Интонасијанын дәјишилмәси

САДӘ мәнтиги вурғу дедикләрини баша дүшмәјә динләјиҹиләрә көмәк едир. Анҹаг сәсинин ҝүҹүндә, темпиндә вә тонунда етдијин мүхтәлифлик сајәсиндә динләјиҹиләр нитгинә мәмнунијјәтлә гулаг асаҹаглар. Үстәлик, бу, дедикләринә неҹә мүнасибәт ҝөстәрдијин һагда динләјиҹиләринә чох шеј дејәҹәк. Чатдырдығын мәлумата сәнин мүнасибәтин онларын мүнасибәтинә тәсир едә биләр. Бу, истәр сәһнәдән чыхыш етдијин, истәрсә дә тәблиғдә киминләсә сөһбәт етдијин һаллара аиддир.

Инсан сәси сонсуз чаларлара малик олан еҹазкар аләтдир. Дүзҝүн истифадә едилдикдә о, нитги ҹанландырыр, үрәјә, һиссләрә тәсир едир вә һәрәкәтә тәшвиг едир. Анҹаг садәҹә олараг сәсин ҝүҹүнү, темпини вә ја тонуну һарада дәјишмәк лазым ҝәлдијини мәтндә ишарәләмәклә буна наил олмаг мүмкүн дејил. Интонасијаны бу ҹүр гејдләрә әсасән дәјишәндә нитг сүни алынаҹаг. Бу, нитгини ҹанлы вә рәнҝарәнҝ етмәк әвәзинә, динләјиҹиләринә хошаҝәлмәз тәәссүрат бағышлајаҹаг. Инсан интонасијаны тәбии олараг дәјишмәлидир.

Натиг интонасијаны дүзҝүн дәјишдирдикдә диггәти лазымсыз јерә өзүнә ҹәлб етмир. Әксинә, бунун сајәсиндә динләјиҹиләр мүзакирә едилән мөвзунун мәғзини баша дүшүрләр.

Сәс ҝүҹүнү дәјиш. Нитги даһа ифадәли етмәјин үсулларындан бири, сәсин ҝүҹүнү дәјишмәкдир. Лакин бу заман сәси садәҹә олараг мүнтәзәм шәкилдә артырыб-азалтмамалыјыг. Бу, дедикләринин мәнасыны тәһриф едәҹәк. Тез-тез һүндүрдән данышмагла, динләјиҹиләриндә пис тәәссүрат ојадаҹагсан.

Сәсин ҝүҹү мөвзуја ујғун олмалыдыр. Мәсәлән, Вәһј 14:6, 7, јахуд 18:4 ајәләриндә јазылан ваҹиб әмри вә ја Чыхыш 14:13, 14 ајәләриндәки мөһкәм әминлији билдирән сөзләри охујанда сәси бир гәдәр галдырмаг јахшы оларды. Ејнилә, Јеремја 25:27-38 ајәләриндә јазылана бәнзәр сәрт һөкм хәбәрләрини охујанда сәсинин ҝүҹүнү дәјишдирәрәк мүәјјән ифадәләри нәзәрә чарпдыра биләрсән.

Һәмчинин мәгсәдини дә нәзәрә ал. Динләјиҹиләрини һәрәкәтәми тәшвиг етмәк истәјирсән? Бәлкә, мәгсәдин нитгиндәки әсас бәндләри нәзәрә чарпдырмагдыр? Сәсини дүшүнҹәли шәкилдә јүксәлтмәк бу мәгсәдләрә наил олмағына көмәк едәҹәк. Анҹаг сәсини јерсиз олараг галдырмаг әкс тәсир ҝөстәрә биләр. Һансы мәнада? Ола биләр, мүәјјән һалларда уҹа сәслә јох, һиссләрлә данышмаг тәләб олунур. Буну 11-ҹи дәрсдә мүзакирә едәҹәјик.

Мүнасиб мәгамда сәси алчалтмаг динләјиҹиләри интизарда сахлаја биләр. Лакин бундан дәрһал сонра, адәтән бир гәдәр ҹошгунлугла данышмаг тәләб олунур. Нараһатлыг вә ја горхуну чатдырмаг үчүн јаваш сәслә, ејни заманда, тез-тез данышмаг олар. Һәмчинин һал-һазырда дедикләринин диҝәр фикирләрлә мүгајисәдә икинҹи дәрәҹәли фикир олдуғуну ҝөстәрмәк үчүн сәси алчалтмаг олар. Анҹаг һәмишә астадан данышмағын елә тәәссүрат ојада биләр ки, дедикләринә әмин дејилсән, јахуд мөвзу сәнин үчүн мараглы дејил. Ҝөрдүјүмүз кими, јерсиз олараг чох јумшаг сәслә данышмаг дүзҝүн олмазды.

Темпи дәјиш. Ади данышыг заманы фикримизи ифадә едәркән сөзләр өз-өзүнә ҝәлир. Адәтән, һәјәҹанлананда тез-тез данышырыг. Дедикләримизин башгаларынын дәгигликлә јадда сахламасыны истәјәндә јаваш-јаваш данышырыг.

Лакин јени натигләрдән данышаркән темпи дәјишәнләр аз олур. Бәс нијә? Чүнки онлар бүтүн диггәтләрини сөзләрә ҹәмләјирләр. Ола билсин, чыхышы сөзбәсөз јазырлар. Һәтта мәрузәни һазыр мәтндән сөјләмәсәләр белә, сөзләри, демәк олар ки, әзбәрләјирләр. Нәтиҹәдә, бүтүн чыхыш ејни темпдә сөјләнилир. Пландан чыхыш етмәји өјрәнмәк бу зәифлији арадан галдырмаға көмәк едәҹәк.

Чалыш темпи бирдән-бирә елә артырмајасан ки, архајын ҝәзән пишијин ити ҝөрәндә гәфилдән сычрамасыны хатырлатсын. Һәм дә һеч вахт нитгини анлашылмаз едәҹәк дәрәҹәдә тез-тез данышма.

Мүхтәлиф темпдә данышмаг үчүн сүрәтини садәҹә олараг ејни интервалларла артырыб-азалтма. Бу ҹүр чыхыш етсән, материал долғун сәсләнмәјәҹәк, әксинә, динләјиҹиләрин диггәтини мөвзудан јајындыраҹаг. Темпини дедијин сөзләрә, ифадә етмәк истәдијин һиссләрә вә мәгсәдинә ујғун олараг дәјиш. Орта темплә чыхыш ет. Ҝүндәлик һәјатда олдуғу кими, һәјәҹан ифадә етмәк үчүн бир гәдәр тез-тез даныш. Һәмчинин нисбәтән аз әһәмијјәт кәсб едән мәлуматы чатдыраркән, јахуд тәфсилатлары ваҹиб олмајан һадисәләри нәгл едәркән дә тез-тез данышмаг мүнасибдир. Бу, сәнин нитгини рәнҝарәнҝ едәҹәк, беләликлә дә чыхыш рәсми алынмајаҹаг. Диҝәр тәрәфдән, тутарлы дәлилләр, әсас бәндләр вә чыхышын зирвә мәгамлары нисбәтән јаваш темпдә сөјләнилмәлидир.

Тону дәјиш. Тәсәввүр ет ки, кимсә бир саат вә ја даһа чох вахт әрзиндә һансыса мусиги аләтиндә чалыр. Чалдығы мүддәтдә о, тәкҹә бир ноту сәсләндирир — әввәлҹә уҹадан, сонра астадан, һәрдән тез-тез, һәрдән исә јаваш-јаваш. Сәсин уҹалығында вә темпиндә мүхтәлифлик олса да, тондакы, јәни «мусигидәки» јекнәсәклиг һеч дә хошаҝәлән олмајаҹаг. Ејни тәрздә, сәсимизин тонунда дәјишиклик етмәсәк, бу, бизи динләјәнләрдә хош тәәссүрат ојатмајаҹаг.

Гејд етмәк лазымдыр ки, сәс тонунда дәјишиклик етмәк һеч дә бүтүн дилләрдә ејни еффекти вермир. Бәзи дилләрдә, мәсәлән, Чин дилиндә тону дәјишәндә сөзүн мәнасы да дәјишир. Буна бахмајараг, һәтта белә дилләрдә дә нитги даһа ифадәли етмәк олар. Бу һалда мүәјјән тону сабит сахламаг шәртилә, сәс уҹалығыны јахшылашдырмаға чалышмаг олар. Белә ки, уҹа сәси даһа уҹадан, аста сәси даһа астадан ифадә етмәк олар.

Һәтта тону дәјишәркән сөзүн мәнасы дәјишилмәјән дилләрдә белә, тону дәјишмәклә фәргли фикир ифадә едилә биләр. Мәсәлән, сәсин ҝүҹүнү артырмагла јанашы, тону да азҹа галдырмагла мәнтиги вурғуну ифадә етмәк олар. Өлчүнү вә ја мәсафәни ҝөстәрмәк үчүн дә сәс тонуну дәјишмәк олар. Бәзи дилләрдә суал ҹүмләсинин сонуну галхан тонла, диҝәрләриндә исә енән тонла ифадә етмәк тәләб олунур.

Һәјәҹан вә шөвгү јүксәк тонла ифадә етмәк олар. (Тонун сөзүн мәнасына тәсир етдији дилләрдә бунун үчүн ҝениш сәс диапазону тәләб олуна биләр.) Кәдәр вә нараһатлығы ифадә етмәк үчүн ашағы тонда данышмаг лазым ҝәлә биләр. (Тонун сөзүн мәнасына тәсир етдији дилләрдә бунун үчүн дар сәс диапазону тәләб олуна биләр.) Јухарыда гејд олунан һиссләр натигә динләјиҹиләрин үрәјинә јол тапмаға көмәк едир. Әҝәр бу һиссләри ифадә етмәк истәјирсәнсә, садәҹә сөзләри демәклә кифајәтләнмә. Гој сәсиндән һәмин һиссләри кечирдијин һисс олунсун.

Јахшы тәмәл гој. Бәс интонасијаны дәјишмәјә нә вахтдан башламаг лазымдыр? Чыхыш үчүн материал сечмәјә башлајандан. Әҝәр материал јалныз дәлилләрдән, јахуд нәсиһәтдән ибарәт олса, интонасијаны дәјишмәк имканын аз олаҹаг. Буна ҝөрә дә, планы тәһлил ет вә ҹанлы, мәзмунлу чыхыш үчүн лазыми мәлумат топладығына әмин ол.

Фәрз едәк ки, ҹансыхыҹы олдуғуна ҝөрә чыхышын ортасында нитгиндә дәјишиклик етмәк лазым ҝәлдијини һисс едирсән. Белә һалда нә етмәли? Тәгдим етмә тәрзиндә дәјишиклик ет. Неҹә? Үсуллардан бири садәҹә данышмаг әвәзинә, Мүгәддәс Китабы ачмаг, динләјиҹиләри дә өз Мүгәддәс Китабларыны ачмаға дәвәт етмәк вә бир ајә охумагдыр. Јахуд бәзи нәгли ҹүмләләри суал ҹүмләси илә әвәз ет вә ону вурғуламаг үчүн фасилә ет. Садә нүмунә чәк. Тәҹрүбәли натигләр бүтүн бу үсуллардан истифадә едирләр. Тәҹрүбәли олуб-олмадығындан асылы олмајараг, чыхышына һазырлашаркән сән дә бу үсуллардан истифадә едә биләрсән.

Интонасијаны әдвијјата бәнзәтмәк олар. Јериндә вә лазыми гәдәр истифадә едилдикдә, о, чатдырдығын мәлуматын бүтүн ләззәтини үзә чыхараҹаг вә зөвгләри охшајаҹаг.