John Foxe en die onstuimige tye waarin hy gelewe het

LEER die mensdom uit die verlede, of het die lesse uit die geskiedenis vir ons geen betekenis nie? Dink hieroor na terwyl jy meer lees oor die lewe van John Foxe, ’n Engelsman wat die pen opgeneem het in die hoop dat sy lesers die onbeskryflike gruweldade wat in sy tyd gepleeg is, sou veroordeel.

John Foxe se verslae, wat tydens die Hervorming opgeteken is, het inderdaad eeue lank ’n kragtige invloed op die Engelse volk gehad. Dit het hom meer as 25 jaar geneem om sy boek, Acts and Monuments of the Church, te voltooi. En party mense meen dat dit naas die Engelse Bybel die grootste invloed op die Engelse taal en kultuur gehad het.

Onstuimige tye

John Foxe is gebore in Boston, Engeland, in 1516 of 1517, omstreeks dieselfde tyd dat Martin Luther volgens oorlewering sy 95 stellings teen ’n kerkdeur in Wittenberg, Duitsland, vasgespyker het. Foxe, wat as ’n Rooms-Katoliek gebore is, het dus op die toneel verskyn toe die Hervormers die gesag en leerstellings van die Katolieke Kerk in twyfel getrek het.

Foxe het by die Universiteit van Oxford ingeskryf, en sy studies het Grieks en Hebreeus ingesluit, wat hom in staat gestel het om die Bybel te lees in die tale waarin dit oorspronklik geskryf is. Dit het klaarblyklik twyfel by hom laat ontstaan oor sy Katolieke oortuigings. Trouens, sy kollegas het begin dink dat hy hom moontlik tot Protestantisme bekeer—’n vermoede wat hulle aan die hoofde van die universiteit bekend gemaak het. Hierna is Foxe fyn dopgehou.

Nadat Foxe in 1543 sy meestersgraad ontvang het, sou hy as ’n priester georden word. Maar hy het dit geweier omdat hy nie met die verpligte selibaat saamgestem het nie. Hierdie standpunt het dinge na ’n punt toe gedryf. Onder verdenking van kettery—wat sy dood kon beteken as dit bewys kon word—het hy in 1545 by die universiteit bedank. Foxe het ’n belowende akademiese loopbaan prysgegee en ’n private onderwyser geword vir ’n gesin naby Stratford-upon-Avon, in die graafskap Warwick, waar hy met ’n vrou met die naam Agnes Randall getrou het.

Agnes, wat ’n inwoner van die nabygeleë Coventry was, het vir Foxe vertel van ’n weduwee genaamd Smith (of Smythe) wat haar kinders die Tien Gebooie en Jesus se modelgebed, oftewel die Onse Vader, geleer het. Sy het haar kinders egter nie in Latyn geleer nie, maar in Engels. Vir hierdie “misdaad” het sy op die brandstapel gesterf, tesame met ses mans wat van iets soortgelyks aangekla is. Aangesien mense woedend was oor hierdie verskriklike onreg, het die plaaslike biskop die storie versprei dat die persone verbrand is vir ’n “groter misdaad”, naamlik omdat hulle op Vrydae en ander vasdae vleis geëet het.

Hoe het die martelaars dele van die Bybel in Engels leer ken? Sowat 150 jaar vroeër is die Bybel, ten spyte van kerkteenstand, uit Latyn in Engels vertaal deur John Wycliffe, wat ook reisende predikers opgelei het wat Lollarde genoem is.a Hulle het handgeskrewe gedeeltes van die Skrif by hulle gehou, wat hulle vir die mense voorgelees het. Daarom het die Parlement hulle bedrywighede probeer stopsit. In 1401 het hulle ’n wet uitgevaardig wat biskoppe die mag gegee het om ketters op te sluit en te martel en hulle op die brandstapel te verbrand.

Foxe was bang dat hy in hegtenis geneem sou word, en daarom het hy en sy gesin na Londen getrek, waar hy hom later aan die kant van die Protestante geskaar het. Daar het hy traktate van die Duitse Hervormers in Engels vertaal, asook ander traktate wat in Latyn geskryf was. Hy het self ook ’n paar traktate geskryf.

Daarbenewens het Foxe die geskiedenis van die Lollarde in Engeland begin opteken en hierdie werk in 1554 voltooi. Dit was ’n klein Latynse boek met 212 blaaie en is in Straatsburg, ’n stad wat vandag in Frankryk is, uitgegee. Dit was in werklikheid die eerste uitgawe van sy Acts and Monuments of the Church. Vyf jaar later het hy ’n tweede uitgawe met meer as 750 folioblaaie voltooi.

Die dodelike gevolge van onverdraagsaamheid

Duisende mans, vroue en kinders is gedurende die Hervorming in Europa doodgemaak. In 1553 is ’n ywerige Katoliek wat as Maria die Bloedige bekend geword het, as die koningin van Engeland gekroon. Aangesien die Engelse Parlement in 1534 alle bande met Rome verbreek het, was sy vasbeslote om Engeland weer onder die gesag van die pous te bring. Gedurende Maria se vyf jaar lange bewind is sowat 300 mans en vroue, insluitende Protestantse kerkleiers, as ketters verbrand. Baie ander het in die gevangenis gesterf.

Foxe het hierdie era oorleef omdat hy sy gesin kort nadat Maria gekroon is, na Basel, Switserland, geneem het. In 1559, een jaar nadat Maria se Protestantse suster Elizabeth as koningin gekroon is, het hy tesame met ander bannelinge na Engeland teruggekeer. Daardie selfde jaar het Elizabeth die Akte van Oppergesagb heringestel, wat haar die Oppergoewerneur van die Kerk gemaak het. In reaksie hierop is Elizabeth in 1570 deur pous Pius V geëkskommunikeer. Kort hierna is internasionale sameswerings teen Engeland onthul, insluitende planne om die Protestantse koningin te vermoor. As gevolg hiervan is honderde Katolieke van verraad aangekla en op Elizabeth se bevel doodgemaak.

Hoe ver het die kerke van die Christendom—Katoliek en Protestant—tog nie van die leringe van Jesus Christus afgedwaal nie! “Hou aan om julle vyande lief te hê en om te bid vir dié wat julle vervolg”, het hy geleer (Matteus 5:44). Omdat Katolieke sowel as Protestante hierdie duidelike riglyn geïgnoreer het, het hulle die Christelike geloof baie oneer aangedoen—iets wat in die Bybel voorspel is. Weens valse Christene “sal die weg van die waarheid gesmaad word”, het die apostel Petrus geskryf.—2 Petrus 2:1, 2.

Foxe voltooi sy werk

Toe Foxe weer in Engeland was, het hy begin werk aan ’n uitvoeriger uitgawe van sy verslag, wat besonderhede bevat het waarvan party van sy lesers moontlik ooggetuies was. Sy eerste Engelse uitgawe—wat sowat 1 800 bladsye gehad het en ’n aantal houtdrukprente bevat het—het in 1563 verskyn en was onmiddellik ’n topverkoper.

Die tweede uitgawe het sewe jaar later verskyn. Dit het uit twee dele bestaan en het meer as 2 300 bladsye en 153 prente gehad. Die volgende jaar het die Anglikaanse Kerk beveel dat ’n eksemplaar van Foxe se boek in alle Engelse katedrale en in die huise van hooggeplaaste geestelikes langs die Bybel geplaas moet word sodat knegte en besoekers daarvan gebruik kon maak. Kleiner kerke het kort voor lank dieselfde gedoen. Selfs die ongeletterdes kon hierby baat vind, danksy die prente, wat ’n diep en blywende indruk gemaak het.

Teen hierdie tyd het Foxe by die Puriteine aangesluit, Protestante wat gemeen het dat dit nie genoeg was om net van die Roomse Kerk weg te breek nie. Hulle het geleer dat elke spoor van Katolisisme verwyder moet word—’n standpunt wat hulle ironies genoeg laat bots het met die Protestantse Kerk in Engeland, wat talle Katolieke gebruike en leerstellings behou het.

John Foxe se werk het baie van die gruweldade blootgelê wat in sy tyd in die naam van godsdiens gepleeg is, en daarom het dit nog eeue daarna mense se beskouing van godsdiens en politiek in Engeland gevorm.

[Voetnote]

[Venster/Prent op bladsy 28]

FOXE SE MARTELAARSBOEK

Terwyl die Katolieke Kerk teen die Hervorming bly stry het, het manne in Europa, soos Jean Crespin, besonderhede oor die vervolging en marteling in hulle onderskeie lande op skrif gestel.c Gevolglik is Foxe se Acts and Monuments of the Church ook “Foxe se martelaarsboek” genoem. Later, toe hersiene en beknopte uitgawes verskyn het, het die nieamptelike titel die titel vervang wat Foxe gekies het.

[Voetnoot]

[Erkenning]

© Classic Vision/age fotostock

[Prent op bladsy 27]

John Wycliffe het reisende predikers uitgestuur wat Lollarde genoem is

[Erkenning]

From the book The Church of England: A History for the People, 1905, Vol. II

[Foto-erkenning op bladsy 26]

Uit Foxe se Book of Martyrs