Yehowa Jɔɔmi Ɔmɛ Pã Jɔɔmihi Tsuo Nɛ I Hyɛ Blɔ ɔ

Benɛ i ma ye juɛmi nya si nɛ i je blɔ gbami ní tsumi ɔ sisi ɔ, i ná he blɔ ko nɛ tsake ye si himi kulaa pe bɔ nɛ i susu ɔ. (Efe. 3:20) Eko ɔ, o suɔ nɛ o le bɔ nɛ e ba lɛ ha. Ha nɛ ma je sisi kɛ je ye jokuɛwi a si.

Nyɔhiɔ bɔɔ komɛ a se benɛ je mi ta enyɔne ɔ fɛ ɔ nɛ a fɔ mi ngɛ Berlin, Germany ngɛ jeha 1939 ɔ mi. Benɛ ta a ma nyagbe ngɛ jeha 1945 ɔ mi ɔ, a ngmɛɛɔ oplɛmihi a he kɛ jeɔ ɛlopleehi a mi kɛ pueɔ Berlin ma a mi. Be ko nɛ a ngmɛɛ oplɛmi ɔmɛ a he ɔ, i kɛ ye papaa kɛ ye mami kɛ ye senɔ yoyo ɔ tu fo kɛ ya sɛ tsu ko nɛ poɔ nɔ he piɛ kɛ jeɔ oplɛmihi a he ɔ mi. Pee se ɔ, wa tu fo kɛ ya sa we ngɛ Erfurt ma a mi, he nɛ a fɔ ye mami ngɛ ɔ.

Akɛnɛ ye mami suɔ nɛ e na Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ he je ɔ, e kane womihi fuu nɛ je mi ní leli ngma, nɛ e hla níhi a mi kɛ kɔ jami slɔɔtohi a he, se e tsui nɔɛ e mi. Maa pee jeha 1948 ɔ mi ɔ, Yehowa Odasefohi enyɔ ba wa we ɔ mi. Ye mami ha mɛ sɛ, nɛ e bi mɛ sanehi fuu. Benɛ a ba a, e sui ngmlɛfia kake po nɛ ye mami de i kɛ ye senɔ yoyo ɔ ke: “I na anɔkuale ɔ!” E kɛ we nɛ i kɛ ye mami kɛ ye senɔ ɔ bɔni asafo mi kpehi yami ngɛ Erfurt.

Ngɛ jeha 1950 ɔ mi ɔ, wa kpale wa se kɛ ho Berlin ya, nɛ wa ya Berlin-Kreuzberg asafo ɔ mi. Pee se ɔ, wa hia kɛ ya asafo ko nɛ a tsɛɛ Berlin-Tempelhof ngɛ Berlin ma a mi nɔuu. Be bɔɔ se ɔ, ye mami ha nɛ a baptisi lɛ, se imi lɛɛ i gbla ye nane si bɔɔ. Mɛni he je?

NƆ́ NƐ YE BUA MI NƐ I GBO WE ZO HU

Akɛnɛ i gboɔ zo wawɛɛ he je ɔ, i yɛ ye hɛ mi mlamlaamla. E ngɛ mi kaa i yaa fiɛɛmi mohu lɛɛ, se jeha enyɔ sɔuu be nɛ i pɛ̃ ye nya mi nɛ ma ye nɔ ko odase. Se benɛ i kɛ nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a kɛ kã sɔmɔ Yehowa a bɔni bɔmi ɔ, i tsake kulaa. A wo a kpɛti ni ekomɛ tsu ngɛ Nazi tsu womi hehi kɛ tsu womi hehi nɛ ngɛ East Germany ɔ, se a nyɛ nɛ a fĩ si. Ni komɛ ju si nɛ a ngɔ asafo ɔ womihi kɛ ya East Germany be mi nɛ a le kaa ke a nu mɛ ɔ, a maa wo mɛ tsu. Nɔ́ nɛ a pee ɔ pee mi nyakpɛ. I de ye he ke, ke nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ nyɛ nɛ a ngɔ a wami kɛ he yemi nɛ a ngɛ ɔ kɛ wo oslaa mi ngɛ Yehowa kɛ a nyɛmimɛ a he ɔ, lɛɛ e sa nɛ ma pee nɔ́ ko ngɛ ye zo gbomi ɔ he.

Benɛ i ngɔ ye he kɛ wo fiɛɛmi klɛdɛɛ ko nɛ ya nɔ ngɛ jeha 1955 ɔ mi ɔ, e ye bua mi nɛ ye zo gbomi ɔ bɔni si bami. Ngɛ sɛ womi ko nɛ Nyɛminyumu Nathan Knorr ngma ngɛ Informanta ɔ mi ɔ, e tsɔɔ kaa fiɛɛmi klɛdɛɛ nɛ ɔ ma pã ekpahi tsuo nɛ asafo ɔ to he blɔ nya hyɛ ɔ. E tsɔɔ hu kaa ke fiɛɛli tsuo ngɔ a he kɛ wo mi ɔ, “e maa pee nyɔhiɔ slɔɔto nɛ waa kɛ ye odase ngɛ zugba nɛ ɔ nɔ pe nyɔhiɔ kpahi tsuo.” Nɔ́ nɛ e de ɔ ba mi niinɛ! Lɔ ɔ se bɔɔ pɛ ɔ, i jɔɔ ye wami nɔ kɛ ha Yehowa nɛ a baptisi mi ngɛ jeha 1956 mi. A baptisi i kɛ ye papaa kɛ ye senɔ yoyo ɔ jamɛ a ligbi ɔ. Se e kɛ we kulaa nɛ e he ba hia nɛ ma mwɔ yi mi kpɔ ko hu nɛ he hia.

I le kaa blɔ gbami ní tsumi ɔ ji ní tsumi nɛ e sa kaa ma tsu, se i tsɛ̃ kɛ to jehahi babauu. Sisije ɔ, i to kaa ma kase ní tsumi ko ngɛ Berlin. I to kaa ma kase bɔ nɛ a heɔ tlomihi fuu kɛ jeɔ ma se nɛ a ya juaa ngɛ ma kpahi a nɔ. Lɔ ɔ se ɔ, ma tsu ní ngɛ ye dɛ he bɔɔ konɛ ma le ní tsumi ɔ saminya loko ma je blɔ gbami ní tsumi ɔ sisi. Enɛ ɔ he ɔ, ngɛ jeha 1961 ɔ mi ɔ, i ya na ní tsumi ko ngɛ Hamburg. Germany mele si dami he nɛ kle pe kulaa a ngɛ Hamburg. Ye bua ba jɔ ní tsumi nɛ ɔ he wawɛɛ kaa i tsɛ̃ blɔ gbami ní tsumi ɔ kɛ to si abɔ. Mɛni ma pee?

I naa Yehowa si kaa e gu nyɛmimɛ nyumu komɛ a nɔ kɛ ye bua mi nɛ i ngɔ mumi mi otihi kɛ ma ye hɛ mi. Ye huɛmɛ fuu je blɔ gbami ní tsumi ɔ sisi mla, nɛ a pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha mi. Jehanɛ se hu ɔ, Nyɛminyumu Erich Mundt nɛ lɛ hu a wo lɛ tsu hyɛ ɔ wo mi he wami kaa ma ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ Yehowa mi. E de mi ke benɛ a ngɛ tsu womi he ɔ, nyɛmimɛ komɛ ngɔ a hɛ kɛ fɔ mɛ nitsɛmɛ a nɔ, se pee se ɔ, a hemi kɛ yemi ɔ gbɔjɔ. Se ni nɛmɛ nɛ a ngɔ a hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ ɔ ya nɔ nɛ a ye Yehowa anɔkuale, nɛ a ba pee titimahi ngɛ asafo ɔ mi.

Jehanɛ hu ɔ, Nyɛminyumu Martin Poetzinger nɛ pee se ɔ, e ba sɔmɔ kaa Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ɔ ya nɔ nɛ e wo nyɛmimɛ ɔmɛ he wami. E deɔ mɛ ke, “Kã peemi ji nɔ́ ko nɛ he jua wa pe kulaa nɛ o ma nyɛ ma ná!” Benɛ i pue ye yi mi tɛ ngɛ munyu nɛ ɔmɛ a he se ɔ, i kpa ní tsumi nɛ i ngɛ tsue ɔ, nɛ i je blɔ gbami ní tsumi ɔ sisi ngɛ June 1963 ɔ mi. Enɛ ɔ ji yi mi kpɔ nɛ e hi pe kulaa nɛ i mwɔ! Nyɔhiɔ enyɔ se loko i bɔni ní tsumi kpa hlami ɔ, a fɔ mi nine kaa ma ba sɔmɔ kaa blɔ gbalɔ klɛdɛɛ. Jeha bɔɔ komɛ a se ɔ, Yehowa jɔɔ mi babauu pe bɔ nɛ i susu ɔ po. A fɔ mi nine kɛ ha Gilead Sukuu nɛ to nɔ 44 ɔ.

I KASE NƆ́ KO NƐ HE HIA WAWƐƐ NGƐ GILEAD SUKUU Ɔ

Munyu ko nɛ Nyɛminyumu Nathan Knorr kɛ Lyman Swingle pɔɔ tumi nɛ i kase nɔ́ ko ngɛ mi ji: “O kɔni mi nɛ ko jɔ̃ mla ngɛ o ní tsumi ɔ mi.” A wo wɔ he wami kaa ke si fɔfɔɛ nɛ waa kɛ maa kpe ɔ mi wa po ɔ, wa ko je wa ní tsumi ɔ he. Nyɛminyumu Knorr de ke: “Mɛni nɔ o kɛ o juɛmi maa ma? Bunyuku ɔ lo, lohwe tsɔwi nɛ a kɔɔ nɔ ɔ lo, aloo ohia a? Aloo o kɛ o juɛmi maa ma tso ɔmɛ, mɔmɔ ɔmɛ kɛ ni ɔmɛ nɛ a he ngɛ bua jɔmi ɔ a nɔ? Moo bɔ mɔde nɛ o suɔ ni ɔmɛ!” Ligbi ko nɛ Nyɛminyumu Swingle ngɛ nɔ́ he je nɛ nyɛmimɛ komɛ a kɔni mi jɔ̃ mla a he munyu tue ɔ, aywilɛho nu lɛ, nɛ vo nyu da e hɛ ngmɛ ɔmɛ a nɔ. E mlɛ bɔɔ loko e nyɛ tsa e munyu tumi ɔ nɔ. Nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ ta ye tsui he wawɛɛ nɛ i fia ye pɛɛ si kaa i be hae nɛ Kristo aloo e nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ a nine nɛ nyɛ si.​—Mat. 25:40.

Benɛ a tsɔɔ wɔ he nɛ wa ma ya sɔmɔ ngɛ ɔ, Betel weku ɔ mi bi komɛ ba bi wa ti ni komɛ he nɛ wa maa ya. A tu munyu kpakpahi ngɛ he nɛ nyɛmimɛ kpa amɛ yaa a he. Benɛ e su ye nɔ ɔ, i de mɛ ke: “I yaa Congo (Kinshasa).” Kɛkɛ nɛ a mlɛ bɔɔ nɛ a de ke: “Iyuu, Congo lo? Yehowa nɛ piɛɛ o he!” Jamɛ a be ɔ mi ɔ, ke a wo Congo (Kinshasa) ta a, lɛɛ ta hwumi, basabasa peemi kɛ nɔmlɔ gbemi he munyu nɛ o maa nu. Se ye hɛ ji níhi nɛ i kase ngɛ Gilead ɔ nɔ. Ngɛ September 1967 benɛ wa gbe sukuu ɔ nya kɛ we ɔ, i kɛ Heinrich Dehnbostel kɛ Claude Lindsay wa pue nɔ kɛ ho Congo ma ngua nɛ a tsɛɛ ke Kinshasa a ya.

TSƆSEMI KPAKPA NƐ WA NÁ KAA MA SE SANE KPAKPA FIƐƐLI

Benɛ wa ya su Kinshasa a, waa kɛ nyɔhiɔ etɛ kase French gbi ɔ. Lɔ ɔ se ɔ, wa hi ɛloplee mi kɛ ya Lubumbashi nɛ be ko nɛ be ɔ, a tsɛɛ ke Elisabethville ɔ ngɛ tsitsaa Congo woyi je kɛ yaa Zambia bɔda a nya. Wa ya hi we ko nɛ a ma kɛ ha ma se sane kpakpa fiɛɛli nɛ ngɛ ma a kpɛti ɔ mi.

Akɛnɛ a fiɛɛ we ngɛ Lubumbashi ma a hehi fuu he je ɔ, wa bua jɔ kaa wɔ ji kekleekle nihi nɛ a ngɔ anɔkuale ɔ kɛ ya ha nihi fuu ngɛ lejɛ ɔ. E kɛ we kulaa nɛ wa ná Baiblo kaseli fuu, se wa ná we be po kɛ ha mɛ tsuo. Wa fiɛɛ kɛ ha amlaalo ní tsuli kɛ polisihi. Nihi fuu ná bu nɛ mi kuɔ kɛ ha Mawu Munyu ɔ kɛ wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ. Gbi nɛ ni ɔmɛ tuɔ wawɛɛ ji Swahili, lɔ ɔ he ɔ, i kɛ Claude Lindsay kase jamɛ a gbi ɔ hulɔ. Be bɔɔ se ɔ, a ha nɛ wa ya je asafo ko nɛ a tuɔ Swahili gbi ɔ mi.

E ngɛ mi kaa wa ná níhi a si kpamihi fuu nɛ ngɛ bua jɔmi mohu lɛɛ, se waa kɛ nyagbahi hu kpe. Behi fuu ɔ, ta buli nɛ a de dã nɛ a hɛɛ tu yeɔ wɔ sane aloo polisihi nɛ a hɛ mi jɔɛ poɔ lakpa munyuhi kɛ fɔɔ wa nɔ. Ligbi ko benɛ wa ngɛ asafo mi kpe pee ngɛ ma se sane kpakpa fiɛɛli ɔmɛ a we ɔ mi ɔ, polisihi fuu nɛ a hɛɛ tu ba tua wɔ, nɛ a nuu wɔ nyumu ɔmɛ kɛ ya polisi tesia ngua a. A ha nɛ wa hi si ngɛ zugba kɛ ya si gbɔkuɛ maa pee ngmlɛ nyɔngma loko a ngmɛɛ wa he.

Ngɛ jeha 1969 ɔ mi ɔ, a ha nɛ i je kpɔ mi nɔ hyɛmi ní tsumi ɔ sisi. Benɛ i ngɛ sɔmɔe kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ɔ, be komɛ ɔ, i nyɛɛɔ blɔ gagaa kɛ guɔ ngahi kɛ mɔsɔ mi. Jã nɛ Afrika hehi fuu ngɛ. Be ko nɛ i ya kɔpe ko mi ɔ, kungwɔ a nyɛ ko kɛ e bimɛ ba hwɔɔ ye sa tso ɔ sisi. Loko je hɛ mi ma tsɔ ɔ, e pɛɛ wawɛɛ kɛ tsɛ̃ɔ mi. Ye hɛ be nɔ́ nɛ ɔ nɔ jee gblee. I kaiɔ be nɛ i kɛ nyɛmimɛ ɔmɛ buaa wa he nya gbɔkuɛ ngɛ la he, nɛ wa sɛɛɔ Baiblo mi anɔkuale ɔ he ní ɔ. E ngɛ bua jɔmi wawɛɛ.

Nyagba ngua ko nɛ waa kɛ kpe ji kaa Kitawala kuu ɔ mi bi komɛ pee a he kaa Yehowa Odasefohi.b A baptisi a kpɛti ni komɛ nɛ a ba pee asafo mi nikɔtɔmahi po. “Tɛ sahi nɛ a laa” nɛ ɔmɛ nyɛ we nɛ a sisi nihi nɛ a ji wa nyɛmimɛ nitsɛnitsɛ ɔ. (Jud 12) Nyagbenyagbe ɔ, Yehowa je nimli nɛ ɔmɛ kɛ je asafo ɔ mi, nɛ lɔ ɔ se ɔ, nihi babauu nitsɛ ba asafo ɔ mi.

Ngɛ jeha 1971 ɔ mi ɔ, a ha nɛ i ya asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Kinshasa a, nɛ i tsu ní tsumi slɔɔtohi ngɛ lejɛ ɔ. Níhi nɛ i tsu ɔ ekomɛ ji sɛ womihi kɛ womihi nɛ a kɛ maneɔ asafohi ɔ a he ní tsumi kɛ níhi nɛ kɔɔ sɔmɔmi ní tsumi ɔ he. E ngɛ mi kaa níhi kaa gbɛjegbɛhi, kane kɛ ekpahi be kpakpa ngɛ ma agbo nɛ ɔ mi mohu lɛɛ, se ngɛ Betel ɔ, i kase bɔ nɛ ma plɛ kɛ to ní tsumi ɔ he blɔ nya ha. Be komɛ ɔ, sɛ womihi nɛ waa kɛ maneɔ asafo ɔmɛ ɔ yeɔ nyɔhiɔhi abɔ loko a nine suɔ nɔ. A jeɔ sɛ womi ɔmɛ kɛ jeɔ ɛloplee mi kɛ woɔ lɛ mi, se akɛnɛ ba komɛ haa nyu ɔ hɛ mi he je ɔ, lɛ ɔmɛ ya tlɔɔ pa a nɔ otsihi fuu. Se ngɛ nyagba nɛ ɔmɛ kɛ ekpahi nɛ waa kɛ kpe ɔ tsuo se ɔ, wa nyɛ tsu ní ɔ.

Bɔ nɛ nyɛmimɛ to kpokpa nɔ kpehi a he blɔ nya ha be mi nɛ sika bɔɔ pɛ nɛ wa ngɛ ɔ pee mi nyakpɛ. A dlaa kokuhi a nɔ kɛ peeɔ munyu tumi kpoku, a poɔ nga kɛ poɔ piɛ, nɛ a kokloɔ eko nɛ a hiɔ nɔ kaa sɛ. A ngɔɔ pamploo kɛ maa tsu, nɛ a ngɔɔ sa nɛ a kɛ glã pee kɛ buɔ tsu ɔ yi aloo a kɛ peeɔ okplɔɔhi. Akɛnɛ a be plɛɛko he je ɔ, a hlɔɔ tso toto nɛ a kɛ fĩɔ tso ɔmɛ. Bɔ nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ a kɔni mi jɔ̃ we, nɛ a kɛ nile tsuɔ ní ngɛ a si fɔfɔɛ ɔ mi ɔ peeɔ mi nyakpɛ. I ba ná suɔmi kɛ ha mɛ wawɛɛ nitsɛ. Benɛ i je a he kɛ ya ngɛ sɔmɔe ngɛ he kpa a, ye hɛ ja ngɛ a he wawɛɛ!

BENƐ I YA SƆMƆ NGƐ KENYA

Ngɛ jeha 1974 ɔ mi ɔ, a ha nɛ i hia kɛ ya asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Nairobi ɔ ngɛ Kenya. Ní tsumi nɛ ngɛ lejɛ ɔ kle ejakaa asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Kenya a hyɛɛ mahi nyɔngma nɛ a kɛ Kenya he kɛ we ɔ a nɔ. A tsi wa ní tsumi ɔ nya ngɛ ma nɛ ɔmɛ ekomɛ a nɔ. A ha nɛ i ya slaa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ ma nɛ ɔmɛ a mi ɔ si abɔ, titli nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Ethiopia. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, nyɛmimɛ nɛ a ngɛ lejɛ ɔ kɛ si temi kɛ womi kɛ kahi nɛ a mi wa ngɛ kpee. A wa a ti nihi babauu yi mi, a wo ni komɛ tsu, nɛ a gbe ni komɛ po. Se akɛnɛ huɛ bɔmi kpakpa ngɛ a kɛ Yehowa kɛ a nyɛmimɛ a kpɛti he je ɔ, a nyɛ nɛ a kɛ anɔkuale yemi fĩ si.

Ngɛ jeha 1980 ɔ mi ɔ, nɔ́ ko ya nɔ ngɛ ye si himi mi nɛ ngɛ bua jɔmi wawɛɛ. I kɛ Gail Matheson nɛ e je Canada a sɛ gba si himi mi. I kɛ lɛ nɛ ya Gilead Sukuu ɔ. Benɛ wa gbe sukuu ɔ nya a, wa ngmaa wa sibi. Gail ya sɔmɔ ngɛ Bolivia kaa ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ. Jeha 12 se ɔ, wa kpe ekohu ngɛ New York. Lɔ ɔ se bɔɔ pɛ ɔ, wa sɛ gba si himi mi ngɛ Kenya. Ye bua jɔ bɔ nɛ Gail ngɛ ha a he wawɛɛ, ejakaa be fɛɛ be ɔ, e náa Yehowa juɛmi ngɛ níhi a he, nɛ e bua jɔ níhi nɛ e ngɛ ɔmɛ a he. Loloolo ɔ, e fĩɔ ye se wawɛɛ nɛ e ji huɛ kpakpa.

Ngɛ jeha 1986 mi ɔ, i kɛ Gail sɔmɔ ngɛ kpɔ mi nɔ hyɛmi ní tsumi ɔ mi, nɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, i sɔmɔ kaa Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake. Kpɔ mi nɔ hyɛmi ní tsumi ɔ kɛ wɔ ya mahi fuu nɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Kenya a hyɛɛ a nɔ ɔ hu mi.

I kai be ko nɛ wa ngɛ wa he dlae konɛ wa ya pee kpe ngɛ Asmara (nɛ ngɛ Eritrea) ngɛ jeha 1992 ɔ mi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, a tsi we wa ní tsumi ɔ nya ngɛ lejɛ ɔ. Se aywilɛho sane ji kaa tsu nɛ wa ya na a ji tsu ko nɛ a toɔ niye ní ngɛ mi. Tsu ɔ he po tsɔ pe e mi ɔ. E pee mi nyakpɛ kaa benɛ e ke suu ligbi nɛ a maa pee kpe ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ dla tsu ɔ mi saminya konɛ wa nyɛ nɛ wa sɔmɔ Yehowa ngɛ lejɛ ɔ. Wekuhi fuu ngɔ bohi nɛ a ngɛ fɛu kɛ ba nɛ a ngɔ kɛ ha níhi tsuo nɛ a be hɛ ngmɛ nɔ ɔ a nɔ. Kpe ɔ ya nɔ saminya nɛ wa ná bua jɔmi wawɛɛ. Nihi 1,279 ji nihi nɛ a ba kpe ɔ.

Wa nɛ lɛ gbɔjɔɔ ngɛ kpɔ mi nɔ hyɛmi ní tsumi ɔ mi ejakaa daa otsi kɛ he nɛ wa hwɔɔ. Be ko ɔ, wa ya to we ko nɛ ngɛ fɛu nɛ a ma ngɛ wo nya a mi; nɛ be kpa hu ɔ, wa ya to tsu ko nɛ a kɛ zingli pee ngɛ ní tsuli komɛ a hwɔ he, nɛ waa kɛ niase yami he ɔ he kɛmi maa su mita 100. Se ngɛ he slɔɔtoslɔɔtohi nɛ wa ya sɔmɔ ngɛ ɔ, nɔ́ nɛ wa bua jɔ he wawɛɛ ji fiɛɛmi nɛ waa kɛ blɔ gbali kɛ fiɛɛli nɛ a ngɛ kã a yaa a. Benɛ a tsake wa ní tsumi ɔ, e ba bi nɛ waa je wa huɛmɛ nɛ wa suɔ mɛ nɛ wa hɛ ma ja ngɛ a he ɔ a he.

JƆƆMIHI NƐ WA NÁ NGƐ ETHIOPIA

Kɛ je jeha 1987 kɛ ya si jeha 1992 ɔ mi ɔ, a ngɔ wa ní tsumi ɔ kɛ wo mlaa sisi ngɛ mahi fuu nɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Kenya a ngɛ a nɔ hyɛe ɔ. Enɛ ɔ ha nɛ a tsɔ asafo ɔ ní tsumi kɔni ehehi ngɛ lejɛ ɔmɛ. Ngɛ jeha 1993 ɔ mi ɔ, a je wɔ kɛ ho asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ nɛ ngɛ Addis Ababa ngɛ Ethiopia a ya. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, waa kɛ jehahi babauu tsu ní ngɛ laami mi, se amlɔ nɛ ɔ, a kɛ ní tsumi ɔ wo mlaa sisi.

Yehowa jɔɔ ní tsumi ɔ nɔ ngɛ Ethiopia. Nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi fuu ngɔ a he kɛ wo blɔ gbami ní tsumi ɔ mi. Kɛ je jeha 2012 ɔ mi kɛ ma nɛ ɔ, ke a hla fiɛɛli lafa a, a kpɛti nihi 20 sɔmɔɔ kaa blɔ gbali daa jeha. Jehanɛ hu ɔ, teokrase sukuuhi nɛ a peeɔ ɔ tsɔse nyɛmimɛ, nɛ a ma Matsɛ Yemi Asahi nɛ hiɛ pe 120. Ngɛ jeha 2004 ɔ mi ɔ, Betel weku ɔ hia kɛ ya je Betel we ehe mi nɛ Kpe Peemi Asa nɛ a ma ngɛ lejɛ ɔ hu ngɔ jɔɔmihi fuu kɛ ba.

Ngɛ jehahi babauu nɛ i kɛ Gail sɔmɔ ngɛ Ethiopia a, wa ná huɛmɛ kpakpahi fuu. Wa suɔ mɛ wawɛɛ ejakaa a mi mi jɔ nɛ a he ngɛ bua jɔmi. Lingmi nɛ ɔ, hiɔ hii wa nya gbae, enɛ ɔ he ɔ, a ha nɛ wa ho asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Central Europe ɔ ya. A hyɛɛ wa nɔ saminya ngɛ lejɛ ɔ se wa hɛ jaa ngɛ wa huɛmɛ nɛ a ngɛ Ethiopia a he.

YEHOWA HA NƐ E WA

Wa na bɔ nɛ Yehowa ha nɛ e ní tsumi ɔ ya hɛ mi ha. (1 Kor. 3:6, 9) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, kekleekle be nɛ i ye Rwanda bi komɛ nɛ a ba ngɛ ní tsue ngɛ Congo ngɛ akɔblee tsuami he ko odase ɔ, jamɛ a be ɔ mi ɔ, fiɛɛlɔ kake po be Rwanda. Amlɔ nɛ ɔ, nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a he hiɛ pe 30,000 nɛ a ngɛ Rwanda. Ngɛ jeha 1967 ɔ mi ɔ, Congo (Kinshasa) ngɛ fiɛɛli maa pee 6,000. Amlɔ nɛ ɔ, a he hiɛmi maa su 230,000, nɛ nihi ayɔ kɛ se lɛ a ba Kaimi ɔ nɛ a pee ngɛ jeha 2018 ɔ mi. Ngɛ mahi nɛ jinɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Kenya lɛ hyɛɛ a nɔ ɔ, amlɔ nɛ ɔ, ke a bla tsuo ɔ, fiɛɛli nɛ a he hiɛ pe 100,000 nɛ a ngɛ lejɛ ɔmɛ.

Jeha 50 kɛ se nɛ be ɔ, Yehowa gu nyɛmimɛ nyumuhi slɔɔtohi a nɔ kɛ ye bua mi nɛ i je be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ sisi. E ngɛ mi kaa loloolo ɔ, i gboɔ zo bɔɔ mohu lɛɛ, se i ba na kaa e sa nɛ ma ngɔ ye hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ. Níhi a si kpamihi nɛ i ná ngɛ Afrika a ye bua mi nɛ i kase tsui si tomi, nɛ ye bua jɔ níhi nɛ i ngɛ ɔ a he. I kɛ Gail wa bua jɔ nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a jeɔ nibwɔ peemi su kpo, a fĩɔ si ngɛ kahi a mi nɛ́ a ngɔɔ a hɛ kɛ fɔɔ Yehowa nɔ ɔ a he. I naa Yehowa si wawɛɛ ngɛ níhi nɛ e kɛ dloomi ɔ he. Niinɛ, Yehowa jɔɔmi ɔmɛ pã jɔɔmihi tsuo nɛ i hyɛ blɔ ɔ.​—La 37:4.