Өзбашыналыг һөкм сүрән дүнјада ушагларын тәрбијәси

ВАЛИДЕЈНЛӘРИ алмаг истәмәсә дә, һансыса ојунҹағы алдырмаг үчүн онлара јалвар-јахар едән, јахуд валидејнләринин: «Динҹ дур!» — демәсинә бахмајараг, ора-бура гачыб ојнамаг истәјән ушағы ҝөрмүсүнүзмү? Јәгин фикир вермисиниз ки, белә һалларда валидејнләр ушагларынын рифаһыны дүшүнүрләр. Амма чох вахт онлар ушағын истәдијини едирләр. Ушағынын зар-зар ағламасына дөзмәјән валидејн онун јалварышына тәслим олур.

Ҝөрүнүр, бир чох валидејнләр дүшүнүрләр ки, јахшы ана вә ја ата олмаг ушағын һәр истәјини јеринә јетирмәк демәкдир. Мисал үчүн, Бирләшмиш Штатларда 12-17 јашларында олан 750 ушаг арасында сорғу кечирилмишдир. Суал белә иди: валидејнләр онлара «јох» дејәндә реаксијалары неҹә олур? Ушагларын тәхминән 60 фаизи деди ки, тәкид етмәјә давам едир. Һарадаса 55 фаизи бунун сајәсиндә адәтән истәдијинә наил олдуғуну деди. Онларын валидејнләри дүшүнә биләрләр ки, өвладларынын истәдији һәр шеји етмәјә иҹазә вермәклә онлары севдикләрини ҝөстәрирләр. Бу һәгигәтән дә беләдирми?

Ҝәлин гәдимдә јазылмыш һикмәтли бир мәсәли нәзәрдән кечирәк: «Ким әркөјүн гул бөјүтсә, ахырда бу она дәрд верәр» (Сүлејманын мәсәлләри 29:21). Әлбәттә, ушаг гул дејил. Амма јәгин разылашарсыныз ки, бу принсип ушагларын тәрбијәсинә дә тәтбигедиләндир. Валидејнләр ушағы әркөјүн бөјүтсә, онун истәдији һәр шеји алса, «бу она дәрд верәр», јәни ушаг тәрбијәсиз, тәрс вә нашүкүр олаҹаг.

Бунун әксинә олараг, Мүгәддәс Китаб валидејнләрә мәсләһәт едир: «Ушаға тәрбијә вер ки, лајигли јол тутсун» (Сүлејманын мәсәлләри 22:6). Мүдрик валидејнләр ајдын, сабит вә мүнасиб гајдалар гојмагла вә онларын јеринә јетирилмәсинә нәзарәт етмәклә бу мәсләһәтә әмәл едирләр. Онлар дүшүнмүрләр ки, ушағы севмәк ону өзбашына бурахмаг демәкдир. Һәмчинин ушағын ағлајыб-сызладығыны вә мысмырығыны салладығыны ҝөрүб она ҝүзәштә дә ҝетмирләр. Әксинә, белә валидејнләр Исанын: «Сөзүнүз: “Бәли, Бәли”, “Хејр, Хејр” олсун», — дедији һикмәтли мәсләһәтинә ујғун давранырлар (Матта 5:37). Бәс онда ушаға тәрбијә вермәк нә демәкдир? Ҝәлин бир нүмунә әсасында бу суалын ҹавабыны арашдыраг.

‘Әлдәки охлара бәнзәр’

Мүгәддәс Китаб валидејн илә ушаг арасындакы мүнасибәти тәсвир едәрәк, ушаға валидејнин рәһбәрлији лазым олдуғуну ҝөстәрир. Мәзмур 127:4, 5 ајәләриндә дејилир: «Инсанын ҝәнҹ икән өвладлары оларса, бир иҝидин әлиндәки охлара бәнзәр. Охданы бу ҹүр долу олан нә бәхтијардыр!» Ушаглар охла, валидејн исә иҝидлә мүгајисә едилир. Охларынын һәдәфә тәсадүфән дүшмәјәҹәјини билән охатан кими, гајғыкеш валидејнләр дә анлајырлар ки, ушағын тәрбијәсини башлы-башына бурахмаг лазым дејил. Онлар «охларынын» даша дәјмәсини истәмирләр, әксинә, арзу едирләр ки, ­өвладлары бөјүјүб хошбәхт, мәсулијјәтли вә мүдрик олсунлар, лазымсыз проблемләрдән гачсынлар вә дәјәрли мәгсәдләрә наил олсунлар. Лакин бунлары садәҹә арзуламаг кифајәт дејил.

Охун һәдәфә дүшмәси үчүн нә лазымдыр? Ону јахшы дүзәлтмәк, јахшы вәзијјәтдә сахламаг вә вар гүввә илә һәдәфә доғру атмаг лазымдыр. Ејнилә, ушагларымызын бөјүјүб уғур газанмаларыны истәјириксә, онлары һазырламалы, мүдафиә етмәли вә һәдәфә доғру истигамәтләндирмәлијик. Ҝәлин ушагларын тәрбијәсиндә ваҹиб рол ојнајан бу үч мәгамы бир-бир нәзәрдән кечирәк.

Оху јахшы дүзәлтмәк лазымдыр

Гәдим заманларда охларын дүзәлдилмәсинә ҹидди јанашырдылар. Еһтимал ки, охлары јүнҝүл ағаҹ нөвләриндән һазырлајырдылар, онлары әллә јонурдулар вә чалышырдылар ки, онлар мүмкүн гәдәр дүз олсун. Охун уҹу ити олмалы иди. Онун дүз учмасы вә һәдәфә дүшмәси үчүн арха уҹуна ләләкләр бәркидирдиләр.

Ејнилә, валидејнләр дә ушагларынын бу охлар кими дүз олмаларыны вә мәгсәдләриндән јајынмамаларыны истәјирләр. Буна ҝөрә дә мүдрик валидејнләр ушагларынын ҹидди сәһвләринә ҝөз јуммурлар, әксинә, онларын өһдәсиндән ҝәлмәкдә ушагларына мәһәббәтлә көмәк едирләр. Һәр бир ушағын тәрбијәси хејли гүввә тәләб едир, чүнки ‘сәфеһлик ушағын гәлбиндән јапышыб’ (Сүлејманын мәсәлләри 22:15). Буна ҝөрә Мүгәддәс Китаб валидејнләрә јери ҝәләндә ушаглары ҹәзаландырмағы мәсләһәт едир (Ефеслиләрә 6:4). Һәгигәтән дә, ҹәза ушағын дүшүнҹә тәрзинин, хасијјәтинин формалашмасында вә ислаһ едилмәсиндә мүһүм рол ојнајыр.

Буна ҝөрә тәәҹҹүблү дејил ки, Сүлејманын мәсәлләри 13:24 ајәсиндә дејилир: «Оғлундан көтәји әсирҝәјән санки она нифрәт едәр, оғлуну севән она дүзҝүн тәрбијә верәр». Бурада тәрбијә көтәји ифадәси алтында ушағы ислаһ етмәк үчүн истифадә олунан мүхтәлиф үсуллар нәзәрдә тутулур. Валидејн ушағыны мәһәббәтлә ҹәзаландырмагла онун сәһвләрини дүзәлтмәјә чалышыр ки, онлар дәрин көк салыб, ушаг боја-баша чатанда башына бәла олмасын. Өвладыны ҹәзаландырмајан валидејнләр, санки, она нифрәт едирләр, ҹәзаландыранлар исә ону севдикләрини ҝөстәрмиш олурлар.

Бундан башга, гајғыкеш валидејн һәм дә мүәјјән гајданы һансы мәгсәдлә тәсис етдијини өвладына баша салыр. Ҝөрүндүјү кими, ушаға тәрбијә вермәјә јалныз гајдалар тәсис етмәк вә ушағын онлардан кәнара чыхдығы һалда онун неҹә ҹәзаландырылаҹағыны демәк дахил дејил. Ән ваҹиби, һәмин гајдаларын нәјә ҝөрә гојулдуғуну баша дүшмәкдә ушаға көмәк етмәкдир. Мүгәддәс Китабда гејд едилир: «Ганан оғул гануну јеринә јетирәр» (Сүлејманын мәсәлләри 28:7).

Оха бәркидилән ләләкләр ох камандан бурахылдыгдан сонра онун дүз учмасына көмәк едир. Бунун кими дә, аилә Банисинин Мүгәддәс Китабдакы өјүд-нәсиһәти, ушаглар ата оҹағыны тәрк етдикдән сонра да онлара өмүр боју фајда ҝәтирә биләр (Ефеслиләрә 3:14, 15). Бәс валидејнләр неҹә әмин ола биләрләр ки, Аллаһын өјүд-нәсиһәти онлара «бәркидилиб»?

Мусанын дөврүндә Аллаһын исраилли валидејнләрә вердији мәсләһәтә диггәт јетирин: «Сәнә әмр етдијим бу сөзләр үрәјиндә көк салсын. Бунлары өвладларынын шүуруна јахшы-јахшы јерит» (Ганунун тәкрары 6:6, 7). Ҝөрдүјүмүз кими, валидејнләр ики шејә әмәл етмәлидирләр. Әввәлҹә, онлар өзләри Аллаһын Кәламыны өјрәнмәли вә јазыланлара әмәл етмәлидирләр, башга сөзлә, Аллаһын ганунларыны севмәлидирләр (Мәзмур 119:97). Онда онлар ајәнин икинҹи һиссәсиндә дејиләнләрә әмәл едә, јәни Аллаһын ганунларыны ‘өвладларынын шүуруна јахшы-јахшы јеридә’ биләрләр. Онларын ваҹиб олдуғуну ушагларын үрәјинә һәкк етмәк үчүн ганунлары јахшы өјрәтмәк вә тез-тез тәкрарламаг лазымдыр.

Ајдындыр ки, Мүгәддәс Китаб принсипләри көһнәлмәјиб. Мүасир дүнјада да онлары ушаглара ашыламағын вә ҹидди сәһвләрини мәһәббәтлә ислаһ етмәјин бөјүк фајдасы вар. Бу үсуллар, дәјәрли «охларын» јеткинлијә доғру дүз вә давамлы учмасы үчүн олдугҹа ваҹибдир.

Охдана гојулан охлар

Ҝәлин Мәзмур 127:4, 5 ајәләриндәки мәсәлә бир даһа гајыдаг. Хатырлајырсынызса, охатан охлары ‘охдана’ јығырды. Һазыр охлары горумаг лазым ҝәлирди. Бу она ҝөрә едилирди ки, һазыр охлар әјилиб сынмасын. Мараглыдыр ки, Мүгәддәс Китаб пејғәмбәрлијиндә Мәсиһ Атасынын ‘охданында сахланылан’ ити ох адланыр (Јешаја 49:2). Ән гајғыкеш Ата олан Јеһова Аллаһ севимли Оғлу Исаны тәјин едилән вахтда өлдүрүләҹәјинә гәдәр она дәјә биләҹәк бүтүн зәрәрләрдән горуду. Иса өләндә Јеһова гојмады ки, өлүм она дүзәлмәз зәрәр вурсун вә ону дирилдиб, әбәди јашамасы үчүн ҝөјләрә гајтарды.

Јахшы валидејнләр дә ушагларыны позғун дүнјанын зәрәрләриндән горумаға чалышырлар. Һәрдән валидејнләр ушагларына пис тәсир ҝөстәрә биләҹәк бәзи шејләри гадаған етмәли ола биләрләр. Мәсәлән, мүдрик валидејнләр Мүгәддәс Китабын «пис достлуг јахшы әхлагы позар» принсипинә ҹидди јанашырлар (1 Коринфлиләрә 15:33). Өвладларыны Мүгәддәс Јазыларын әхлаг нормаларына гијмәт гојмајан адамларла үнсијјәт етмәкдән горумагла валидејнләр, бәлкә дә, онлары ҹидди, һәтта өлүмлә нәтиҹәләнә биләҹәк бир чох сәһвләрдән горуја биләрләр.

Ушаглар валидејнләрин онлара ҝөстәрдикләри гајғыны һеч дә һәмишә гијмәтләндирмирләр. Онлар һәрдән инҹијирләр, чүнки ушаглары горумаг үчүн бәзән онлара «јох» демәк лазым ҝәлир. Ушагларын тәрбијәси үзрә китаблар јазан танынмыш бир мүтәхәссис дејир: «Ушаглар буну һеч вахт бүрузә вермәсәләр дә, һәтта буна ҝөрә инди миннәтдар олмасалар да, әслиндә истәјирләр ки, валидејнләри онлары тәһлүкәсиз вә сабит һәјатла тәмин етсинләр. Биз валидејнләр онлара сәрһәдләр гојмагла вә вәзифәмизә мәсулијјәтлә јанашмагла буну едә биләрик».

Бәли, ушагларынызы һәгигәтән дә севдијинизи, онлары әмин-аманлыгдан, әхлаги тәмизликдән вә Аллаһ гаршысында јахшы аддан мәһрум едә биләҹәк һәр шејдән мүдафиә етмәклә ҝөстәрә биләрсиниз. Онлар бөјүјәндә, еһтимал ки, бу вә ја диҝәр гајдалары нәјә ҝөрә гојдуғунузу баша дүшәҹәк вә онлары мәһәббәтлә тәһлүкәләрдән мүдафиә етдијинизә ҝөрә сизә миннәтдар олаҹаглар.

Оха истигамәт вермәк

Фикир верин ки, Мәзмур 127:4, 5 ајәләриндә валидејн ‘иҝидә’ бәнзәдилир. Бу о демәкдирми ки, јалныз ата өвладларына јахшы тәрбијә верә биләр? Әсла јох. Бу нүмунәдәки принсип һәм атаја, һәм дә анаја, һәмчинин ушағыны тәк бөјүдән валидејнләрә дә тәтбиг едилир (Сүлејманын мәсәлләри 1:8). Бәс нәјә ҝөрә бурада ‘иҝид’ сөзү истифадә олунур? Чүнки оху атмаг үчүн чохлу ҝүҹ-гүввә лазым иди. Гәдим заманларда каманлары бәзән мислә өртәрдиләр. Буна ҝөрә дә оху атмаг үчүн әсҝәр вар гүввәсини топлајыб ‘каманы чәкмәли’ иди (Јеремја 50:14, 29). Бундан ајдын ҝөрүрүк ки, оху һәдәфә тушламаг вә ону атмаг үчүн чохлу ҝүҹ-гүввә вә сәј тәләб едилирди!

Ушаглары тәрбијә етмәк үчүн дә чох гүввә тәләб олунур. Ох атылмадан һәдәфә дүшә билмәдији кими, ушаглар да өзбашына тәрбијәли бөјүјә билмәзләр. Әфсуслар олсун ки, бир чох валидејнләр буну дәрк етмирләр. Онлар гүввә сәрф етмәк әвәзинә, асан јол сечирләр. Белә валидејнләр јол верирләр ки, хејирлә шәрин нә олдуғуну, әхлаг нормалары вә ҹинси мүнасибәтләр барәдә ушагларына телевизор, мәктәб вә һәмјашыдлары өјрәтсин. Онлар ушагларына истәдикләри һәр шејә иҹазә верирләр. «Јох» демәк чәтин оланда садәҹә «һә» дејирләр вә буна бәраәт газандырмаг үчүн ушагларынын хәтринә дәјмәк истәмәдикләрини сөјләјирләр. Әслиндә исә, валидејнләр ушагларыны өзбашына бурахмагла онлара бөјүк зәрәр јетирирләр.

Ушаг бөјүтмәк чох чәтиндир. Аллаһын Кәламында јазылан мәсләһәтләри әлдә рәһбәр тутараг бу ишә ҹан јандырмаг чох сәј тәләб етсә дә, мүкафаты буна дәјәр. Валидејнләр үчүн олан бир журналда дејилир: «Тәдгигатлар ҝөстәрир ки, гајғыкеш, лакин гәрарында ҝүзәштә ҝетмәјән, јәни ушагларына дәстәк олан, амма онлары мүәјјән чәрчивәләр дахилиндә бөјүдән валидејнләрин ушаглары, һәддиндән артыг мүлајим вә ја сәрт валидејнләрин ушаглары илә мүгајисәдә, дәрсләрини даһа јахшы охујур, башгалары илә јола ҝедир, өзләринә һөрмәт едир вә демәк олар ки, хошбәхтдирләр» («Parents»).

Валидејнләр үчүн даһа јахшы мүкафат вар. Јухарыда биз Сүлејманын мәсәлләри 22:6 ајәсинин биринҹи һиссәсини нәзәрдән кечирдик: «Ушаға тәрбијә вер ки, лајигли јол тутсун». Лакин ҝөрүн бу ајәнин икинҹи һиссәсиндә үрәји риггәтә ҝәтирән һансы сөзләр јазылыб: «О гоҹаланда да бу јолдан дөнмәз». Бәс бу ајәнин әсасында демәк олармы ки, бүтүн валидејнләрин сәјләри уғурла нәтиҹәләнәҹәк? Јох, бу һәмишә белә олмур. Сизин ушағыныз да ирадә азадлығына маликдир вә бөјүјәндә өз сечимини етмәли олаҹаг. Амма бу ајә валидејнләри бир шејә әмин едир. Нәјә?

Әҝәр ушагларынызы Мүгәддәс Китаб мәсләһәтләринә ујғун бөјүдүрсүнүзсә, демәли, сиз онларын ән јахшы бәһрә верә билмәләри үчүн, јәни онларын бөјүјүб хошбәхт, мәсулијјәтли олмаларына вә һәјатларында мәмнунлуг тапмаларына мүнасиб мүһит јарадырсыныз (Сүлејманын мәсәлләри 23:24). Буна ҝөрә вар гүввәнизлә бу дәјәрли «охлары» һазырлајын, мүдафиә един вә сәјлә һәдәфә доғру јөнәлдин. Сиз һеч вахт пешман олмајаҹагсыныз!

[9-ҹу сәһифәдәки шәкил]

Валидејнләр ушагларынын истәдикләри һәр шеји алмагла онлары севдикләриними ҝөстәрирләр?

[11-ҹи сәһифәдәки шәкил]

Гајғыкеш валидејнләр бу вә ја диҝәр гајдалары нә үчүн гојдугларыны изаһ едирләр

[11-ҹи сәһифәдәки шәкил]

Јахшы валидејнләр ушагларыны позғун дүнјанын зәрәрли тәсириндән горумаға чалышырлар

[12-ҹи сәһифәдәки шәкил]

Ушаглары бөјүтмәк чәтин олса да, мүкафаты буна дәјәр