Tseˇ nyiꞈ siˬ ba la

Yeˬhawˇbaˬ laꞈ kʼoeˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ nya˗eu baoˬ ahˇ ngaˇ laˬ? Ahˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ yawꞈ˗aˬ “baoˬ huiˬ˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ” pyeuꞈ meh. (Pah. 1:8) Shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, gʼaˬ leˇ nya˗eu baoˬ Miˬyehˇ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu meh. (1 Gawˇ. 15:26) Yeˬhawˇbaˬ shiˇ dzeuˇ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ nya meh lehˇ aˬ jeˬ baˬ da neh paˇ ehˇ nya nga siˬ. Miˬyehˇ laꞈ kʼoeˇ dui dui maˬ baw˗eu noeˬ taˬ nya˗eu jeˬ jaˆ luꞈ˗eu miˇ neh meh. Miˬyehˇ aˬ guiˇ yawˬ siˬ na luꞈ˗ahˇ tsawˇ myahˇ myahˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 40:26) Teu miˇ neh shiˇ dzeuˇ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ noeˬ taˬ nya˗eu yaw duˬ baw meh. (Baˆ. 14:13; Luˇ. 20:38) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ aˇ gʼehˇ, nui ma uˬ taꞈ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ ya puˬ laꞈ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ ciˇ liˇ cawˇ lawˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ taˬ nya˗eu meh.Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ˗awˇ, laˆ dehꞈ nehˬ nya˗eu baoˬ jiˇ ahˇ˗eu miˇ neh aˬ dui saˇ jaˇ dawˬ heu˗ahˇ jah nya meh. Saˇ jaˇ dawˬ heu˗ahˇ jah nya˗eu dzaˇ˗i tiˬ kawˆ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ shiˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ haw˗euˬ miˇ neh meh. Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ, Yeˬsuˇ hawˇ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ meh. w23.04 9-10 ¶7-9

Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ jah˗eu jeˬ aˬ za za˗ehˇ nahˬ yu ni dzawˇ nehˬ naˇ, aˬ cawˬ naˇ haˬ mawꞈ dzehˬ˗eu miˇ neh paˇ ja tawꞈ leꞈ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui˗ahˇ ngehˬ behˬ mawꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui˗euˬ nui jah˗ahˇ cehꞈ lehꞈ ka niˇ gʼa mawꞈ˗eu miˇ neh, ngehˬ cawˬ laˇ˗awˇ naˇ haˬ laˇ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh. Aˬ dui teu deuˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ biꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu maˬ loˬ˗a. (Dawˬ. 26:4) Ehˇ kʼawꞈ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni maˬ jawˇ˗a. Tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ aˬ dui nahˬ yu ni ngehˬ naˇ, naˇ haˬ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui nahˬ yu ni gʼeh naˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ gʼawˬ mya ni za gaˇ ya mawˇ˗eu meh. Aˬ cawˬ deuˬ ngehˬ doeˇ laˇ ngeh, maˬ ngeuˇ gaˇ ja bu laˇ ngeh, nahˬ yu ni ngehˬ kʼoꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼaˬ shaˇ. Noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ maˬ duˇ leˇ kʼawꞈ nawˇ nahˬ yu ni gʼeh naˇ ceh dzaˬ˗eu jeˬ maˬ bi doˆ laˇ ni caw ba nehˬ meh lehˇ noeˬ taˬ luꞈ˗uˇ. Nawˬ neh nahˬ yu ni yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ ngehˬ kʼoꞈ nehˬ˗euˬ teu naˇ, naˇ haˬ˗eu deuˬ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ aˬ dui hawˇ˗eu Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ haw˗eu jeˬ muiˬ daˆ laˇ ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. Yawˬ ha˗euˬ nui jah gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ “aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ kʼoꞈ nehˬ˗eu lehˇ aˬ myah luꞈ yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ taˬ˗awˇ, nui ma nahˬ yu ni yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ ja shaw nehˬ˗awˬ.” (1 Beˬ. 3:15) Nahˬ yu ni gʼeh˗eu jeˬ nawˬ˗euˬ gʼaˬ kʼaˆ˗eu jeˬ bi pyeuꞈ laˇ˗awˬ. w23.09 19 ¶18-19

Aˬ dui nui ma mahˇ˗eu lehˇ bi siˬ laˇ˗eu oeˬ jeˬ˗ahˇ haw ma. Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, nui ma mahˇ˗eu deuˬ˗aˬ, nui ma pehˇ laˇ˗eu maˬ kawˇ˗a. Aˬ yawꞈ nui ma shaˬ zahˬ mˇ luꞈ ngeh nui ma laˆ pehˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, dawˬ doeˇ maˬ ngehˬ kʼoꞈ ni nui ma coꞈ ngehˇ ni jawˇ nya˗eu meh. (Doˆ. 34:6) Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, nui ma mahˇ˗eu deuˬ nui ma coꞈ ngehˇ ni taˬ˗awˇ dawˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ yawˬ ha neh noeˬ taˬ˗euˬ naˆ maˬ tseˇ ya dawˬ laˇ ngeh, nui ma maˬ suˬ saˬ ni coꞈ ngehˇ ni dawˬ nya˗eu meh. (Tehˬ. 18:26, 27) Smˇ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu deuˬ˗aˬ, aˬ tehˬ maˬ tehˬ gʼa˗a. Nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu deuˬ naˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ jeˬ hu yaw muiˬ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ˗euˬ gaˇ aˬ tehˬ tehˬ tehˬ˗ehˇ maˬ mˇ˗a. Aˬ yawꞈ aˇ yamˬ gʼawˬ mya ni zmˬ˗awˇ aˬ jeˬ jeˇ ya jahˇ˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ taˬ˗awˇ, gaˇ teu˗ahˇ mˇ jiˇ˗eu gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ tehˬ gʼa˗a. Oeˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, nui ma mahˇ˗eu deuˬ˗aˬ, shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh dawˬ gʼoꞈ maˬ doˆ˗a. Nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu deuˬ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ noeˬ˗eu leh jeh˗awˇ, shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu meh. (Sehˇ. 1:11) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ nui ma mahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ heu oeˬ jeˬ˗ahˇ ya mˇ˗eu meh. w23.08 20-21 ¶3-6

Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ ya haw piˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ laꞈ nyiˇ paw maˬ haw ni aˬ dui˗euˬ laꞈ kʼoeˇ paw gʼaˬ˗ahˇ haw gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ pyehˆ tseˇ haw ngeh aˬ dui˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ tiˬ byah dawˆ ahˇ taˬ gaˇ ya mawˇ ngeh aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui laˇ˗eu meh. (Yoˇ. 4:14) Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ maˬ muiˬ maˬ shawˇ˗eu jeˬ aˬ dui˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ maˬ paˇ laˇ ahˇ nya meh. (1 Yoˇ. 5:18, 19) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ˗ehˇ gʼoeˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ˗awˇ yaw zeu baw dzehˬ laˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ ngeh tiˬ jawˇ, aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ nui ma cawˆ˗eu jeˬ mˇ˗eu taˬ ehˇ, noeˬ˗eu jiˇ maˬ paˇ noeˬ laˇ˗eu meh. Kaˬ˗loˬeˇsiˬ˗yaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Maˬta lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ ni lawˬ haw laˇ gaˇ ya daˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Teu ngeh ngaˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ siˬ jaˬ laˇ nya. Tiˬ kʼehˇ laˇ kʼehˬ byawˬ gʼa mawꞈ˗eu nui ma˗ahˇ deuˆ gʼaˬ˗eu shaˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma heu naˇ ngaˬ˗ahˇ haw piˇ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.” Aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nehˬ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ naˇ mehˬ hu paw aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ nga lehˇ shaˇ noeˬ˗euˬ meh. Aˬ dui jiˇ teu loꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ nya meh. w23.06 20-21 ¶3-4

Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ja bu taˬ˗euˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ yuˇ dzeh jiˇ mawꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ muiˬ ni shawˇ ni jahˇ mawꞈ˗eu meh lehˇ Yeˬsuˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ “Mˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu nga maꞈ˗euˬ Aˬda˗oˇ, nawˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ yaw zeu baw luꞈ˗uˇ” lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 6:9) Gaˇ kawˆ heu naˇ huiˬ dui dui˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ˗awˇ, beh taˬ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ deuˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ Yeˬsuˇ siˬ nya˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ yaw zeu baw ni Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ tiˬ jeˬ˗iˬ, tiˬ gʼaˬ˗iˬ, maˬ mˇ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ bi nyehꞈ ngeh muiˇ˗eu deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ jeˬ lehˇ dehˬ lehꞈ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ ehˇ nga lehˇ dehˬ lehꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, huiˬ dui dui˗eu iˬ baˇ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu yaw duˬ baw meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh teu loꞈ˗ehˇ bi ehˇ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ dui dui˗eu meh. Teu baˬ da neh Yeˬsuˇ aˬ cawˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nyehꞈ laˇ˗eu jeˬ hu, aˬ yawꞈ “nui ma shaˬ zahˬ mˇ dui dui˗eu” meh.—Luˇ. 22:41-44. w24.02 11 ¶11

Dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh ngeh aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ naˆ maˬ tseˇ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ ya gaˬ˗eu meh. (Tehˬ. 10:37) Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ yawˬ ha˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ya mˇ˗a lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Maˇ diˇ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ neh bi ha geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ doˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya mˇ˗eu meh. (1 Tiˆ. 5:4, 8) Aˬ dui nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ doˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Miˬ sawˇ yo zaˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗awˇ yaw zeu baw ngeh, aˬ da aˬ ma deuˬ nui gaˬ keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ mehˬ ngeh, zaˬ deuˬ aˬ da aˬ ma˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ ngeh, nymˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ teu loꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ˗eu lehˇ beh taˬ˗euˬ miˇ neh meh. (Peˇ. 5:33; 6:1, 4) Nawˇ miˬ sawˇ yo zaˬ pyeuꞈ˗eu maˬ ehˇ, aˬ da aˬ ma pyeuꞈ˗eu maˬ ehˇ, zaˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu maˬ ehˇ, yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ nui ma maˬ geuꞈ ni, aˬ cawˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ yawˬ ha˗euˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗euˬ mehˬ nah tehꞈ˗ehˇ maˬ caw teh ni, zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ caw teh ni, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗awˬ. Kʼoeˇ naˇ Jaˇliꞈ zahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗iˇ nya˗eu nga lehˇ gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ maꞈ aˇ muˇ neh jahˇ doˆ taˬ˗euˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗eu paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗awˬ. w23.08 28 ¶6-7

Mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ maˇ diˇ zmˬ nya˗eu nui gahˇ ya dzaw taˬ˗eu meh. Nyiˇ ngeh neh dzaw nya taˬ˗eu heu naˇ huiˬ laˇ ngeh keuˆ ni gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, yaw muiˬ˗ehˇ boꞈ nya gui nya ni dzaw taˬ. Tiˬ gaˇ na˗aˬ, zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ boꞈ nya gui nya˗eu maˬ loˬ˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ boꞈ nya gui nya˗eu heu naˇ, mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Tiˆ. 4:13) Shaˬ zahˬ jaˆ kʼawꞈ leh jeh˗awˇ neh dzaw nya taˬ. Toˆ˗ehˇ dzaw nya taˬ naˇ, gaˇ dahˇ aˬ joˆ˗ehˇ tsoeˬ˗eu nga? Gaˇ yaw awˬ˗ehˇ poˆ mawˇ nya˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ yaw muiˬ˗ehˇ pyehˆ tseˇ nya˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ mehˬ nehˬ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Jaˇliꞈ gui˗awˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ nya˗eu miˇ neh Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh.—1 Tiˆ. 4:15. w23.12 20-21 ¶10-11

Lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ shaˇ. Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˇ mˇ lehˬ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ˗eu miˇ neh, aˬ myah luꞈ ya deuˆ ceh ceh˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Saˬdaˬ jiˇ aˬ dui˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw awˬ˗ehˇ maˬ bi deuˆ gʼaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ leh jeh˗eu tiˬ jeˬ naˇ, maˬ muiˬ˗eu byawˬ gʼa muˆ gʼa˗eu jeˬ neh, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu heu meh. Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu byawˬ gʼa moˆ gʼaˬ jeˬ naˇ, maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ bi ahˇ laˇ˗awˇ, huiˬ˗eu iˬ baˇ bi mˇ laˇ nya˗eu meh. (Kuˆ. 7:21-23; Koˆ. 1:14, 15) Aˬ dui lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ neh ya bi caw ba˗eu meh. Yeˬsuˇ neh zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ mehˬ nehˬ˗euˬ shaˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ “Iˬ baˇ muˇ juˇ mehˬ nah, taˬ bi iˇ laꞈ, yaw haiˬ laꞈ kʼoeˇ, bi dzeuˇ˗iˇ laꞈ” lehˇ shaˇ taˬ˗eu heu dawˬ jiˇ ahˇ˗eu meh. (Tehˬ. 6:13) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui jawˇ paw neh jiˇ ya tahˬ shaˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ jiˇ ya mˇ caw˗eu meh. w23.05 6-7 ¶15-17

Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu miˬ sawˇ yo zaˬ deuˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ dehꞈ caw˗awˇ nymˇ dahˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui gaˬ˗ahˇ bi teˬ˗iˇ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ yahˇ˗eu uˬ taꞈ, gaˇ kawˆ doˆ laˇ ngeh jiˇ laˆ piˇ˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu deuˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu, nui ma mahˇ˗eu, iˬ baˇ pyehˬ˗eu, seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ heu deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu leh jeh˗eu meh. (Peˇ. 4:32–5:1) Seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ heu deuˬ ahˇ naˇ, nyiˬ gʼaˬ˗euˬ nui gaˬ aˬ myah luꞈ ziꞈ dah ni jaˆ˗eu meh. Sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ 25 kʼoꞈ dzehˬ ni byah laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Leˇnaˬ, “Miˬyehˇ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ ahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ yaw zeu taˬ˗eu maˬ shaˬ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ kawˆ˗ahˇ haw ma. Daˬbiˇ˗euˬ aˇ jeuˬ aˇ ca laꞈ kʼoeˇ tseˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ jawˇ gahˬ gaˇ neh aˬ jeˬ miˇ neh Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ˗ahˇ mehˬ hu paw Meˬsiˇya˗euˬ aˬ da aˬ ma bi pyeuꞈ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ nymˇ dahˬ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jeˬ hu taˬ meh lehˇ Yeˬhawˇbaˬ siˬ nya˗eu miˇ neh meh. w23.05 20-21 ¶3-4

Aˬ dui˗euˬ aˬ yuiꞈ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗aˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ naˇ maˬ byah kuꞈ˗a. Teu miˇ neh aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui maˬ mˇ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ bi mˇ laꞈ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. Gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ leˇ haw˗euˬ meh. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ maˬ shawˇ˗eu jeˬ zaˬ dzaˬ˗awˬ lehˇ ehˇ ngeh aˬ yawꞈ maˬ dzaˬ˗aˬ. Tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu 3 poˆ byah ni maˬ dzaˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Kʼehˇ. 10:9-16) Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Nui noeˬ nui duˇ yaw shuiꞈ heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ gaˇ kʼahˇ maˬ dahˇ gaˇ duˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ mˇ laꞈ haw˗euˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ˗ahˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ zaˬ yo aˬ li 4 gʼaˬ sheuˬ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ gʼawˇ mawˇ shawˇ˗eu zahˇ jahˇ leˇ˗awˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Pawˇluˆ Ka li zaˬ deuˬ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗euˬ uˬ moˆ maˬ paˇ jawˇ mehˬ lehˇ siˬ nya kʼawꞈ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “tsawˇ haˬ kʼoeˇ oeˬ gʼaˬ˗ahˇ Pawˇluˆ kuˇ˗awˇ, yawˬ nah yawˬ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ gʼawˇ mawˇ shawˇ˗eu zahˇ jahˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Kʼehˇ. 21:23, 24, 26) Pawˇluˆ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗euˬ miˇ neh, tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ mehˬ bawˬ gm ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.—Maˆ. 14:19, 21. w23.10 10 ¶15-16

Guˆ˗eu jeˬ heu naˇ, tiˬ gʼaˬ paˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ ngeh loˬ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ pyeuꞈ meh lehˇ nawˇ maˬ noeˬ˗eu paˬ. Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ jaˆ mawꞈ˗eu deuˬ naˇ, ‘aˬ yawꞈ˗ahˇ ya guˆ˗eu’ meh. Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma˗ahˇ cah luꞈ˗eu aˇ myah ni myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma aˬ myah luꞈ ya bi ahˇ˗eu meh. Miˬyehˇ˗ahˇ guˆ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ˗eu nga? Miˬyehˇ˗ahˇ guˆ˗eu deuˬ naˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ nehˬ˗iˬ maˬ bi laˆ cawˆ laˇ mawꞈ˗a. Yeˬsuˇ jiˇ “Miˬyehˇ˗ahˇ yaw zeu baw”˗awˇ guˆ˗eu meh. (Heˬ. 5:7) Ehˇ kʼawꞈ yaw dzuˬ puiˆ puiˆ˗ehˇ guˆ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. (Yaˇ. 11:2, 3) Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu meh. (Yoˇ. 14:21, 31) Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ dui jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw zeu baw˗awˇ guˆ˗eu ma. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nui gaˬ hawˇ˗eu nui gahˇ˗euˬ yaw sahˇ pyeuꞈ˗eu uˬ taꞈ, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗euˬ yaw sahˇ pyeuꞈ˗awˇ, baoˬ jiˇ huiˬ dui dui˗eu miˇ neh ma. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ sheuˬ hehˇ nehˬ ngeh, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ mˇ caw˗eu nga lehˇ haw˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui neh mˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ deuˬ leˇ nya˗eu loꞈ˗ehˇ laˬ kʼaˬ jiˇ cehˇ nya˗eu meh.—Ceuˬ. 78:41; Dawˬ. 27:11. w23.06 14 ¶1-2; 15 ¶5

Sahˬ paˬ Awˇziˇ baoˬ jaˆ laˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ muiˬ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ maˬ taˬ baw ni ngehˇ˗euˬ meh. Aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Aˬ dui neh za taˬ˗euˬ guiˬ lahˬ deuˬ hawˇ˗eu aˇ poeˬ baw˗eu gaˇ deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ neh oe˗euˬ meh lehˇ aˬ myah luꞈ noeˬ mawˇ. Aˬ dui yawˬ haˇ yawˬ ha kʼahˬ sehˇ jehˆ ngeh to˗aˬ, teu loꞈ˗ehˇ mˇ pyeuꞈ nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. (1 Gawˇ. 4:7) Aˬ dui maˬ byah kuˆ˗eu miˇ neh aˬ myah luꞈ mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ meh lehˇ ya ha geuꞈ˗eu meh. Aˇ kʼoꞈ 60 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ aˬ bawˇ tiˬ gʼaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Aˬ cawˬ mehˬ laˇ tsoˆ laˇ ngeh nui ma maˬ ya pehˇ, nui ma gʼaˬ maˬ ya baˬ nga. Toˆ˗ehˇ gʼeh ngeh to˗aˬ, noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ ya leh jeh daˆ leꞈ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma.” Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guˆ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ myah luꞈ taˬ aw daˆ leꞈ naˇ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ muiˬ daˆ laˇ˗eu meh.—Dawˬ. 22:4. w23.09 10-11 ¶10-11

Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ kamˬ daˬ coeˇ˗eu jeˬ ahˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ haˬ deuˬ ya puˬ˗eu shaˬ zahˬ deuˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu uˬ taꞈ, Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh dzaˇ˗i shaˬ zahˬ nui deuˬ˗ahˇ jiˇ ya puˬ˗eu meh. Yuˇdaˆ˗euˬ zahˇ aˬ yuiꞈ deuˬ hawˇ˗eu Loˇmaˆ˗euˬ yaw huiˬ yaw mahˇ deuˬ uˬ taꞈ, yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ neh jiˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ gaˇ ya daˬ˗eu meh. (Tehˬ. 10:21) Kʼoeˇ naˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jiˇ Miˬyehˇ˗ahˇ puiˬ˗eu deuˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ mehˬ bahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ ya deuˆ ceh ceh˗eu meh. (Kʼehˇ. 20:29, 30) Teu naˆ ni ya puˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ miˇ neh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ kamˬ daˬ coeˇ˗euˬ nga? (Pah. 2:3) Aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu Yawˇbaˆ loꞈ˗ehˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗euˬ miˇ neh meh. (Koˆ. 5:10, 11) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, yaw muiˬ˗ehˇ kamˬ daˬ coeˇ laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 4:29-31) Kamˬ daˬ coeˇ˗eu jeˬ ahˇ naˇ za˗eu guiˬ lahˬ deuˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu meh. (Kʼehˇ. 5:41)Jaˇliꞈ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗eu paˇ dmˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ ahˇ˗eu meh. Aˬ dui teu˗ahˇ aˬ myah luꞈ pyehˆ tseˇ˗awˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ naˇ, aˬ dui jiˇ kamˬ daˬ coeˇ laˇ˗eu meh. w23.07 3 ¶5-6

Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh˗a. Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya nya lehˇ ehˇ gʼaˬ˗euˬ naˇ kʼah, aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ daˆ leꞈ maˬ pyeuꞈ daˆ leꞈ de laˬ lehˇ ya noeˬ tsehˆ˗eu meh. Teu˗euˬ jeˬ hu Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ nawˇ nui jah gʼaˬ maˬ bi baˬ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ taˬ˗euˬ ma lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, aˇ nah naˇ nawˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ nya meh lehˇ jah ziꞈ˗eu ma lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇ. 22:31, 32) Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ teu˗ahˇ kʼaˇ noeˬ mawˇ ngeh gʼaˬ ahˇ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya noeˬ tsehˆ ngeh, saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ bi caw ba laˇ nya˗eu meh. (Peˇ. 4:8, 11) Yeˬhawˇbaˬ Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ nui deuˬ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗ahˇ jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ naˬ ba tiꞈ taˬ naˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu meh. w23.09 24-25 ¶14-15

Aˬ dui neh gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ ui cuiˆ na tehꞈ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ gaˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ haw mawˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ teu˗ahˇ aˇ poeˬ kʼaˆ˗eu lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, ya tsoeˬ kʼoꞈ nehˬ˗eu dziˇ dzoˆ pyeuꞈ meh lehˇ noeˬ˗eu meh. Nawˇ aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ maˬ ngeuˇ naˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ haw˗euˬ gaˇ neh nymˬ˗mˇ maˬ paˇ ya geuꞈ˗euˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ neh mˇ mawˇ˗euˬ nui gaˬ hawˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ngehˇ˗a. (1 Gawˇ. 15:58) Kʼoeˇ naˇ nawˇ nymˬ˗mˇ keuˆ ni mˇ mawˇ luꞈ˗eu nui gaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ mawˇ luꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, gaˬ˗eu jeˬ bi myaˬ laˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui neh ja sawˇ laꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Jaˇliꞈ gui˗awˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu uˬ taꞈ, nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ dzawˇ nehˬ˗eu heu neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ bi myaˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ laꞈ keuˆ˗iˇ˗awˇ, caw ba˗eu heu neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ bi myaˬ laˇ nya˗eu meh. Nui gaˬ ngehˬ˗ehˇ myaˬ laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ cawˬ pyeuꞈ gʼeh˗eu meh. w23.07 10-11 ¶11; 11-12 ¶13; 13 ¶18

Ka li zaˬ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ ha˗euˬ mawˇ do˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ gʼeh˗eu lehˇ ya noeˬ tsehˆ˗eu meh. Ka li zaˬ deuˬ naˇ gawˇ laˆ saˆ ngeh, ya yahˇ˗eu ya caw teh˗eu zahˇ gʼawˬ mya hmˬ maˬ jaˆ˗a. Teu naˇ shiˬ hawˇ˗eu nehꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu laˆ saˆ˗eu jeˬ˗ahˇ yahˇ˗eu heu pyeuꞈ meh. (Kʼehˇ. 15:20; Gaˬ. 5:19, 20) Gaˇ kawˆ nui deuˬ˗ahˇ naˇ aˬ dui yawˬ haˇ yawˬ ha noeˬ tsehˆ geuꞈ nya˗eu meh. Yawˬ ha laˆ saˆ˗eu jeˬ aˇ naˆ ni muiˬ ma lehˇ noeˬ kʼawꞈ, mawˇ do laˆ saˆ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ haˇ yawˬ ha noeˬ tsehˆ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ gaˇ yaw zeu ya taˬ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ dui ya noeˬ taˬ˗eu 4 kawˆ jaˆ˗eu meh. (1) Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ tehꞈ˗ehˇ naˇ gawˇ heu˗ahˇ maˇ diˇ laˆ byoˆ nehˬ nya˗eu meh. (Yaˇ. 33:24) (2) Ka li zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ ha neh tseˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ “ziꞈ dah ni” nui kʼaˬ tsmˬ˗eu jeˬ ya bi pyeuꞈ meh. (Maˆ. 14:5) (3) Aˬ dui aˬ cawˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ dawˬ gʼoꞈ maˬ doˆ˗eu uˬ taꞈ, aˬ cawˬ sahˬ tiꞈ tiꞈ ni jiˇ maˬ jahˇ mawꞈ. (Maˆ. 14:13) (4) Ka li zaˬ mehˇ nmˇ deuˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu ma. Aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ gm˗eu jeˬ heu naˇ, yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh lehˇ ha geuꞈ˗eu ma.—Maˆ. 14:15, 19, 20. w23.07 24-25 ¶15

Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ miˇ˗a laˬ? Gaˬ dui dui˗eu yaw duˬ baw meh. Nawˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni tiˬ ziˇ saˇ˗i tiˬ ziˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ gʼawˬ mya ni jawˇ laꞈ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 104:33, 34) Gʼawˬ mya gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ shaˇ noeˬ ni mˇ˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ deuˬ naˇ Naˬzaˬliˇ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ ngeuˇ naˇ a nehˬ taˬ˗euˬ deuˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ duˇ ni nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ lawˇ˗awˇ, leh jeh dui dui˗awˇ mˇ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Naˬzaˬliˇ lehˇ kuˇ˗eu heu naˇ tsaˬ dui dui leˇ˗eu meh. Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ maˬ ehˇ, zaˬ miˬ zaˬ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗awˇ Naˬzaˬliˇ tsawˇ haˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ aˇ yamˬ tiˬ yamˬ˗ahˇ keuˆ ni dehꞈ nya˗eu meh. (Tsahˬ. 6:1, 2) Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Naˬzaˬliˇ tsawˇ haˬ deuˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ caw teh˗eu maˬ loˬ˗eu sheuˬ hehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ keuˆ ni ya caw teh˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ na aˬ jeˬ miˇ neh Naˬzaˬliˇ tsawˇ haˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ nehˬ˗euˬ guiˬ lahˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ kʼoꞈ nehˬ mawꞈ˗eu miˇ neh meh.—Mehˬ. 6:5; 16:17. w24.02 14 ¶1-2

Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ “saˇ jaˇ ziꞈ˗eu” maˬ ngeuˇ naˇ “ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ” lehˇ ehˇ˗eu Heˬbyehˇ˗euˬ dawˬ heu naˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ziꞈ dah ni gʼoeˇ leˇ taˬ˗euˬ gaˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ nui gaˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Dawˬ heu dawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ zmˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ cawˬ cawˬ gaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh jiˇ zmˬ˗eu meh. (2 Saˬ. 20:14, 15) Aˇ yamˬ myahˇ laˇ ngeh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ ziꞈ dah ni gʼeh laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui Daˬyeˬlaˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ ziꞈ dzehˬ laˇ˗euˬ nga lehˇ haw ma. Daˬyeˬlaˇ tiˬ ziˇ ziˇ lah ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ yaw myaˬ poˆ ya puˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ aˇ kʼoꞈ 90 kʼoꞈ dzehˬ˗iˇ ngeh, kʼaˆ dui dui˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ meh. Yaw huiˬ yaw mahˇ deuˬ yaw myaˬ gʼaˬ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ bye˗awˇ, Daˬyeˬlaˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ jiˇ yaw zeu maˬ baw˗a. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ sehꞈ˗eu gʼaˇ duˬ bawˬ kʼoeˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Daˬyeˬlaˇ sahˬ paˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ nga laˬ? Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ nga laˬ? lehˇ lawˬ haw˗eu gʼaˇ duˬ, sahˬ paˬ˗ahˇ zahˇ tiˬ hmˬ jahˇ doˆ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. Daˬyeˬlaˇ ya mˇ˗eu jeˬ naˇ, nui deuˬ loꞈ˗ehˇ sahˬ paˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ 30 nah byah ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ maˬ shaˇ ni ya jawˇ˗eu heu pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ Daˬyeˬlaˇ dawˬ teu˗ahˇ maˬ mˇ caw˗aˬ.—Daˬ. 6:12-15, 20-22. w23.08 5-6 ¶10-12

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni bi gaˬ daˆ leꞈ mawꞈ˗eu meh. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ aˬ dui˗ahˇ nui ma laˆ cawˆ nehˬ laꞈ ngeh, aˬ yawꞈ diˇ daˬ˗ehˇ mˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ nga. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ leh jeh˗awˇ mˇ luꞈ ngaˇ˗a lehˇ noeˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. (Dawˬ. 12:18) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ jaˆ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu meh. Aˬ dui mˇ lehˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh˗a. Aˬ dui˗ahˇ nui ma pehˇ˗eu maˬ taˬ leˇ ni maˬ gʼeh˗a. (Ceuˬ. 103:9) Aˬ dui aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga? (Peˇ. 4:32–5:1) Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah ngehˬ˗ehˇ peh le naˇ ngehˬ˗ehˇ aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ aˬ myah luꞈ yaw gʼoeˇ gʼoeˇ lehˇ ya jawˇ˗eu meh. Kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ doeˇ taꞈ˗ehˇ doeˇ dzehˬ laˇ˗awˇ, aˬ dui nui jah baˬ da neh tawˬ˗ahˇ ya uˇ iˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh lehˇ noeˬ taˬ nya meh. Toˆ˗ehˇ pyeuꞈ naˇ, aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ myah myah naˆ maˬ tseˇ loˬ˗eu meh.—Dawˬ. 17:17. w24.03 15-16 ¶6-7

Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu zaˬ guˬ nui deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ jiˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ ni dehꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ jiˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Daˬbiˇ jiˇ teu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ nyiˇ ngeh neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗awˇ, aˇ nah naˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu sahˬ paˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. (1 Sahˬ. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Nawˇ Daˬbiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗eu gʼaˬ za˗eu meh. Maˬ ngeuˇ naˇ nawˇ Maˬkuˆ hawˇ˗eu Tiˆmoˇseˬ˗euˬ gaˇ kawˆ pyehˆ tseˇ nya meh. Nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ nyiˇ ngeh neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ shiˇ ngeh keuˆ ni saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ daˆ leꞈ gaˇ ya mawˇ˗eu meh. Nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi pyeuꞈ gʼeh˗eu teu naˇ, nymˬ˗mˇ nawˇ yaw dehꞈ aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ˗eu gaˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu meh. Nawˇ yawˬ ha˗euˬ bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ gʼoe ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe naˇ aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ yaw gahˇ gahˇ lehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Nawˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu dehꞈ ziˇ za nya meh. Yeˬhawˇbaˬ nawˬ neh aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw meh lehˇ noeˬ taˬ. Aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ aˬ dui gaˬ˗eu mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu taꞈ˗ehˇ muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ maˬ paˇ jaˆ meh. w23.09 13 ¶18-19

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Ka li zaˬ mehˇ nmˇ deuˬ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ iˇ ngeh mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na, aˬ yawꞈ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ jah coeˇ ni gʼeh˗eu meh. (Kʼehˇ. 9:26) Aˇ nah naˇ, tiˬ gʼaˬ na Pawˇluˆ˗euˬ tsawˇ myahˇ cawˆ ni ngehˬ doeˇ ehˇ doeˇ˗eu meh. (2 Gawˇ. 10:10) Kʼoeˇ naˇ Pawˇluˆ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ, mehˇ nmˇ nui deuˬ sahˬ tiꞈ tiꞈ paˬ˗ehˇ maˬ tsaˬ˗eu jeˬ mˇ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Gaˬ. 2:11, 12) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Pawˇluˆ gʼoeˇ dui dui˗eu cawˬ pyeuꞈ˗eu Maˬkuˆ baˬ da neh jiˇ nui ma ya cawˆ dui dui˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 15:37, 38) Maˇ diˇ naˇ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma laˆ cawˆ laˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ maˬ paˇ cawˬ ni kʼawꞈ jawˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ toˆ˗ehˇ maˬ jahˇ˗aˬ. Aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ haw˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Pawˇluˆ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu meh. Teu miˇ neh Pawˇluˆ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ maˬ byah kuꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ ni, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ meh. Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ maˬ byah kuꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ ni, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ Pawˇluˆ˗ahˇ iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ laꞈ kʼoeˇ boꞈ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw ni laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ meh. w24.03 15 ¶4-5

Nahˬ yu ni gʼeh˗eu jeˬ heu naˇ, aˇ poeˬ baw˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ gʼawˬ mya ni ahˇ˗eu meh. Iˇtsaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Piˇliˇtiˆ miˇ kʼahˬ Geˬlawˬ gahˬ kaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da˗euˬ zaˬ kʼaˆ deuˬ neh duˬ taˬ˗euˬ lah duˬ deuˬ˗ahˇ gaˇ dahˬ gaˇ dzeˇ jawˇ˗eu muiˇ˗eu deuˬ miˇ tsaˬ duˬ dzm laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh Iˇtsaˆ laꞈ poˆ maˬ mˇ ni, maˬ ceh dzaˬ ni, aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ sheuˬ˗awˇ yawˬ gaˇ yawˬ jawˇ paˇ˗iˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ teu gaˇ lah duˬ yaw shuiꞈ duˬ˗euˬ meh. (Beh. 26:12-18) Yawˬ gaˇ yawˬ pawˇ˗iˇ˗awˇ lah duˬ paˇ duˬ paˇ˗euˬ kʼawꞈ, Piˇliˇtiˆ tsawˇ haˬ deuˬ oe˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ lah duˬ de lehˇ ceh˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Iˇtsaˆ teu ngeh jiˇ nui ma maˬ pehˇ˗aˬ. (Beh. 26:19-25) Aˬ cawˬ diˇ daˬ˗ehˇ ceh cawˬ shaˇ laˇ kʼawꞈ Iˇtsaˆ aˬ jeˬ miˇ neh nahˬ yu ni jawˇ nya˗eu nga? Teu naˇ aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ doˆ laˇ ngeh ja tsaˬ geuꞈ nya˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da Aˬbyaˬhaˬ hawˇ˗eu “nui ma nahˬ yu ni taˬ˗awˇ ciˬ cuˇ ni dehꞈ˗eu” aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma Saˬlaˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu miˇ neh meh.—1 Beˬ. 3:4-6; Beh. 21:22-34. w23.09 15 ¶4

Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ gaˬ dui dui˗eu Zaˬmaˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ bi oe˗euˬ meh. Teu naˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ mˬ taˆ miˇ kʼahˬ gaˇ kawˆ bi mehˬ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu iˬ baˇ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh ka kʼoꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, bi kamˇ shiˇ le˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Aˇ nah naˇ Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗awˇ mˬ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Sahˬ paˬ geuꞈ leˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ aˬ myah luꞈ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗eu heu naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu Miˇkʼahˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ miˇ tsaˬ heu siˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ mˇ byah˗eu meh. Aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ poˆ maˬ paˇ laˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ byah laˇ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ kamˬ taˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 46:10, ; Heˬ. 6:17, 18) Aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu deuˬ hawˇ˗eu byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu Aˬda hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ miˇ tsaˬ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ” ya dehꞈ gʼeh˗eu meh. (Ceuˬ. 22:26) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗aˬ, heu myaˆ tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a siˬ. Aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ, mˬ kʼoeˇ taˆ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ mehˬ bawˬ gm ni jahˇ˗eu heu meh. Kʼoeˇ naˇ dawˬ tawˆ luꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ baoˬ huiˬ dui dui gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ uˆ lahˇ˗eu uˆ moˆ jawˇ˗eu meh. (Peˇ. 1:8-11) Yeˬhawˇbaˬ muiˬ dui dui jeˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ mˇ byah gaˇ ya mawˇ ngeh yahˬ leˇ˗eu maˬ ngeuˇ nya loˇ? w23.10 20 ¶7-8

Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh oe do˗awˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ehˇ le˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ le keuˆ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ poˆ dzaˬ poˆ dawˇ˗eu shaˬ˗eu, miˇ kʼahˬ suˬ saˬ˗eu, laˆ tsoeˬ laˇ˗eu, shaˬ zahˬ heu deuˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ na Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ muiˬ kʼoꞈ˗eu gaˇ˗ahˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗awˇ mˇ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh Haˬgaiˇ hawˇ˗eu Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ kʼehˇ gʼeh˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ bi biꞈ˗iˇ˗euˬ meh. Teu naˇ, gʼaˬ bi ahˇ dui dui leˇ˗euˬ meh. (Gaiˇ. 1:1; Zaˬ. 1:1) Ehˇ kʼawꞈ 50 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni byah laˇ ngeh, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ teu deuˬ gʼaˬ tiˬ poˆ paˇ baˬ laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ boꞈ doˆ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Eˇzaˬlaˬ˗ahˇ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ kʼehˇ gʼeh˗awˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ gʼaˬ bi biꞈ leˇ˗euˬ meh.(Eˇ. 7:1, 6) Haˬgaiˇ hawˇ˗eu Zaˬkaˬliˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ, gaˇ hu˗euˬ Miˬyehˇ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ nui ma taˬ daˆ leꞈ ni caw ba nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui dehꞈ ziˇ yaw duˬ maˬ baw kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah ziꞈ daˆ leꞈ ni caw ba nehˬ˗eu meh.—Dawˬ. 22:19. w23.11 14-15 ¶2-3

Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga? Mˇ mawˇ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu heu neh meh. Aˬ dui gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ ahˇ naˇ ‘tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ biꞈ’ nya˗eu meh. (1 Teˇ. 4:18) Aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ziꞈ dah ni aˬ joˆ˗ehˇ gaˬ nya˗eu nga? Kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu heu neh gaˬ nya˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ paˇ ya gaˬ dzehˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh nga lehˇ Beˬtuˆluˆ “Yawˬ jeˬ na luꞈ laꞈ kʼoeˇ aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ yamˬ peh le˗euˬ meh. Kʼoeˇ miˇ neh . . . tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ziꞈ dah ni gaˬ”˗awˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬ. 4:7, 8) Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah ngehˬ˗ehˇ peh laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ Yeˬsuˇ neh “Naw maꞈ ngaˬ˗ahˇ jah˗eu baˬ ba neh, tsawˇ jeuˬ dawˬ tawˆ luꞈ naw maˬ˗ahˇ muiˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ maˇ diˇ byah laˇ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. (Tehˬ. 24:9) Aˬ dui teu˗ahˇ kamˬ daˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ mehˬ bawˬ ya gm˗eu meh. Aˬ dui mehˬ bawˬ gm˗awˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ naˇ Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ laˆ pyaˆ laˇ nya˗a.—Piˆ. 2:1, 2. w23.11 13 ¶18-19

Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗aˬ, baoˬ ahˇ dui dui˗eu meh. Aˬ dui aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu Miˬyehˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ mehˬ nehˬ ngeh, aˬ dui zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗eu meh. Saˬdaˬ neh tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗euˬ myaˆ nuiˆ laˆ behꞈ taˬ˗euˬ jeˬ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ pah laˇ˗awˇ, mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ aˬ dui haw mawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ haw mawˇ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ huiˬ dui mahˇ dui dui˗eu baoˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya siˬ˗awˇ zahˬ dui dui leˇ˗eu meh. (Yaˇ. 40:26) Aˬ yawꞈ maꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗euˬ Miˬyehˇ˗ahˇ jah ziꞈ laˇ˗eu meh. (Mehˬ. 32:4) Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ baˬ da neh gʼawˬ mya jeˬ siˬ nya mawˇ nya laˇ˗euˬ meh. (Yaˇ. 55:9; Maˆ. 11:33) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗aˬ, gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ya siˬ˗eu miˇ neh gʼaˬ za˗euˬ meh. (1 Yoˇ. 4:8) Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ ngehˬ˗ehˇ gʼoeˇ laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ gʼeh˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ maˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ mˬ taˆ Aˬda nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ laˇ ni ya caw ba nehˬ˗eu heu naˇ muiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ. Aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ caw ba nehˬ ngeh, Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ “gaˇ mˇ cawˬ” lehˇ sawˇ˗eu meh.—1 Gawˇ. 3:5. w24.02 12 ¶15

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya a nehˬ˗eu nga? Miˬyehˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ ma. Dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jeˬ hu taˬ ma lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ saˇ jaˇ ya dzaˬ˗eu meh. Heu naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ “nawˬ˗euˬ nui ma dawˬ tawˆ luꞈ, nawˬ˗euˬ saꞈ laˇ dawˬ tawˆ luꞈ, nawˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ dawˬ tawˆ luꞈ, nawˬ˗euˬ gʼaˬ dawˬ tawˆ luꞈ” gaˬ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Kuˆ. 12:30) A nehˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ hawˇ˗eu yawˬ ha yaw kaˬ saˇ jaˇ dzaˬ gaˇ ehˇ˗eu meh. Iˇ cuꞈ shawˇ˗eu heu naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ a nehˬ dzeuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ mehˬ shi bi siˬ bi mawˇ˗eu lehˇ mˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. A nehˬ˗eu jeˬ˗euˬ saˇ jaˇ heu naˇ, naꞈ shuiˇ ni gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh saˇ jaˇ ziꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗awˇ, Miˬyehˇ jiˇ aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ gaˇ noeˬ tmˬ˗eu meh.—Tsoˆ. 5:4. w24.03 2 ¶2; 3 ¶5

Shaˬ zahˬ maˬ jaˆ˗eu nymˇ dahˬ lehˇ maˬ jaˆ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ dawˇ coe ni sheuˬ dahˬ dzaˬ dzeuˇ˗euˬ deuˬ “miˇ tsaˬ heu kʼoeˇ taˆ ya tahˬ puˬ˗eu shaˬ zahˬ kʼoeˇ deuˬ”˗ahˇ ya puˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ miˇ neh meh. (1 Gawˇ. 7:28) Aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu nga? Dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ hawˇ˗eu noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ uˬ taꞈ, ya leˇ˗eu jeˬ maˬ duˇ leˇ˗eu maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ nyiˬ gʼaˬ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya dehꞈ˗eu miˇ neh meh. Kʼoeˇ naˇ tsawˇ jeuˬ hawˇ˗eu huiˬ laˇ˗euˬ jawˇ duˬ maˬ duˇ leˇ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yaw beh maˬ mawˇ haw˗euˬ nui noeˬ nui ma tiˬ jeˬ na, sheuˬ dahˬ dzaˬ dzeuˇ˗awˇ neh hawˇ˗eu ya mawˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ baˬ da neh iˬ dehˬ iˬ ceh doˆ laˇ nya˗eu meh. Gaˇ kawˆ jaˆ laˇ ngeh, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ laˆ tsaˬ laˆ tsahˇ kʼoꞈ˗eu jeˬ maˬ jahˇ ni, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ iˬ baˇ taˬ nya˗eu meh. Tiˬ deuˬ na˗aˬ, jawˇ gʼawˬ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ, gʼawˬ dzeh˗eu muiˬ dzehˬ ngaˇ lehˇ noeˬ˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, doˆ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ laˆ piˇ nya ngaˇ laˬ? Maˬ, maˬ laˆ piˇ nya˗a. Nymˇ dahˬ dahˬ dzaˬ˗eu yaw shaˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ nymˇ dahˬ ziꞈ ni bi jahˇ mawꞈ˗eu meh. w24.03 16 ¶8; 17 ¶11

Iˇ cuꞈ shawˇ gʼaˬ˗euˬ naˇ kʼahˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗awˇ gaˬ dzehˬ laˇ ni leh jeh naˇ, miˇ tsaˬ˗ahˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ gʼeh˗eu nawˬ˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh. (Heˬ. 5:13–6:1) Nawˇ Loˇmaˆ 5:2-4 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ nehˬ˗ehˇ tsaˬ miˇ˗a lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Nawˇ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, daˬ coeˇ oˇ coeˇ laꞈ˗euˬ miˇ neh Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ meh lehˇ ngehˬ˗ehˇ jah ziꞈ naˇ ngehˬ˗ehˇ, aˬ yawꞈ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw meh lehˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh. Nawˬ˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ yaw beh naˆ maˬ tseˇ ziꞈ dzehˬ laˇ˗awˇ, nawˇ teu˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw dzehˬ laˇ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ muiˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ mawꞈ ngaˇ lehˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh. Noeˬ tmˬ˗eu jeˬ heu naˇ nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ yawˬ pyawˬ na luꞈ˗ahˇ taꞈ˗eu meh. Nawˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ mˇ nehˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ehˇ, gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ehˇ, aˇ yamˬ zmˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ maˬ ehˇ, taꞈ˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ naˇ, noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ laˇ meh lehˇ ehˇ gʼaˬ˗euˬ naˇ kʼah aˇ yeˇ huiˬ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ˗ahˇ paˇ ngehˬ keuˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ maˇ diˇ byah laˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh.—Maˆ. 15:13. w23.12 12-13 ¶16-19

Aˬ dui kʼaˆ dui dui˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh aˬ dui˗euˬ nui noeˬ nui ma hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ yaw tsaˬ tsaˬ˗ehˇ maˬ gʼeh ni, aˬ myah myah naˇ maˬ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ bi mˇ laˇ nya˗eu meh. Jaˬ lehˇ lehˇ ma baw laˇ ngeh saˇ baoˬ˗ahˇ iˇ lu tiˬ hmˬ saˇ˗i tiˬ hmˬ ciˬ tuˇ laˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joꞈ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ ziꞈ dah ni bi gʼeh ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. Saˇ baoˬ jaˬ lehˇ lehˇ ma˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh, nyeh laˇ˗awˇ sehˇ pyaˆ pyaˆ˗iˇ nya˗eu meh Jaˬ lehˇ lehˇ ma baw laˇ ngeh saˇ baoˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ maˬ bi nyeh laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, saˇ baoˬ laꞈ oˆ paw kʼoeˇ paw ma paˆ˗ehˇ shmˇ byaˆ laˆ tsoꞈ taˬ˗euˬ meh. Shmˇ byaˆ teu naˇ iˇ lu dzeh laˇ ngeh saˇ baoˬ˗ahˇ maˬ bi nyeh laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Saˇ baoˬ˗ahˇ dziˬ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ jiˇ maˬ bi guˆ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Shmˇ byaˆ teu, gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ saˇ baoˬ mehˬ hu paw ya˗iˇ gʼeh˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ daˆ leꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ ziꞈ dah ni bi gʼeh laˇ˗eu meh. w24.01 22 ¶7-8

Guˆ˗eu nui ma ahˇ laˇ shaw˗euˬ naˇ, ‘Dzeuˇ laꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ mˇ nehˬ laꞈ˗euˬ?’ lehˇ shaˇ noeˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ neh behˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗awˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˇ jiˇ hawˇ˗eu aˇ yehˆ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw˗awˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ duˇ ni maˬ beh taˬ˗aˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ tahˬ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ teu naˆ maˬ tseˇ ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Teu loꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ ngeh tiˬ jawˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe dzehˬ laˇ˗eu meh. (Tehˬ. 6:25-32) Aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ shaˇ noeˬ˗awˬ. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ jah˗eu jeˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw nya˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gaˇ kawˆ jiˇ gui nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ nawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ gʼeh nehˬ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ joˆ˗ehˇ kuˇ ahˇ laꞈ˗euˬ? (Yoˇ. 6:44) Nawˬ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ? (1 Yoˇ. 5:14) Gaˬ˗eu Zaˬmaˇ neh lawˇ nehˬ˗euˬ jeˬ baˬ da neh yawˬ nah na luꞈ nawˇ aˬ jeˬ muiˬ˗eu jeˬ za luꞈ˗eu lehˇ jiˇ shaˇ noeˬ nya˗eu meh.—Peˇ. 1:7; Heˬ. 4:14-16. w24.01 3 ¶6; 7 ¶17