurukporo, nga gu yangara umba geno azire i abaga ra ni riahe.
(Ruka 12:7)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 12:7
mangerironi tigaha ni gedigedi he dunduko: I nagumba gupai nga, bange gu mangerii du rii boro yo ima susa 100,000. Pa ino Yekova gipai re na gu wiri rukutu apai du tipaha dunduko nafu gu kido furani nga ko naberãpa ai pefuo Kristo.
(Ruka 12:7)
cl-E kpe. 241 genewa. 4-5
Pai ho sa ‘ka Kpara Rani ti ga Kristo Nyemuse’ Te
4 Ni bambatapai, Ziazia Kekeapai nayugo gupai nga Mbori nabi gu wenepai abi du rogo gako amoyambu yo wa du yo ni basasa. Ni kpiapai, Yesu aya: “I nabaga abavurukporo ue tipa rukutu marã sa, te? a nga gu ru sa dagba ra ka ti nga ku sande gi bangiri Baroni te. Ono mangerironi tigaha ni gedigedi he dunduko. Were ka oni gúnde nga ya; genoroni susi geno dungu abavurukporo.” (Matayo 10:29-31) Mo bingo gupai agi afugo Yesu re ayuguhe fu agu aboro naadegatuyo fuko rogo bambata sa kama agarã.
5 Ani ima rengba ka bakabangirani nga tipagine boro anirengbe ka gbe bavurukporo ti ni. Sidu, ti regbo Yesu, bavurukporo angia wiri umbapa zire i anaabaga ru ni riahe. Mo bingo gupai nga i anaangbe abavurukporo ue na rukutu marã sa. Ono Yesu agumba gupai nga ka boro animbakadi ti ni tipa ka gbarasa rukutu marã ue, ni anaagbia abavurukporo bisue angianga biama ya. I anaafu gu kura zire sa re wa ka i ya sunge ti ru te. Si adu wa ka i ya pa gi kusikusi ahe re aanyakanga bangiri aboro te, ono wai gu Bakusiahe aabi ra? Yesu aya: “Bangiri Mbori ago nga ti gu ru [zavura guru i anaafu ru gbua re] wa sa te.” (Ruka 12:6, 7) Awere ani ima rengba ka tona bi gu memepai Yesu aagumba. Ka si du nga Yekova na bi bangisa bavurukporo na nyanyakipa ru, ko na bi aboro na nyanyakipa yo kisusi! Wa gu Yesu asakirogo yo, Yekova ima ino futufutu apai dunduko tipa rani. Mbiko ko ima ino bange mangerii rani!
Gbata gu Nyanyakipa Ahe Nga ga Toro
(Ruka 13:24)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 13:24
Oni ásadi: Watadu “Oni asadi asada kindi.” Ga Yesu rugute nanyakasa gupai nga si naida nyanyaki asadatise na ngbaduse yo dunduko tipa ka rimo ti pangipangi ngbadimo. Ni bipa gipai re, badungu kparakpara abuku naya, “Oni asaditironi na omeroni dunduko; Oni mangi nyanyaki asadatise.” Gu fugo mangapai du rogo pa-Giriki nga a·go·niʹzo·mai si wakina guhe du rogo pa-Giriki nga a·gonʹ, i anaamangasunge na ni tipa abangira. Rogo Eb 12:1, i mangisunge na gi fugo re tipa ga aKristano “oto” tipa unga. I namangasunge na ni a nga ‘asadatise’ (Frp 1:30; Koro 2:1; 1 Tim 6:12; 2 Tim 4:7). Gu fugo mangapai nga ga Giriki du rogo Rk 13:24 i mangisunge na ni nga “nazuna he” (1Kor 9:25;), “bagi [omese]” (Koro 1:29; 4:12; 1Tim 4:10), na “só vura” (1Tim 4:10; 6:12). Mbiko agi afugo re ni kodikodihe na gupai ni naamanga ba abangira yo, kura aboro nagumba gupai nga i rengbe ka ringbisa gu asadatise Yesu aafura herẽ tipaha kuti gu asadatise aboro abangira ni naamangaha tipa ka gbia mosoro, ni namanga asadatise nyanyaki.
(Ruka 13:33)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 13:33
a nga: watadu “si ni gasigasipai.” Sangbanebi ho nga ga Ziazia Kekeapai gumba gupai gbaiga nga Masiya nika kpi Yerusarema yo te, ono gipai re ima rengba ka du mbiko gupai du rogo Dan 9:24-26. Kurigure, si anidu nga ka aYudo imi nebi, na gbe Masiya, ka si adu kina rogo gu gbata re. Gu ga aYudo Abororondo naadu 71, gbiati aboro Bambu gumba-ngbanga, agbia tiyo Yerusarema yo, mbiko i anaasasana agu aboro i anaakitangbanga yo ni ziree anebi yo. Gupai aima rengba ka du berã Yesu yo nga Yerusarema yo du i nafu motumo ni fu Mbori na yo du i naaimo wiri kandoro nga ga Pumbo Susiri ru ni. Wa apai amangi kinawo, afugo Yesu ada ti rengo. I aye na ko kubara bangiri ga aYudo aboro rondo Yerusarema yo na ki saringbanga ko. Na ko akpi Yerusarema yo gii gaha ngapa bakporo yo ni “kandoro susiri.”—1Kor 5:7.
Geda Ziazia Kekeapai
(Ruka 12:22-40)
BAMBURU 30–BUZA 5
AŨKUMUKO ROGO FUGO MBORI YO | RUKA 14-16
‘Sanza Ingiingi Paranga’
(Ruka 15:11-16)
nwtsty study kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 15:11-16
Kumba nadu na awiriko ue: Gi sanza re nga gu ngbanga sanza Yesu afuhe. Gupai paha anyaki gbe nga gu nyemuse du dagba aborokporo. Rogo gu kura asanza, Yesu afura tipa agu ahe adunga onga rogoho ya, wa zende ahe watadu sende, watadu gu pagume du dagba bairasunge gbiati aborosunge. (Mt 13:18-30; 25:14-30; Rk 19:12-27) Rogo gi kpiapai re, Yesu asakipai tipa gu pagume du dagba bagude na awirini. Badungu agu aboro nagi gu sanza re aarengbanga ka du na ngbatunga gu base nadu na nyemuse wa gure te. Gi sanza re nayugopa gu dudunguro nunga na nyemuse du gu barani du ngbangbaturũ yo na ni tipa agu awiriko du auru kpotosende, aguyo nanye na ko gbiati aguyo nainga na ki karaga tiyo berewe fuoko.
tame: Kuti agu andiko Mbori afuhe kube Moize, unvuru du nanaadia bakere ahe. (Pa Rug 21:17) Si du ka si du nga gu unvuru du rogo gi sanza re angia bambata riyo, si ayugo gupai nga ga tame ũkumbo angia bebere ga unvuru.
gbandaka: Gu fugo Giriki mangi yo sunge ane na ni nga “ka gbataka (rogo aba ni bakiakia).” (Rk 1:51; Amo 5:37) Rogo Mt 25:24, 26, i mangisunge na ni yo nga “ami nga ha ya.” Herẽ i mangisunge na ni nga misiko, kaa gbarasahe zanga berã.
nzanga: Watadu “raka gu raka nga ga nzanga.” I mangisunge na kina ngbatunga gi fugo re rogo fugo Giriki na bangisa rogoyo rogo Ef 5:18; Tito 1:6; 1Pet 4:4. Wa duhe nga gu fugo Giriki re ima rengba ka koda gbarasa marã, watadu gbegberẽ gene raka gu kura sasa afugo Ziazia Kekeapai mangisunge na gu fugo nga “gbegberẽ gene raka na ki karagatise kusa kuti wene gene raka.”
ka riga amukuru: Kuti Ndiko agi anya re adu ni anyakorokpa, sidu si angia zanga irisa ni gbegberẽpai fu Yudo ka du rogo bibiriko ba.—Pa Mot. 11:7, 8.
sisi gu he: Zuzu guhe re nangera ni ngungungu he, kuti gu rogoyo du rogo pa-Giriki (ke·raʹti·on, “tooni gbanga”), ni nugonugo ho. I namangasunge na sisi gu he re kindi da ku areme ni riahe tipa adongi, abaabagara gbiati amukuru. Raka aima da na gu paranga re ni kerehe si ki da ti gupai nga ko ni niri kina ga amukuru riahe.—Oni bi kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 15:15.
(Ruka 15:17-24)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 15:17-24
kuti ro: Watadu “barabangiro.” Gu fugo Giriki nga e·noʹpi·on, rogo yo nga “mbata; barabangiri,” i mangisunge na kina gu bangisa fugo re rogo 1Sam 20:1 rogo Septuagint. Rogo gu veresi re, Dawidi asana Yonatana nga: “Gi ingapai nga gine bangiri bamo?”
amoyambu: Ho ko akaraga tiko ni ku kporo yo, ko asana bako ka ko yambungo ko ni wiriko ya ono ni gako moyambu. Gu ngbatunga moyambu ko aaida ka du nga ni anaaraka nga rogo bangisa kporo sa na bairani wa gu kura amoyambu te, ono i anaangbe ni angbe tipa ni niye ka mangasunge tipa uru sa ti kura regbo ni kini karaga ti ni.—Mt 20:1, 2, 8.
ki dungo ko gbe: Watadu “ki dungo ko na bakere nyemuse.” Gu pa-Giriki nga “ki dungo ko gbe” nga gu fugo mangapai nga phi·leʹo, i naamangasunge na ni ti kura aregbo nga “ki dungo” (Mt 26:48; Mk 14:44; Rk 22:47) ono dedede si naaye na gu rogoyo nga “ka kpinyemu” (Yo 5:20; 11:3; 16:27). Ni fuko sene fuko ni bawenehe wa gure, gu bagude fura yo tipa ko rogo gi sanza re ayugu gupai nga ko adu zaaza tipa ka dia gu wiriko nasaberã ko berewe kugume.
ni rimo wiro: Kura kekeapai nibee agbia gupai kuti ni nga: “Mo sare ni boro sa dagba gamo amoyambu (abamangisunge),” ono gu kekepai du awere ima songoda gu kuru kekeapai nibee aboro naima ida kuti ni. Gu kura wene abawirikipai bi gupai nga i agbia gu yangara afugo re tipa si ndu sa na gupai du rogo Rk 15:19.
remu . . . tongo . . . katara: Gi remu re aadunga gbua nga kungbo remu te ono bawene remu—si rengbe ka du nga i anaafu gi remu re fu nyanyakipa agino. Pa maa ko tongo be wiriko yo ayugu gupai nga ko aima idapa ko na gu nyemuse du bagude na ni tipa wirini kodihe na kiki na irisa fu gi wiriko na karaga tiko re. Amoyambu anaavonga tongo na katara te. Bako aayugoho gbaiga nga ko ima dia wiriko berewe ku dagba gako aborokporo.
(Ruka 15:25-32)
Gbata gu Nyanyakipa Ahe Nga ga Toro
(Ruka 14:26)
nwtsty kekeapai tipa wisigopai tipa Rk 14:26
asoga: Rogo Ziazia Kekeapai gu fugo nga “soga” na dungu arogoyo ti ni. Si ima rengba ka koda pa gbarasarimo boro watadu ka manga fu ni gbegberẽ. Watadu si ima rengba ka du nga kere soga boro watadu he si kini sa gupai nga boro sogo gu boro re ni kerehe si ki da nga pai ho si aida si kodi ni na gu boro re watadu guhe re te. Watadu si ima rengba ka du nga ka kpinyemuse ni betehe. Ni kpiapai, ho i aya ni we Yakobo ‘asogo’ Rea na ki kpinyemu Raere, si nayugo gupai nga ko akpinyemu Raere ki susi Rea (Bam. P. 29:31; Pa Rug 21:15), na i ima mangasunge na gi fugo re rogo kura abuku nga ga aYudo. Sidu, Yesu aayanga si naida apefuoko sogo gayo aborokporo si kini sa gupai nga si wa ka i ya Ziazia Kekeapai natagbagatihe atagbaga te. (Oni ringbisihe na Mk 12:29-31; Ef 5:28, 29, 33) Rogo gi bangiriba re, i rengba ka sa gu fugo nga ‘soga’ nga “ka kpinyemuse ni betehe.”
(Ruka 16:10-13)
Oni Gbata Ndikidi Aũkumuko
7 Oni gedi Ruka 16:10-13. Gu buruku du pako rogo ga Yesu kpiapai asa aboro ni abakureako tipa gupai nga ka gbia undo tipa tiko. Ono tie, Yesu angarasi apefuoko nga i sa agu aboro du ngbangbaturũ yo ni abakureayo angianga tipa kina guhe i nika gbiaha tipa tiyo ya. Gu veresi ngbefuo gu kpiapai re narigisa mangasunge na “gu ũkumuko nga gbegberẽ he” kuti du ni ruruse fu Mbori. Gu memepai Yesu aaida ka gumbaha nga ani rengbe ka ‘manga wenengai’ na agu aũkumuko re bara sa ani nagbiaha. Wai du rengbe ani ka mangaha wo?
8 Gu gene rengbe ani ka manga wenengai watadu ka yugo gaani padu ni ruruse ngbaha na agu aũborose du berani nga ka fu marã tipa gu sunge tungusapai namanga rogo zegino dunduko nga gu Yesu afura tipaha kumbatayo ya si nika manga. (Mt. 24:14) Tooni degude India yo adu na tooni sanduki marã nga gu ri aadungura marã ku rogoho yeeye, zavura ki mbu ngbeka aũmbaro nga ga agude tipa ka dungura gu marã re. Ho gu sanduki re ahi ni, ri afu gu marã re tipa si undo na sunge tungusapai. Wirina India yo nga guko du na ati gu zuzungua du wa akua afu bakere gamahe nga ga gu zuzungua re ku rogo gu basunge safugo nga ga gu fugo nga Malayalam, kini berẽ gupai nga wadu he nga si naaida i ni ngbe gu zuzungua re ku rogo gu basunge re, pa ye ko na kina boro gu zuzungua re ngba kisusi gu ka ko naaye na bangiri marã. Gure nga tatamana rogo mangimangipai yo. Wakina gure a, agu awirina du ringara aGiriki yo ninaagama agu ahe dedede nga nzeme, kutokuto kputakputa mamunyaa, gbiati gu kura ariahe fu avuru Betere.
Geda Ziazia Kekeapai
(Ruka 14:1-14)