Hwɔɔmi Mɔ INTANƐTI NƆ NITO HE
Hwɔɔmi Mɔ
INTANƐTI NƆ NITO HE
Dangme
Ɛ
  • ã
  • á
  • ɛ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ
  • ɔ́
  • í
  • ĩ
  • BAIBLO
  • WOMIHI
  • ASAFO MI KPEHI
  • cf yi 12 bf. 118-127
  • ‘E De We Mɛ Nɔ́ Ko Nɛ E Ngɔɛ Nɔ́ Hetomi Níhi Kɛ Tsɔɔ Nya’

Ngmami nɛ ɔ he video be amlɔ nɛ ɔ.

Wa kpa mo pɛɛ nyagba ko he je ɔ, video ɔ hí jemi.

  • ‘E De We Mɛ Nɔ́ Ko Nɛ E Ngɔɛ Nɔ́ Hetomi Níhi Kɛ Tsɔɔ Nya’
  • “Ba Nyɛɛ Ye Se”
  • Munyuyi Nyafinyafihi
  • Munyu Nɛ Ngɛ Kaa Enɛ ɔ
  • Nɔ́ Heje Nɛ Yesu Ngɔ Nɔ́ Hetomi Níhi Kɛ Tsu Ní Ngɛ E Ní Tsɔɔmi Mi
  • E Ngɔ Níhi Kɛ To Níhi A He Ngɛ Blɔ Nɛ Sisi Numi Yi Nɔ
  • E Ngɔ Níhi Nɛ A Peeɔ Daa Ligbi Kɛ Pee Nɔ́ Hetomi Nɔ́
  • E Ngɔ Adebɔ Níhi Kɛ To Níhi A He
  • E Ngɔ Níhi Nɛ Nihi Le Kɛ To Níhi A He
  • Nɔ́ He Tomi Níhi Nɛ Tsɔɔ Nɔ Ní
    Yaa O Hɛ Mi Ngɛ Ní Kanemi Kɛ Ní Tsɔɔmi Mi
  • Nɔ́ Hetomi Níhi Nɛ Kɔɔ Matsɛ Yemi ɔ He
    Yesu Ji Blɔ ɔ, Anɔkuale ɔ, Kɛ Wami ɔ
  • Níhi Etɛ Nɛ Ma Ha Nɛ O Ní Tsɔɔmi Maa Pi Si
    Wa Matsɛ Yemi Sɔmɔmi ɔ—2012
  • ‘Nyɛɛ Bu Tue Konɛ Nyɛɛ Nu Sisi’
    Hwɔɔmi Mɔ E Ngɛ Yehowa Matsɛ Yemi ɔ He Gɔgɔ Fiae—2014
“Ba Nyɛɛ Ye Se”
cf yi 12 bf. 118-127

Yi 12

‘E De We Mɛ Nɔ́ Ko Nɛ E Ngɔɛ Nɔ́ Hetomi Níhi Kɛ Tsɔɔ Nya’

1-3. (a) Mɛni he blɔ nɛ se be lɛ kaseli nɛ a kɛ Yesu nyɛɛ ɔ ná, nɛ mɛni blɔ nɔ e gu kɛ tsɔɔ mɛ ní, nɛ lɔɔ ha nɛ e yi ha mɛ kaa a ma kai nɔ́ nɛ e tsɔɔ mɛ ɔ? (b) Mɛni heje nɛ e yi kaa a ma kai nɔ́ hetomi níhi nɛ a pi si ɔ?

KASELI ɔmɛ nɛ a kɛ Yesu ngɛ nyɛɛe ɔ ná he blɔ nɛ se be. A ngɛ ní kasee kɛ ngɛ Tsɔɔlɔ Ngua a ngɔ jee tɛ̃ɛ. A nuɔ lɛ nitsɛ e gbi ke e ngɛ Mawu Munyu ɔ sisi tsɔɔe, nɛ e tsɔɔ mɛ anɔkualehi nɛ ngɛ bua jɔmi. Amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, e sa kaa a ha nɛ munyuhi nɛ Yesu tu nɛ́ a he jua wa a nɛ e tlɔ a juɛmi kɛ a tsui mi; e sui be nɛ a maa ngma e munyu ɔmɛ kɛ fɔ si lolo.a Se Yesu tsɔɔ mɛ ní ɔ ngɛ blɔ nɔ nɛ e be yee ha mɛ kaa a ma kai. Mɛni blɔ nɔ e gu kɛ pee enɛ ɔ? Kɛ gu bɔnɛ e plɛ kɛ tsɔɔ ní ha a nɔ, titli ɔ, nɔ́ hetomi níhi nɛ e kɛ tsu ní ngɛ he bemi mi ɔ nɔ.

2 Niinɛ, nɔ́ hetomi ní kpakpahi nɛ a kɛ tsuɔ ní ɔ ha we nɛ nɔ hɛ jeɔ níhi a nɔ mla. Womi ngmalɔ ko tu nɔ́ hetomi níhi nɛ a kɛ tsuɔ ní ɔ he munyu kaa e “tsakeɔ tue kɛ peeɔ hɛngmɛ, nɛ e haa nɛ tue buli poɔ níhi a he foni ngɛ a juɛmi mi.” Nɔ́ hetomi níhi ma nyɛ ma ha nɛ e be yee kaa wa maa nu níhi nɛ wa nɛ́ kɛ wa hɛngmɛ ɔ a sisi, ejakaa níhi nɛ wa poo a he foni ngɛ wa juɛmi mi ɔ pɔɔ wa yi mi tlɔmi. Nɔ́ hetomi níhi ma nyɛ ma ha nɛ wa maa nu níhi a sisi saminya, nɛ wa kaseɔ níhi kɛ jeɔ mi nɛ́ wa hɛ ji a nɔ gblee.

3 Tsɔɔlɔ ko hí zugba a nɔ hyɛ nɛ e he be pe Yesu Kristo ngɛ bɔnɛ e ngɔ nɔ́ hetomi níhi kɛ tsu ní ha a mi. Kɛ ba si mwɔnɛ ɔ, e yi ha nihi kaa a ma kai nɔ́ hetomi níhi nɛ e kɛ tsu ní ɔ kulaa. Mɛni heje nɛ Yesu gu blɔ nɛ ɔ nɔ kɛ tsɔɔ ní wawɛɛ jã? Mɛni ha nɛ nɔ́ hetomi níhi nɛ e kɛ tsu ní ɔ pi si? Kɛ wa ma plɛ kɛ kase blɔ nɛ ɔ nɛ a guu nɔ kɛ tsɔɔ ní ɔ kɛɛ?

Nɔ́ Heje Nɛ Yesu Ngɔ Nɔ́ Hetomi Níhi Kɛ Tsu Ní Ngɛ E Ní Tsɔɔmi Mi

4, 5. Mɛni heje nɛ Yesu ngɔ nɔ́ hetomi níhi kɛ tsu ní?

4 Baiblo ɔ tsɔɔ yi mi tomi enyɔ nɛ a he hia heje nɛ Yesu ngɔ nɔ́ hetomi níhi kɛ tsu ní ɔ. Kekleekle ɔ, e pee jã konɛ e kɛ ha nɛ gbami nɛ ba mi. Wa kaneɔ ngɛ Mateo 13:34, 35 ke: ‘Nɔ́ hetomi níhi lɛ Yesu kɛ tsɔɔ ma kpekpemi ɔ ní nɛ ɔmɛ tsuo. Niinɛ, e de we mɛ nɔ́ ko nɛ e ngɔɛ nɔ́ hetomi níhi kɛ tsɔɔ nya. E pee enɛ ɔ, konɛ e kɛ ha nɔ́ nɛ gbalɔ ɔ de ɔ nɛ ba mi ke, “I kɛ mɛ maa tu munyu kɛ gu nɔ́ hetomi níhi a nɔ.”’ Gbalɔ nɛ Mateo tu e he munyu ɔ ji nɔ nɛ ngma La 78:2 ɔ nɛ. Mawu gu e mumi ɔ nɔ nɛ e ha nɛ La polɔ ɔ ngma munyu nɛ ɔ jeha lafahi abɔ loko a fɔ Yesu. Mo susu nɔ́ nɛ enɛ ɔ tsɔɔ ɔ he nɛ o hyɛ. Jeha lafahi abɔ nɛ sɛ hlami ɔ, Yehowa yɔse kaa Mesia a maa ngɔ nɔ́ hetomi níhi kɛ tsu ní ngɛ e ní tsɔɔmi mi. Atsinyɛ jemi ko be he kaa Yehowa bua jɔ blɔ nɛ ɔ nɔ nɛ a guu kɛ tsɔɔ ní ɔ he.

5 Enyɔne, Yesu tsɔɔ nya kaa e ngɔ nɔ́ hetomi níhi kɛ tsu ní konɛ e kɛ je nihi nɛ “kplii a tsui” ɔ kɛ je nihi nɛ maa bu lɛ tue ɔ a kpɛti. (Mateo 13:10-15; Yesaya 6:9, 10) Mɛni blɔ nɔ nɔ́ hetomi níhi nɛ e kɛ tsu ní ɔ jé ni ɔmɛ a susumi kpo ngɛ? Be komɛ ɔ, e suɔ kaa e tue buli ɔmɛ nɛ a bi lɛ nɔ́ hetomi níhi nɛ e kɛ tsu ní ɔ a sisi bɔnɛ pee nɛ a nu munyuhi nɛ e ngɛ tue ɔ a sisi fitsofitso. Ni kakaakahi nɛ baa a he si ɔ suɔ nɛ a bi lɛ konɛ e tsɔɔ mɛ níhi a sisi, se he nɔ woli loo nihi nɛ a be e munyu ɔ he bua jɔmi ɔ lɛɛ a pee we jã. (Mateo 13:36; Marko 4:34) Lɔɔ he ɔ, nɔ́ hetomi níhi nɛ Yesu kɛ tsu ní ɔ jé anɔkuale ɔ kpo kɛ ha nihi nɛ anɔkuale ɔ he hwɔ ngɛ mɛ yee ɔ, se ngɛ he nɔ woli ɔmɛ a blɔ fa mi ɔ, nɔ́ hetomi níhi nɛ e kɛ tsu ní ɔ laa anɔkuale ɔ nɔ.

6. Mɛni yi mi tomihi nɛ a he hia he ní lɛ nɔ́ hetomi níhi nɛ Yesu kɛ tsu ní ɔ tsu?

6 Nɔ́ hetomi níhi nɛ Yesu kɛ tsu ní ɔ tsu yi mi tomi kpahi nɛ́ a he hia he ní. E ha nɛ nihi ná e munyu ɔ he bua jɔmi, nɛ e wo mɛ gɛjɛmi nɛ a bu lɛ tue. Nɔ́ hetomi ní ɔmɛ ha nɛ nihi po níhi a he foni ngɛ a juɛmi mi, nɛ lɔɔ ha nɛ a nu níhi a sisi mla. Kaa bɔnɛ wa yɔse kɛ sɛ hlami ɔ, nɔ́ hetomi níhi nɛ Yesu kɛ tsu ní ɔ ye bua e tue buli ɔmɛ nɛ a kai munyuhi nɛ e tu ɔ. Yoku ɔ nɔ Fiɛɛmi ɔ nɛ a ngma ngɛ Mateo 5:3–7:27 ɔ ji nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ tsɔɔ kaa Yesu ngɔ nɔ́ hetomi níhi babauu kɛ tsu ní. Akɔtaa bumi ko tsɔɔ kaa a, okadi peemi mi munyuhi 50 lɛ ngɛ fiɛɛmi nɛ ɔ mi. Bɔnɛ pee nɛ o nu enɛ ɔ sisi saminya a, e sa nɛ e hi o juɛmi mi kaa a ma nyɛ ma wo gbi nɔ kɛ kane fiɛɛmi munyu nɛ ɔ ngɛ hɛngmɛfia maa pee 20 mi. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa maa pee tsuifia 20 tsuaa tsuifia 20 mi ɔ, e ngɔɔ okadi peemi mi munyu ko kɛ tsuɔ ní! E ngɛ heii kaa Yesu le bɔnɛ nɔ́ hetomi níhi nɛ a kɛ tsuɔ ní ɔ he hia ha!

7. Mɛni heje nɛ e sa kaa waa kase Yesu ngɛ bɔnɛ e ngɔ nɔ́ hetomi níhi kɛ tsuɔ ní ha a mi?

7 Kaa Kristo se nyɛɛli ɔ, wa suɔ kaa wa maa kase blɔ nɔ nɛ e gu kɛ tsɔɔ ní ɔ, nɛ nɔ́ hetomi níhi nɛ́ e kɛ tsu ní ɔ hu piɛɛ he. Kaa bɔnɛ ke a ngɔ ní tsɔwi nɛ jee via kɛ pee niye ní nɛ e ngɔɔ nɛ e jloɔ nɔ ɔ, jã kɛ̃ nɛ ke wa ngɔ nɔ́ hetomi níhi kɛ tsu ní ngɛ wa ní tsɔɔmi mi ɔ, nihi a bua maa jɔ wawɛɛ. Nɔ́ hetomi ní kpakpahi nɛ a kɛ tsuɔ ní ɔ hu haa nɛ e yi ha nihi kaa a maa nu anɔkualehi nɛ a he hia a sisi. Nyɛ ha nɛ wa susu ní komɛ nɛ ha nɛ nɔ́ hetomi níhi nɛ Yesu kɛ tsu ní ɔ pi si ɔ a he fitsofitso nɛ waa hyɛ. Kɛkɛ ɔ, wa ma nyɛ maa na bɔnɛ wa ma plɛ kɛ ngɔ blɔ kpakpa nɛ ɔ nɛ a guu nɔ kɛ tsɔɔ ní ɔ kɛ tsu ní ha.

E Ngɔ Níhi Kɛ To Níhi A He Ngɛ Blɔ Nɛ Sisi Numi Yi Nɔ

8, 9. Kɛ Yesu plɛ kɛ ngɔ níhi kɛ to níhi a he ngɛ blɔ nɛ e sisi numi yi nɔ kɛɛ, nɛ mɛni ha nɛ níhi nɛ e kɛ to níhi a he ɔ pi si ɔ?

8 Ngɛ Yesu ní tsɔɔmi ɔ mi ɔ, e ngɔ munyuhi bɔɔ ko pɛ kɛ tsu ní kɛ ngɔ níhi kɛ to níhi a he ngɛ blɔ nɛ sisi numi yi nɔ. Se kɛ̃ ɔ, munyuhi nɛ a sisi numi yi nɛ e kɛ tsu ní ɔ ha nɛ nihi po anɔkualehi nɛ kɔɔ Mawu kɛ e yi mi tomihi a he ɔ he foni ngɛ a juɛmi mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ e ngɛ e kaseli ɔmɛ he wami woe kaa a kó pee yeyeeye ngɛ daa ligbi hiami níhi a he ɔ, e ngɔ mɛ kɛ to “lohwe pɛlitsɛmɛ” kɛ ‘mɔmɔhi nɛ puɛ ngɛ nga nɔ’ a he. Lohwe pɛlitsɛmɛ du we ní nɛ a kpa we ní, nɛ jã kɛ̃ mɔmɔhi tsu we ní nɛ tsɛ̃ we kpa hulɔ. Se kɛ̃ ɔ, Mawu susuɔ a he. Nɔ́ nɛ e ngɛ hlae nɛ e tsɔɔ ɔ ngɛ heii—ke Mawu susuɔ lohwe pɛlitsɛmɛ kɛ mɔmɔhi a he ɔ, lɛɛ atsinyɛ jemi ko be he kaa Mawu maa hyɛ adesahi nɛ a yaa nɔ nɛ a ‘hlaa matsɛ yemi ɔ se blɔ kekle’ ɔ a nɔ.—Mateo 6:26, 28-33.

9 Jehanɛ se hu ɔ, Yesu ngɔ okadi peemi mi munyu nɛ ji lɛngmengmlee ɔ kɛ tsu ní si abɔ; he wami ngɛ nɔ́ nɛ a kɛ toɔ nɔ́ he ngɛ blɔ nɛ ɔ nɔ ɔ mi wawɛɛ. Okadi peemi mi munyu nɛ ji lɛngmengmlee ɔ tsɔɔ munyu nɛ a tuɔ nɛ́ a ngɔɔ nɔ́ ko kɛ daa si ngɛ nɔ́ kpa nane mi. Hiɛ ɔ hu e kɛ níhi to níhi a he ngɛ blɔ nɛ sisi numi yi nɔ. Be ko ɔ, e de e kaseli ɔmɛ ke: ‘Nyɛ ji la kɛ ha je ɔ.’ E he be wae kaa kaseli ɔmɛ maa nu oti nɛ ngɛ okadi peemi mi munyu nɛ ɔ mi ɔ sisi; oti ɔ ji kaa, kɛ gu a munyu tumi kɛ a ní peepeehi a nɔ ɔ, a ma nyɛ ma ha nɛ Mawu Munyu ɔ mi anɔkuale ɔ ma kpɛ́ kaa la kɛ ha nihi, konɛ a ye bua mɛ nɛ a wo Mawu hɛ mi nyami. (Mateo 5:14-16) Mo kadi okadi peemi mi munyu nɛ ji lɛngmengmlee ɔ ekomɛ nɛ Yesu kɛ tsu ní: ‘Nyɛ ji ngo kɛ ha je ɔ’ kɛ “Imi ji wai tso ɔ, nɛ nyɛ ji kɔni ɔmɛ.” (Mateo 5:13; Yohane 15:5) He wami ngɛ okadi peemi mi munyu nɛ ɔmɛ a mi nɛ a sisi numi yi.

10. Mɛni ji nɔ hyɛmi ní komɛ nɛ tsɔɔ bɔnɛ wa ma nyɛ maa ngɔ nɔ́ hetomi níhi kɛ tsu ní ha ke wa ngɛ ní tsɔɔe?

10 Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ ngɔ nɔ́ hetomi níhi kɛ tsu ní ngɛ o ní tsɔɔmi mi? E he hia we nɛ o tu munyuhi fuu nɛ a sisi numi yee. Moo bɔ mɔde nɛ o susu ní komɛ nɛ o ma nyɛ ma kɛ to níhi a he ɔ a he kɛkɛ. Ngɔɔ lɛ kaa o kɛ nɔ ko ngɛ ni gbogboehi a si temi ɔ he susue nɛ o suɔ nɛ o ha nɔ́ hetomi nɔ́ ko kɛ tsɔɔ kaa e be yee ha Yehowa kaa e ma tle ni gbogboe ɔmɛ a si. Mɛni he o susu kaa o kɛ ni gbogboehi a si temi ɔ ma nyɛ maa to? Baiblo ɔ ngɔ gbenɔ kɛ to mahe hwɔmi he. O ma nyɛ ma de ke, “Mawu ma nyɛ ma tle ni gbogboe ɔmɛ si kaa bɔnɛ wa nyɛɔ tsɛ̃ɛ nɔ kɛ jee mahe mi ɔ.” (Yohane 11:11-14) Moo ngɔ lɛ kaa o suɔ nɛ o ha nɔ́ hetomi nɔ́ kɛ tsɔɔ kaa ja a je suɔmi kpo ha jokuɛwi nɛ a ná a he bua jɔmi loko a ma nyɛ maa wa saminya. Mɛni ji nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ o ma nyɛ ma kɛ tsu ní? Baiblo ɔ ngɔ nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ ɔ kɛ tsu ní: Jokuɛwi ngɛ kaa “oliv tsohi nɛ tsɛ̃ kɛ ma.” (La 128:3) O ma nyɛ ma de ke, “Kaa bɔnɛ pu la kɛ nyu haa nɛ tso waa a, jã nɔuu kɛ̃ nɛ suɔmi kpo nɛ a jeɔ kɛ haa jokuɛwi nɛ a náa a he bua jɔmi ɔ hu haa nɛ a waa saminya.” Ke níhi nɛ o kɛ toɔ níhi a he ɔ a sisi numi yi ɔ, lɔɔ ma ha nɛ o tue buli ɔmɛ maa nu nɔ́ nɛ o ngɛ tsɔɔe ɔ sisi.

E Ngɔ Níhi Nɛ A Peeɔ Daa Ligbi Kɛ Pee Nɔ́ Hetomi Nɔ́

11. Mo ha nɔ hyɛmi níhi nɛ tsɔɔ kaa, níhi nɛ Yesu na benɛ e ngɛ wae ngɛ Galilea a ji níhi nɛ e kɛ tsu ní ngɛ nɔ́ hetomi níhi a mi ɔ nɛ.

11 Yesu le bɔnɛ a ngɔɔ nɔ́ hetomi níhi nɛ kɔɔ nihi a si himi he kɛ tsuɔ ní ha. Nɔ́ hetomi níhi fuu nɛ e kɛ tsu ní ɔ kɔɔ níhi nɛ a peeɔ daa ligbi ngɛ Galilea nɛ e na benɛ e ngɛ wae ɔ a he. Moo ngɔ be bɔɔ kɛ susu e jokuɛwi a si si himi mi he nɛ o hyɛ. Anɛ e nɛ́ e yayo nɛ e ngɛ blɛfo wɛɛe ngɛ tɛ nɔ kɛ pee mamu, loo nɛ e ngɛ masa ngɔe kɛ ngɛ ma tsakae, loo nɛ e ngɛ kane sue, loo nɛ e ngɛ we mi bɛɛe si abɔ lo? (Mateo 13:33; 24:41; Luka 15:8) Anɛ e nɛ́ wo yali nɛ a ngɛ ya fɔe ngɛ Galilea wo ɔ mi si abɔ lo? (Mateo 13:47) Anɛ e nɛ́ jokuɛwi nɛ a ngɛ fiɛe ngɛ jua nɔ si abɔ lo? (Mateo 11:16) Atsinyɛ jemi ko be he kaa munyuhi nɛ kɔɔ wuhi a dumi, yo kpeemi okplɔɔ ngmɛmi nɛ ngɛ bua jɔmi, kɛ blɛfo ngmɔhi nɛ blɛfo gbli ngɛ a nɔ nɛ Yesu kɛ tsu ní ngɛ e nɔ́ hetomi níhi fuu a mi ɔ, ji níhi nɛ e na kɛ e hɛngmɛ.—Mateo 13:3-8; 25:1-12; Marko 4:26-29.

12, 13. Mɛni heje nɛ gbɛjegbɛ nɛ “je Yerusalem kɛ yaa Yeriko” nɛ Yesu kɛ tu Samariano mɔbɔ nalɔ ɔ he munyu ɔ sa kadimi ɔ?

12 Ngɛ nɔ́ hetomi níhi nɛ Yesu kɛ tsu ní ɔ a mi ɔ, e tu níhi nɛ e tue buli ɔmɛ le wawɛɛ a he munyu fitsofitso. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e je Samariano mɔbɔ nalɔ ɔ sane ɔ sisi ke: “Nyumu ko je Yerusalem [nɛ e ngɛ kplee, NW] kɛ yaa Yeriko, nɛ ojo fiali ya tua lɛ ngɛ blɔ ɔ nɔ. A je e he níhi tsuo, nɛ a kongo lɛ, nɛ a si lɛ nɛ e gbo fã kɛ fã.” (Luka 10:30) Nɔ́ nɛ sa kadimi ji kaa, Yesu ngɔ gbɛjegbɛ nɛ “je Yerusalem kɛ yaa Yeriko” ɔ kɛ tu e munyu ɔ. Benɛ e ngɛ munyu nɛ ɔ tue ɔ, e ngɛ Yudea, lejɛ ɔ kɛ Yerusalem kɛ we. Enɛ ɔ he ɔ, e ngɛ heii kaa e tue buli ɔmɛ le gbɛjegbɛ nɛ e ngɛ he munyu tue ɔ. A le kaa jamɛ a blɔ ɔ nɔ nyɛɛmi ngɛ gbeye, titli ɔ, ke nɔ kake pɛ lɛ maa nyɛɛ nɔ. Gbɛjegbɛ ɔ lɔgɔ si kɛ ya gu he ko banee, nihi pɔɛ nɔ nyɛɛmi nɛ lɔɔ ha nɛ ojo fiali woɔ ka ngɛ nɔ.

13 Yesu tsɔɔ ní kpahi nɛ nihi le kɛ kɔ gbɛjegbɛ nɛ “je Yerusalem kɛ yaa Yeriko” ɔ he ɔ mi fitsofitso kɛ piɛɛ he. Ngɛ sane ɔ mi ɔ, osɔfo ko be kekle, nɛ lɔɔ se ɔ, Levino ko hu be, se a ti nɔ ko yi bua nɔ nɛ ojo fiali ɔmɛ plaa lɛ ɔ. (Luka 10:31, 32) Osɔfo ɔmɛ sɔmɔɔ ngɛ Yerusalem sɔlemi we ɔ nɛ Levibi ɔmɛ yeɔ bua mɛ. Osɔfohi kɛ Levibi fuu hii Yeriko ke a tsu we ní ngɛ sɔlemi we ɔ; Yeriko kɛ Yerusalem kɛmi maa pee si tomi 14. Enɛ ɔ he ɔ, a pɔɔ jamɛ a blɔ ɔ nɔ gumi. Mo kadi hu kaa Yesu tu nyumu ɔ he munyu kaa e “ngɛ kplee” kɛ je “Yerusalem kɛ yaa,” se pi nɛ e ngɛ kuɔe. E tue buli ɔmɛ nu munyu nɛ ɔ sisi. Yerusalem ngɛ yoku nɔ nɛ Yeriko ngɛ dɔ mi. Lɔɔ he ɔ, e ji anɔkuale kaa ke nɔ ko “je Yerusalem” kɛ yaa he ko ɔ, e ‘kpleeɔ.’b E ngɛ pãa kaa Yesu susu e tue buli ɔmɛ a he.

14. Ke wa ngɔ nɔ́ hetomi níhi kɛ ngɛ ní tsue ɔ, kɛ wa ma plɛ kɛ susu wa tue buli ɔmɛ a he kɛɛ?

14 Ke wɔ hu wa ngɔ nɔ́ hetomi níhi kɛ ngɛ ní tsue ɔ, e sa nɛ wa susu wa tue buli ɔmɛ a he. Mɛni ji ní komɛ nɛ wa tue buli ɔmɛ le nɛ wa ma nyɛ maa ngɔ kɛ pee nɔ́ hetomi nɔ́? Eko ɔ, e biɔ nɛ wa susu ní komɛ kaa jeha nɛ a ye, níhi nɛ a peeɔ loo weku nɛ a je mi, kɛ nítsumi nɛ a tsuɔ ɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi nɛ a ngɛ ngmɔ si ɔ ma nyɛ maa nu nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ kɔɔ ngmɔ humi he ɔ sisi mla pe nihi nɛ a ngɛ ma ngua mi. Níhi nɛ wa tue buli ɔmɛ peeɔ ngɛ a si himi mi—a bimɛ, a wehi, níhi nɛ́ a kɛ jeɔ a hɛja, kɛ níhi nɛ a yeɔ ɔ—hu ma nyɛ maa tsɔɔ wɔ níhi nɛ wa ma nyɛ ma kɛ tsu ní ngɛ wa nɔ́ hetomi níhi a mi.

E Ngɔ Adebɔ Níhi Kɛ To Níhi A He

15. Mɛni heje nɛ e be nyakpɛ kaa Yesu le adebɔ níhi a he ní wawɛɛ ɔ?

15 Nɔ́ hyɛmi níhi fuu nɛ Yesu kɛ tsu ní ɔ, tsɔɔ kaa e le adebɔ níhi nɛ ngɛ je ɔ mi nɛ ji, tsohi, lohwehi kɛ je ɔ mi tsakemi slɔɔto ɔmɛ a he ní. (Mateo 16:2, 3; Luka 12:24, 27) Jije e kase ní nɛ ɔmɛ a he ní ngɛ? Atsinyɛ jemi ko be he kaa benɛ e ngɛ wae ngɛ Galilea a, e to adebɔ níhi a he hɛ. Nɛ nɔ́ titli hu ji, Yesu ji “nibɔ níhi tsuo a kpɛti tɛte,” nɛ Yehowa kɛ lɛ tsu ní kaa “ga ní tsulɔ kpanaa” kɛ bɔ níhi tsuo. (Kolosebi 1:15, 16; Abɛ 8:30, 31) Anɛ e ngɛ nyakpɛ kaa Yesu le adebɔ níhi a he ní wawɛɛ lo? Nyɛ ha nɛ waa hyɛ bɔnɛ e ngɔ nile nɛ ɔ kɛ tsu ní ngɛ he bemi mi ha.

16, 17. (a) Mɛni lɛ tsɔɔ kaa Yesu le tohi a su wawɛɛ? (b) Mɛni ji nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ tsɔɔ kaa tohi buɔ a nɔ hyɛlɔ e gbi tue?

16 Mo kai kaa Yesu tsɛ e he ke “to hyɛlɔ kpakpa,” nɛ e tsɛ e kaseli ɔmɛ ke “tohi.” Munyu nɛ ɔ nɛ Yesu tu ɔ tsɔɔ kaa e le tohi nɛ a lɛɔ ngɛ we mi ɔ a suhi saminya. E le kaa suɔmi slɔɔto ko ngɛ to hyɛlɔ kɛ e tohi a kpɛti. E yɔse kaa lohwe nɛ ɔmɛ peeɔ tue bumi nɛ a nyɛɛɔ a nɔ hyɛlɔ se. Mɛni heje nɛ tohi nyɛɛɔ a nɔ hyɛlɔ se ɔ? Yesu de ke: “Ejakaa a le e gbi.” (Yohane 10:2-4, 11) Anɛ e ji anɔkuale kaa tohi leɔ a nɔ hyɛlɔ ɔ gbi lo?

17 George A. Smith ngma lɛ nitsɛ e níhi a si kpami ngɛ e womi nɛ ji, The Historical Geography of the Holy Land ɔ mi ke: “Be komɛ ngɛ nɛ wa jɔɔ wa he piani ngɛ vuhi nɛ a ngɛ Yudea a ekomɛ a he, nɛ to hyɛli etɛ loo eywiɛ ngɔɔ a tohi kɛ baa lejɛ ɔ. To ɔmɛ tsakaa, nɛ wa susuɔ kaa to hyɛli ɔmɛ be a to ɔmɛ a mi tso lee. Se ke a nu nyu nɛ a fiɛ ta a, to hyɛli ɔmɛ ya daa he ekpaekpahi ngɛ dɔgba a he nɛ a ti nɔ tsuaa nɔ tsɛɛ e to ɔmɛ kɛ gbi nɛ e kɛ tsɛɛ mɛ; to ɔmɛ tsuo yaa a hyɛli ɔmɛ a ngɔ nɛ a kpaleɔ kɛ jeɔ kaa bɔnɛ a ba a pɛpɛɛpɛ.” Yesu ngɔ nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ sa kɛ tsu ní, nɛ tsɔɔ kaa, ke wa le e gbi nɛ wa buɔ níhi nɛ e tsɔɔ wɔ ɔ tue, nɛ wa nyɛɛɔ e se ɔ, lɛɛ “to hyɛlɔ kpakpa” a maa hyɛ wa nɔ.

18. Jije wa maa na munyuhi nɛ kɔɔ Yehowa adebɔ níhi a he ngɛ?

18 Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ kase bɔnɛ waa kɛ adebɔ níhi maa pee nɔ́ hetomi níhi ha? Wa ma nyɛ maa da su slɔɔtoslɔɔtohi nɛ wa le ngɛ lohwehi a he ɔ nɔ nɛ́ waa ngɔ níhi kɛ to níhi a he ngɛ blɔ nɛ sisi numi yi, se e pi si nɔ. Jije wa maa na Yehowa adebɔ níhi a he sanehi fuu ngɛ? Baiblo ɔ mi hyi tɔ kɛ lohwe slɔɔtoslɔɔtohi a he munyuhi, nɛ be komɛ ɔ, e ngɔɔ suhi nɛ lohwehi jeɔ kpo ɔ kɛ peeɔ nɔ́ hetomi nɔ́. Baiblo ɔ ngɔɔ he sɔmi kɛ toɔ odabɔ loo ngatsɛ he, nɛ e ngɔɔ hɛ mi tɛmi kɛ toɔ sinɔ he, nɛ e ngɔɔ kpoo peemi kɛ toɔ lahuɛ loo okpo he.c (1 Kronika 12:8; Habakuk 1:8; Mateo 10:16) He kpahi hu nɛ o ma nyɛ maa na munyuhi kɛ je ji, Watchtower, Awake! kɛ womi kpahi nɛ Yehowa Odasefoli pee ɔ a mi. O ma nyɛ maa kase níhi babauu ngɛ bɔnɛ womi nɛ ɔmɛ ngɔ Yehowa adebɔ níhi nɛ ngɛ nyakpɛ ɔ kɛ to níhi a he ha ngɛ blɔ nɛ sisi numi yi nɔ.

E Ngɔ Níhi Nɛ Nihi Le Kɛ To Níhi A He

19, 20. (a) Mɛni blɔ nɔ Yesu gu nɛ e ngɔ nɔ́ ko nɛ ya nɔ kɛ we kɛ tsu ní konɛ e kɛ tsɔɔ kaa lakpa hemi kɛ yemi ko dɛ? (b) Kɛ wa ma plɛ kɛ ngɔ si himi mi níhi a si kpamihi kɛ nɔ hyɛmi níhi kɛ tsu ní ngɛ wa ní tsɔɔmi mi kɛɛ?

19 A ma nyɛ maa ngɔ níhi nɛ ya nɔ nitsɛ ngɛ si himi mi kɛ pee nɔ́ hetomi níhi nɛ pi si. Be ko ɔ, Yesu ngɔ nɔ́ ko nɛ ya nɔ kɛ we kɛ tsɔɔ kaa susumi nɛ nihi hɛɛ kaa, nihi a ní peepeehi a heje nɛ haomi baa a nɔ ɔ dɛ. E de ke: ‘Ni nyɔngma kɛ kpaanyɔ ɔmɛ nɛ mɔ ɔ ku pue a nɔ ngɛ Siloam nɛ a gbo ɔ, mɛ nɛɛ? Anɛ nyɛ susu kaa lɔɔ tsɔɔ kaa a ji yayami peeli pe nihi tsuo nɛ ngɛ Yerusalem lo?’ (Luka 13:4) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, pi kaa nimli 18 nɛ ɔ pee yayami ko kɛ si Mawu nɛ lɔɔ heje nɛ e kpata a hɛ mi. Mohu ɔ, ‘oslaa nɛ́ ba ná mɛ tlukaa’ a heje nɛ a gbo gbenɔ yeyee kaa jã a nɛ. (Fiɛlɔ 9:11) Enɛ ɔ he ɔ, Yesu da nɔ́ nɛ ya nɔ nɛ e tue buli ɔmɛ le ɔ nɔ nɛ e kɛ ku lakpa tsɔɔmi nya.

20 Kɛ wa ma plɛ kɛ ngɔ níhi nɛ ya nɔ ngɛ si himi mi ɔ kɛ tsu ní ngɛ wa ní tsɔɔmi mi kɛɛ? Ngɔɔ lɛ kaa o kɛ nɔ ko ngɛ Yesu gbamihi nɛ kɔɔ e bami ɔ he okadi ɔ he ɔ he susue. (Mateo 24:3-14) O ma nyɛ maa tu tahi, loo hwɔ, loo zugba mimiɛmihi nɛ ya nɔ lingmi nɛ ɔ nɛ a fia he adafi ɔ he munyu kɛ tsɔɔ kaa níhi nɛ kɔɔ okadi ɔ he ɔ ngɛ mi bae. Aloo ngɔɔ lɛ kaa o suɔ nɛ o ngɔ nɔ́ hetomi nɔ́ ko kɛ tsu ní kɛ tsɔɔ tsakemihi nɛ e sa kaa nɔ ko nɛ pee loko e wo nɔmlɔ su ehe ɔ. (Efesobi 4:20-24) Jije o ma nyɛ maa na níhi a si kpami ko kaa kikɛ ɔ ngɛ? O ma nyɛ ma susu he slɔɔtoslɔɔtohi nɛ nyɛmimɛ Kristofoli je, loo o ma nyɛ maa ngɔ Yehowa Odasefoli a womi ɔmɛ eko mi níhi a si kpami ko kɛ tsu ní.

21. Ke wa ji Mawu Munyu ɔ tsɔɔli nɛ a he be ɔ, mɛni se lɛ wa ma ná?

21 Yesu ji Tsɔɔlɔ Ngua niinɛ! Kaa bɔnɛ wa na ngɛ fã nɛ ɔ mi ɔ, ní nɛ e tsu ngɛ e wami si himi mi ji, “e tsɔɔ ní . . . nɛ e fiɛɛ matsɛ yemi ɔ he sane kpakpa a.” (Mateo 4:23) E ji nítsumi nɛ sa kaa wɔ hu wa tsu ngɛ wa wami si himi mi tsuo. Ke wa pee tsɔɔli nɛ a he be ɔ, wa ma ná he se babauu. Ke wa tsɔɔ nihi ní ɔ, wa ngɔ nɔ́ ko kɛ ngɛ mɛ hae, nɛ nɔ́ hami kaa kikɛ ɔ haa nɛ wa náa bua jɔmi. (Bɔfo ɔmɛ A Nítsumi 20:35) Wa náa bua jɔmi nɛ ɔ ejakaa, wa le kaa wa ngɛ nihi Yehowa he anɔkuale nɛ he jua wa nɛ se nami ngɛ he kɛ yaa neneene ɔ tsɔɔe. Wa tsui hu maa nɔ wa mi akɛnɛ wa le kaa wa ngɛ Yesu, nɛ ji Tsɔɔlɔ kpanaa nɛ hi zugba a nɔ hyɛ ɔ e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ se nyɛɛe heje.

[Sisi ningmahi]

a E ngɛ heii kaa kekleekle womi nɛ Mawu ha nɛ a ngma ngɛ Yesu zugba a nɔ si himi he ɔ ji Mateo Sane Kpakpa a; a ngma womi nɛ ɔ maa pee jeha kpaanyɔ ngɛ Yesu gbenɔ se.

b Jehanɛ se hu Yesu tsɔɔ kaa osɔfo ɔ kɛ Levino ɔ ‘je Yerusalem,’ nɛ tsɔɔ kaa a je sɔlemi we ɔ. Enɛ ɔ heje ɔ, nɔ ko be nyɛe ma jé a nya nɛ e ma de ke, nɔ́ heje nɛ a nɛ́ nyumu ɔ nɛ e pee kaa nɔ nɛ gbo ɔ mɔbɔ ɔ ji, a sume kaa a maa wo a he mu konɛ lɔɔ nɛ ba tsi a sɔmɔmi nya ngɛ sɔlemi we ɔ be kpiti ko.—3 Mose 21:1; 4 Mose 19:16.

c Ke o ngɛ hlae nɛ o le bɔnɛ Baiblo ɔ ngɔ lohwehi a suhi kɛ tsu ní kɛ pee nɔ́ hetomi níhi ha babauu ɔ, moo hyɛ Insight on the Scriptures, Kpo 1, bafa 268, 270-271, nɛ Yehowa Odasefoli pee ɔ.

Mɛni Blɔ Nɔ O Maa Gu Kɛ Nyɛɛ Yesu Se?

● Mɛni adebɔ níhi lɛ Yesu kɛ pee nɔ́ hetomi níhi, nɛ kɛ o ma plɛ kɛ ngɔ níhi kɛ to níhi a he jã kɛɛ?—Mateo 13:24-32.

● Kɛ Yesu plɛ kɛ ngɔ nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ e sisi numi yi kɛ tsu ní kɛ tsɔɔ munyu ko nɛ he hia a nya kɛɛ, nɛ mɛni o kaseɔ ngɛ enɛ ɔ mi?—Mateo 18:12-14.

● Mɛni daa ligbi si himi mi níhi lɛ Yesu kɛ tsu ní kaa nɔ́ hetomi níhi, nɛ kɛ enɛ ɔ ma plɛ kɛ ye bua mo konɛ o le nɔ́ hetomi níhi nɛ o ma kɛ tsu ní kɛɛ?—Luka 11:5-8; 12:6.

[Fonihi ngɛ bafa 123]

Kɛ Yesu ngɔ lohwe pɛlitsɛmɛ kɛ mɔmɔhi kɛ to níhi a he kɛ tsɔɔ kaa Mawu susuɔ wa he ha kɛɛ?

    Dangme Womihi Tsuo (2000-2025)
    Moo Je Mi
    Moo Sɛ Mi
    • Dangme
    • Kɛ Mane
    • Bɔ Nɛ O Suɔ Lɛ Ha
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • E He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Blɔ Nya Tomi
    • JW.ORG
    • Moo Sɛ Mi
    Kɛ Mane