NÍ KASEMI 42
Anɛ ‘O Pee Klaalo Kaa O Maa Bu Tue’ Lo?
“Juɛmi ɔ nɛ je hiɔwe ɔ, . . . e pee klaalo kaa e maa bu tue.”—YAK. 3:17.
LA 101 Nyɛ Ha Waa Pee Kake Kɛ Tsu Ní
NƆ́ NƐ WA MAA KASEa
1. Mɛni he je nɛ e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa bu tue ɔ?
ANƐ be komɛ ɔ, e he waa ha mo kaa o maa bu tue lo? Jã nɛ e ji ngɛ Matsɛ David blɔ fa mi. Enɛ ɔ he je ɔ, e sɔle nɛ e de Mawu ke: “Ha nɛ ma bu mo tue daa.” (La 51:12) David suɔ Yehowa. Se be komɛ ɔ, e he waa kɛ haa lɛ kaa e maa bu lɛ tue, nɛ jã nɛ e ji ngɛ wɔ hu wa blɔ fa mi. Mɛni he je? Kekleekle nɔ́ ji kaa Adam ngɔ yayami kɛ sã wɔ, enɛ ɔ he ɔ, e he waa kɛ haa wɔ kaa wa maa bu Mawu tue. Enyɔne, Satan ngɛ mɔde bɔe be fɛɛ be kaa e ma ha nɛ wa tsɔ atua kaa bɔ nɛ lɛ hu e pee ɔ. (2 Kor. 11:3) Etɛne, “mumi ɔ nɛ amlɔ nɛ ɔ, e ngɛ ní tsue ngɛ tue gbomi bimɛ ɔmɛ a mi ɔ,” haa nɛ nihi nɛ a bɔle wɔ ɔ tsɔɔ atua be fɛɛ be. (Efe. 2:2) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ waa hwu kɛ si wa gbɔjɔmihi, nɛ wa ko ha nɛ Abosiami kɛ je nɛ ɔ nɛ ha nɛ wa gbo Yehowa nɔ tue. E sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa bu Yehowa kɛ nihi nɛ e hla nɛ e ngɔ he blɔ kɛ wo a dɛ ɔ tue.
2. Ke a ke waa ‘pee klaalo kaa wa maa bu tue’ ɔ, mɛni e tsɔɔ? (Yakobo 3:17)
2 Kane Yakobo 3:17. Mawu mumi ɔ wo Yakobo he wami nɛ e ngma kaa nihi nɛ a ngɛ nile ɔ ‘pee klaalo kaa a maa bu tue.’ Mo susu nɔ́ nɛ enɛ ɔ tsɔɔ ɔ he nɛ o hyɛ. E sa nɛ waa je wa tsui mi nɛ waa bu nihi nɛ Yehowa ha mɛ he blɔ komɛ ɔ tue. Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke nɔ ko ngɛ hlae nɛ wa gbo Yehowa nɔ tue ɔ, Yehowa hyɛ we blɔ kaa waa bu jamɛ a nɔ ɔ tue.—Níts. 4:18-20.
3. Mɛni he je nɛ Yehowa suɔ kaa waa bu nihi nɛ a ngɛ blɔ nya a tue ɔ?
3 Eko ɔ, wa maa suɔ kaa wa maa bu Yehowa tue mohu pe adesahi, ejakaa be fɛɛ be ɔ, Yehowa mlaa amɛ hi kɛ pi si. (La 19:7) Se adesahi nɛ a hɛɛ blɔ nya a yi mluku. Se kɛ̃ ɔ, wa hiɔwe Tsɛ ɔ ngɔ blɔ nya komɛ kɛ wo fɔli, amlaalohi kɛ asafo mi nikɔtɔmahi a dɛ. (Abɛ 6:20; 1 Tɛs. 5:12; 1 Pet. 2:13, 14) Ke wa bu nimli nɛ ɔmɛ tue ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa tue bue. Ke a wo wɔ mlaa ko, nɛ waa kɛ mɛ kpa we gbi loo wa sume nɛ wa kɛ tsu ní po ɔ, e sa nɛ waa bu mɛ tue. Nyɛ ha nɛ waa hyɛ blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ pee jã.
MOO BU O FƆLI TUE
4. Mɛni he je nɛ bimɛ fuu bui a fɔli ɔ?
4 Nihewi kɛ yihewi “nɛ a bui a fɔli” ɔ bɔle nihewi kɛ yihewi nɛ a ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ. (2 Tim. 3:1, 2) Mɛni he je nɛ nihi fuu bui a fɔli ɔ? A ti ni komɛ susu kaa a fɔli ɔmɛ ji osatotsɛmɛ. Fɔli komɛ hyɛɔ blɔ kaa a bimɛ nɛ a pee nɔ́ nɛ mɛɛ a nyɛ we nɛ a pee ɔ. Ni kpahi hu naa ga womihi nɛ a fɔli ɔmɛ kɛ haa mɛ ɔ kaa a be be aloo a he hia we, nɛ a ngɛ kpɛii tsɔ. Ke o ji niheyo loo yiheyo ɔ, anɛ jã nɛ o nuɔ he lo? Yehowa de ke: “Bimɛ, nyɛɛ bu nyɛ fɔli ɔmɛ tue ngɛ Nyɔmtsɛ ɔ mi, ejakaa enɛ ɔ da.” E he wa ha nihi fuu kaa a maa bu fami nɛ ɔ tue. (Efe. 6:1) Mɛni maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o pee jã?
5. Mɛni he je nɛ e sa kadimi wawɛɛ kaa Yesu bu e fɔli ɔmɛ tue kaa bɔ nɛ a tsɔɔ ngɛ Luka 2:46-52 ɔ?
5 O ma nyɛ maa kase tue bumi he nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ se be nɛ Yesu pee ɔ. (1 Pet. 2:21-24) Yesu ji nɔ ko nɛ e ye mluku, se e fɔli ɔmɛ lɛɛ a yi mluku. Se kɛ̃ ɔ, ke Yesu fɔli ɔmɛ tɔ̃ tɔmi ko loo a nui lɛ sisi be komɛ po ɔ, e buɔ mɛ be fɛɛ be. (2 Mose 20:12) Mo susu nɔ́ nɛ ya nɔ benɛ Yesu ye jeha 12 ɔ he nɛ o hyɛ. (Kane Luka 2:46-52.) E fɔli ɔmɛ je e he ngɛ Yerusalem. E ji Yosef kɛ Maria a blɔ nya ní tsumi kaa a maa hyɛ kaa a bimɛ ɔmɛ tsuo piɛɛ a he kɛ yaa we mi benɛ a ye gbijlɔ ɔ ta a. Benɛ Yosef kɛ Maria na Yesu ɔ, Maria pia Yesu kaa e ha nɛ a hao! Jinɛ Yesu ko nyɛ de mɛ ke e sɛ nɛ a pia lɛ, se e pee we jã. Mohu ɔ, e je bumi mi kɛ ha e fɔli ɔmɛ heto kpiti. E ngɛ mi kaa Yosef kɛ Maria “nui nɔ́ nɛ e ngɛ mɛ dee ɔ sisi” mohu lɛɛ, se loloolo ɔ, Yesu “ya nɔ nɛ e ba e he si ha mɛ.”
6-7. Mɛni ma nyɛ maa ye bua nihewi kɛ yihewi konɛ a bu a fɔli tue?
6 Nihewi kɛ yihewi, anɛ e he waa ha nyɛ kaa nyɛ maa bu nyɛ fɔli ɔmɛ tue ke a tɔ̃ tɔmi ko aloo a nui nyɛ sisi lo? Ke e ba jã a, mɛni ma nyɛ maa ye bua nyɛ? Kekleekle ɔ, nyɛ susu bɔ nɛ Yehowa nuɔ he ha a he. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa ke nyɛ bu nyɛ fɔli tue ɔ, e “saa Nyɔmtsɛ ɔ hɛ mi saminya.” (Kol. 3:20) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa le kaa be komɛ ɔ, nyɛ fɔli ɔmɛ nui nyɛ sisi, aloo be komɛ ɔ, a woɔ nyɛ mlaahi nɛ e he waa ha nyɛ kaa nyɛ maa ye nɔ. Se ke nyɛ bɔ mɔde kaa nyɛ maa bu mɛ tue ɔ, Yehowa bua maa jɔ wawɛɛ.
7 Enyɔne, mo susu bɔ nɛ o fɔli ɔmɛ nuɔ he ha a he nɛ o hyɛ. Ke o buɔ o fɔli tue ɔ, e haa nɛ a bua jɔɔ nɛ a náa hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ o mi. (Abɛ 23:22-25) Jehanɛ hu ɔ, e ma nyɛ ma ha nɛ o hɛ kɛ su a he wawɛɛ. Nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Alexandre nɛ e je Belgium ɔ de ke, “Benɛ i bɔni ye fɔli ɔmɛ tue bumi ɔ, lɔ ɔ ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ i kɛ mɛ wa kpɛti ɔ tsake kulaa. Lɔ ɔ ha nɛ i hɛ kɛ su a he wawɛɛ, nɛ wa ngɛ bua jɔmi.”b Etɛne, mo susu bɔ nɛ o fɔli ɔmɛ tue nɛ o maa bu ɔ maa ye bua mo pee se ha a he. Paulo nɛ e ngɛ Brazil ɔ de ke, “Ye fɔli ɔmɛ tue nɛ i bu ɔ ye bua mi nɛ i nyɛɔ nɛ i buɔ Yehowa kɛ ni kpahi nɛ a ngɛ blɔ nya a tue.” Mawu Munyu ɔ tsɔɔ nɔ́ he je nɛ e he hia wawɛɛ kaa o maa bu o fɔli tue. E de ke: “Konɛ e hi ha mo nɛ o se nɛ kɛ ngɛ zugba a nɔ.”—Efe. 6:2, 3.
8. Mɛni he je nɛ nihewi kɛ yihewi komɛ buɔ a fɔli tue ɔ?
8 Nihewi kɛ yihewi fuu na kaa ke a bu a fɔli tue ɔ, níhi yaa nɔ ha mɛ saminya. Sisije ɔ, Luiza nɛ e je Brazil ɔ nui sisi kaa e fɔli ɔmɛ ngmɛ́ lɛ blɔ nɛ e hɛɛ fon kɛ ya si be ko. E tsɔɔ kaa e juami bimɛ fuu ngɛ fon. Se pee se ɔ, e ba yɔse kaa mamoo ɔ, e fɔli ɔmɛ ngɛ e he piɛ poe niinɛ. Amlɔ nɛ ɔ, e de ke: “Ye fɔli ɔmɛ tue nɛ i bu ɔ ha nɛ i na kaa a ga womi ɔmɛ be kpɛii tsɔ, nɛ lɔ ɔ ji nɔ́ tutuutu nɛ i hia.” Loloolo ɔ, e he waa ha yiheyo wayoo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Elizabeth nɛ e ngɛ United States ɔ kaa e maa bu e fɔli tue be komɛ. E de ke: “Ke i nui nɔ́ he je nɛ ye fɔli ɔmɛ wo mi mlaa ko sisi ɔ, i susuɔ bɔ nɛ mlaahi nɛ a wo mi be ko nɛ be ɔ po ye he piɛ ha a he.” Monica nɛ e ngɛ Armenia a tsɔɔ kaa ke e bu e fɔli tue be fɛɛ be ɔ, níhi yaa nɔ ha lɛ saminya mohu pe nɛ e ma gbo a nɔ tue.
NYƐƐ BU ‘NIHI NƐ A NGƐ BLƆ NYAHI NƐ A NƆ KUƆ’ Ɔ
9. Kɛ nihi fuu nuɔ he ngɛ mlaahi nɛ a kɛ ma tsu ní ɔ he ha kɛɛ?
9 Nihi fuu kplɛɛ nɔ kaa wa hia ma nɔ yeli. A tsɔɔ hu kaa ke ‘nihi nɛ a ngɛ blɔ nyahi nɛ a nɔ kuɔ’ ɔ wo mlaahi ɔ, e sa nɛ waa kɛ ekomɛ nɛ tsu ní. (Rom. 13:1) Se ke amlaalo ɔ wo mlaa ko nɛ nimli nɛ ɔmɛ a bua jɔɛ he ɔ, a sume nɛ a yeɔ nɔ, ejakaa a nuɔ he kaa amlaalo ɔ yi dami sane. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu tohi nɛ e sa kaa ma bi nɛ a wo ɔ he nɛ o hyɛ. Ngɛ Yuropa ma ko nɔ ɔ, “ke nɔ ko nu he kaa e sɛ nɛ e wo to ɔ, e ma nyɛ ma de ke e be woe.” Enɛ ɔ he ɔ, ma a mi bi ɔmɛ wui tohi nɛ e sa kaa a wo kɛ ha amlaalo ɔ.
Mɛni wa kaseɔ ngɛ bɔ nɛ Yosef kɛ Maria bu tue ha a mi? (Hyɛ kuku 10-12)c
10. Ke a wo mlaahi nɛ wa bua jɔɛ he po ɔ, mɛni he je nɛ wa buɔ tue ɔ?
10 Baiblo ɔ tsɔɔ kaa e be kɛe nɛ a ma kpata adesa nɔ yemihi nɛ ha nɛ wa ngɛ nɔ́ nae ngɛ Satan kudɔmi sisi ɔ hɛ mi. (La 110:5, 6; Fiɛɛ. 8:9; Luka 4:5, 6) Jehanɛ hu ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “nɔ fɛɛ nɔ nɛ e teɔ si kɛ woɔ blɔ nya a, e teɔ si kɛ siɔ Mawu blɔ nya tomi ɔ.” Amlɔ nɛ ɔ, Yehowa ngmɛ nɔ yeli ɔmɛ blɔ konɛ a ye nɔ kɛ ya si be ko, bɔ nɛ pee nɛ a to níhi a blɔ nya, nɛ e hyɛɔ blɔ kaa wa maa bu mɛ tue. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ba wa he si kɛ ha mɛ, nɛ ‘nɔ́ nɛ sa mɛ tsuo ɔ, waa ngɔ kɛ ha mɛ.’ E sa nɛ waa wo tohi, waa bu mɛ, nɛ waa kɛ a blɔ tsɔɔmi nɛ tsu ní. (Rom. 13:1-7) Ke nɔ yeli ɔmɛ wo mlaa ko ɔ, wa ma nyɛ maa nu he kaa mlaa a he wa tsɔ, a yi wɔ dami sane, loo a ngɛ hlae nɛ waa wo sika ngua ko kɛ ha mɛ. Se ke mlaahi nɛ nɔ yeli ɔmɛ wo ɔ ti si kɛ wui Yehowa mlaahi ɔ, wa buɔ mɛ tue ejakaa Yehowa lɛ de wɔ kaa waa pee jã.—Níts. 5:29.
11-12. Kaa bɔ nɛ Luka 2:1-6 tsɔɔ ɔ, mɛni Yosef kɛ Maria pee nɛ tsɔɔ kaa a bu blɔ tsɔɔmi ko nɛ he wa ha mɛ ɔ tue, nɛ mɛni je mi kɛ ba? (Hyɛ foni ɔmɛ hulɔ.)
11 Wa ma nyɛ maa kase Yosef kɛ Maria a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ. E ngɛ mi kaa mlaahi nɛ amlaalo ɔ wo ɔ he wa ha mɛ mohu lɛɛ, se a pee klaalo kaa a maa bu tue. (Kane Luka 2:1-6.) Benɛ Maria hɛɛ hɔ maa pee nyɔhiɔ nɛɛ ɔ, nɔ yeli ɔmɛ wo mlaa ko nɛ e ma bi nɛ Yosef kɛ Maria nɛ a pee nɔ́ ko nɛ he wa wawɛɛ. Augusto nɛ lɛ nɛ e ngɛ Roma Kpokpa a nɔ yee ɔ tsɔɔ kaa nɔ fɛɛ nɔ nɛ ya e ma mi konɛ a kane lɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e ma bi nɛ Yosef kɛ Maria nɛ a hia blɔ kɛ ya Betlehem. A maa hia blɔ maa pee si tomi 93 kɛ gu yokuhi a nɔ kɛ dɔgbahi a mi. A be blɔ hiami nɛ ɔ náe gbɔjɔɔ, titli ɔ, Maria. Eko ɔ, Yosef kɛ Maria maa hao ngɛ a bi nɛ a fɔ we lɛ lolo ɔ kɛ Maria nitsɛ he. Ke Maria nu kɔɔmi ngɛ blɔ ɔ nɔ ɔ, kɛ a maa pee kɛɛ? Bi nɛ ngɛ Maria mi mi ɔ ji nɔ nɛ ma ba pee Mesia a nɛ. Anɛ lɔ ɔ maa tsi a nya konɛ a ko bu amlaalo ɔ tue lo?
12 Yosef kɛ Maria de we ke a be mlaa nɛ amlaalo ɔ wo ɔ nɔ yee ngɛ nyagba nɛ ɔmɛ a he je. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa jɔɔ mɛ akɛnɛ a bu tue ɔ he je. Maria ya su Betlehem ngɛ tue mi jɔmi mi, nɛ e fɔ bi nɛ ngɛ nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa, nɛ enɛ ɔ ha nɛ Baiblo gbami ba mi.—Mika 5:2.
13. Ke wa bu blɔ tsɔɔmihi tue ɔ, kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ ma ná he se ha kɛɛ?
13 Ke wa buɔ nihi nɛ a hɛɛ blɔ nyahi nɛ a nɔ kuɔ ɔ tue ɔ, wɔ nitsɛmɛ wa náa he se, nɛ ni kpahi hu náa he se. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Nɔ́ kake ji kaa ke a ngɛ nihi nɛ a gboɔ tue ɔ a tue gblae ɔ, wa piɛɛ we he. (Rom. 13:4) Ke wa bu nɔ yeli ɔmɛ tue ɔ, e haa nɛ a náa juɛmi nɛ da ngɛ Yehowa Odasefohi a he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ jeha komɛ nɛ be ɔ mi ɔ, ta buli komɛ ya sɛ Matsɛ Yemi Asa ko nɔ ngɛ Nigeria be mi nɛ asafo mi kpe ngɛ nɔ yae, nɛ a tsɔɔ kaa a ngɛ nihi nɛ a tsɔɔ atua nɛ a wui tohi ɔ hlae. Nɔ nɛ nyɛɛɔ hɛ mi kɛ ngɔɔ to ɔ de ta buli ɔmɛ kaa a je Matsɛ Yemi Asa a nɔ, nɛ e de ke, “Yehowa Odasefo ɔmɛ woɔ to be fɛɛ be.” Be fɛɛ be nɛ wa maa bu mlaahi nɛ amlaalo ɔ wo ɔ tue ɔ, e haa nɛ wa náa biɛ kpakpa, nɛ e yeɔ bua kɛ poɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a he piɛ pee se.—Mat. 5:16.
14. Mɛni ye bua nyɛmiyo ko nɛ e “pee klaalo” kaa e maa bu nɔ yeli ɔmɛ tue?
14 Eko ɔ, tsa pi be fɛɛ be nɛ wa maa suɔ kaa wa maa bu nɔ yeli ɔmɛ tue. Nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ United States nɛ a tsɛɛ lɛ ke Joanna a de ke: “E he waa ha mi wawɛɛ kaa ma bu nɔ yeli ɔmɛ tue, ejakaa a ye ye weku mi bimɛ ɔmɛ a kpɛti ni komɛ sane yaya.” Se Joanna bɔ mɔde wawɛɛ kaa e maa pee tsakemi ngɛ bɔ nɛ e susuɔ níhi a he ha a he. Kekleekle nɔ́ nɛ e pee ji kaa e kpa níhi nɛ e kaneɔ ngɛ Intanɛti ɔ nɔ nɛ haa nɛ e náa juɛmi yaya ngɛ nɔ yeli ɔmɛ a he ɔ kanemi. (Abɛ 20:3) Enyɔne ɔ, e sɔle ha Yehowa konɛ e ye bua lɛ nɛ e ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ e mi, mohu pe nɛ e ma susu kaa a tsake jamɛ a nɔ yemi ɔ. (La 9:9, 10) Etɛne ɔ, e kane bɔ nɛ e ma plɛ kɛ yu e he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ɔ he ní ngɛ wa womi ɔmɛ a mi. (Yoh. 17:16) Amlɔ nɛ ɔ, Joanna tsɔɔ kaa akɛnɛ e buɔ nɔ yeli ɔmɛ a blɔ tsɔɔmi tue nɛ e kɛ tsuɔ ní he je ɔ, lɔ ɔ ha nɛ e ná tue mi jɔmi nɛ e ngɛ bua jɔmi wawɛɛ.
MOO BU BLƆ TSƆƆMIHI NƐ YEHOWA ASAFO Ɔ KƐ HAA A TUE
15. Mɛni he je nɛ e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa bu blɔ tsɔɔmihi nɛ Yehowa asafo ɔ kɛ haa wɔ ɔ tue?
15 Yehowa de wɔ ke waa “bu ni nɛmɛ nɛ a ngɛ hɛ mi nyɛɛe” ngɛ asafo ɔ mi ɔ tue. (Heb. 13:17) E ngɛ mi kaa wa Hɛ Mi Nyɛɛlɔ nɛ ji Yesu ɔ ye mluku mohu lɛɛ, se nihi nɛ e guɔ a nɔ kɛ nyɛɛɔ asafo ɔ hɛ mi ngɛ zugba a nɔ ɔ yi mluku. Enɛ ɔ he ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa bu mɛ tue, titli ɔ, ke a de wɔ ke waa pee nɔ́ ko nɛ wa sume kaa wa maa pee. Be ko ɔ, e he wa kɛ ha bɔfo Petro kaa e maa bu tue. Benɛ bɔfo ko de Petro kaa e ye lohwe komɛ nɛ a he tsɔ we ngɛ Mose Mlaa a nya a, e kua, pi si kake, se si etɛ sɔuu! (Níts. 10:9-16) Mɛni he je? Ejakaa e nui blɔ tsɔɔmi ehe nɛ a kɛ ha lɛ ɔ sisi. Nɔ́ nɛ bɔfo ɔ de lɛ ke e pee ɔ ji nɔ́ ko nɛ e pee we hyɛ gblegbleegble ngɛ e si himi mi. Ke e he wa ha Petro kaa e maa bu blɔ tsɔɔmi nɛ bɔfo ɔ kɛ ha lɛ ɔ tue ɔ, lɛɛ e he ma nyɛ maa wa kɛ ha wɔ kaa wa maa bu nihi nɛ a yi mluku nɛ a kɛ blɔ tsɔɔmi haa wɔ ɔ tue.
16. E ngɛ mi kaa bɔfo Paulo ko nyɛ susu kaa nile be blɔ tsɔɔmi nɛ a kɛ ha lɛ ɔ mi mohu lɛɛ, se mɛni e pee? (Ní Tsumi 21:23, 24, 26)
16 Benɛ a kɛ blɔ tsɔɔmi ha bɔfo Paulo nɛ e pee lɛ kaa nɔ́ nɛ sisi numi be he po ɔ, “e pee klaalo kaa e maa bu tue.” Yuda bi nɛ a ji Kristofohi ɔ nu lakpa munyuhi kɛ kɔ Paulo he. A tsɔɔ kaa Paulo ngɛ nihi tsɔɔe kaa “a kua Mose,” nɛ e kɛ Mose Mlaa a hu tsu we ní. (Níts. 21:21) Nyumu nikɔtɔmahi nɛ a ji Kristofohi nɛ a ngɛ Yerusalem ɔ de Paulo kaa e ngɔ nyumuhi eywiɛ kɛ piɛɛ e he kɛ ya sɔlemi we ɔ, nɛ e tsu e he ngɛ Mlaa a nya konɛ e kɛ tsɔɔ kaa nɔ́ nɛ a ngɛ dee ngɛ e he ɔ be mi. Se Paulo le kaa Kristofohi be Mlaa a sisi hu, nɛ e pee we nɔ́ yaya ko hulɔ, se kɛ̃ ɔ, Paulo bu tue oya nɔuu. Paulo “ngɔ nyumu ɔmɛ nɛ e kɛ mɛ ya tsukɔ a he ngɛ kusumi nya.” (Kane Ní Tsumi 21:23, 24, 26.) Akɛnɛ Paulo bu tue he je ɔ, lɔ ɔ ngɔ kake peemi kɛ ba nyɛmimɛ ɔmɛ a kpɛti.—Rom. 14:19, 21.
17. Mɛni o kase ngɛ Stephanie níhi a si kpami ɔ mi?
17 E he wa kɛ ha Stephanie kaa e maa bu blɔ tsɔɔmi nɛ nihi nɛ a ngɛ asafo ɔ hɛ mi nyɛɛe ngɛ e ma a mi ɔ kɛ ha a tue. E kɛ e huno ɔ ngɛ sɔmɔe ngɛ kuu ko nɛ a tuɔ gbi kpa ngɛ mi ɔ mi, nɛ a ngɛ bua jɔmi wawɛɛ. Kɛkɛ nɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ gu jamɛ a kuu ɔ. Enɛ ɔ ma bi nɛ a kpale kɛ ho asafo nɛ a tuɔ a je gbi ngɛ mi ɔ mi ya ekohu. Stephanie de ke: “Ye bua jɔɛ kulaa. I he we yi kaa fiɛɛli fuu a he hia ngɛ asafo nɛ wa je mi ɔ mi.” Se ngɛ lɔ ɔ tsuo mi ɔ, e mwɔ e yi mi kpɔ kaa e kɛ blɔ tsɔɔmi ehe ɔ ma tsu ní. E de ke: “Pee se ɔ, i ba na kaa nile ngɛ yi mi kpɔ nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ mwɔ ɔ mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa ba pee kaa fɔli kɛ ha nyɛmimɛ fuu nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ejakaa nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ a weku li be anɔkuale ɔ mi. I kɛ nyɛmiyo ko nɛ e bɔni fiɛɛmi yami ekohu ɔ kaseɔ ní, nɛ i náa be fuu kɛ kaseɔ ní ngɛ imi nitsɛ ye dɛ he.” E de kɛ piɛɛ he ke, “Amlɔ nɛ ɔ, i ngɛ he nile kpakpa ejakaa i le kaa i pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ ma nyɛ konɛ ma bu blɔ tsɔɔmi tue.”
18. Ke wa buɔ tue ɔ, kɛ wa náa he se ha kɛɛ?
18 Wɔ hu wa ma nyɛ maa bu tue. Yesu “kase tue bumi kɛ je amanehluhi nɛ e na a mi.” (Heb. 5:8) Kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ, behi fuu ɔ, wɔ hu wa kaseɔ tue bumi ngɛ si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ COVID-19 hiɔ ɔ gbɛ fĩa je ɔ mi pɛ ɔ, a tsi wa nya kaa wa ko kpe ngɛ wa Matsɛ Yemi Asa amɛ a nɔ, nɛ wa ko ya fiɛɛmi ngɛ wehi a mi hulɔ. Anɛ e he wa ha mo kaa o maa bu blɔ tsɔɔmi nɛ ɔ tue lo? Akɛnɛ o bu tue he je ɔ, e po o he piɛ, nɛ e ha nɛ kake peemi ngɛ o kɛ nyɛmimɛ ɔmɛ a kpɛti, nɛ Yehowa hu bua jɔ. Amlɔ nɛ ɔ, wɔ tsuo wa dla wa he kɛ to kaa wa maa bu blɔ tsɔɔmihi nɛ a kɛ ma ha wɔ ngɛ amanehlu ngua a mi ɔ tue, ejakaa wa wami daa si ngɛ nɔ!—Hiob 36:11.
19. Mɛni he je nɛ o suɔ nɛ o bu tue ɔ?
19 Wa kase kaa tue bumi ngɔɔ jɔɔmi babauu kɛ baa. Se nɔ́ titli nɛ haa nɛ wa buɔ Yehowa tue ji kaa wa suɔ lɛ, nɛ wa suɔ kaa waa sa e hɛ mi. (1 Yoh. 5:3) Wa be nyɛe maa wo Yehowa hiɔ ngɛ níhi tsuo nɛ e pee kɛ ha wɔ ɔ he kɔkɔɔkɔ. (La 116:12) Se wa ma nyɛ maa bu Yehowa kɛ nihi nɛ e ngɔ blɔ nya kɛ wo a dɛ ɔ tue. Ke wa pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa le ní, nɛ nihi nɛ a le ní ɔ haa nɛ Yehowa bua jɔɔ.—Abɛ 27:11.
LA 89 Bu Tue, Ye Nɔ, Konɛ A Jɔɔ Mo
a Akɛnɛ wɔ tsuo wa yi mluku he je ɔ, be komɛ ɔ, e he waa ha wɔ kaa wa maa bu blɔ tsɔɔmi tue, ke nɔ nɛ kɛ blɔ tsɔɔmi ɔ ngɛ wɔ hae ɔ ngɛ he blɔ kaa e peeɔ jã po. Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa maa hyɛ bɔ nɛ wa ma ná he se ha ke wa bu wa fɔli, ‘nihi nɛ a ngɛ blɔ nyahi nɛ a nɔ kuɔ,’ kɛ nihi nɛ a nyɛɛɔ hɛ mi ngɛ asafo ɔ mi ɔ tue ɔ.
b Ke o ngɛ hlae nɛ o le blɔ nɔ nɛ o maa gu konɛ o kɛ o fɔli nɛ sɛɛ ní kɛ kɔ mlaahi nɛ a woɔ mo nɛ e he waa kaa o maa bu tue ɔ he ɔ, yaa jw.org ɔ nɔ, nɛ o hyɛ munyu nɛ ji, “Mɛni Blɔ Nɔ Ma Gu Konɛ I Kɛ Ye Fɔli Nɛ Sɛɛ Mlaahi Nɛ A Woɔ Mi Ɔmɛ A He Ní?”
c FONI Ɔ MI TSƆƆMI: Yosef kɛ Maria bu mlaa nɛ Kaisare wo ɔ tue nɛ a ya ngma a biɛ ngɛ Betlehem. Mwɔnɛ ɔ, Kristofohi woɔ tóhi, waa kɛ traffic he mlaahi tsuɔ ní, nɛ waa kɛ blɔ tsɔɔmihi nɛ́ nɔ yeli ɔmɛ kɛ haa wɔ nɛ kɔɔ nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa nami he ɔ tsuɔ ní.