Kleine meesters van die vliegkuns
SWIEP! Die vlieëplak klap verby die vlieg. Maar die vlieg koes vir die vlieëplak, steier vir ’n oomblik as gevolg van die wind, kry weer sy balans en dan deur bollemakiesie te slaan en onderstebo teen die plafon te gaan sit, lag hy vir jou poging om hom dood te maak. ’n Ongelooflike vliegtoertjie! Die alomteenwoordige vliegfamilie is inderdaad die mees akrobatiese vlieëniers in die insekteryk, en dit deels te danke aan twee aanhangsels wat halters genoem word en wat wonderlik ontwerp is om hom te help balanseer.
Soos klein rietjies met knoppe aan die punte, steek die twee halters by ’n vlieg se borsstuk uit, net agter sy twee vlerke. (Sien prent op volgende bladsy.) Wanneer ’n vlieg se vlerke begin klap, begin die halters ook klap—teen dieselfde frekwensie, honderde kere elke sekonde. Halters is in werklikheid soos klein giroskope wat die insek help vlieg. Dit stuur boodskappe na die vlieg se brein wanneer hy ook al van rigting verander, soos wanneer ’n sterk wind of ’n vlieëplak of ’n koerant wat gevaarlik naby verbyswiep die vlieg laat terugsteier. Die halters vertel onmiddellik vir die vlieg dat sy liggaam geslinger, gerol of gestamp is, net soos die giroskoop in ’n vliegtuig dieselfde dinge vir die vlieënier sê, hoewel dit baie minder akkuraat is. Die vlieg kan sy vlug vinnig en maklik voortsit.
Anders as konvensionele giroskope wat tol, lyk halters meer soos pendulums. Maar dit hang of staan nie vertikaal met betrekking tot die vlieg nie; dit steek by die kant van die vlieg uit. Sodra die halters in beweging gebring is, bly dit, soos pendulums, in dieselfde rigting slinger, of swaai, in gehoorsaamheid aan die bewegingswette. Wanneer die vlieg se liggaam dus van rigting verander, draai uitwendige kragte die slingerende halters se basisse, waar senuwees die draaiing waarneem. Die brein ontleed hierdie senuboodskappe en rig outomaties die vlerke om die vlieg weer te balanseer—en dit alles gebeur blitsvinnig.
Halters is in werklikheid een van die spesiale kenmerke wat uniek aan vlieë is, wat deel vorm van ’n tweevlerkige familie van sowat 100 000 soorte, wat blindevlieë, huisvlieë, brommers, vrugtevlieë, tsetsevlieë, sandvliegies en aardvlieë insluit. Hulle vindingryke giroskope gee vlieë ’n mate van beweeglikheid in die lug wat dié van enige ander familie van vlieënde insekte oortref. Trouens, hierdie insek wat dikwels verag word, lewer bewys van die Skepper se wetenskaplike vernuf.
[Prent op bladsy 24]
Slinger
[Prent op bladsy 24]
Rol
[Prent op bladsy 24]
Stamp
[Prent op bladsy 25]
Soldaatvlieg (vergroot), waarvan die halters aangedui is
[Erkenning]
© Kjell B. Sandved/Visuals Unlimited
[Prente op bladsy 25]
Huisvlieg
Aardvlieg
[Erkenning]
Animals/Jim Harter/Dover Publications, Inc.
[Foto-erkenning op bladsy 25]
Century Dictionary