Jɔ eshi
1 MBRATISHI
Ofo mbranelë píe ëë mbratishinelë ghë. Mbratishi ntɔnelë ëë lɛ́ nahɔnrɛ tishinë nʋnnʋn Biblënë ghënë. Kë eboka elë, álɛ ebë emʋn akɔndanë Ofo edi jɔ nfre nfre ghë. Kë ekpa eboka elë, álɛ ebë elɛ bu ayɔghɔ lɛ bunë sheghë lɛ elë oohʋn ghë. Bu ntɛnɩ Ofo mbranelë ghe hɛ kelë jɔ wunë ghë ë mbratishinelë eboka elë edɔ tete.
2 GHƖWU
Ebë ewu Ʒoova ghɩnë ëë eshi ëë lɛ́ n’ye elë omunë ebë edisʋ elɛ bunë në ehɛ elë kɔ ebë elɛnë. Ʒoova evivi n’ye ebë ewu ëë ghɩ noo ekólo ëë (1 Jean 5:3). Àlɛ́ ekólo Ofo, elë ekpa eji ëë ntɩnë, ebë edisʋ ekpʋ jɔnë në eo elënë bu powu ghë. Ebë ewu Ʒoova ghɩ àlɛ́ bɔ́bɔ́ akpɛkpɛ alɔ elë. Bu ntɔnë yɛsɛ, noo në eyaya elë n’ye ebë eba ewu oohʋn yɔghɔ amɛn, álɛ shiyɔ fannga nhɛn lɛ ngbeɲi gbo.—Isaïe 48:17.
3 SHIGBËNË OFO LƆ́ ELË ÁLƐ EBË ELƐ BUNË EKÓLO
Ʒoova lɔ́ elë powu shigbë, álɛ ebë elɛ bunë ekólo. Në gha lɛ́ elë fɛ robo mɩnɛn (Deutéronome 30:19; Josué 24:15). Ebë eɔsɛ ebɔ shigbënë Ofo lɔ́ elënë enɩ bu ayɔghɔ ebɔ. Ese àlɛ́ elë gha lé elë esë aɛn ghë wunë, ebë eɔsɛ elɛ kɛkë bu. Shigbë ntɔnë ëë eshi ëë lɛ́ n’ye, elë omunë ëë ebë evivi n’ye ebë edi ecele Ʒoova ngbeɲi, ebë ekpa eya n’ye ekólo ëë tete.
4 MBRATISHINË EYA BUNË YƐSƐ LƐ BUNË GHA YƐSƐ LƐ
Ʒoova bába mbratishinë eya bunë yɛsɛ lɛ, bunë gha yɛsɛ lɛ, álɛ bë emimi elë aɛn, bë ekpa eboka elë fùnë elë etanë ghë lɛ, bunë elë elɛnelë ghë lɛ. Biblënë ghë, ebë eɔsɛ ehɔhɔ n’ye mbratishi ntɔnelë bá nʋnnʋn, alɛ n’ye kebë eba eɔsɛ eboka elë, ebë ehʋn-oo yɔghɔ lɛ (Proverbes 6:16-19; 1 Corinthiens 6:9-11). Kë eboka elë, álɛ ebë emʋn bunë yɛsɛ lɛ, bunë gha yɛsɛ lɛ Ofo ngbeɲi. Kë ekpa eboka elë, álɛ ebë eɔ kolo, ebë elɛ bu ayɔghɔ elë oohʋn ghë, ebë ekpa eyɛopu ngiki fuɔ sɛ. Bu ntɛnɩ yɛsɛ maɛnnë ngbeɲi amɛnnë, epetè eci; ese Ʒoova mbratishinelë ghe petè wu tata (Deutéronome 32:4-6; Malachie 3:6). Àlɛ́ enë ekpʋ kelënë, bu ntɔnë bë ebidi elë shi, álɛ elë ghe ebɔ sɛsʋ, jɔ ghe kpa ghe erɛrɛ elë.
5 AKƆNDA
Elë akɔndanë ëë lɛ́ bunë nʋn elë órò ghë, óó eya elë bunë yɛsɛ lɛ bunë gha yɛsɛ lɛ wunë. Ʒoova lɔ́ elë powu akɔnda (Romains 2:14, 15). Álɛ elë akɔndanë bë enɔn eyɛsɛnë, ebë ebɔ Ʒoova mbratishinelë emimi ëë aɛn. N’yonë, elë akɔndanë bë eboka elë, álɛ ebë elɛ bunë eyɛyɛ Ofo sɛ (1 Pierre 3:16). Àlɛ́ eɲá elɛ bu nkpɔ, elë akɔndanë bë eɔsɛ ehɛ elë kɔ bu ntɔnë gha lɛ́ aɛnshiji bu. Àlɛ́ elë alɛ bu pʋpʋ, elë akɔndanë bë eɔsɛ elɔ aɛnba bë eɲi elë, jɔ bë ehʋn elë esɛ. Bë eɔsɛ eshu n’ye elë akɔndanë ghe eɔ mɛnsɩ n’ye, ese Ʒoova bë eɔsɛ eboka elë, álɛ ebë ekpa ele ëë mɛnsɩ. Akɔnda yɔghɔ elɔ elë oghorumɔn bɛtɛɛ, ekpa elɔ yiki ewu ëë esë ghɩ.
6 GBƲ OFO
Ebë egbʋ Ofonë ëë eshi ëë lɛ́ n’ye ebë ekolo ëë edɔ, ebë ekpa ewu ëë ghɩ. Bu ntɔnë ghëwu, elë gha vívi n’ye ebë elɛ bunë ghe eyɛyɛ ëë sɛ. Àlɛ́ enë egbʋ Ofonë, bu ntɔnë bë eboka elë, álɛ ebë elɛ bunë yɛsɛ, ese ebë ekwa bu pʋpʋ (Psaume 111:10). Bu ntɔnë elɔ elë ebɔ rɔkɔ eba jɔnë Ʒoova ehɛ elënë powu ghë, elë ewu ëë ghɩ, elë ekpa elɛ bunë ehɛ́ kɔ ebë elɛ elɔ ëënë. Gbʋnë ebë egbʋ Ofonë lɛ́ bunë eci n’ye elë eba edi akɔndanë lɛ, n’ye elë eba elɛ ngiki fuɔnë lɛ, bunë elë elɛ mici powunë lɛ aba.
7 LAKWANË YIKI LƐ́ ÓÓ ERƐRƐ ËË
Ghɩnë lɛ́ lakwa, óó erɛrɛ ëënë, jɔ ehʋn ëë sɛ edɔ noo në lɛ́ bu kwa ghëwu. Aghɩnë kë kolo Ofonë, àlɛ́ kë awu n’ye kë lɛ́ bunë gha bɔ́ ëë mbratishinelë shigbënë wunë, bu ntɔnë ehʋn kelë sɛ edɔ tete. Àlɛ́ elë alɛ bu kwa nkpɔnë, elë ésɛrɛ Ʒoova n’ye, ntɛɛnnë Ʒezi yíyinë ghëwu, bë eɲa elë lakwanë shi ehɔ elë. Àlɛ́ bunë elɛ́në arɛrɛ elë teteghë, óó elë aru apetènë, ebë eɔsɛ emʋn eyɛsɛ n’ye Ʒoova bá eɲashi ehɔ elë (Matthieu 26:28; 1 Jean 2:1, 2). N’yonë, gha ba gha yɛ n’ye lakwanë elɛ́ lahɔ gbonë bë enʋn elë akɔnda ghë eyi n’ye (Psaume 103:10-14; 1 Jean 1:9; 3:19-22). Ebë elele mɛnsɩ edɔ, álɛ ebë emʋn bunë ebë eɲishi fù pʋnë etánë ghë, ebë epetè n’ye elë eba edi akɔndanë, ebë ekpa ewu Ʒoova mbratishinelë ghɩ elë oohʋn ghë.
8 WƆ̀NË KË EWƆ̀ YIKI EPIEJI OFOKWANË GHË
Àlɛ́ yiki nkpɔ alɛ lakwa pʋpʋ, óó lakwanë lɛ́në ghe rɛrɛ ëë, ghe vivi n’ye bë ewu Ʒoova mbratishinelë ghɩ wunë, ghɩ ntɔnë gha ɔɔsɛ bë ekpa enʋn ofokwanë ghë eyi n’ye. Bayɛ n’ye kebë ewɔ̀ ëë. Àlɛ́ kë awɔ̀ yikinë, elë lɛ ghɩ ntɔnë lɛ gha ɔɔsɛ ebë ekpa elɛ bʋʋn n’ye, elë lɛ ëë lɛ ghe kpa ghe lɛ̀ mbë n’ye (1 Corinthiens 5:11; 2 Jean 9-11). Wɔ̀në kë ewɔ̀ yiki epieji ofokwanë ghënë ebidi Ʒoova eyinë lɛ, ofokwanë lɛ shi (1 Corinthiens 5:6). Bu ntɔnë kpa lɛ́ rɔkɔrɩnë bë eɔsɛ eboka ghɩnë lɛ́ lakwanë, álɛ ëë lakwanë bë erɛrɛ ëë, bë eru epetè ekaka ewa Ʒoova aji.—Luc 15:17.
9 AƐNMIMI LƐ JƆO LƐ
Ʒoova kolo elë, në evivi n’ye në éboka elë. Bu ntɔnë ghëwu në eghʋ̀ Biblënë lɛ, aghɩnë kë kolo Ofonë lɛ ghë emimi elë aɛn, në eo elë jɔ. Noo lakwa nʋn elë sɛnë, elë evivi n’ye Ʒoova bë eboka elë edɔ tete (Jérémie 17:9). Aghɩnë Ʒoova eghʋ̀ kelë ghë emimi elë aɛnnë, àlɛ́ enë ewu kelë ghɩnë, elë eya n’ye elë ewu Ʒoova omunë ghɩ.—Hébreux 13:7.
10 ORUCE LƐ ESHISE LƐ
Noo lakwa nʋn elë sɛ ghëwu, ghe kpɛkpɛ ghe lɔ elë n’ye ebë edi elë esëkpɔ akɔnda, ebë ece elë esë orù. Ese Ʒoova evivi n’ye ebë ése elë esë eshi. Mici aghɔ, àlɛ́ elë abɔ elë esë apɔpɔ Ʒoova, óó elë awu n’ye elɛ́ lomu dɔ́ tetenë, elë epie n’yo ehɔhɔ n’ye ebë eba ése elë esë eshi (Job 38:1-4). Àlɛ́ enë edi ngiki fuɔ akɔnda, enë eviɛ kerie bunë bë eba kelë eyɛ eshe erienë, bu ntɔnë esë eboka elë, ë elë ése elë esë eshi. Oruce elɔ yiki edi akɔnda kɔ në yɛsɛ she aghɩnë gbe. Ese ghɩnë ése ëë esë eshinë, edi akɔnda eyɛsɛ, ë në emʋn bunë në eɔsɛ elɛnë lɛ, bunë në ghe ɔɔsɛ ghe lɛ́ wunë lɛ. Në ghe rie n’ye në émʋn ngiki ngbeɲi kɔ bunë në lɛ́në gha yɛsɛ, në ésɛrɛ yiki, në ékpa edisʋ n’ye ngiki bë eo në jɔ. Ghɩnë ése ëë esë eshinë ebɔ ëë ntɩji eba Ʒoova ghë, edisʋ ebɔ Ʒoova aɛnmiminë.—1 Pierre 5:5.
11 SHIBA
Shiba lɛ́ shigbënë yiki ɔɔ, álɛ bë ehɛ ngiki bunë kebë elɛ, omunë bë ekpa ehɛ bunë bë elɛ. Ʒoova shibanë ëë lɛ́ shibanë dɔ́omu dɔ́ tete oforu gbo lɛ eshi n’ye lɛ powu. Në ëë në óo bu powu; n’yonë, në ëë në lɛ́ Ghɩnë ɔɔ mɛnsɩ dɔ́ tete oforu gbo lɛ eshi n’ye lɛ powu. Mici powu, në ebɔ në shibanë eboka ngiki. Jumannë Ʒoova bɔ́ lé ngiki jɔghɔ mërɩnë ëë lɛ́ n’ye kebë ekpɩ elë. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Ʒoova bɔ́ shiba lɔ́ elë shìelë lɛ, ofokwa ngɩmɛnnelë lɛ, gufrëmɔndɔn ngikinelë lɛ. Ʒoova evivi n’ye ebë ewu kelë ghɩ (Romains 13:1-5; 1 Timothée 5:17). Àlɛ́ yiki mbranë ahɛ elë kɔ ebë elɛ bunë Ofo mbranë ehɛ elë kɔ elë gha élɛ wunë, elë ewu Ofo ghɩ eshe ngiki (Actes 5:29). Aghɩnë Ʒoova eghʋ̀ kelë ghë emimi elë aɛnnë, àlɛ́ elë adisʋ awu kelë shibanë ghɩnë, elë eya Ʒoova n’ye elë ewu omunë ghɩ.
12 OFOKWA NGƖMƐNNELË
Ngɩmɛnnelë lɛ́ nɔnjɛelë eyikpenë kë mʋn bu yɛsɛ. Ʒoova eghʋ̀ kelë ghë ekpɩ ofokwanë (Deutéronome 1:13; Actes 20:28). Nɔnjɛelë ntɔnelë eboka elë, álɛ elë lɛ Ʒoova lɛ ncɔcɔnë bë eɔ mɛnsɩ eyi, elë ghe esʋ ëë ghɔɲɔnghɔɲɔn ghë, ese ebë esʋ ëë cɛɛ cɛɛ lɛ, bɛtɛɛ lɛ ghë (1 Corinthiens 14:33, 40). Álɛ wawɛ celenë bë egbɔ enɩ nɔnjɛelë ebɔ elɛ ngɩmɛnnë, nɔnjɛelë ntɔnë bë eboepi elɛ bu ayɔghɔnë Ofo evivi n’ye kebë elɛ, óó nʋn Biblënë ghënë (1 Timothée 3:1-7; Tite 1:5-9; 1 Pierre 5:2, 3). Elë eji Ofo omuonë ntɩ, elë ekpa etu ëë àkpa; n’yonë elë evivi n’ye ebë ewu ngɩmɛnnelë ghɩ sɛyɛyɛ ghë.—Psaume 138:6; Hébreux 13:17.
13 RENISHI
Jumannë Ʒoova bɔ́ lé shìelë mërɩnë ëë lɛ́ n’ye kebë ekpɩ kelë jɛelë lɛ, kelë erenighɩ lɛ powu. Ese Biblënë ehɛ kɔ yikpenë ëë lɛ́ renishi. Àlɛ́ yikpenë gha nʋnghë wunë, yighɔnë ëë ebɔ ëë oku. Jumannë kë bɔ́ lé renishinë mërɩnë aghɔ ëë lɛ́ n’ye bë elɔ ëë shikwaghɩnë bu kebë edi, bë elɔ kelë talɛ kebë ewɔ, bë ekpa eviɛ aʋn elɔ kelë kebë enʋnghë. Yɛsɛ dɔ́ tete n’ye renishinë bë enʋn ngbeɲi eboka ëë shikwaghɩnë álɛ kebë esʋ Ʒoova. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, në émʋn eyɛsɛ n’ye në shikwaghɩnë powu eyi jɛmɛn, kë eka Ofo nda, kë ekpa eka Biblë aʋn-nkpɔ. Renishinë ëë bë enʋn ngbeɲi bunë shikwanë bë elɛnë ghë. Në ekpɩ në shikwaghɩnë, në eyɛopu kelë sɛ, në ghe lɛ́ kelë abɛlɛ, në ghe fuɔfuɔ kelë shi. Në elɛ bu ntɔnë eya n’ye në eyɔyɔ Ʒezi. Bu ntɔnë elɔ kolo enʋn shikwanë ghë, ë opu ghe ji shikwaghɩnë, kë esʋ Ʒoova eyɛsɛ.
14 AGHƖNË KË EMIMI ƷOOVA OMUONË AƐN
Aghɩnë kë emimi Ʒoova omuonë aɛnnë kë lɛ́ ngiki-pa jenë kë eji ntɩ n’ye kë bá eyi oforu, óó Ofo eghʋ̀ kelë ghë emimi jumannë ëë sʋghɩnelë edinë aɛn. Akotonelë brɛsʋ, Ʒoova ghʋ́ ngiki-pa je nkpɔ ghë mími kretiɛn pidɛnelë ofokwanë aɛn, ë kë ɔɔsɛ sʋ́ Ofo, kë kpa ká Ofo ndanë (Actes 15:2). Amɛn, nɔnjɛelënë kë emimi Ʒoova omuonë aɛnnë ëë kë nʋn ngbeɲi, kë emimi Ofo sʋghɩnelë aɛn, kë ekpa ebidi kelë shi. Nɔnjɛelë ntɔnë elɔ Ofo Mbënë lɛ, wawɛ celenë lɛ emimi kelë aɛn bunë kë elɛnë powu ghë. Ngiki-pa je ntɔnë kë eji ntɩ n’ye kë bá eyi oforunë, Ʒezi lɛ́lɛ kelë “kanga celenë aɛn jí ëë shi.”—Matthieu 24:45-47.
15 ÓRÒ SHIBIDI
Ɔɔ n’ye bë eɔsɛ eshu, kebë ehɛ nɔnjɛ yighɔ nkpɔ kɔ bë edi jumannë wɔ́wɔ́ nɔnjɛ yikpe nkpɔ edi ofokwanë ghënë. N’yonë, në ébɔ bu ebidi órò shi eya n’ye në ewu bunë Ʒoova bábanë ghɩ. Ese bu jɔghɔ ghë esëkpɔ ëë në ébidi órò shi. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, àlɛ́ nɔnjɛ yighɔnë lɛ yiki lɛ në eka Biblë, óó kɔ́ ca o, kɔ́ nɔnjɛ yikpe fuɔnë kë wɔ́ ëë ji o anʋn n’yonë, nɔnjɛ yighɔnë bë ebidi órò shi.—1 Corinthiens 11:11-15.
16 ELË GHE LƐ́ POLITIKË
Àlɛ́ elë ahɛ kɔ elë ghe lɛ́ politikë wunë, ëë eshi ëë lɛ́ n’ye elë ghe disʋ ghe nʋn politikëgho ngʋʋn eji (Jean 17:16). Elënë elɛ́ Ʒoova sʋghɩnë, elë etu Ofo Shibanë àkpa. Fɛ n’ye Ʒezi bá lɛ́në mɩnɛn, elë ghe lɛ́ bunë maɛnnë ngikinë elɛnë.
Ʒoova ehɛ elë kɔ ‘ebë ewu gufrëmɔndɔn ngikinelë lɛ, shibaghɩnelë ghɩ’ (Tite 3:1, 2; Romains 13:1-7). Ese Ofo mbranë ekpa ehɛ kɔ elë gha ée yiki. N’yonë, kretiɛnghɩ akɔndanë gha ɔɔsɛ bë elɔ kelë shigbë n’ye kebë eyi aghʋghʋ. Àlɛ́ kë ahɛ kretiɛn nkpɔ kɔ bë edi juman gbe eba sonja juman okunë, bayɛ n’ye bë evivi ëë esë kɔ́ ëë akɔndanë elɔ ëë shigbë n’ye bë edi juman ntɔnë o!
Elë esʋ Ʒoova esëkpɔ noo në ëë në óo elë. Agbate elë ewu oonë ëë draponë ghɩ, ese elë ghe ti drapo nɛn (Isaïe 43:11; Daniel 3:1-30; 1 Corinthiens 10:14). Ʒoova sʋghɩnelë ghë, owu-nkpɔ omu enɩ ebɔ n’ye në ghe evote ghe elɔ ghɩʋn lɛ, parti politikë ngʋʋn lɛ noo elë etu Ofo gufrëmɔndɔnnë àkpa.—Matthieu 22:21; Jean 15:19; 18:36.
17 MAƐNNË AKƆNDA
Maɛnnë eshu ngiki rupu kë edi akɔnda fɛ Satan mɩnɛn. Aghɩnë kë gha kolo Ʒoova, kë ghe yɔyɔ ëë, óó kë ghe wu ëë mbratishinelë ghɩ wunë, elë ewu n’ye kë elɛ bu ntɔnë edɔ (1 Jean 5:19). Akɔndadi ntɔnë lɛ, bunë elɔ kë elɛnë powu lɛ ëë kë elɛlɛ ëë maɛnnë akɔndanë (Éphésiens 2:2). Ʒoova sʋghɩnelë kë ele kelë esë aɛn ghë, álɛ kë ghe eba nhɛn ghe edi akɔnda (Éphésiens 6:10-18). Ese ekólo n’ye Ʒoova eba elɛ bunë, elë ekpa elele mɛnsɩ edi akɔnda fɛ në mɩnɛn.
18 BUNË AGHƖNË KË GHA KOLO ƷOOVA WUNË KË ELƐ
Aghɩnë kë gha kolo Ʒoova wunë, kë ehɛ nahɔnrɛnë nʋn Biblënë ghënë jɔ pʋ. Kë enɩ Ʒoova lɛ, Ʒezinë lɛ́ Ofo Shibanë ëë Blengbinë lɛ mëlɔ, kë ekpa eviɛ n’ye kebë eshu ngiki rupu, álɛ kebë eda kelë ghë enɩ mëlɔ (Romains 1:25). Kë eviɛ n’ye kebë elɔ aghɩnë kë esʋ Ʒoovanë, kebë etɔtɔ opu aɲʋn aɲʋn. Kretiɛn pidɛnelë ofokwanë ghë, ngiki aghɔ gha kólo Ʒoova, kë pétè eji tú ëë. Amɛn esë, ngiki elɛ bu nkpɔkpɔnë (2 Thessaloniciens 2:3). Aghɩnë kë edi ecele Ʒoova ngbeɲinë, kë ekà ngiki ntɔnelë miji. Elë gha éviɛ n’ye ebë eka bunë aghɩ ntɔnelë eghɛghɛnë, ebë ekpa ece jɔnë kë ehɛnë. Àlɛ́ ngiki ashu elë rupu n’ye ebë elɛ bu ntɔnë, ebë erishi ekpɛkpɛ, ebë edi ecele esʋ Ʒoova esëkpɔ cece.
19 NTƐƐNNË ELƆ YIKI LƐ OFO LƐ EBABA
Moizë Mbranë brɛsʋ, Israɛlë-aghɩnë esɛrɛ Ʒoova n’ye bë eɲa lakwa shi ehɔ kelë. Kë ebɔ mpʋ-mɔn lɛ, mʋnʋn lɛ, nɛpiɛ lɛ ése ofotɩ gbɔnë ghë gbo eyiyi ntɛɛn álɛ kelë lɛ Ofo lɛ bë ebaba. Bu ntɔnë elɔ Israɛlë-aghɩnë eghaghaghë kɔ Ʒoova evivi n’ye bë eɲa lakwa shi ehɔ kelë, élɛ ghɩ omu lakwanë lɛ́në o, élɛ maɛnnë powu eenë o. Bɛtɛɛ, Ʒezi bɔ́ ëë oohʋnnë yíyi ntɛɛnnë ekuku elë lakwa shi. N’yonë, gha ba gha yɛ n’ye ebë ekpa eyiyi ntɛɛn. Ʒezi yíyi ëë ntɛɛn celenë “eki nkpɔ cece, ka rére.”—Hébreux 10:1, 4, 10.
20 GHƖNË EBË EWU NƐPIƐ
Moizë Mbranë brɛsʋ, ngiki ɔɔ shigbë n’ye kebë edi nɛpiɛ. Mbranë ekpa ehɛ kelë kɔ kebë ebɔ nɛpiɛ eyiyi ntɛɛn (Lévitique 1:5, 6). Ese Ʒoova gha lɔ́ ëë sʋghɩnelë shigbë n’ye kebë elɛ nɛpiɛ abɛlɛ (Proverbes 12:10). Mbranë ɔɔ kule nfre nfrenë ebidi nɛpiɛ shi, álɛ ngiki ghe elɛ kelë abɛlɛ. Në hɛ́ Israɛlë-aghɩnë kɔ kebë ekpɩ kelë nɛpiɛnelë eyɛsɛ.—Deutéronome 22:6, 7.
21 BU JƐELËNË NƲNNƲN MPIANË GHË, ALƐ BUNË KË EBƆ MPIA ELƐ DƆTƆRËFA GBO LƐ
Bu jɛelënë nʋnnʋn mpianë ghë. Bu ologbɔ alɛ́ ëë óo-omu lɛ́ mpianë: selilë ruʒë lɛ, selilë blan lɛ, plakɛtë lɛ, plasma lɛ. Bu jɛelë jɛelë kpa nʋnnʋn bu ologbɔ alɛ́ ntɔnelë ghë.a
Kretiɛnghɩnë ghe disʋ n’ye kebë ebɔ mpia mumunë lɛ, bu ologbɔ alɛ́në nʋnnʋn ëë ghënë lɛ nkpɔe ekɩ kelë sɛ. ?Ese kebë edisʋ ebɔ bu jɛelë jɛelënë wú? Biblënë ghe gbagba jɔ ntɔnë shi tete. N’yonë, kretiɛn nkpɔ bë eɲa ëë akɔndanë shi bë eya ëë bunë bë elɛ.
Kretiɛn jɔghɔ ghe disʋ ghe bɔ bu jɛelënë nʋnnʋn mpianë ghënë powu. Kë ehɛ kɔ Ofo Mbranë hɛ́ Israɛlë-aghɩnë kɔ mpianë píe nɛpiɛ sɔ́në powu, kebë ewu ëë shi “eshipatanë ghë.”—Deutéronome 12:22-24.
Aghɔ ghe lɛ́ bu nkpɔkpɔnë. Kelë akɔndanë elɔ kelë shigbë n’ye kebë ebɔ bu jɛelënë nʋnnʋn mpianë ghënë jɔghɔ. Kë ehɛ kɔ bunë kë bɔ́ ëë mpianë, bu jɛelë ntɔnelë gha lɛ́ fɛ ëë oohʋnnë mɩnɛn.
Álɛ fë éhɛ kɔ́ fë ébɔ bu jɛelë ntɔnelë o, kɔ́ fë ghe ebɔ kelë wo, boepi vivi fë esë jɔ ntɛnɩelë:
?Àlɛ́ më gha dísʋ n’ye më ébɔ bu jɛelënë nkpɔe wunë, më ece eyɛsɛ n’ye më ghe eɔsɛ ghe ebɔ orogba jɔghɔ kpe wué? ?Àlɛ́ mpia në efu më, më ghe eɔsɛ ghe ebɔ kpe jɔghɔnë bë elɔ mpianë bë ejinë wué?
?Élé më éba ehɛ dɔtɔrëghonë bunë ghëwu më gha ɔɔsɛ më ébɔ kɔ́ bu jɛelë ntɔnelë nkpɔ wo, kɔ́ powude o wué? ?Élé më éba ehɛ ëë bunë ghëwu më dísʋ n’ye më ébɔ kelë é?
Bunë kë ebɔ mpia elɛ. Noo elɛ́ kretiɛnnë, elë ghe disʋ ghe bɔ elë mpianë ghe lɔ yiki. Àlɛ́ kë bá egba elë, elë ghe disʋ n’ye kebë ekɩ elë omu mpianë ebashi gbai je ghë, álɛ bɛtɛɛ kebë ekpa ebɔ ëë ekɩ elë sɛ. Ese ɔɔ bu aghɔnë kë ekpa ebɔ ghɩnë omu mpianë elɛ. Kretiɛn nkpɔ omunë bë ehɛ bunë kebë ebɔ ëë mpianë elɛ dɔtɔrëfa gbo àlɛ́ kë ɲá egba ëë lɛ, kë ɲá elɛ ëë kpe lɛ. Kë në egba yikinë, kebë eɔsɛ eghɔ ghɩ ntɔnë mpia enɩ cibɩ je ghë. (Álɛ fë émʋn bu edɔnë, kpɩ La Tour de Garde du 15 octobre 2000, agba 30-31 ghë.)
Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, gba-ku gbo, kë elɛ bunë kë elɛlɛ ëë brofiɛ ghë “hémodilution:” Álɛ kebë egbɔ egba yikinë, kë ekɩ ghɩnë omu mpianë aghɔ eba cɛcɛ, pëlɛ kë ekɩ ëë miji nfre nkpɔ sɛ eba mpianë oku. Bɛtɛɛ, bë eɔsɛ elɛ cibɩnë kë në egba ghɩnë eyinë, bë ekpa eɔsɛ elɛ n’ye kë agba ëë arerenë cɛɛ, kë ebɔ mpianë kë kɩ́ bá cɛcɛnë ekaka elɔ ghɩnë aji.
Bunë kë ekpa elɛ lapɔnë, nkpɔ kë elɛlɛ ëë brofiɛ ghë “récupération de sang épanché (ou perdu):” Mpia ntɛnɩ efu ghɩnë kë në egbanë, kë ekɩ ëë ele mashinë nkpɔ ghë, mashinë eyogho ëë shi, ekpa ebɔ ëë ekɩ ghɩnë sɛ lapɔ, bë eɔsɛ elɛ cibɩnë kë në egba ëë eyinë, bë ekpa eɔsɛ elɛ cibɩnë kë gbá ëë rérenë.
N’ye dɔtɔrëghɩnelë eba elɛ bu ntɔnelënë nʋn agha agha je. N’yonë, álɛ kretiɛn nkpɔ bë egbɔ edisʋ ebɔ n’ye kebë eba egba ëë lɛ, n’ye kebë eba elɛ ëë kpe lɛnë, bayɛ n’ye bë eboepi emʋn bunë kë bá ebɔ ëë mpianë elɛ.
Álɛ fë égbɔ edisʋ ebɔ kpelɛ nfre nkpɔnë bë elɔ kebë eci fë mpianë abanë, boepi di jɔvivi ntɛnɩelë akɔnda:
?Àlɛ́ kë akɩ më mpianë eba cɛcɛ cibɩ jee nhɛn ghë bɔ́bɔ́ o, më akɔndanë bë elɔ më éɔsɛ ewu kɔ mpia ntɔnë lɛ́ më omu mpia ebise é? ?N’yonë, më éɔsɛ ehɛ më esë kɔ gha lɛ́ n’ye mɩɩ taa, kebë ewu mpia ntɔnë shi “eshipatanë ghë” wué?—Deutéronome 12:23, 24.
?Àlɛ́ kë akɩ më omu mpianë aba cɛcɛ, kë ayogho ëë shi, óó kɔ́ kë akpa abɔ ëë akɩ më sɛ lapɔ o, kɔ́ kë abɔ ëë ashogho më abɩ ghë o, më akɔndanë bë eɔsɛ eba më dɛɛn wú?
?Më mʋn yɛsɛ n’ye, àlɛ́ më gha dísʋ n’ye kebë ebɔ më mpianë elɛ bʋʋn dɔtɔrëfa gbo wunë, elɛ fɛ n’ye më gha dísʋ n’ye kebë ebɔ më mpia ece ekpala eviɛ orogbanë nʋn më sɛnë, n’ye kebë ebɔ mashinë ele më sɛ álɛ bë eyogho më mpia shi, n’ye kebë ekpa elɛ më bu ntɛnɩ brɔfiɛ elɛlɛ ëë “hémodialyse” wué?
Álɛ ebë egbɔ ehɛ kɔ́ ebë edisʋ ebɔ bu jɛelënë nʋnnʋn mpianë ghënë lɛ, kpelɛ nfre nkpɔ lɛ o, kɔ́ elë ghe edisʋ ghe ebɔ kelë wo, bayɛ n’ye ebë eboepi esɛrɛ Ʒoova n’ye bë emimi elë aɛn, ebë ekpa eka nakwa eviɛ bu (Jacques 1:5, 6). Bɛtɛɛ, ebë ece elë akɔndanë elë ebɔ Biblënë emimi ëë aɛnnë mbë enɩ bunë ebë elɛnë ebɔ. Elë gha évivi aghɩnë gbe kɔ: ‘?Saci fë nʋn më oku, sa mabu fë lɛ́ é?’ Elë gha éɲa ghɩʋn shi gha éshu elë rupu bunë ebë elɛnë ghë.—Romains 14:12; Galates 6:5.
22 FÙ YƆGHƆ-TA
Ebë eta fù yɔghɔnë, ëë eshi ëë lɛ́ n’ye ebë elɛ bunë yɛsɛ Ofo ngbeɲi. Bu ntɔnë eci akɔndanë elë edinë lɛ, jɔnë elë ehɛnë lɛ, bunë elë elɛnë lɛ powu aba. Ʒoova ehɛ elë kɔ elë gha élɛ sɛhɛ pʋpʋ bu nkpɔe (Proverbes 1:10; 3:1). Ebë eboepi elele mɛnsɩ ewu Ʒoova mbratishi celenelë ghɩ, álɛ jeje bunë bë eɔsɛ elɔ ebë eviɛ n’ye ebë elɛ bu pʋnë bë egbɔ eba elë ngbeɲi. Bayɛ n’ye ebë esɛrɛ Ofo n’ye bë eboka elë, álɛ ebë eɲi akɔndadi yɔghɔ shi eyi, ebë ekpa elele mɛnsɩ epetè eji etu sɛhɛ pʋpʋ bunë ejeje elënë (1 Corinthiens 6:9, 10, 18; Éphésiens 5:5).
23 FÙ PƲNË NGIKI EPIE NGBƐ ETA ALƐ BU PƲNË KË ELƐ LƐ
Mbënë ngiki elɛ̀ lɛ, bunë kë elɛ lɛ powu eya n’ye kë ghe wu Ofo mbratishinelë ghɩ joʋn, ese ghe ɲi kelë aɛnba. Bu ntɔnelë nʋn fù pʋnë kë epie ngbɛ etanë ghë. Ghɩnë elɛ bu ntɔnelë, eya n’ye ghe wu Ofo mbranelë ghɩ. Àlɛ́ nɔnjɛ nkpɔ elɛ bu ntɔnë, ngɩmɛn arɩ bë eɔsɛ enɩnɩ ëë aa. Ngiki elɛ bu apʋpʋ nfre nfre fannga nhɛn. Àlɛ́ ngɩmɛnnë kë nʋn ofokwanë ghënë kë awu n’ye bu pʋ ntɔnë rú lakwa dɔ́në, kebë eɔsɛ enɩ ngɩmɛn arɩ, álɛ kebë enɩnɩ ghɩnë lɛ́ bu ntɔnë aa.—Galates 5:19-21; Éphésiens 4:19; álɛ fë ékpa emʋn bu edɔnë, kpɩ La Tour de Garde du 15 juillet 2006 «Questions des lecteurs» ghë.
▸ Órò 9, abɩ 7;, alɛ Órò 12, abɩ 10 lɛ
24 GHƖNË EPƲ AGHƆƐN
Ʒoova lɛ́ sanë, álɛ yikpe lɛ yighɔ lɛnë kë vínë, kebë eghʋ̀ n’yo eya n’ye kë kolo kelë esë ayɔghɔ ghë. Ghɩnë epʋ aghɔɛnnë lɛ́ ghɩ ntɛnɩ, àlɛ́ sɛhɛ në elɛ ëë, ecici ëë aghɔɛnnë aba apʋpʋ ghë álɛ sɛhɛ bë eni ëë shi. Bu ntɔnë bë eɔsɛ ecɔghɔ në lɛ Ʒoova lɛ ncɔcɔnë; bë eɔsɛ elɔ në édi sɛhɛ pʋpʋ akɔnda, në ékpa ewu sa jɔnë apʋpʋ ghë (Colossiens 3:5). Ghɩnë elɛ bu ntɔnë, óó ekpɛkpɛ elɔ ëë n’ye bë eri ëë-lɛ́ shinë, gha ékaka bà mɛnsɩnë në elelenë ghë (Psaume 86:5; 1 Jean 3:20). Àlɛ́ bu ntɔnë efɩ fë esënë, sɛrɛ Ʒoova teteghë n’ye bë eboka fë. Bunë bë eɔsɛ elɔ fë édi akɔnda pʋpʋ, fɛ pɔrnografi mɩnɛnnë, petè eji tu kelë powu. Bɔ jɔ ntɔnë hɛ́ kɔ́ më-shìelënë kë lɛ́ kretiɛnnë o, kɔ́ më-cɛwunë ewu Ʒoova mbranelë ghɩnë o, álɛ kebë eboka fë (Proverbes 1:8, 9; 1 Thessaloniciens 5:14; Tite 2:3-5). Mʋn yɛsɛ n’ye, mɛnsɩnë fë elele álɛ fë éɲi akɔndadi yɔghɔ shi eyinë, Ʒoova ewu ëë, eyɛyɛ ëë sɛ.—Psaume 51:17; Isaïe 1:18.
25 EYIGHƆ FANNGA VI
Epidɛghë, Ʒoova bába n’ye yikpe nkpɔ cece lɛ yighɔ nkpɔ cece lɛ bë evi. Lahɔ gbo, në lɔ́ Israɛlë-aghɩnë shigbë n’ye kebë evi eyighɔ aɲʋn mɩɩ bë efughë, ese gha lɛ́ nhɛn ëë në bá vívi epidɛghë. Amɛn, Ʒoova gha lɔ́ shigbë n’ye ëë sʋghɩnelë bë evi eyighɔ edɔ. Yikpe bë evi yighɔ nkpɔ cece, yighɔ esë bë evi yikpe nkpɔ cece.—Matthieu 19:9; 1 Timothée 3:2.
26 ƝA LƐ SHIKA LƐ
Ʒoova evivi n’ye aghɩnë kë vínë, kebë enʋn aʋn-nkpɔ mɩɩ rɔ ëë bë ekà kelë shi (Genèse 2:24; Malachie 2:15, 16; Matthieu 19:3-6; 1 Corinthiens 7:39). Në lɔ́ shigbë n’ye ca lɛ ya lɛ bë eɲa àlɛ́ owu-nkpɔ alɛ ghɔkpe. N’yonë, Ʒoova lɔ́ ghɩnë gha lɛ́ ghɔkpe wunë shigbë n’ye, àlɛ́ akolo bë eɲa, àlɛ́ gha kolo ghe eɲa.—Matthieu 19:9.
Bu jɔghɔ ghë, kretiɛnnë vínë bë eɔsɛ evivi n’ye bë ekàshi àlɛ́ bɔ́bɔ́ ghɩnë vínë gha lɛ́ ghɔkpe (1 Corinthiens 7:11). Bu ntɛnɩelë ghë, kretiɛn nkpɔ bë eɔsɛ evivi n’ye bë ekàshi:
Ghɩnë ghe disʋ n’ye bë ekpɩ ëë shikwaghɩnë: Àlɛ́ yikpenë gha vívi n’ye bë ekpɩ ëë shikwaghɩnë mɩɩ shú n’ye kë ghe ɔɔ budi bu lɛ shigha je esë lɛ.—1 Timothée 5:8.
Kë ee ghɩnë apʋpʋ ghë: Kɔ́ yikpenë ee yighɔnë edɔ mɩɩ yighɔnë wú n’ye, àlɛ́ në gha píeji n’yo wunë, ná erɔ. Bë eɔsɛ elɛ n’ye yighɔnë ëë elɛ ca bu ntɔnë.—Galates 5:19-21.
Yiki evivi n’ye bë ecɔghɔ ghɩnë vínë lɛ, Ʒoova lɛ ncɔcɔnë: Kɔ́ yikpenë o, emianmian yighɔnë álɛ ghe eɔsɛ ghe esʋ Ʒoova joʋn. Bë eɔsɛ elɛ n’ye yighɔnë esë ëë elɛ bu ntɔnë.—Actes 5:29.
27 GHƖ EYI SHIFUFU LƐ NDƆNƲNLE LƐ
Elë powu, elë evivi n’ye kebë ece elë bà orù, kebë efufu elë eyi shi, kebë ekpa ele elë ndɔnʋn (Proverbes 12:25; 16:24). Kolo ghë, ebë eɔsɛ elɛ̀ mbë yɔghɔnë bë ele elë nɔnjɛelë ndɔnʋn, bë ekpa enini kelë opu shi. Bu ntɔnë bë eɔsɛ eboka kelë, álɛ mianmian akpɛkpɛ efɩ kelë kʋra ese, kebë eda eɔsɛ ekɩopu (Proverbes 12:18; Philippiens 2:1-4). Àlɛ́ sɛ arɔrɔ yiki shinë, ebë ewu ëë ghɩ, ebë ece ëë mbë, ebë eviɛ n’ye ebë emʋn bunë erɔrɔ ëë sɛ shinë. Bu ntɔnë bë eɔsɛ eboka elë, álɛ ebë emʋn jɔnë ebë ehɛ lɛ, bunë ebë elɛ eboka ghɩ ntɔnë lɛ (Jacques 1:19). Viɛ n’ye fë émʋn më-nɔnjɛelë eyikpe lɛ eyighɔ lɛ powu eyɛsɛ, álɛ fë émʋn bunë emian kelënë. N’yonë, fë éɔsɛ eboka kelë, kebë erɩ eda Ofonë lɛ́ opushinini lɛ, ndɔnʋnle lɛ powu Tishinë sɛ, álɛ kebë ewu opushinini tetenë.—2 Corinthiens 1:3, 4; 1 Thessaloniciens 5:11.
28 NGIKI NË EVI
Biblënë gha lɔ́ kule nfre nfrenë eya n’ye vinë bë eba eyi. Bunë ngiki elɛ oo nfre nfre ghë lɛ, oo mbranelë lɛ nʋn agha agha (Genèse 24:67; Matthieu 1:24; 25:10; Luc 14:8). Bunë ɔɔ alɔ tete vinë ghënë ëë lɛ́ jɔnë aghɩnë kë në evinë kë ehɛ Ʒoova ngbeɲinë. Kelë afannga nhɛn kë elɛlɛ kelë shikwaghɩ lɛ kelë cɛwuelë lɛ kë ewa esɩsɩ kelë sɛ cibɩ ntɔnë ghë; ghɩmɛn nkpɔ ekpɩ Biblënë ghë egbagba mbë shi elɔ kelë. Àlɛ́ aghɩnë kë ɲá evinë kë adisʋ n’ye kebë edi fɛtënë, kelë ëë kebë eya bunë kebë elɛ fɛtënë ghë lɛ, aghɩnë kebë eɔsɛ ewanë lɛ (Luc 14:28; Jean 2:1-11). Bunë kë avivi n’ye kebë elɛnë, kebë emʋn eyɛsɛ n’ye powu ele Ʒoova eyi (Genèse 2:18-24; Matthieu 19:5, 6). Biblë mbratishinelë bë eɔsɛ eboka kelë, álɛ kebë enɩ bu ayɔghɔnë kebë elɛnë ebɔ (1 Jean 2:16, 17). Àlɛ́ kë avivi n’ye kebë eshu mërɔ elɔ ngiki fɛtënë ghënë, kebë eviɛ ghɩnë bë ekpɩ mërɔnë lɛ, ngikinelë lɛ powu eyɛsɛ (Proverbes 20:1; Éphésiens 5:18). Àlɛ́ kë avivi n’ye kebë efɩ nɛn, kebë egbegbenë, kebë emʋn eyɛsɛ bunë kë bá elɛnë powu ele Ʒoova eyi. Aghɩnë kë bá evinë, kebë ebɔ aɛn eba kelë lɛ Ofo lɛ ncɔcɔnë lɛ, kelë aɲʋnnë ncɔcɔnë lɛ ghë edɔ, ese gha lɛ́ micinë kebë evinë esëkpɔ ghë ëë kebë ebɔ aɛn eba.—Proverbes 18:22; àlɛ́ fë avivi n’ye fë émʋn bu edɔ jɔ ntɔnë ghënë, kpɩ La Tour de Garde du 15 octobre 2006, agba 18-31 ghë.
29 NƖ BU BƆ AƐNSHIJI GHË
Biblë mbratishinë nʋnnʋn Ofo Mbënë ghënë, elë evivi n’ye ebë ekpɩ kelë ghë énɩ bu ayɔghɔ ebɔ. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, nɔnjɛnë kɔ́ ca o, kɔ́ ya o gha lɛ́ Ʒoova Adashɛgho wunë bë eɔsɛ elɛlɛ ëë, álɛ kelë lɛ në shikwanë lɛ bë edi bu aʋn-nkpɔ maɛnnë ëë fɛtë-mici nkpɔ ghë. ?Àlɛ́ bu ntɔnë afɩ fë, mabu fë élɛ é? Àlɛ́ fë akɔndanë alɔ fë shigbë n’ye fë éyinë, hɛ ghɩnë fë vínë kɔ, àlɛ́ kë në elɛ maɛnnë ëë bunelënë, fë ghe eda kelë ghë wo. Fë ékpa edi akɔnda ewu kɔ́, àlɛ́ yiki fuɔ awu fë gbo, bu ntɔnë bë eɔsɛ elɔ ëë bë ejaeshi o.—1 Corinthiens 8:9; 10:23, 24.
Eɲë juman kpashi bë eɔsɛ ehɔ eɲë shigha je fɛtë cibɩnë ghë. ?Fë éhɛ kɔ fë gha bɔ́ shighanë wué? Fë akolo, fë éɔsɛ ebɔ ëë. N’ye më-kpashinë eba ewu bunë ëë bë elɔ kɔ́ fë édisʋ ebɔ shighanë o, kɔ́ fë ghe ebɔ ëë wo. ?Në ewu shighanë fɛ n’ye lɛ́ fɛtë ëë bu mɩnɛn wú? ?Akɔ në eghʋ̀ n’yo eya n’ye eɲë jumannë eyɛyɛ në sɛ wú? Àlɛ́ fë adi bu ntɔnelë lɛ, bu fuɔ lɛ akɔndanë, n’yonë fë éɔsɛ edisʋ n’ye kɔ́ fë ébɔ shighanë o, kɔ́ fë ghe ebɔ ëë wo.
Yiki bë ekpa eɔsɛ ehɔ fë bu fɛtë cibɩnelë ghë, ese bë ehɛ kɔ: “Më mʋn n’ye fë ghe di fɛtënë, ese më evivi n’ye më éda ehɔ fë bu ntɛnɩ.” Kɔpɛ ghɩnë evivi n’ye bë eya n’ye në yɛopu o. ?Ese àlɛ́ fë edi akɔnda n’ye, kɔ́ ghɩnë eviɛ n’ye bë eghʋ́ n’yo ejeje fë ntɩjinë o, kɔ́ eviɛ n’ye bë elɔ fë édi fɛtënë o, mabu fë élɛ é? Fë në edi bu ntɔnelë akɔndanë, fë éɔsɛ ehɛ kɔ́ fë édisʋ ebɔ bunë kë hɔ́ fënë o, kɔ́ fë ghe ebɔ ëë wo. Bunë elë enɩ ebɔnë powu ghë, elë evivi n’ye akɔnda bë eyɛ elë sɛ, ebë ekpa edi ecele Ʒoova ngbeɲi.—Actes 23:1.
30 JUMAN JƆ LƐ, AANƖNƖ LƐ
Wɔ́wɔ́, àlɛ́ jɔ aja, óó kë ababa ëë mɛnsɩghë lɛ bɛtɛɛ ghë lɛnë, jɔ ntɔnë ghe kaci jɔ gbɔ (Matthieu 5:23-26). Bunë kretiɛnnelë powu bë ebɔ eba ngbeɲi tetenë ëë lɛ́ n’ye, kebë ele Ʒoova eyi, kebë ekpa elɔ bɛtɛɛ bë enʋn ofokwanë ghë eyi.—Jean 13:34, 35; 1 Corinthiens 13:4, 5.
Àlɛ́ juman jɔ ghë, kretiɛn aɲʋn gha cé kelë esë mbë wunë, bayɛ n’ye kebë ebaba jɔ ntɔnë, ese kë ghe esama ghe enɛ kelë esë aanɩnɩghɩnelë ngbeɲi. 1 Corinthiens 6:1-8 ghë, akoto Pɔlë eo jɔ fannga nhɛn kretiɛnnë kë esama enɛ kelë esë aanɩnɩghɩnelë ngbeɲinë ghë. Kretiɛn nkpɔ bë esama enɛ nɔnjɛnë lɛ́ bunë bë eɔsɛ ecɔghɔ Ʒoova lɛ, ofokwanë lɛ eyi. Àlɛ́ nɔnjɛ nkpɔ alele lafuɔ dɛ̀ pʋpʋ, adi ëë nkɔ gbɔ nhɛn, Matthieu 18:15-17 ehɛ bu arɩnë kebë elɛ: (1) Kebë eviɛ n’ye kelë lɛ nɔnjɛnë lɛ-kpɔ bë esoeshi ebaba jɔnë. (2) Àlɛ́ kë gha ɔɔsɛ gha bába jɔnë wunë, kebë eɔsɛ ewu nɔnjɛelënë kë mʋn Ofo Mbënë yɛsɛ ofokwanë ghënë, kɔ́ nkpɔ o, kɔ́ aɲʋn o, álɛ kebë eboka kelë. (3) Àlɛ́ kë gha ɔɔsɛ gha bába jɔnë n’yo esë wunë, kebë eɔsɛ ebɔ jɔnë ele ngɩmɛnnelë mërɩ. Àlɛ́ jɔnë ayi mɩɩ ashu n’yonë, ngɩmɛnnelë bë ebɔ Biblë mbratishinelë eboka kelë, álɛ kebë ebaba jɔnë bɛtɛɛ ghë. Aghɩnë jɔnë já kelë ncɔcɔnë, àlɛ́ nkpɔ gha vívi n’ye bë ewu Biblë mbratishinelë ghɩ wunë, ngɩmɛn arɩ bë eɔsɛ esɩsɩ enɩnɩ ëë aa.
Ɔɔ jɔ ntɛnɩ bë eɔsɛ eba eyɛ n’ye kebë ece ëë aanɩnɩghɩnelë ngbeɲi. Jɔ ntɔnelë bë eɔsɛ elɛ n’ye ngiki aɲʋn bë eɲa lɛ, ghɩnë bë ekpɩ ngbɔjɛelënë lɛ, shighanë kebë elɔ kelë vɛ vɛnë lɛ, shighanë asiransë bë elɔ lɛ, juman ajaeshi lɛ, nakwanë kë elɛ eya aja bunë yiki bë ebɔnë lɛ. Àlɛ́ kretiɛn nkpɔ alɛlɛ nɔnjɛ aanɩnɩghɩnelë ngbeɲi, álɛ kebë ebaba jɔ bɛtɛɛ ghënë, në gha pétè eji gha tú jɔnë Pɔlë óonë wo.
Àlɛ́ kretiɛn nkpɔ aja yighɔ agbutu asa ëë, ashi jeje ahɛlɛ, asa jeje, omu aɛnfu ayi aja yiki ngboru alɛ ëë abɛlɛ, ayʋghʋ bu gbɔ tete, akpa ae yiki arɔ, óó fë abɔ jɔ ntɔnë ahɛ polisënë, fë gha pétè eji gha tú jɔnë Pɔlë óonë wo.
31 SATAN DƆ̀NELË
Píe mɩɩ Edɛnë yobɔnë ghë, Satan eviɛ n’ye bë efafa ngiki (Genèse 3:1-6; Révélation 12:9). Në mʋn n’ye, àlɛ́ në aɔsɛ alɛghɛ elë akɔndanë shinë, në éɔsɛ elɔ ebë elɛ bunë gha yɛsɛ wunë (2 Corinthiens 4:4; Jacques 1:14, 15). Në eghʋ̀ politikë lɛ, ofotɩ apʋpʋnelë lɛ, alɔdi bunelë lɛ, gbegbe lɛ, nakwamʋn lɛ, bu fannga nhɛn lɛ ghë eya n’ye në eba edi akɔndanë, në ekpa elɛ bu álɛ ebë edisʋ ebɔ n’ye në eba edi akɔndanë.—Jean 14:30; 1 Jean 5:19.
Satan mʋn n’ye cibɩnë ɲa ëë álɛ bë ebɔ efafa ngikinë gha dɔ́ ëë n’ye. N’yonë, në elɛ bunë në éɔsɛ elɛnë powu, álɛ në éfafa ngiki fannga nhɛn enɛfu shigbë pʋpʋnë ghë. Aghɩnë në eviɛ n’ye në éfafa tetenë ëë lɛ́ Ʒoova sʋghɩnelë (Révélation 12:12). Àlɛ́ elë gha lé elë esë aɛn ghë wunë, Kpala bë eɔsɛ epetè n’ye elë eba edi akɔndanë (1 Corinthiens 10:12). Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Ʒoova evivi n’ye aghɩnë kë vínë kebë enʋn aʋn-nkpɔ mɩɩ bë elɛ wɔ́wɔ́ (Matthieu 19:5, 6, 9). Ese ngiki fannga nhɛn ehɛ kɔ aghɩnë kë vínë, kë akolo kebë eɔsɛ eɲa. Bunë kë elɛ televiziɔn ghë lɛ video fannga nhɛn lɛ ghënë eya bu ntɔnë. Elë gha vívi n’ye ebë ewu vinë fɛ n’ye maɛnnë eba ewu ëënë mɩnɛn.
Bu fuɔnë Satan ekpa elɛ efafa ngikinë ëë lɛ́ n’ye në eshu kelë rupu, álɛ kë ghe evivi n’ye ghɩʋn bë eba kelë shi (2 Timothée 3:4). Àlɛ́ elë gha lé elë esë aɛn ghë wunë, elë ghe kpa ghe ewu maɛnnë shibaghɩnelë lɛ, aghɩnë Ʒoova nɩ́ bá elë ngbeɲinelë lɛ ghɩ n’ye. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, nɔnjɛ yikpe nkpɔ bë eɔsɛ enɩ ngɩmɛnnelë mëlɔ, në ghe evivi n’ye në édisʋ ebɔ kelë aɛnmiminë n’ye (Hébreux 12:5). Nɔnjɛ yighɔ nkpɔ esë ghe kpa ghe edisʋ n’ye bë ewu bunë Ʒoova bába hɛ́ kɔ yikpe ëë bë elɛ renishinë ghɩ n’ye.—1 Corinthiens 11:3.
Ebë elele mɛnsɩ, álɛ elë ghe eɲa Kpala shi bë epetè elë akɔndanë. Elë evivi n’ye ebë eyɔyɔ n’ye Ʒoova eba edi akɔndanë, ebë ebɔ elë “akɔndanë powu eba bu nfre nfrenë nʋnnʋn ngboru gbonë ghë.”—Colossiens 3:2; 2 Corinthiens 2:11.
32 KPELƐ
Elë powu, álɛ sɛ gha yɛ elë wunë, elë evivi n’ye ebë ewu kpe yɔghɔ elɛ (Isaïe 38:21; Marc 5:25, 26; Luc 10:34). Amɛn, n’ye dɔtɔrëghɩ lɛ, ngiki fuɔ lɛ kë eba elɛ kpenë lɛ, kpe mumunë kë elɛnë lɛ powu dɔ́ tete. Àlɛ́ elë avivi n’ye ebë ebɔ kpe nkpɔnë, yɛsɛ n’ye ebë ewu Biblë mbratishinelë ghɩ. Elë eghaghaghë n’ye, Ofo Shibanë esëkpɔ ëë bë eɔsɛ elɔ sɛ bë ekpɛkpɛ elë mɩɩ bë elɛ ananan. Elë gha ébɔ aɛn gha éba sɛnë bë eyɛ elënë esëkpɔ ghë mɩɩ ebë epa elë ofosʋnë aɛn wo.—Isaïe 33:24; 1 Timothée 4:16.
Elë éle elë esë aɛn ghë, álɛ elë ghe edisʋ ghe ebɔ kpenë elɛ fɛ n’ye oria mɛnsɩ nʋn ëë ghënë mɩnɛn (Deutéronome 18:10-12; Isaïe 1:13). N’yonë, álɛ ebë egbɔ edisʋ ebɔ kpe nkpɔ lɛ, n’ye kë eba elɛ kpe ntɔnë lɛnë, ebë eboepi ewu bunë nʋn kpenë eji lɛ, akɔndanë elɔ ngiki edinë lɛ (Proverbes 14:15). Elë gha épa-aɛn n’ye Satan eviɛ n’ye bë efafa elë, álɛ ebë elɛ abʋsɛmʋn bunelë. Àlɛ́ elë adi akɔnda kɔ kpala bu nʋn kpe nkpɔ ghënë, elë ékwa kpe ntɔnë.—1 Pierre 5:8.
a Dɔtɔrëghɩnelë aghɔ ehɛ kɔ bu ologbɔ alɛ́ ntɔnelë lɛ́ bu jɛelënë nʋnnʋn mpianë ghë. N’yonë, bayɛ n’ye fë éhɛ fë dɔtɔrëghonë kɔ fë gha vívi n’ye kebë ebɔ mpia mumunë lɛ, bu ologbɔ alɛ́në nʋnnʋn ëë ghënë lɛ ekɩ fë sɛ.