Мүгәддәс Јазыларын китабы нөмрә 34 — Наһум

Јазан: Наһум

Јазылдығы јер: Јәһуда

Јазылмасы баша чатыб: б. е. ә. 632-ҹи илдән әввәл

«НИНЕВА һаггындакы хәбәрдарлыг» (Наһ. 1:1). Наһумун ваһимәли пејғәмбәрлији бу сөзләрлә башланыр. Шәһәрин мәһв олаҹағыны бәјан етмәјә пејғәмбәри нә тәшвиг етди? Гәдим Нинева һаггында нә мә’лумдур? Наһум онун тарихини ики сөзлә ифадә едир: ‘Ганлы шәһәр’ (Наһ. 3:1). Гәдим Ниневаны Ирагын шималындакы мүасир Мосул шәһәринин гаршысындан кечән Дәҹлә чајынын шәрг саһилиндәки ики тәпә хатырладыр. Тамамилә дивар вә хәндәкләрлә әһатә едилмиш бу шәһәр Ассурија империјасынын мөвҹудлуғунун икинҹи һиссәсиндә онун пајтахты олмушдур. Лакин шәһәрин тәмәли Нәмрудун ҝүнләриндә гојулмушдур. «Рәббин өнүндә... маһир овчу» олан Нәмруд ‘Ашшур торпағына көчүб, Ниневаны тикди’ (Јар. 10:9-12). Беләликлә, Ниневанын башланғыҹы һеч дә уғурлу олмамышдыр. Бу шәһәр Ассурија империјасынын сон дөврләриндә, Саргон, Санхерив, Есар-Хаддон вә Ашурбанипалын һакимијјәти заманы даһа чох танынмаға башламышдыр. Бу шәһәр таланедиҹи мүһарибәләрин һесабына зәнҝинләшмиш вә ассур падшаһларынын әсирләрә инсанын ағлына ҝәлмәјән вәһшиликләр төрәтмәси илә мәшһурлашмышдыa. К. Керам «Аллаһлар, сәрдабәләр вә алимләр» китабында белә јазмышдыр: «Нинева унудулмајыб, чүнки онун ады гәтл, сојғунчулуг, зүлмкарлыг, зәифләр үзәриндә зоракылыг, мүһарибәләр вә һәр ҹүр дәһшәтләр вә ган төкмәк баһасына һакимијјәтә кечәрәк, террор ҝүҹүнә тахтда галан падшаһларла бағлыдыр. Демәк олар ки, бу падшаһларын һамысы гәтлә јетирилир вә јерләринә даһа залым һөкмдарлар ҝәлирди»b.

² Ниневада һансы динә гуллуг едилирди? Нинева сакинләри, әксәријјәти Бабилдән мәнимсәнилән чохсајлы аллаһлара ибадәт едирдиләр. Ниневанын башчылары виран вә мәһв етмәк үчүн ҝетдикләри заман өз аллаһларыны чағырырдылар. Аҹҝөз каһинләр исә күлли-мигдарда һәрби гәнимәтләрин әлә кечириләҹәјини ҝөзләјәрәк ишғаледиҹи јүрүшләри дәстәкләјирдиләр. У. Б. Рајт өз китабында дејир: «Онлар гүввәләрә ибадәт едирдиләр вә јалныз бөјүк даш бүтләрә — нәһәнҝ ајаглары, гартал ганадлары вә инсан башы ҝүҹ, горхмазлыг вә гәләбә символлары кими гәбул едилән ширләрә, буғалара дуа едирдиләр. Бу халгын әсас мәшғулијјәти мүһарибә етмәк иди, мүһарибәләри исә даима гызышдыранлар каһинләр иди. Онлар әсас е’тибары илә, һәрби гәнимәтләрин һесабына доланырдылар вә гәнимәт һәлә башгалары арасында бөлүшдүрүлмәздән әввәл онларын пајына дүшән һиссә верилирди, чүнки бу сојғунчу тајфа һәддиндән артыг диндар иди» («Анҹиент Ҹитиес», 1886, с. 25).

³ Наһумун пејғәмбәрлији гыса олса да, чох мараглыдыр. Пејғәмбәр һаггында өзүнүн биринҹи ајәдә дедикләриндән башга һеч нә билинмир: «Бу... Елгошлу Наһумун ҝөрүнтүләриндән ибарәт китабдыр». Онун адынын (ибраниҹә Накум) мә’насы «Тәсәлливериҹи» демәкдир. Әлбәттә, онун чатдырдығы хәбәр Нинева үчүн һеч дә тәсәлливериҹи дејилди, анҹаг бу хәбәр Аллаһын садиг халгына тәсәлли ҝәтирди, рәһмсиз вә ҝүҹлү дүшмәнләринин әлиндән гуртулаҹагларына там әминлик јаратды. Наһумун өз халгынын ҝүнаһларындан сөз ачмамасы да тәсәлли верир. Елгошун дәгиг јери мә’лум олмаса да, пејғәмбәрлијин Јәһудејада јазылдығы еһтимал едилир (Наһ. 1:15). Наһумун өз пејғәмбәрлијиндә јаздығы Ниневанын сүгута уғрамасы һадисәси һәлә б. е. ә. 632-ҹи илдә баш верәҹәкди. Пејғәмбәр бу һадисәни бир гәдәр әввәл баш верән Но-Аммонун (Фива, Мисир) сүгутуна бәнзәдир (3:8). Буна ҝөрә дә, Наһумун пејғәмбәрлији бу вахт арасында јазылмыш олмалыдыр.

⁴ Китаб өз стили илә фәргләнир. Орада узун-узады сөзләрә раст ҝәлинмир. Ҹанлылығы вә реаллығы сајәсиндә илһамланмыш Јазыларын үмуми мәғзилә һәмаһәнҝдир. Наһумун нитги ачыглығы, емосионаллығы вә тәсвири ҝөзәллији илә, һәмчинин јүксәк нәгледиҹилији, сурәтләрин вә фразеоложи ҹәһәтдән сон дәрәҹә дәгиглији илә верилмишдир (1:2-8, 12-14; 2:4, 12; 3:1-5, 13-15, 18, 19). Ҝөрүнүр, биринҹи фәслин әксәр һиссәси акростих үслубда јазылмышдыр (1:8, ЈД, һашијә). Китабын шаиранә дили мөвзунун бир хәтт үзрә ҝетмәсини зәнҝинләшдирир. Пејғәмбәр Исраилин хаин дүшмәнләринә гаршы дәрин нифрәт һисси бәсләјир. О билир ки, Ниневаны там мәғлубијјәт ҝөзләјир.

⁵ «Наһум» китабынын е’тибара лајиг олмасы пејғәмбәрликләринин дәгигликлә јеринә јетмәси илә тәсдиг олунур. Наһумун ҝүнләриндә башга ким Јеһованын пејғәмбәри кими горхмајараг дүнја империјасы Ассуријанын пајтахтынын ‘чајларынын сујуну сахлајан бәндләрин ачылаҹағыны’, сарајларынын мәһв едиләҹәјини, өзүнүн исә ‘виран олаҹағыны, дағыдылаҹағыны, хараба галаҹағыны’ дејә биләрди? (2:6-10). Бундан сонра баш верән һадисәләр ҝөстәрир ки, Наһумун пејғәмбәрлији һәгигәтән дә Аллаһ тәрәфиндән илһамланмышдыр. Бабил падшаһы Набопаласарын салнамәсиндә Ниневанын мидијалылар вә бабиллиләр тәрәфиндән ишғал едилмәси һаггында јазылыр: «Шәһәр харабалыг (онлар тәрәфиндән чеврилди) вә дағыныг (јерлә-јексан) вәзијјәтә салынды»c. Нинева елә дармадағын едилмишди ки, узун әсрләр әрзиндә, һәтта онун јерләшдији јер белә унудулмушду. Бунунла әлагәдар бә’зи тәнгидчиләр Нинева адында бир шәһәрин һеч вахт олмадығыны иддиа едәрәк Мүгәддәс Китаба ришхәнд етмишләр.

⁶ «Наһум» китабынын доғру олдуғу Нинева ашкара чыхан заман даһа чох өз тәсдигини тапды, ХЫХ әсрдә исә онун газынтыларыны апармаға башладылар. Шәһәри тамамилә газыб чыхармаг үчүн, бә’зи һесабламалара ҝөрә, милјонларла тон торпаг чыхармаг тәләб олунурду. Ниневанын харабалыглары арасындан нә тапылды? Наһумун пејғәмбәрлијинин дәгиг олдуғуну сүбут едән чох шеј. Мәсәлән, шәһәрдә һөкм сүрән вәһшиликләри сүбут едән һејкәлләр вә јазылар, һәмчинин ганадлы өкүзләрин вә ширләрин тәсвири олан ири һејкәлләрин һиссәләри тапылмышдыр. Наһумун шәһәри ‘ширләр јувасы‘ адландырмасы һеч дә тәәҹҹүблү дејил! (2:11)d.

⁷ Јәһудиләрин «Наһум» китабыны илһамланмыш Јазыларын бир һиссәси һесаб етмәләри, онун каноник олдуғуну сүбут едир. О, Мүгәддәс Јазыларын диҝәр китаблары илә там узлашыр. Пејғәмбәрлик Јеһованын адындан дејилир вә Онун хүсусијјәтләрини вә һөкмранлығынын уҹалығыны доғрулугла тәсвир едир.

БИЗӘ ФАЈДАСЫ

¹¹ Наһумун пејғәмбәрлијиндә Мүгәддәс Китабын бә’зи тәмәл принсипләри тәсвир едилир. Ҝөрүнтүнүн ҝириш сөзләриндә Аллаһын Он әмрдән икинҹисини вермәсинин сәбәби ҝөстәрилир: «Јеһова хүсуси сәдагәт тәләб едән... Аллаһдыр» (ЈД). Елә бу сөзләрин ардынҹа китаб әмин едир ки, Аллаһ «дүшмәнләриндән гисас алыр». Ассуријанын нә амансыз тәкәббүрү, нә дә јаланчы аллаһлары Јеһованын һөкмүнүн јеринә јетмәсинә мане ола билмәди. Биз әмин ола биләрик ки, Јеһова тә’јин едилмиш вахтда бүтүн писләри әдаләтлә һөкм едәҹәк. Јеһова «һәдсиз сәбирлидир, гүдрәтлидир, тәгсиркары әсла ҹәзасыз гојмаз». Ассуријанын мәһв едилмәси Јеһованын әдаләтлијинә вә һөкмранлығынын уҹалығына ишыг сачды. «Нинева виран олду, дағылды, хараба галды!» (1:2, 3; 2:10).

¹² Наһум Ниневанын ‘тамамилә мәһв олаҹағыны’ демәклә јанашы, Јагуб нәслинин вә Исраилин әввәлки «әзәмәтинә» гајтарылаҹағыны да бәјан едир. Бундан башга, Јеһова Өз халгына хејир хәбәр чатдырыр: «Будур, мүждә ҝәтирәнин ајаглары дағлар ашыр, ҝәлир, сүлһ хәбәри ҝәтирир». Сүлһ һаггында бу мүждә Аллаһын Падшаһлығы илә бағлыдыр. Бу һарадан мә’лумдур? Буну, Јешајанын нөвбәти сөзләри әлавә едәрәк бәнзәр сөзләр демәсиндән ҝөрүрүк: «О, хош мүждә ҝәтирир, гуртулуш хәбәри верир, Сион халгына “Аллаһыныз һөкм сүрүр!” бәјан едир» (Наһ. 1:15; 2:2; Јешаја 52:7). Һәмчинин һәвари Павел Ромалылара 10:15 ајәсиндә бу ифадәни Јеһованын хош хәбәри тәблиғ етмәк үчүн ҝөндәрдији мәсиһчиләрлә бағлы истифадә едир. Онлар ‘сәмави Сәлтәнәт [Падшаһлыг] һаггында Мүждәни’ бәјан едирләр (Мат. 24:14). Наһум өз адынын мә’насына мүвафиг олараг Аллаһын Падшаһлығынын ҝәтирәҹәји сүлһү вә хиласы ахтаранлара бөјүк тәсәлли верир. Онларын һамысы сөзсүз һисс едәҹәк ки, «Рәбб хејирхаһдыр, дар ҝүндә сығынаҹагдыр, Она ҝүвәнәнләри таныјыр» (Наһ. 1:7).

[Һашијәләр]