EMHUOGHAẠPH ITUUGHẠ PHỌ 38
Iḍoọgh—Eeghe Odọ Aghuḍum Kụ Edị Nyinha Rewạ?
“Onhaghanhạn kaghoph ni nyinhạ.”—PROV. 2:11.
AḌUỌR PHỌ 135 “Sụ Olhoghi Moọny Amhị”
OGHAẠPH OOKARAGHa
1. AJehoash, Uzziah, ḅilhẹ r’aJosiah usoman eeghe igbagarạ asidọl?
KETỌL ika oḍighi odaạm awe phọ Enhaạn mem iḍoọgh anạ? Nạ kaḍighinhom ika iikpọ phọ anạ? ABaibul phọ akaạph ni ilọ iḍoọgh dị oḍighi budaạm aJudia. Esi omaạm, aJehoash amhạn 7 asiạ, Uzziah amhạn 16 asiạ, ḅilhẹ aJosiah amhạn 8 asiạ. Gbiom olhoghi anạ odọ igbagarạ ipaanhaạn dị bidị osoman ghan. Kuolọ, aZihova r’abunhọn ulhoghonhaạn ni bidị ḍighaạgh oḍighi ibadị igey araraạr.
2. Yira utụ eeghe kụ kotuughạ bọ reḍeenhaan phọ aJehoash, Uzziah, ḅilhẹ r’aJosiah?
2 Ghalhamọ r’iduọn yira u/ḍighi bọ ni budaạm, yira kotue ni otuughạ ibadị araraạr esi aJehoash, Uzziah r’aJosiah. Yira kotue ni otuughạ esi ogey ḅilhẹ r’okarạph osopha phọ abidị. Yira komiịn siphẹ areḍeenhaan phọ abidị suọ omhoọgh igey arighirị, osooromhi aloor, r’owạ ghan ipẹ eḅeraạn bọ aZihova.
SELẸ BUGEY ARIGHIRỊ
Edugh ni ḍio arodon dị yira kotue otuughaạny eḍeenhaan phọ aJehoash esi olher ghan arurụ ongọ bugey arighirị (Miịn siikpịgh phọ 3, 7)c
3. Ika kụ idị Odaạm mọ Jehoash amhegheron emạ eten aghị esi itughemhị Ogbogh Opinyọn Rikiạ phọ Jehoiada?
3 Tuughaạny omạ osopha phọ aJehoash. Mem mọ odị aḍighi bọ onyọ iḍoọgh, Odaạm mọ Jehoash asopha ni omạ osopha. K’eghoroghọr aJehoash, kụ edị odẹ odị amhugh. Ogbogh Opinyọn Rikiạ phọ Jehoiada asighẹ nyodị aakonhom aḅilhẹ atughemhị ilọ aZihova. Odị amhoọgh ni osụ-olhoghi odaphạn oromha phọ aJehoiada. Loor emạ eḍeenhaan phọ aJehoiada, aJehoash asopha ni okumu aZihova r’olhoghonhaạn abunhọn ḍighaạgh oḍighi aani iniin phọ. Kụ aḅilhẹ aselemhi otu iiḅereghị phọ aZihova.—2 Chron. 24:1, 2, 4, 13, 14.
4. Yira romooghọm ghan ika suọ mem dị yira omhaghamhị maạr itọ phọ aZihova? (Proverbs 2:1, 10-12)
4 Eḍighi iyaạr dị rotughemhị nyinhạ ophomhoghiạn aZihova r’odạph asiigbu phọ odị pọ legheri mọ rongọ ghan nyinhạ imạ inmo. (Bạl Proverbs 2:1, 10-12.) Burudẹ r’aburunhiin, ibadị areten osighẹ otughemiọm ibạm anmụny phọ anyinha edi ni. Omhiịn idị Odẹ umaranhi phọ Katya alhoghonhaạn Katya ḍighaạgh osopha ghan ogey osopha. Odẹ phọ odị aaḅeghiọn ghan ni ibạl aḍiroọr phọ torobọ aḍio mem dị odị asighẹ Katya rakị otu askul. AKatya aḅẹm mọ, “araghaạph phọ ipẹ phọ ilhoghonhaạn ghan imhị ḍighaạgh okaran atorobọ ipaanhaạn dị mị asoman ḍio phọ.” Kuolọ kokaạph ika, eḍighi maạr dị odẹ r’onhiin phọ anạ ongọ nyinhạ oromha aBaibul dị eghịgh mudị resophoghom ni nyinhạ? Eeghe kụ kelhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh odaphạn? Onyọ umaranhi dị oghol mọ Anastasia aḅẹm mọ, “odẹ r’onhiin ulhọgh ghan ni mem oghaạph iyaạr phọ bidị otuạn bọ ongọ itọ phọ, kụ iphẹn phọ iḍighi ni idị idughanhaan imhị odaphạn, loor esi dị mị umhiịn mọ bidị uphomhoghiạn imhị kụ rowạ ghan oghoph amhị.”
5. Ika kụ idị iḍighinhom araraạr phọ anạ ketir odẹ r’onhiin anạ ḅilhẹ r’aZihova? (Proverbs 22:6; 23:15, 24, 25)
5 Olhoghi odẹ r’onhiin anạ kabaạl li mem dị bidị omhiịn dị nạ radaphạn oromha aBaibul phọ. Kụ edị emhạn maạr epu, keḅaalhamhị olhoghi Enhaạn, kụ eḅilhẹ ekparamhị siya phọ anạ r’odị. (Bạl Proverbs 22:6; 23:15, 24, 25.) Iphẹn phọ eḍighi ni imạ ariphigh otuạn otuughaạny eḍeenhaan oḍoọgh phọ Jehoash.
6. Oromha abuọ anhiạn kụ edị aJehoash amhiigh olher arurụ onhaghạn, kụ ikọm eeghe kụ emiteom? (2 Chronicles 24:17, 18)
6 Iyaạr otuughạ esi okarạph osopha phọ aJehoash. AJehoiada romhugh, bịn aJehoash amhiigh omhoọgh ikarạph arighirị. (Bạl 2 Chronicles 24:17,18.) Bịn odị asopha odaphạn oromha abuḍiemhiom awe phọ aJuda aZihova u/pomoghiạn bọ. Okạr agey, nạ kameeraam ni mọ aJehoash o/kpẹ osighẹ abidị righirị loor esi dị bidị uḍighi yogh ghan ikarạph araraạr. (Prov. 1:10) Kuolọ odị idiphọ o/ḍighi, odị anhaghanhạn ghụn okarạph oromha phọ abidị. Kụ aghiigh aZechariah oọny phọ aJehoiada, akparaghạ ghan bọ oolemhi odị. (2 Chron. 24:20, 21; Mat. 23:35) P’eeghe elologhi! AJehoash amhiighom ni agey, kuolọ esighẹ rekị bịn amheel aḍuạ siẹn igey phọ aḅilhẹ aḍighi ookọm-enu. Kụ eekunha phọ, arebenhẹ odị oḅian oghiigh nyodị. (2 Chron. 24:22-25) P’eeghe asuọ dị odị mumoọgh mọ odị anhaghanhạn ni aZihova r’abuphẹ ophomhoghiạn bọ nyodị! Yira otuughạ eeghe esi ipẹ emitenhaan bọ nyodị?
7. Anhiạn kụ edị nạ kasaḅạr oḍighi oyaghirị anạ? (Miịn kẹn afoto phọ.)
7 Eniin iyaạr dị yira otuughạ esi okarạph osopha phọ aJehoash pọ, yira osaḅạr ghan bugey arighirị—righirị dị ophomhoghiạn aZihova kụ rowạ ghan oḍighi idị olhoghi odị kaḅaạl. Ko/ginha oki ayira bịn kụ edị yira kotue oḍigh righirị. Ka/bulha mọ aJehoash r’aJehoiada uḍighi ni righirị ghalhamọ r’iduọn bidị u/ḍighi bọ oki. Etigheri odọ phọ arighirị phọ nạ asaḅạr bọ, puruan loor anạ mọ: ‘Bidị kotue ni ulhoghonhaạn imhị ḍighaạgh okparamhị omheeraam mọ amhị esi aZihova? Bidị ruroma ghan ni imhị odạph asiigbu phọ Enhaạn? Bidị rokaạph ghan ni ilọ aZihova r’igey phọ? Bidị olọgh ni eegu siigbu phọ Enhaạn? Bidị ruulemhi ghan ni imhị mem dị mị apiomạn obobọ ruḅenhị ghan imhị idị mị rawạ onhaghạn bịn?’ (Prov. 27:5, 6, 17) Okạr oghaạph, oyaghirị dị aZihova u/pomoghiạn pọ o/mhoọgh maạr oḍighinhom. Kuolọ nạ amhoọgh righirị dị ophomhoghiạn aZihova, pọ ḅạr bidị—bidị kokạr kụ olhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh!—Prov. 13:20.
8. Eḍighi maạr dị yira roḍighinhom intanẹt phọ, eeghe asipuru kụ edị ewạ mọ opuruan loor?
8 Ibadị areten edi ni rodon dị yira kotue osighẹ intanẹt phọ oḅaanhaạn righirị r’abuọ eghunotu ayira. Kuolọ, ibadị awe rosighẹ ghan reten phọ iphẹn phọ kụ oḍeenhaan sifoto r’asividio araraạr emhoọgh abidị oḍeenhaan idị bidị omhạn. Eḍighi maạr dị nạ raḍighinhom aani ghan intanẹt phọ, pọ puruan loor mọ: ‘Mị utuạn oḍeenhaan awe raraạr dị mị amhoọgh? Mị raḍighi ghan iphẹn phọ olhọgh abunhọn ophophe, obobọ ophophe aloor amhị? Mị rangọ ghan ni ogẹl mọ araraạr dị awe roḍighi siphẹ intanẹt phọ etir iitughiạn, ikpo onhụ, ḅilhẹ r’iḍighinhom araraạr phọ amhị eten dị i/kpeanhaạn?’ Umor phọ Nathan Knorr, aḍighi ghan bọ oniin siphẹ Aloor Phọ Repogh Bọ, aḅẹm mọ: “Ka/kiigha loor anạ omhoọgh akuuḅi aghisigh awe. Loor esi dị eḍighi oroph amem. Gbon oḍighi idị keḅeraạn aZihova, bịn nạ kamoọgh ni kuuḅi aghisigh abuphẹ ophomhoghiạn bọ aZihova.”
YIRA OMOGHI OSOOROMHI ALOOR
9. AZihova alhoghonhaạn ḍighaạgh Uzziah oḍighi eeghe? (2 Chronicles 26:1-5)
9 Tuughaạny omạ osopha phọ Uzziah. Idiphọ onyọ iḍoọgh, Odaạm mọ Uzziah asooromhi ni loor. Odị atuughạ ni “oghiilhaan egey Enhaạn phọ.” Kụ aZihova asẹph ni ibadị asiạ siphẹ 68 asiạ itooghị phọ odị. (Bạl 2 Chronicles 26:1-5.) Uzziah akpạr ri apu ibadị amulhọgh ḍien phọ abidị, kụ aḅilhẹ amhiịn mọ omaạr ri okoph emhạ phọ aJeruselem. (2 Chron. 26:6-15) Uzziah amhoọgh ni ibo esi araraạr phọ Enhaạn alhoghonhaạn bọ nyodị ḍighaạgh oḍighi phọ.—Eccl. 3:12, 13.
10. Eeghe kụ imitenhaan Uzziah?
10 Iyaạr otuughạ esi okarạph osopha phọ Uzziah. Idiphọ odaạm, Uzziah kụ angọ ghan itọ bunhọn. Iphẹn phọ iḍighi ni idị odị aatughiạn mọ odị katue ni aḍighi torobọ iyaạr dị odị rawạ ḍughụm? Eeni. Loor esi dị r’ophoophe aloor Uzziah aḍigh ni siphẹ otu iiḅereghị phọ aZihova osụ insẹns, iyaạr dị nyodị i/si. (2 Chron. 26:16-18) Ogbogh Opinyọn Rikiạ phọ Azariah akparaghạ ni osophoghom odị, kuolọ Uzziah aghaghạm nyodị olhoghi. Kụ eekunha phọ Uzziah aphuẹ ḍimạ aḍien phọ odị, kụ olhiọm nyodị ezẹgh okufe. (2 Chron. 26:19-21) M’odị aghị ni ghisigh asooromhi ghan loor obọ iphẹn phọ mi/mitenhaan nyodị!
Kparipẹ r’ootuma ilọ araraạr dị nạ maḍighi, ngọ ghụn aZihova ḍisẹph phọ (Miịn ekpịgh phọ 11)d
11. Eeghe kụ ketue ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oghị aghisigh osooromhi ghan aloor? (Miịn kẹn afoto phọ.)
11 Uzziah r’omhoọgh iikpọ, bịn awulha mọ aZihova kụ azin oomo araraạr phọ odị amhoọgh bọ. Eeghe kụ iyaạr ituughạ phọ? Ewạ ni dị yira kootughianhạm ghan loor ayira mọ aZihova kụ azin atorobọ iyaạr dị yira omhoọgh. Kparipẹ r’oobaga, yira ongọ ghan aZihova ḍisẹph ilọ atorobọ iyaạr dị yira oḍighi.b (1 Kọr. 4:7) R’osooromhi aloor ewạ ni mọ olhọgh elhegh mọ idiphọ awe dị u/munughan mọ yira komoghi ghan ni ilioghọm. Onyọ umor dị odi igbo 60 asiạ aḅẹm mọ: “Mị matuughạ omhiịn mọ mị u/ḅonyonhu uzuan mem dị abunhọn omhiịn opiomạn amhị. Mem dị ulhiọm imhị, mị raalemhi ghan ni opiomạn phọ amhị kaghiọm ghisigh akparamhị siya phọ amhị r’aZihova.” Mem dị yira onhaghanhạn aZihova kụ osooromhi loor yira romoọgh ghan ni ibo.—Prov. 22:4.
WẠ GHAN IPẸ EḄERAẠN BỌ AZIHOVA
12. Mem dị aJosiah aḍighi oḍoọgh, ika kụ idị odị awạ aZihova? (2 Chronicles 34:1-3)
12 Tuughaạny ogey osopha phọ aJosiah. Mem dị aJosiah amhạn 16 asiạ kụ edị odị amhiigh owạ aZihova. Odị awạ ghan olhegheri obughẹ ilọ aZihova kụ oḍighi ogbi phọ odị. Kuolọ, i/dughanhaan nyodị. Kụ r’akpọ oḅio odị aghị ni ghisigh agbuurogh iiḅereghị ikaanheẹn araraạr phọ esu bọ boph siphẹ eelhe phọ. Odị amhiigh oḍighi phọ ophọn phọ k’amem dị odị ko/mhạn 20 asiạ.—Bạl 2 Chronicles 34:1-3.
13. Oḅọgh aloor anạ ongọ aZihova ketir ika nyinhạ?
13 Ghalhamọ nạ uḍighi ni obumoọny, nạ katue ni atuughaạny aJosiah esi otuughạ obughẹ ilọ aZihova r’imạ araagharạ phọ odị. Ipẹ phọ kenyu nyinhạ oḅọgh aloor anạ ongọ odị. Ipẹ phọ ketir ika dọl aghuḍum mọ anạ? ALuke, dị aḍiiny muụm mem dị amhạn 14 asiạ, aḅẹm mọ, “Emhiigh nyiidiphọ kụ rekị, okumu aZihova r’oḍighi idị olhoghi odị kaḅaạl kụ keḍighi eḅẹl iyaạr siẹn aghuḍum mọ amhị.” (Mạk 12:30) P’eeghe aḍisẹph dị rekori nyinhạ eḍighi maạr dị nạ asopha oḍighi aani iniin phọ!
14. Ngọ reḍeenhaan idị abuniin iḍoọgh rotuughaạny Odaạm mọ Josiah.
14 Eeghe ipaanhaạn kụ edị iḍoọgh arebenhẹ aZihova rosoman ghan? AJohan, dị aḍiiny muụm mem dị amhạn 12 asiạ, aghaạph ni idị abuọ ekụ odị okpaariọm ghan nyodị ophughọl asigrẹt. Orue omherenyạn ikpaarioghọm mọ, aJohan aatughianhạm ghan loor odị idị ophughọl asigrẹt kapuẹ loor odị ḅilhẹ r’asiya phọ odị r’aZihova. ARachel, dị aḍiiny muụm mem dị amhạn 14 asiạ, aghaạph ni iyaạr dị elhoghonhaạn ghan nyodị ḍighaạgh okaran ipaanhaạn phọ odị asoman bọ epẹ otu askul phọ. Odị aḅẹm mọ: “Mị ukparaghạ ghan ogbon araraạr aruwaloor. Esi omaạm, ituughạ iphirigba iitughianhạm ghan imhị ilọ imiịn aBaibul phọ. Ḅilhẹ mem dị mị raḅaanhaạn oye epẹ otu askul, mị uutughiạn ghan esi aBaibul dị mị katue aḍeenhaan nyodị.” Ipaanhaạn phọ nạ asoman bọ idiphọ onyọ iḍoọgh etue ni egbatanhaạn r’ipẹ Odaạm mọ Josiah, kuolọ nạ katue ni amoọgh osụ-olhoghi aḅilhẹ aḅạr aZihova idiphọ aJosiah. Ipaanhaạn phọ nạ asoman bọ nyiidiphọ idiphọ onyọ iḍoọgh reekolhobian ghan nyinhạ ilọ ipaanhaạn dị nạ kasoman ghisigh.
15. Eeghe kụ ilhoghonhaạn ḍighaạgh aJosiah okumu aZihova r’adọl dị ekpẹ oḍuomolhoghi? (2 Chronicles 34:14, 18-21)
15 Idiphọ Odaạm dị mamhanhạm, aJosiah amhiigh ni oḅilhẹ oselhemhi otu iiḅereghị phọ. Mem mọ roḍighi bọ oḍighi phọ, umhiịn ni “ḍinyạ Olhogh phọ aZihova, Enhaạn engọ bọ Mozis.” AJosiah r’onhaghạn ipẹ aạl bọ, bịn egina amem amhiigh oḍighi iyaạr omiteom esi odaphạn ipẹ odị anhaghạn bọ. (Bạl 2 Chronicles 34:14, 18-21.) Ke/ḅeraạn nyinhạ ogbor ghan aạl aBaibul phọ? Eḍighi maạr dị nạ rakparaghạ ni aạl ghan, nạ rakelhọm ni? Nạ ralọgh ghan ni elhegh riisi aBaibul dị kelhoghonhaạn nyinhạ r’aloor ḍighaạgh? Umor phọ Luke, oghol bọ epẹ omhạn, ragẹ ghan kalhọgh ḍinyạ imạ araraạr dị odị atuughạ. Oḍighi aani igina phọ ke/lhoghonhaạn aani nyinhạ ḍighaạgh ootughiạn ghan ariisi aBaibul ḍughụm? Idiphọ ephomhoghiạn phọ ḅilhẹ r’olhegheri-iyaạr ilọ aBaibul phọ anạ rebụgh bọ, idiphọ kụ edị kephụ ghan nyinhạ okumu aZihova. Kụ idiphọ Odaạm mọ Josiah, Ekpo Onhụ phọ Enhaạn kenyu nyinhạ oḍighi iyaạr omiteom.
16. Eeghe kụ ikọm bọ ogbogh opiomạn phọ aJosiah, kụ itughemhị iyira eeghe?
16 Iyaạr otuughạ esi okarạph osopha phọ aJosiah. Mem dị aJosiah ramạn 39 asiạ, odị apiomạn ni opiomạn dị akọm ḍuugh angọ nyodị. Odị abeḍenhọm loor odị kparipẹ r’opuru aZihova iiḅakiọm. (2 Chron. 35:20-25) Yira otuughạ eeghe siẹn phọ? Etigheri siạ ayira obobọ olhegheri-iyaạr aBaibul ayira, yira omoọgh oghiọm aghisigh owạ ghan aZihova. Iphẹn phọ eḅaramaạm ogbor ghan olhọm aZihova iiḅakiọm, otuughạ ghan Ekpo Onhụ phọ odị, ḅilhẹ r’osighẹ ghan oromha abumor r’abumaranhi dị osianhaan. Iphẹn phọ kighoph ni iyira esighẹ esi igbogh asipiomạn eḅilhẹ ingọ iyira oḅaạl olhoghi.—Jems. 1:25.
IḌOỌGH—NYINHA KETUE NI EMOỌGH GHUḌUM OḄAẠL OLHOGHI
17. Eeghe araraạr ituughạ kụ edị yira otuughạ esi oghaạph iraạr phọ abudaạm mọ aJudia phọ abuẹn phọ?
17 Ibadị araraạr edi ni dị nạ katue aḍighi idiphọ onyọ iḍoọgh. Eḍeenhaan phọ aJehoash, Uzziah, r’aJosiah emạ ni emiteom mọ nyinha iḍoọgh phọ ketue ni esopha osopha dị aḍighi olọ osụ olhoghi r’odạph okol dị aḅeraạn aZihova. Ii, bidị usopha ni okarạph osopha eekunha phọ. Kuolọ, yira otuughaạny igey araraạr phọ abudaạm mọ abuẹn phọ oḍighi bọ kụ oghel sipiomạn phọ abidị, pọ yira kotue ni omoọgh ghuḍum dị aḍighi olọ oḅaạl olhoghi.
Oḍoọgh oọny phọ Devid aḍuraan ni atuman aZihova. Odị amhoọgh ni kuuḅi aghisigh Enhaạn, kụ aghuḍum odị aḅilhẹ aḍighi olọ oḅaạl olhoghi (Miịn ekpịgh phọ 18)
18. Eeghe areḍeenhaan aBaibul kụ imạ emiteom mọ aghuḍum anạ katue ni aḍighi olọ oḅaạl olhoghi? (Miịn kẹn afoto phọ.)
18 Aḍinyạ Iigbia phọ epamanhạm ni reḍeenhaan iḍoọgh dị oḍuraan otuman aZihova, omhoọgh kuuḅi aghisigh odị, kụ oḅilhẹ omhoọgh ghuḍum oḅaạl olhoghi. ADevid oniin ni. K’amem iḍoọgh kụ edị odị asaḅạr gạ Enhaạn, kụ onyebel roten aḍighi odaạm. Ii odị apiomạn ni ibadị amem, kuolọ Enhaạn amhiịn ni nyodị idiphọ oye dị akpẹ oḍuom olhoghi. (1 Ki. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Otuughạ ilọ adọl aghuḍum mọ aDevid ketue ni ekparamhị eḅilhẹ enyu nyinhạ okumu aZihova r’omheeraam. Nạ atue kẹn ni agbon otuughạ ilọ eḍeenhaan phọ aMạk obobọ Timoti. Nạ kamiịn ni mọ bidị ukumu aZihova k’eghoroghọr kụ omhoọgh kuuḅi aghisigh Enhaạn. Aghuḍum mọ abidị aḍighi ni olọ oḅaạl olhoghi.
19. Eeghe odọ aghuḍum kụ edị nạ katue amoọgh?
19 Ipẹ aghuḍum mọ anạ katọl bọ ghisigh edi esi ipẹ nạ aḍighinhom bọ nyiidiphọ. Obeḍenhọm aZihova kụ oghel obeḍenhọm aloor anạ keḍighi idị aZihova kụ kaaḅakị ghan igbaranuọm aruwol phọ anạ. (Prov. 20:24) Nạ katue ni amoọgh oḅaạl olhoghi r’ookiạ aghuḍum. Legheri mọ, aZihova amaghamhị ni maạr ipẹ nạ raḍighi bọ. Iyaạr edi ni dị enhighẹ epu osighẹ aghuḍum mọ anạ okumuom Odẹ k’akẹ phọ anạ ḍughụm?
AḌUỌR PHỌ 144 Gon Omhiịn!
a Iḍoọgh, aZihova alegheri ni mọ nyinha esoman ni ipaanhaạn dị ketue ni elọgh siya arighirị phọ anyinha r’odị esi odẹgh ophogh. Ika kụ idị nạ katue asopha ghan osopha dị aḍighi olọ osụ olhoghi ḅilhẹ kaḅeraạn Odẹ k’akẹ phọ anạ? Yira kooḅeghiọn reḍeenhaan iraạr ibạm alhephiri anmụny, dị oḍighi ghan budaạm aJudia. Gbon omhiịn iyaạr dị nạ katuughạ esi osopha kirokirọ phọ abidị.
b Miịn igbe phọ “Beware of the ‘Humble Brag’” edi bọ siphẹ jw.org emhuoghaạph phọ “How Important Is Online Popularity?”
c ILỌ AFOTO: Umaranhi dị asianhaan rangọ oromha osụ olhoghi oḍoọgh umaranhi.
d ILỌ AFOTO: Onyọ umaranhi dị amhoọgh asaimẹnt mem ookpomhoghan eghir raaḅereghị ghan esi obeḍenhọm aZihova. Odị roḍighi kụ angọ ḍisẹph phọ aZihova.