Abaqongeleli Bakasawoti BaseSahara
SIBONA izigxobo njengoba sidlula ngemoto yethu edonsa ngawo wonke amasondo. Lezi zigxobo zenza umuntu akwazi ukubona indlela uma kunesiphepho ogwadule. Empeleni, iziphepho ezinjalo zivamile lapha oGwadule LwaseSahara.
Lo mgwaqo esihamba ngawo ulandela umzila wasendulo wamakamela ohlanganisa idolobha lase-Agadez, enyakatho yeNiger, nomngcele wase-Algeria, nangalé kwawo. Silibangise emzaneni waseTeguidda-n-Tessoumt—osemajukujukwini oyibanga elingamakhilomitha angu-200 ngasenyakatho-ntshonalanga ye-Agadez. Lapho, kunemikhaya engu-50 esebenzisa indlela yasendulo yokukhipha usawoti oyigugu obumbeni lwaseSahara.
Amagquma Enziwe Abantu Namachibi Obumba
Buqamama kuqhamuka amagqunyana ogwadule oluwudedangendlale, lapho silibangise khona. Umqondisi wethu upaka imoto phambi kwegquma elingamamitha ayishumi asicele ukuba sehle emotweni sigibele siye phezulu ukuze sibone lo mzana. Njengoba senyuka, uyachaza ukuthi leli gquma namanye anjengalo enziwe abantu ngezinsalela zeminyaka eminingi yomsebenzi wokukhishwa kukasawoti kule ndawo.
Uma uphezulu egqumeni ubona indawo ekhangayo. Cishe yonke into ekulo mzana ongaphansi kwegquma inombala wobumba olushisiwe—inhlabathi, izindonga nophahla. Okuwukuphela kwezinto ezinombala oluhlaza amaqabunga ezihlahla ezimbili ezingapha nangapha kwalo mzana sengathi onogada abaqaphile. Empeleni, uthango nemizi kwakhiwe ngobumba. Lezi zakhiwo ezinombala ofanayo zihlukile embaleni ogqamile wobumba olusemachibini amaningi kasawoti aseduze. Le ndawo imatasa ngempela—abesilisa, abesifazane nezingane bayazikhandla emsebenzini.
Inqubo Engavamile Yokukhipha Usawoti
Njengoba sehla egqumeni, umqondisi wethu uchaza inqubo yasendulo yokukhipha usawoti esetshenziswa abantu bakulo muzi. Uthi: “Empeleni kunezinhlobo ezimbili kuphela zamachibi. Amakhulu, angaba amamitha amabili ububanzi, asetshenziselwa ukucwenga amanzi anosawoti. Amancane awokomisa amanzi. Amanzi avela emithonjeni engu-20 ekule ndawo anosawoti omningi. Nokho, lo sawoti awuveli emanzini, kodwa enhlabathini, futhi yilokho okwenza le nqubo yokukhishwa kukasawoti ibe engavamile.” Ukhishwa kanjani ngempela usawoti enhlabathini?
Sibukela indoda ethile ithela inhlabathi echibini elikhulu eligcwele amanzi akhiwe emthonjeni. Igxoba le nhlabathi ngezinyawo, njengokungathi inyathela isikhamo sewayini. Lapho isigculisekile, ishiya le ngxube enosawoti amahora athile ukuze izike. Izungezwe amachibi amakhulu agcwele udaka olufanayo. Ngaphakathi anombala onsundu ohlukahlukene ngoba umbala wamachibi uyashintsha njengoba udaka luzika.
Eduze, kunenye indoda ekha amanzi anosawoti echibini ngegula—isitsha esenziwe ngegobolondo leselwa—iwathele emachibini amancane. Ngokuvamile lo msebenzi wenziwa amadoda. Yiwona futhi anakekela amachibi. Amanye awo ayimigodi engokwemvelo, kanti amanye embiwe edwaleni. Uma kungenandlela yokumba, amadoda athatha ubumba enze isiyingi edwaleni. Akha udonga ngobumba abese eshaya unqenqema ngenduku luze luqine. La machibi kufanele alungiswe noma akhiwe kabusha minyaka yonke.
Abesifazane bona benzani? Benza umsebenzi onzima wokuthwala, baqiniseke ukuthi inhlabathi enosawoti ihlale ikhona njengoba kusetshenzwa ngayo njalo. Bakhipha nosawoti emachibini ashayo. Babe sebehlanzisisa amachibi bawalungisele umsebenzi olandelayo.
Izingane zona zilokhu zehla zenyuka eduze kwamachibi amancane. Umsebenzi wazo uwukunakekela inqubo yokoma kwamanzi. Njengoba amanzi ehwamuka emachibini, kwakheka ungwengwezi phezulu. Uma kunganakiwe, lolu ngwengwezi lukasawoti lungavimbela ukuba ukuhwamuka kwamanzi kungaqhubeki. Ngakho izingane zilufafaza ngamanzi ukuze lungaqini bese izinhlayiya zizika echibini. Amanzi ayahwamuka kuze kube yilapho sekusele usawoti oyigugu kuphela.
Kungani la machibi enemibala emihle ehlukahlukene kangaka? Umqondisi wethu uyachaza: “Kunezinhlobo zobumba, noma zodaka ezintathu eziyisisekelo ezitholakala kule ndawo, futhi ngalunye lwenza amanzi abe nombala ohlukile. Ngaphezu kwalokho, imibala iyahlukahluka kuye ngokuthi amanzi anosawoti ongakanani. Kunanolwelwe olukhula kwamanye amachibi bese lwenza amanzi abe nombala othile.” Siyaqaphela nokuthi la machibi ashintshashintsha imibala njengoba imisebe yelanga ikhanya ezindaweni ezihlukahlukene.
Imali Kasawoti
Emzaneni, abesifazane bathatha usawoti omanzi bawenze izigaxa, bese bezomisa elangeni elikhipha umkhov’ etsheni. Abawuhlungi lo sawoti, ngakho izigaxa zawo zihlala zinombala onsundu. Siyabona ukuthi laba besifazane benza izigaxa ezakheke ngezindlela ezintathu ngalo sawoti—ezimise okweqanda, eziyindilinga nezingunxantathu. Omunye wabo uyachaza ukuthi izigaxa ezimise okweqanda neziyindilinga ziyadayiswa, kanti ezingunxantathu ziyagcinwa ukuze zibe izipho.
Ubani othenga lo sawoti? Imihambima nabadayisi bakasawoti. Banqamula eTeguidda-n-Tessoumt, banikeze abanikazi bakasawoti ukudla nezinye izinto ukuze bathole usawoti. Omningi wawo udayiswa ezimakethe emadolobheni amakhudlwana asemaphethelweni ogwadule. Usawoti omahhadla otholakala kulo mzana cishe ngeke usetshenziswe abantu. Kunalokho, uzofakwa ekudleni kwemfuyo.
Njengoba sibuyela emotweni yethu, sibona indoda ikhipha ubumba olusele echibini elingenalutho. Iyaluthatha iye ngasendaweni olulahlwa kuyo ifike iluthele emagqumeni enziwe abantu. Njengoba sihamba, sicabanga ngendlela la magquma akufakazela ngayo ukuba khona kwezizukulwane zabantu abakhipha usawoti abaye baphila, basebenza futhi bafela lapha eTeguidda-n-Tessoumt.—Inikelwe.
[Amazwi acashunwe esihlokweni ekhasini 22]
“Lo sawoti awuveli emanzini, kodwa enhlabathini, futhi yilokho okwenza le nqubo yokukhishwa kukasawoti ibe engavamile”
[Ibalazwe ekhasini 21]
(Ukuze ubone ukuthi indaba ihlelwe kanjani, bheka encwadini)
ISAHARA
INIGER
I-Agadez
ITeguidda-n-Tessoumt
[Umthombo]
Based on NASA/Visible Earth imagery
[Isithombe ekhasini 23]
Ukukhipha usawoti oyigugu obumbeni lwaseSahara
[Umthombo]
© Victor Englebert
[Isithombe ekhasini 23]
Amachibi ahwamukayo anemibala eminingi ehlukahlukene
[Umthombo]
© Ioseba Egibar/age fotostock
[Isithombe ekhasini 23]
Izigaxa zikasawoti zomiswa elangeni elikhipha umkhov’ etsheni