Мүгәддәс Јазыларын китабы нөмрә 30 — Амос

Јазан: Амос

Јазылдығы јер: Јәһуда

Јазылмасы баша чатыб: б. е. ә. тәх. 804-ҹү ил

АМОС нә пејғәмбәр иди, нә дә пејғәмбәр оғлу. Јеһова ону хидмәтә чағыранда о, гојун сахлајыр вә әнҹир јығырды. О, тәкҹә доғма Јәһуда падшаһлығынын сакинләринә дејил, әсас е’тибары илә шимал падшаһлығы Исраилин әһалисинә пејғәмбәрлик етмәли иди. Амос, 2 Падшаһлар 17:13, 22, 23 ајәләриндә хатырланан, амма билаваситә ады чәкилмәјән пејғәмбәрләрдән бири олмушдур. О, Јәһуданын Тегоа шәһәриндән иди. Бу шәһәр Јерусәлимдән 16 километр ҹәнубда, он гәбиләли шимал падшаһлығы Исраилин ҹәнуб сәрһәддиндән тәхминән бир ҝүнлүк мәсафәдә јерләширди (Амос 1:1; 7:14, 15).

² Амос өз китабынын биринҹи ајәсиндә Јәһуда падшаһы Уззијанын вә Исраил падшаһы Јоаш оғлу ЫЫ Јаровамын дөврүндә, бөјүк зәлзәләдән ики ил габаг пејғәмбәрлијә башладығыны дејир. Беләликлә, онун пејғәмбәрлик фәалијјәти 26 ил, тәхминән б. е. ә. 829-ҹу илдән б. е. ә. 804-ҹү илә кими, бу ики падшаһын һакимијјәт илләринин үст-үстә дүшдүјү бир дөврдә давам етмишдир. Зәкәријјә пејғәмбәр Уззијанын ҝүнләриндә халгы дәһшәт ичиндә гачыб ҹаныны гуртармаға мәҹбур едән ҝүҹлү зәлзәләни хатырладыр (Зәк. 14:5). Јәһуди тарихчиси Иосиф Флави, Уззијанын өзбашыналыг едәрәк мә’бәддә бухур јандырмаға ҹәһд ҝөстәрдији заман баш вермиш зәлзәләдән хәбәр верир. Лакин Амосун хатырлатдығы зәлзәлә исә, чох еһтимал ки, Уззијанын һакимијјәтинин илк илләриндә олмушдур.

³ «Амос» ады «Јүк олан» вә ја «Јүк дашыјан» мә’насыны верир. Исраили вә Јәһуданы (һәмчинин чохсајлы бүтпәрәст халглары) ҝөзләјән фәлакәт хәбәрини дашымагла бәрабәр о, Јеһованын халгынын бәрпасы илә бағлы тәскинлик хәбәрини дә бәјан едирди. Аллаһын Исраилә бәла е’лан етмәјә һәр бир әсасы вар иди. О дөврдә дәбдәбәли һәјат, ҹаһ-ҹәлал вә әхлагсызлыг ади һал иди. Халг Јеһованын ганунуну унутмушду. Дәбдәбәли һәјат ҝөзләрини гамашдырдығындан, һәддиндән артыг дәјмиш мејвә чүрүмәјә башладығы кими, бу адамлар да мәһвә доғру ҝетдикләрини ағылларына ҝәтирмирдиләр. Амос пејғәмбәрлик едирди ки, онгәбиләли падшаһлығын әһалиси узаг башы бир нечә илә кими Дәмәшгдән о таја көчүрүләҹәк. Бунунла о, 21 дәфә «Худавәнд Рәбб» адландырдығы Јеһованын әдаләтини вә һакимијјәтини уҹалтды (Амос 1:8).

⁴ Бу вә ја диҝәр пејғәмбәрликләрин јеринә јетмәси «Амос» китабынын доғрулуғуну тәсдиг едир. Пејғәмбәр, һәмчинин Исраили әһатә едән бүтүн дүшмән халгларын — арамлыларын, филиштлиләрин, сурлуларын, едомлуларын, аммонлуларын вә моавлыларын — одла мәһв едиләҹәкләрини габагҹадан хәбәр верир. Тарихдән ҝөрүндүјү кими, бир мүддәт кечәндән сонра бу дүшмән халгларын һәр бири мәһв едилмишдир. Лакин Јәһуданы вә Исраили даһа сәрт һөкм ҝөзләјирди, чүнки онлар Јеһова Аллаһ дура-дура јаланчы аллаһлара итаәт едирдиләр. Б. е. ә. 740-ҹы илдә, узун мүһасирәдән сонра Ассурија ордусу В Шалманесерин башчылығы алтында Исраилин сонунҹу истеһкамы Самарија шәһәрини зәбт етди (2 Пад. 17:1-6). Јәһуда, гардаш халгын башына ҝәлән һадисәдән ибрәт ҝөтүрмәди вә б. е. ә. 607-ҹи илдә јерлә јексан едилди.

⁵ Амос Исраилин дәбдәбәли һәјатыны иттиһам едирди, чүнки ичиндә шәраб ичиб, дәм-дәсҝаһла наһар ет­дикләри «фил сүмүјү илә бәзәнмиш евләр» тикмәк үчүн, варлылар касыблары алдадырдылар (Амос 3:15; 5:11, 12; 6:4-7). Археологлар о заманкы дәбдәбәли һәјатын сүбутуну тапмышлар. Самаријада апарылан газынтылар заманы фил сүмүјүндән дүзәлдилмиш чохсајлы әшјалар үзә чыхмышдыр. Бир енсиклопедијада дејилир: «Тапылан әшјалары ики әсас група бөлмәк олар: 1. Горелјеф (һүндүр габарыг) нахышлы лөвһәләр... 2. Гијмәтли дашларла, рәнҝли шүшәләрлә, зәрвәрәглә вә с. [...] бәзәдилмиш барелјеф (габарыг) нахышлы лөвһәләр. Фил сүмүјүндән дүзәлдилмиш әшјалар Кән’ан инҹәсәнәтинә аид едилир вә Исраил падшаһларынын дөврүндә, јәгин ки, сарај мебели үзәриндә мозаика кими ишләнирди. Мүгәддәс Китабда Ахавын «фил сүмүјүндән тикдији сарај» (1 Пад. 22:39) вә ҹаһ-ҹәлалын тәҹәссүмү олан ‘фил диши илә бәзәнмиш диванлар’ хатырланыр. Амосун он­лары мәзәммәт етмәсинин сәбәби дә елә бу иди (6:4)»a.

⁶ «Амос» китабынын Мүгәддәс Јазыларын канонуна мәхсус олмасы шүбһә доғурмамалыдыр. Стефанын Һәвариләрин ишләри 7:42, 43 ајәләриндә бу китабдан үч ајәни нәгл етмәси, һәмчинин Јагубун Һәвариләрин ишләри 15:15-18 ајәләриндә ондан ситат ҝәтирмәси онун доғрулуғуну гәти сурәтдә тәсдиг едир (Амос 5:25-27; 9:11, 12).

БИЗӘ ФАЈДАСЫ

¹³ Амосун Исраилә, Јәһудаја вә онларын гоншуларына е’лан етдији хәбәрдарлыгларын сәбәбинә диггәт јетирмәк, Мүгәддәс Китабын мүасир охуҹулары үчүн фајдалы оларды. Јеһованын ганунуну рәдд едәнләр, касыблары алдаданлар вә сыхышдыранлар, тамаһкарлар, әхлагсызлар вә бүтләрә итаәт едәнләр Јеһованын рәғбәтини газана билмәзләр. Амма бу ҹүр ишләрдән төвбә едиб әл чәкәнләри Јеһова бағышлајыр вә онлара лүтф ҝөстәрир. Әҝәр биз позғун үнсијјәтдән аралы ҝәзир вә Јеһованын «Мәнә тәрәф дөнүн ки, сағ галасыныз» төвсијәсинә гулаг асырыгса, демәли ағылла давранырыг (5:4, 6, 14).

¹⁴ Ишҝәнҹәли өлүмүндән әввәл Стефан Амосун китабындан ситат ҝәтирди. О, јәһудиләрә, Исраилин Молох вә Ремфан кими јад аллаһлара итаәт етдији үчүн әсирлијә дүшдүјүнү хатырлатды. Јәһудиләр «Амос» китабындакы хәбәрдарлыгдан бир нәтиҹә чыхартдылармы? Хејр! Онлар гәзәбләниб Стефаны даш-галаг етдиләр, бунунла да онлар өзләрини б. е. 70-ҹи илиндә Јерусәлимин дармадағын едилдији заман бу халгы һагламыш даһа бир бәдбәхтлијә дүчар етдиләр (Амос 5:25-27; Һәв. иш. 7:42, 43).

¹⁵ Амосун тәкҹә Исраилин, Јәһуданын вә диҝәр халгларын алдыглары ҹәзалар һаггында чохсајлы пејғәмбәрликләринә дејил, һәмчинин бәрпа едилмә һаггындакы пејғәмбәрликләринә дә нәзәр салмаг чох фајдалыдыр. Јеһованын Амос васитәсилә дедији сөзләринә сүбут олараг, б. е. ә. 537-ҹи илдә исраиллиләр әсирликдән гајытдылар ки, виран галмыш шәһәрләрини тикиб мәскунлашсынлар вә орада бағлар, үзүмлүкләр салсынлар (Амос 9:14; Езра 3:1).

¹⁶ Амосун даһа бир пејғәмбәрлијинин һәвариләрин ҝүнләриндә һејрәтамиз шәкилдә јеринә јетмәси диггәтәлајигдир. Мәсиһчи јығынҹағына гејри-исраиллиләрин дахил олаҹағы мүзакирә едиләндә, Јагуб Аллаһдан илһам алараг, бунун Амос 9:11, 12 ајәләриндә габагҹадан дејилдијини изаһ етди. О, ҝөстәрди ки, ‘Давудун јыхылмыш мәскәнинин јенидән гурулаҹағы’ һаггындакы пејғәмбәрлик мәсиһчи јығынҹағы үзәриндә јеринә јетди. Орада охујуруг: «Галан инсанлар вә Өзүмә аид олмаг үчүн чағырдығым бүтүн халглар Рәбби ахтарсынлар. Бунларын һамысыны едән Рәбб белә дејир». Бу, шүбһәсиз ки, јени тәшкилати гурулуш јаранаҹағына даир Мүгәддәс Китабда дејиләнләрин тәсдиги иди. Шимон Петерин дедији кими, Аллаһ мүхтәлиф халглардан ‘Өз ады наминә бир халг тәшкил едир’ (Һәв. иш. 15:13-19).

¹⁷ Мүгәддәс Јазыларын башга бир һиссәсиндә мәсиһчи јығынҹағынын башчысы Иса Мәсиһин «Давуд оғлу» адландырылараг, «атасы Давудун тахтыны» мирас алаҹағы вә әбәди падшаһлыг едәҹәји дејилир (Лука 1:32, 33; 3:31). Беләликлә, Амосун пејғәмбәрлији Давудла бағланмыш падшаһлыг әһдинин һәјата кечдијинә ишарә едир. Амосун јекун сөзләри «Давудун чадырынын» бәрпасы дөврүндәки боллуг вә чичәкләнмәни тәсвир етмәклә јанашы, һәмчинин Аллаһын Падшаһлығынын сабитлијини вурғулајыр: «“Онлары өзләринин торпағында јерләшдирәҹәјәм, Онлара вердијим торпагдан бир даһа кәнара атылмајаҹаглар” Аллаһын Рәбб белә дејир». Јеһова «Давудун чадырыны» тамамилә бәрпа етдикдән сонра јер үзүндә бол-бол даими хејир-дуа олаҹаг! (Амос 9:13-15).