Oni Nyakasi Gaoni Ramukporo Na Wene Fugodagbase

1. Wai wene fugodagbase aundo arogotise?

WIRINA sa Canada yo ayaa: “Gu boro mi naadia regbo na ní gbe nga diare angianga kura aboro ya. Si nakiiso gimi ngbarago na kini di gimi aimisiri kusayo ho mi afura ni nari.” Kumbakudee Australia yo ayaa: “Agu agarã 11 mangi ani he, uru aatinga sa zanga mi fura na diare te. Pai ho ani abakabangirani tipaha nibipa gu wene ngbanya du rogo gaani ramukporo te. Guhe naundo rani dedede nga wene fugodagbase.” Wirinarani sa nidee Costa Rica yo ayaa: “Wene fugodagbase ambakadanga kina gaani ramukporo sa te, ono si mbedisi rani na Yekova, na ki banda rani be aʹasada, na ki sarani ani du nikodikodi rani wa arogotise, na ki sa gaani nyemuse si nisono.”

2. Gini apai rengbe ka sa fugodagbase nikpakarakpakaraha?

² Ya mo mo gbiati gamo badiarogatise naagbia ngbarago be wene fugodagbase, watadu si nikpakarapai furoni oni fura wenengai dagbaroni? A wa du sino aboro, kpakaraapai rengbe arengba ka kura, mbiko rogatise nakoda kpakpa aboro ue duna asinoyo nibakiakia kodihe na agu asino nayugo wai du ngbatungayo na gu gene i asonosi yó ngbaha. (Rom. 3:23) Kurigure, arogotise rengbe kadu na agene nibakiakia i afura ngbaha. Si nga ndu gupai gu kura abawetekepai tipa rogatise nga John M. Gottman na Nan Silver ayaa: “Si naida na wingbaduse, nyanyaki kakutipai, na nyanyaki asadatise tipa ka bandapa gu ngbanya du dagba arogotise nigbangaha.”

3. Ginihe naundo arogotise tipa i nyakasi gayo ramukporo?

³ Nirengo, gu ramukporo duna diabese, si nga surungba nyanyaki sunge. Ono sangbanaha naye na bakere ngbarago. Agu arogotise nakpinyemu tiyo i na ngbarago rogo gayo raka yo. (Batu. 9:9) Oni berẽnga tipa gu ramukporo nangia ga Yisaka na Rebeka. (Bam. P. 24:67) Zavura fuo i rogotiyo na kini raki kina sa, pai ho nayugo nani nga gayo nyemuse akpasira te. Kina gu bangisapai re rengbe ani ka pehe tipa dungu arogotise areme. Ginihe naundo yó? I ima wirika wai ka pepa agu apai du berãyo yo na ngbaduyo yo fu gayo abadiarogatise ngba wene gene, na kidu na dudungurobipai, nyemuse, dudunguro irisa, na umbasitise. A wa ani nika bihe, ho du gi nyanyakipa asino re ni rogo ramukporo, fugodagbase nadu taata.

ONI DU NA DUDUNGUROBIPAI

4, 5. Wai rengbe dudungurobipai ka undo arogotise tipa i nigitiyo wenengai? Oni funga kpiapai.

⁴ Asanza 16:20 nayaa: “Gu ni nagia pai [watadu du na dudungurobipai] ni abi wenepai.” Kina boro rengo du nga gupai re nibipa rogatise na aborokporo. (Oni gedi Asanza 24:3.) Fugo Mbori nga tarã dudungurobipai na tatamana. Bambata Pai 2:18 nayaa Mbori ambakadi dee nimoundo fu kumba angianga nigu kura kumba ya. Gupai ri amangaha niyuguyuguhe rogo afugori. Kina rengo du ngaha nga aboro nibakiakia, ono dedede, adee naida kaa fura tipa agu apai i aberãha, aboro, na gu ngbanya du dagba aboro. I na ngbarago ho aboro afura ni naayo zaaza mbiko si nayugo gupai nga i nakpinyemuyo akpi. Ono tipa akumba tigayo, i aidanga kaa fura tipa gayo aberãpai dedede te, ono i naida kaa fura tipa asunge, kpakarapai, na gaha aziga. Na akumba naida i niirisi yó.

⁵ Wirinarani sa ringara aNgirisi ayaa, ‘Ho du pai ni, kumbaami naida ani gbata ziga kutini niipo zanga degetuko mbata fere. Si naafu kina gberarago fere, mbiko mi naida ko degetuko fere na kini rugutiko na agu apai namanga re.’ Kumbakudee sa ayaa: “Ho ani arogo tirani ni na diare, sino re aningia ka gbata ziga niipo kuti agu akpakarapai du ri nani. Ono tie, fuoho aturongo te mi ki inihe nga guhe ri aidaha nga mi degeture furi.” (Snz. 18:13; Yak. 1:19) Gu kumbakudee duna dudungurobipai, ko naberãpa agu aberãpai nga ga diako na kini asadi ka manga apai ringbisihe kina kutini. Na ti kina gu bangisa regbo re, ko nakido ri nga gari aberãpai na nyanyakipaha bangiriko. (1 Pet. 3:7) Ri namanga ome tigari tipa ka rugatiri na gako abipai. Ho kumbakudee na diako agiatiyo ni na kini bi tiyo na nyanyakipaha, na kini mangi agu apai Ziazia Kekeapai aidaha beyo, gayo kodatise nadu nibeedihe kisusi. Kurigure, si naundoyo i nimangisunge na kini mangi adiaberã kina sa.

6, 7. (a) Wai rengbe agu arugute du rogo Batungusipai 3:7 ka undo arogotise i du na dudungurobipai? (b) Wai rengbe diakumba kadu na rugatinapai, na gini ome si aida kumbakudee mangihe?

⁶ Agu arogotise du na dudungurobipai, i ima inoho nga “rago onga kii, na rago fura” kina ti ni. (Batu. 3:1, 7) Wirinarani sa nidee mangi agarã bawe kurogo rogatise ayaa: “Mi ima inoho awere nga kura aregbo kinaho angbanga tipa fura riipai ya. Kangia ome sunge ima kio rii kumbaami watadu gu kura apai, mi nambuhe ambu wiri regbo susi tooni mbata fu mi pehe. Gipai re nasa gaani fugodagbase si du nibawenehe.” Gu dee du na rugatinapai, ri afuranga bau te, ri ima inoho nga gu wene afugo “gumba yo ho” ti wene regbo, si nibawenehe na nyanyaki paha.—Oni gedi Asanza 25:11.

⁷ Si aidanga gu kumbakudee nga Kristano nidege kina tuko sa sa gupai diako apehe te, ono si naida ko peke gako aberãpai a gbayaga fu diako. Wirina di agarã 27 kurogo rogatise ayaa: “Si naidi mi mangi ome tipa kaa pe kina gupai du kpoto re yo fu diare.” Gu kurako mangi agarã 24 kurogoho ayaa: “Mi naaidanga kaa fura nadia re riipa gimi aberãpai te mbiko gupai nga, ‘Ka mi apenga ha ya, si nika sa gupai nga si go kusayo.’ Ono wa vura duhe wo, mi ima rugatire nani nga, pamungo ngaha te ka mi pepa gimi aberãpai furi. Ho mi amanga omeni tipa ka pepa gimi aberãpai, mi nakpara Mbori undo re mi pe ruru fugo na ngba wene gene. Sidu, mi nagbe onga nibakerehe tipa ka tona fugo.” Si niwenehe ka arogotise sia wene ba na regbo wa ho i awisigo agu averesi ni du tipa aʹuru nibasasa watadu ho i ageda Ziazia Kekeapai ni.

8. Ginihe rengbe ka undo arogotise tipa i duna nyemu ka mbakada fugo dagbayo?

⁸ Gu kura nyanyakipa pai rengbe ka undo yó nga kparakpee na nyanyaki asadatise tipa ka mbakada fugo dagbayo. Nirengo, si nikpakarapai ka aria wai boro afura. Ono ka i akpinyemu Yekova, kini sanako tipa ziazia toro, na kini bihe nga Mbori du nakodi yó, i rengbe kadu wenengai kisusi kura aboro. Diakumba du garãri nga 26 ayaa: “Kumbaami gbiati re nabi ga Yekova bipai tipa rogatise na nyanyakipaha, na ani aberãnga pa kparaka te. Gipai re nasarani ani mangi ome nyanyaki tipa ka nyasa riipa akpakarapai nifura ani riipaha.” Ngbatunga gu du niruruse gbiati kakuti sinombori re nafu ngbarago fu Mbori na kini ye na dungu amaku.—Tam. 127:1.

ONI DUNA NYEMUSE

9, 10. Rogo gini agene rengbe arogotise ka nyakasa gayo nyemuse dagbatiyo?

⁹ Nyemuse nga “wene dada tipa kpamiatise” si a nga nyanyakipa sino rogo ramukporo. (Koro. 3:14) Ndikidi nyemuse nasona asona wa ruru arogotise nikaa gbiatiyo na weneapai na kini sovura kuti akpakarapai kina sa. I nada niwene abakure na kini kpinyemu kadu kina sa. Anga ngbatunga gu ramukporo re nasona mbiko kina kikindigi mangapai wagu duhe rogo apangbanga te, ono mbiko gu rukutu apai duwa dungotise, tambua boro, wene mangapai, beedi mongo ti ngbase, watadu ka ya “ga uru nidu areme wai?” Gi rukutu apai re rengbe ka manga bakere ariapai rogo ramukporo. Arogotise mangi agarã 19 naayamba tiyo rogo terefuni watadu kaa keka apai dagbatiyo ti agu aregbo du yó nibakiakia dedede uru niyaa, “mi naaida ka ino apai namo areme wai.”

¹⁰ Nyemuse nasa arogotise tipa i ndu kumbatayo kaa wirika asinoyo dagbatiyo. (Frp. 2:4) Ngbatunga gu inohe re nasa gayo nyemuse si sono nyanyaki wa vura duhe nga kpakpa aboro nga yó vurũ. Gu ramukporo duna diabese anyenga kina rogo bangisa ba sa te, ono si nadia regbo adia tipa ka sona na ka nyaka. Kangia rogotise nga mo, mo sana tiro nga: ‘Ya mo mi ini gimi badiarogatise wenengai? Ya mo mi rugutire na agu aberãpai du ní nani riipa apai? Ya mo mi naaberãpa ní dedede, isoke ka berãkurii agu asino ní naasa re mi idi nani ti tonatonaha.’

ONI DUNA IRISA

11. Tipagine du irisa ti ni na nyanyakipaha tipa rogatise duna diabese? Oni funga kpiapai tipa gipai re.

¹¹ Zavura agu arogotise duna ngbarago, i nirengberengbeyo te, azanga giatise kina dagbayo. Abarayama na Sara aanaagianga tiyo riipa apai dunduko te. (Bam. P. 21:9-11) Ono tie, gayo azanga giatise aagbarasanga pa gayo ramukporo te. Tipagine? Mbiko i anaamanga tiyo rogo irisa na kiki. Nikpiapai, Abarayama anaafura fu Sara na irisa. (Bam. P. 12:11, 13) Ono tipa ri tigari, ri anaagiasangba ko na kini ya tiko ‘kumbaami’ watadu gi gbia. (Bam. P. 18:12) Ho adunga irisa ni dagba arogotise ya, si nadu niyuguyuguhe rogo gayo afugo. (Snz. 12:18) Ka i arugusanga gipai re ya, gayo ramukporo rengbe ka ndu naayo sa kerepai.—Oni gedi Yakoba 3:7-10, 17, 18.

12. Tipagine si aida agu aboro mangi rogatise barambeda mangi ome nyanyaki tipa kaa fura na irisa?

¹² Agu arogotise rogo tiyo barambeda, si naida i nimangi ome nyanyaki tipa kaa fura wenengai na irisa dagbatiyo, si nika sayo i duna wene fugodagbase dagbatiyo. Kumbakudee sa ayaa, “Wa vura duhe nga ngbarago gudu rogo gu bambata garã nga ga rogatise, bete gberarago kina yo a. Ho aboro atona ka ino agu aberã, asino, na gu mangapai nga ga gani badiarogatise, wiri akpakarapai rengbe arengba kadu! Ono tie, ka i ini wai ka fura, ka peka nzinziri afugo, na kidu na umbasitise, hipai, na kini kido kuti Yekova, i nadu wenengai.” Nairiwo wai du agi afugo re nirengo!

ONI DUNA NDIKIDI UMBASITISE

13. Tipagine du umbasitise ti ni na nyanyakipaha tipa rogatise du niwenehe na ngbarago?

¹³ Wene fugodagbase rogo rogatise wakina gu di nafu yee dagba rukuruku ahe. Ka i duna ‘umbasitise’ berãyo yo, si rengbe ka sa gi di re si nifu afu kindi. (1 Pet. 3:8) Wirinarani nikumba mangi agarã 11 kurogo rogatise ayaa, “Umbasitise nga ipiipi gene tipa ka nyasa riipa azanga giatise mbiko si nasa boro ní yaa, ‘Mo mbupai fere.’” Bakumba mangi agarã 20 kurogoho ayaa, “Ti kura aregbo gu fugo nga ‘Mo mbupai fere’ si nyakipaha kisusi gu nga ‘Mi nakpinyemuro.’” Ko ayaa: “Gu ruru gene rengbe ka ndu na ani koyo du umbasitise ni nga kparakpee. Ho ani akpara ni fu Yekova kina sa, si natingida rani naapa gaani azangarengba na ga Mbori weneringise arẽnga aboro tipaha ya. Gu ngbatunga tingidapai re naundo re mi nimangi apai niruruhe.”

14. Wai rengbe rukö ka gbarasapa ramukporo?

¹⁴ Ono tie, rukö asanga boro ní mbakadipai dagbani na boro te. Si nagbarasapa wene fugodagbase mbiko si asanga boro ní ho mbupai te. Kuba gupai nga ní yaa, “Mo mbupai fere,” gu boro nga irarukö naasada ka rugapai kubara ní yo. Kuba gupai nga ní inipa gani aingahe, ní nafura tipa kina ga kura boro. Ka pai imisi ní, ní agbatanga zereda te, rago na gberã tiní ní kini idi ka karaga gbegberẽpai, isoke nipe ní gbegberẽ afugo, watadu ka onga ku ngba kurani. (Batu. 7:9) Ii, rukö rengbe ka gbarasapa ramukporo. Si niwenepai ka tingida gupai nga, “Mbori naka fu aboro rekangose, ki nifu undahe fu aguyo naumbasi tiyo.”—Yak. 4:6.

15. Oni sakinga pai tipa wai rengbe mangasunge na gu rugute du rogo AEfeso 4:26, 27 narengbe ka undo arogotise i nyasi riipa gayo azanga giatise.

¹⁵ Nirengo, sunge mungo du nga ka berã gupai nga rukö arengbanga ka kura rogo ramukporo te. Ka si kuru, si naida ani mangipai nipiʹipihe ka diaha kusayo. Pauro ayaa fu akurako aKristano wee: “Ka uru ti nga gaoni zinga ya. Ka oni mbákadi nga gene fu bakitingbanga ya.” (Ef. 4:26, 27) Zanga giasangba Fugo Mbori rengbe ka ye na fudifudipai. Wirinarani sa nidee ayaa, “Dedede, mi na kumbaami, ani naamanganga pai kuti gu rugute du rogo AEfeso 4:26, 27 te. Sangbanaha ningia zanga wene rame yuru!” Si angba wai ka arogotise nyasi riipa gupai re kina tigu regbo re nibasa tipa ka karaga gayo pagume kubaha! Kina rengo du nga, si naida i mbu wiri regbo ambu fu gayo badiarogatise wiri ngbaduniyo zere mbata fu i fura. Si adu niwenepai ka i kpari tipa Yekova undo yó i duna wene berã. Gipai re nakoda umbasitise, nga gu rengbe ka undo roni oni moiberã roni sa gu fudifudipai kuru angia kuti tironi ya, na ki zanga durugosipai.—Oni gedi AKorosaio 3:12, 13.

16. Wai rengbe umbasitise ka undo arogotise i ini agu apai rengbe gayo badiarogatise ka mangaha?

¹⁶ Umbasitise naundo arogotise i moiberãyo kuti gupai rẽ ome gayo badiarogatise nani. Nikpiapai, Si rengbe kadu nga diakumba na wene birĩ tiri ri amangasunge nani tipa ka undo aborokporo. Ka kumbaari duna umbasitise, ko bingoho nga ri namanga tiri te, ono ko rengbe ka ngarasa ri tipa gu birĩ du ri nani re, ka ko mangihe wo, si yugu gupai nga ko nabi ri na nyanyakipa ri na kini kpinyemuri. (Snz. 31:10, 28; Ef. 5:28, 29) Sidu, gu diakumba duna umbasitise, ri arengbanga ka bi kumbaari naapa ko ku sende mbiko gu birĩ du ri nani te. Kurii gipai re, i ue nga “boro sa,” na ka pai imisi guni sa, si naimisa gu kurani a.—Mt. 19:4, 5.

17. Ginipai rengbe ka sa agu aramukporo du awere si du na ngbarago na ki ye na taarimo fu Mbori?

¹⁷ Zanga kapa, oni naida gaoni ramukporo du wagu nangia ga Abarayama na Sara, watadu ga Yisaka na Rebeka mbiko gayo ramukporo adu nigbangaha na ngbarago na ki fu taarimo fu Yekova. Kangia wo duhe, oni bi rogatise kina wai Yekova abihe. Oni wisigi Fugoko tipa dudungurobipai na tatamana. Oni du na nyemuse nga ga Yekova “mirã we nakĩ akĩ” nidu oni na wene bipai tipa gaoni badiarogatise. (Ga So. 8:6) Oni mangi ome tipa kadu na umbasitise. Oni mangi gaoni badiarogatise rogo irisa yo. Ka oni mangi agi apai re, gaoni ramukporo nika ye na ngbarago furoni na fu gu Baroni du ngbangbaturũ yo. (Snz. 27:11) Nirengo, gaoni ngbarago nikadu wakina gu du tipa gu kumbakudee mangi agarã 27 kurogo rogatise nayaa: “Mi arengbanga ka raka zanga diare te. Gaani ramukporo na nyaka na uru dunduko. Gipai re naye mbiko gaani nyemuse tipa Yekova na wai ani afura dedede dagba tirani.”