Nɔ́ Nɛ Wa Maa Pee Konɛ Waa Ya Nɔ Nɛ Waa Suɔ Wa Nyɛmimɛ Ɔmɛ Wawɛɛ

1-2. (a) Mɛni he je nɛ bɔfo Paulo de ke suɔmi ji ‘nɔ́ nɛ pe kulaa’ ngɛ su kpa amɛ a kpɛti ɔ? (b) Mɛni sane bimihi a he nɛ wa ma susu?

BENƐ bɔfo Paulo ngɛ hemi kɛ yemi, hɛ kɛ nɔ fɔmi kɛ suɔmi he munyu tue ɔ, e de ke: ‘Nɔ́ nɛ pe kulaa ngɛ a kpɛti ɔ ji suɔmi.’ (1 Kor. 13:13) Mɛni he je nɛ Paulo de jã a? Ejakaa hwɔɔ se ɔ, Mawu si womihi nɛ kɔɔ je ehe ɔ he ɔ maa ba mi, enɛ ɔ he ɔ, e he be hiae nɛ wa ná hemi kɛ yemi ngɛ si womi nɛ ɔmɛ a mi hu. Se ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, e he maa hia nɛ waa ya nɔ nɛ waa suɔ Yehowa kɛ adesahi tsuo. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa kɛ adesahi ɔ mi maa wa be fɛɛ be.

² Akɛnɛ e he maa hia nɛ waa suɔ nihi be fɛɛ be he je ɔ, wa ma susu sane bimi etɛ komɛ a he. Kekleekle ɔ, mɛni he je nɛ e sa nɛ waa suɔ wa sibi ɔ? Enyɔne, mɛni wa maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ wa sibi? Etɛne, mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha wa sibi ɔ mi nɛ wa be fɛɛ be?

MƐNI HE JE NƐ E SA NƐ WAA SUƆ WA SIBI?

3. Mɛni yi mi tomihi a he je nɛ e sa nɛ waa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ?

³ Mɛni he je nɛ e he hia nɛ waa suɔ wa sibi? Ke wa suɔ wa sibi ɔ, e haa nɛ nihi naa kaa anɔkuale Kristofohi ji wɔ. Yesu de e bɔfo ɔmɛ ke: “Ke suɔmi ngɛ nyɛ kpɛti ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ nihi tsuo maa le kaa nyɛ ji ye kaseli.” (Yoh. 13:35) Jehanɛ hu ɔ, ke wa suɔ wa sibi ɔ, e haa nɛ kake peemi nɛ ngɛ wa kpɛti ɔ mi waa. Paulo tsɔɔ kaa suɔmi “haa nɛ kake peemi nɛ ye mluku baa.” (Kol. 3:14) E sa nɛ waa suɔ wa sibi ngɛ yi mi tomi kpa ko hu he je. Bɔfo Yohane ngma kɛ ha e nyɛmimɛ Kristofo ɔmɛ ke: “Nɔ fɛɛ nɔ nɛ e suɔ Mawu ɔ, e sa nɛ e suɔ e nyɛmi hulɔ.” (1 Yoh. 4:21) Ke wa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ Mawu.

4-5. Moo tsɔɔ bɔ nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ ha Mawu kɛ suɔmi nɛ wa ngɛ ha wa nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ tsakpa ha.

⁴ Mɛni tsakpa lɛ ngɛ suɔmi nɛ wa ngɛ ha Mawu kɛ suɔmi nɛ wa ngɛ ha wa nyɛmimɛ ɔmɛ a kpɛti? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu tsakpa nɛ ngɛ wa tsui kɛ wa nɔmlɔ tso he ní kpa amɛ a kpɛti ɔ he nɛ o hyɛ. Behi fuu ɔ, ke dɔkita nu o nine si ɔ, e ma nyɛ maa le bɔ nɛ o tsui ɔ ngɛ fiae ha, aloo bɔ nɛ o tsui ɔ si fɔfɔɛ ngɛ ha. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ enɛ ɔ mi?

⁵ Kaa bɔ nɛ ke dɔkita ko pɛtɛ wa nine si nɛ́ e ma nyɛ maa le wa tsui ɔ si fɔfɔɛ ɔ, jã kɛ̃ nɛ ke wɔ hu wa susu bɔ nɛ waa kɛ nihi hiɔ si ngɛ suɔmi mi ha a he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ waa na kaa wa suɔ Yehowa aloo wa sume lɛ. Ke wa yɔse kaa suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha wa nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ mi ngɛ gbɔjɔe ɔ, lɛɛ lɔ ɔ tsɔɔ kaa suɔmi nɛ wa ngɛ ha Yehowa a hu mi ngɛ gbɔjɔe. Se ke wa jeɔ suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ be fɛɛ be ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa suɔmi nɛ wa ngɛ ha Mawu ɔ mi wa wawɛɛ.

6. Mɛni he je nɛ ke suɔmi nɛ wa ngɛ ha wa nyɛmimɛ ɔmɛ mi ngɛ gbɔjɔe ɔ, e ji nɔ́ ko nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ? (1 Yohane 4:​7-9, 11)

⁶ Ke wa yɔse kaa suɔmi nɛ wa ngɛ ha wa nyɛmimɛ ɔ mi ngɛ gbɔjɔe ɔ, e ji nɔ́ ko nɛ hɛdɔ ngɛ he wawɛɛ. Mɛni he je? Ejakaa e ji okadi nɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ gbɔjɔe ngɛ mumi mi. Bɔfo Paulo ha nɛ oti nɛ ɔ pee heii. E de ke: “Nɔ nɛ e sume e nyɛmi nɛ e naa lɛ ɔ, e be nyɛe maa suɔ Mawu, nɔ nɛ e nɛ lɛ ɔ.” (1 Yoh. 4:20) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ enɛ ɔ mi? Wa na kaa ja wa “suɔ wa sibi” loko Yehowa bua maa jɔ wa he.—Kane 1 Yohane 4:​7-9, 11.

MƐNI WA PEEƆ KƐ TSƆƆ KAA WA SUƆ WA NYƐMIMƐ ƆMƐ?

7-8. Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ?

⁷ Mawu Munyu ɔ fã wɔ si abɔ kaa waa ‘suɔ wa sibi.’ (Yoh. 15:​12, 17; Rom. 13:8; 1 Tɛs. 4:9; 1 Pet. 1:22; 1 Yoh. 4:11) Se suɔmi ji su ko nɛ ngɛ wa mi, nɛ adesa ko be nyɛe maa na nɔ́ nɛ ngɛ wa mi. Ke jã a, mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a na kaa wa suɔ mɛ? Waa kɛ wa munyu tutui kɛ wa ní peepee ma nyɛ maa tsɔɔ kaa wa suɔ mɛ.

⁸ Níhi fuu ngɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ. Ekomɛ ji nɛ ɔ nɛ: E sa nɛ ‘waa ye wa sibi anɔkuale.’ (Zak. 8:16) ‘Waa kɛ wa sibi nɛ hi si ngɛ tue mi jɔmi mi daa.’ (Maak. 9:50) ‘Waa sɛ hlami nɛ waa bu wa sibi.’ (Rom. 12:10) Wa ‘he wa sibi atuu.’ (Rom. 15:7) Waa ‘ya nɔ nɛ waa ngɔ kɛ pa wa sibi.’ (Kol. 3:13) ‘Waa ya nɔ nɛ waa kpee wa sibi kɛ tloo níhi nɛ a mi jiɔ nɛ ngɛ a kuɛ nɔ ɔ.’ (Gal. 6:2) ‘Waa ya nɔ nɛ waa hi wa sibi a bua woe.’ (1 Tɛs. 4:18) ‘Waa hi wa sibi fiae kɛ hi si mae.’ (1 Tɛs. 5:11) ‘Waa sɔle kɛ ha wa sibi.’—Yak. 5:16.

9. Mɛni he je nɛ ke wa wo nihi a bua a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ mɛ ɔ? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

⁹ Nyɛ ha nɛ waa hyɛ blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ ni kpahi. Wa ma susu munyu nɛ Paulo tu nɛ ji: “Nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ hi nyɛ sibi a bua woe” ɔ he. Mɛni he je nɛ ke wa wo nihi a bua a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ mɛ ɔ? Baiblo sisi tsɔɔmi womi ko tsɔɔ kaa munyu nɛ ji ‘bua womi’ nɛ Paulo kɛ tsu ní ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ kaa “waa hi nɔ ko nɛ e ngɛ nɔ́ nae ɔ kasa mi, nɛ waa wo lɛ he wami.” Enɛ ɔ he ɔ, ke wa nyɛmi ko ngɛ nɔ́ nae nɛ wa wo e bua a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ lɛ ye buae konɛ e ya nɔ nɛ e kɛ anɔkuale yemi nɛ sɔmɔ Yehowa. Be fɛɛ be nɛ wa maa wo nyɛmiyo ko loo nyɛminyumu ko bua a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ lɛ wawɛɛ nitsɛ.—2 Kor. 7:​6, 7, 13.

10. Mɛni tsakpa nɛ ngɛ mi mi sami kɛ bua womi a kpɛti?

¹⁰ Wa mi mi nɛ maa sã wɔ ngɛ nihi a he kɛ a bua nɛ wa maa wo ɔ ngɛ tsakpa wawɛɛ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Nɔ nɛ e mi mi sãa lɛ ɔ bɔɔ mɔde kaa e maa wo nihi a bua nɛ e ye bua mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, kekleekle ɔ, jamɛatsɛ ɔ mi mi sãa lɛ ngɛ nihi a he, nɛ lɔ ɔ se ɔ, e woɔ a bua. Paulo tsɔɔ kaa Yehowa mi mi sãa lɛ ngɛ nihi a he, nɛ lɔ ɔ haa nɛ e woɔ a bua. Paulo kale Yehowa kaa e ji “Tsɛ mɔbɔ nalɔ, kɛ bua womi tsuo Mawu ɔ.” (2 Kor. 1:3) Ngɛ hiɛ ɔ, Paulo ngɔ munyu nɛ ji, ‘mɔbɔ nami’ kɛ tsu ní kɛ tsɔɔ bɔ nɛ nɔ ko mi mi sãa lɛ ngɛ ni kpahi a he ha. Enɛ ɔ he ɔ, akɛnɛ Mawu mi mi sãa lɛ ngɛ wa he he je ɔ, Paulo tsɛ lɛ ke “Tsɛ mɔbɔ nalɔ” loo Tsɛ nɛ naa nɔ mɔbɔ pe kulaa. Nɛ lɔ ɔ he je nɛ e “woɔ wa bua ngɛ wa kahi tsuo a mi” ɔ nɛ. (2 Kor. 1:4) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke kuma ngɛ nɔ ko yee nɛ e nu nyu ɔ, e tsui nɔɔ e mi. Jã kɛ̃ nɛ Yehowa haa nɛ nihi nɛ a haoɔ ɔ a tsui nɔɔ a mi, nɛ e woɔ a bua. Mɛni blɔ nɔ nɛ wa ma nyɛ maa gu kɛ kase Yehowa, nɛ wa mi mi nɛ sã wɔ ngɛ nihi a he nɛ waa wo a bua? Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ pee jã ji kaa wa ma je suhi nɛ maa ye bua wɔ konɛ wa mi mi nɛ sã wɔ ngɛ nihi a he nɛ waa wo a bua. Mɛni ji su nɛ ɔmɛ ekomɛ?

11. Ngɛ Kolose Bi 3:12 kɛ 1 Petro 3:8 ɔ nya a, mɛni su kpahi nɛ maa ye bua wɔ konɛ waa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ waa wo a bua?

¹¹ Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa ya nɔ nɛ waa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ ‘waa ya nɔ nɛ waa hi wa sibi a bua woe’ daa ligbi? E he hia nɛ waa nu he kɛ ha wa nyɛmimɛ ɔmɛ, waa suɔ mɛ, nɛ wa mi mi nɛ jɔ kɛ ha mɛ. (Kane Kolose Bi 3:12; 1 Petro 3:8.) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ su nɛ ɔmɛ maa ye bua wɔ? Ke wa mi mi sãa wɔ ngɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a he, nɛ wa jeɔ wa tsui mi kɛ susuɔ a he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ waa wo a bua ke a ngɛ nɔ́ nae. Yesu de ke: “Nɔ́ nɛ hyi tsui ɔ tɔ ɔ, lɔ ɔ nɛ nya deɔ. Nɔmlɔ kpakpa jeɔ ní kpakpahi ngɛ juetli kpakpahi nɛ e bua nya a mi kɛ haa.” (Mat. 12:​34, 35) Nɔ́ kake nɛ he hia nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ wa nyɛmimɛ nɛ a hia yemi kɛ buami ɔ ji kaa wa maa wo a bua.

MƐNI MA NYƐ MAA YE BUA WƆ KONƐ SUƆMI NƐ WA NGƐ HA WA SIBI Ɔ MI NƐ WA DAA?

12. (a) Mɛni he je nɛ e he hia nɛ wa hɛ nɛ hi wa he nɔ ɔ? (b) Mɛni sane bimihi a he nɛ wa ma susu amlɔ nɛ ɔ?

¹² Wɔ tsuo wa suɔ nɛ “waa ya nɔ nɛ waa suɔ wa sibi.” (1 Yoh. 4:7) Se kɛ̃ ɔ, e he hia nɛ wa kai kaa Yesu bɔ wɔ kɔkɔ kaa “suɔmi nɛ nihi babauu ngɛ ɔ, nya maa jɔ.” (Mat. 24:12) Pi nɛ Yesu ngɛ tsɔɔe kaa e kaseli ɔmɛ a kpɛti nihi fuu be suɔmi kpo jee kɛ tsɔɔ a sibi hu. Mohu ɔ, e sa nɛ waa hyɛ saminya konɛ nihi nɛ a je we suɔmi kpo ngɛ Satan je nɛ ɔ mi ɔ a ní peepee nɛ ko ná wa nɔ he wami, nɛ́ lɔ ɔ nɛ ha nɛ wa kpa suɔmi kpo jemi kɛ tsɔɔ wa sibi. Be mi nɛ oti nɛ ɔ ngɛ wa juɛmi mi ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu sane bimi nɛ he hia nɛ ɔ he: Mɛni maa ye bua wɔ nɛ waa le kaa wa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ wawɛɛ?

13. Mɛni maa ye bua wɔ nɛ waa le kaa wa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ wawɛɛ?

¹³ Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ le kaa suɔmi nɛ wa ngɛ ha wa sibi ɔ mi wa ji kaa wa maa hyɛ bɔ nɛ wa tsuɔ si fɔfɔɛ komɛ a he ní ha. (2 Kor. 8:8) Bɔfo Petro de nɔ́ ko kɛ kɔ enɛ ɔ he. E de ke: “Nɔ́ nɛ e pe kulaa a, nyɛɛ suɔ nyɛ sibi wawɛɛ nitsɛ, ejakaa suɔmi haa yayami babauu nɔ.” (1 Pet. 4:8) Enɛ ɔ he ɔ, bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ha ke wa nyɛmimɛ tɔ̃ wa nɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ waa le kaa suɔmi nɛ wa ngɛ ha mɛ ɔ mi wa loo e mi wɛ.

14. Ngɛ 1 Petro 4:8 ɔ nya a, kɛ e sa nɛ waa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ ha kɛɛ? Ngɔɔ nɔ́ he tomi nɔ́ ko kɛ tsɔɔ mi.

¹⁴ Nyɛ ha nɛ wa susu Petro munyu ɔ he ekohu nɛ waa hyɛ. Kuku 8 ɔ sisije ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa suɔ wa sibi “wawɛɛ nitsɛ.” Munyu nɛ ji “wawɛɛ nitsɛ” nɛ Petro kɛ tsu ní ɔ tsɔɔ kaa “e sa nɛ waa bɔ mɔde wawɛɛ.” Kuku 8 nyagbe fã a tsɔɔ nɔ́ nɛ wa maa pee ke wa suɔ nihi wawɛɛ nitsɛ. Suɔmi ma ha nɛ waa ha wa nyɛmimɛ ɔmɛ a gbɔjɔmihi a nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, moo po okplɔɔ ko nɛ níhi ngmla nɔ nɛ e nɔ pee basabasa a he foni nɛ o hyɛ. Ke e ba jã a, wa ma nyɛ maa ngɔ bo kɛ ha okplɔɔ ɔ nɔ konɛ e nɔ tsuo nɛ laa. Jã kɛ̃ nɛ ke wa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ wawɛɛ nitsɛ ɔ, pi yayami kake loo enyɔ nɛ a pee kɛ si wɔ ɔ pɛ nɛ wa maa ngmɛɛ he, mohu ɔ, wa maa ha a “yayami babauu nɔ.”

15. Ke wa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ wawɛɛ ɔ, mɛni nɛ lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ waa pee? (Kolose Bi 3:13)

¹⁵ E sa nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ ha wa nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ nɛ wo wɔ he wami nɛ waa ngɔ a tɔmihi kɛ ke mɛ, ke e he wa ha wɔ kaa wa maa pee jã po. (Kane Kolose Bi 3:13.) Ke waa kɛ nihi a tɔmihi keɔ mɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ mɛ wawɛɛ, nɛ wa suɔ nɛ Yehowa bua nɛ jɔ wa he. Mɛni ji nɔ́ kpa ko hu nɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa ngɔ nihi a tɔmihi kɛ ke mɛ, nɛ wa ko ha nɛ a ní peepee nɛ wo wa mi mi la?

16-17. Mɛni ji nɔ́ kpa ko nɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ma wa hɛ kɛ fɔ tɔmi nyafinyafihi nɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ tɔ̃ɔ ɔ nɔ? Ngɔɔ nɔ́ he tomi nɔ́ ko kɛ tsɔɔ mi. (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

¹⁶ Ngɔɔ o juɛmi kɛ ma su kpakpahi nɛ o nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ ɔ nɔ, se pi a su yayahi a nɔ. Mo susu nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Ngɔɔ lɛ kaa o kɛ nyɛmimɛ fuu ya he nya buami ko sisi, nɛ nyɛ tsuo nyɛ ngɛ nyɛ hɛja jee nɛ nyɛ bua jɔ, nɛ nyɛ po foto. Lɔ ɔ se ɔ, nyɛ kpale po enyɔ kɛ piɛɛ he ejakaa nyɛ le kaa ke kekleekle nɔ́ ɔ hí ɔ, ekpa amɛ maa hi. Amlɔ nɛ ɔ, nyɛ sa fotohi etɛ. Se ngɛ foto ɔ kake mi ɔ, o na kaa nyɛmimɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ kake tu e hɛ mi. Ke e ba jã a, kɛ o maa pee jamɛ a foto ɔ kɛɛ? E ngɛ heii kaa o maa delete loo o ma je kɛ je o fon ɔ nɔ, ejakaa o le kaa foto enyɔ ɔmɛ nɛ piɛ ɔ lɛɛ, nɔ fɛɛ nɔ ngɛ muɔe ngɛ mi, nɛ nyɛminyumu ɔ hu ngɛ muɔe.

¹⁷ Wa ma nyɛ maa ngɔ fotohi nɛ ngɛ wa fon ɔmɛ a nɔ ɔ kɛ to níhi nɛ ngɛ wa juɛmi mi ɔ he. Behi fuu ɔ, wa kaiɔ behi nɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ je wa hɛja nɛ wa bua jɔ ɔ. Se ngɔɔ lɛ kaa o kai kaa be ko nɛ nyɛ ya je nyɛ hɛja a, nyɛmi ko de nɔ́ ko loo e pee nɔ́ ko nɛ hao mo. Ke e ba jã a, mɛni e sa nɛ o pee ngɛ he? E sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ wa je jamɛ a susumi ɔ ngɛ wa yi mi kaa bɔ nɛ wa maa delete loo wa ma je foto ko nɛ wa sume ngɛ wa fon ɔ nɔ ɔ. (Abɛ 19:11; Efe. 4:32) Ke wa nyɛmimɛ ɔmɛ tɔ̃ wa nɔ ɔ, wa ma nyɛ maa ngmɛɛ he, ejakaa wa le kaa waa kɛ mɛ pee ní kpakpahi fuu nɛ ha nɛ wa bua jɔ. Níhi nɛ a pee nɛ ha nɛ wa bua jɔ ɔ, ji níhi nɛ waa kɛ ma nyɛ maa to ngɛ wa juɛmi mi.

MƐNI HE JE NƐ SUƆMI HE HIA WAWƐƐ MWƆNƐ Ɔ

18. Mɛni wa kase kɛ kɔ suɔmi he ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

¹⁸ Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ wawɛɛ ɔ? Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, ke wa suɔ wa sibi wawɛɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ Yehowa wawɛɛ. Se mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ? Blɔ kake nɛ wa maa gu nɔ kɛ pee jã ji kaa wa maa wo a bua? Wa ma nyɛ maa ‘ya nɔ maa wo wa nyɛmimɛ ɔmɛ a bua’ ke wa mi mi sãa wɔ ngɛ a he. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha wa sibi ɔ mi nɛ wa wawɛɛ? Lɔ ɔ ji nɛ́ wa maa ngɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a tɔmihi kɛ ke mɛ, ke e he wa ha wɔ kaa wa maa pee jã po.

19. Mɛni he je nɛ mwɔnɛ ɔ, e he hia wawɛɛ kaa wa ma je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa sibi ɔ?

¹⁹ Mɛni he je nɛ amlɔ nɛ ɔ ji be nɛ e he hia wawɛɛ kaa waa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ? Petro tsɔɔ nɔ́ he je nɛ e he hia kaa waa pee jã. E de ke: “Níhi tsuo a nyagbe su haa. Enɛ ɔ he ɔ, . . . nyɛɛ suɔ nyɛ sibi wawɛɛ nitsɛ.” (1 Pet. 4:​7, 8) Be mi nɛ Satan je yaya nɛ ɔ ma nyagbe ɔ, mɛni wa ma nyɛ maa hyɛ blɔ? Yesu de e se nyɛɛli ɔmɛ ke: “Ye biɛ ɔ he je ɔ, je ma amɛ tsuo maa nyɛ nyɛ.” (Mat. 24:9) Akɛnɛ nihi nyɛɔ wɔ he je ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa pee kake. Ke wa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ, Satan be nyɛe ma puɛ kake peemi nɛ ngɛ wa kpɛti ɔ, ejakaa suɔmi “haa nɛ kake peemi nɛ ye mluku baa.”—Kol. 3:14; Filip. 2:​1, 2.