ФӘСИЛ 36

Електрон ҹиһазлара алудәјәмми?

«Месажлашмагдан өтрү үрәјим ҝедир! Мәнҹә, бундан супер һеч нә ола билмәз. Онсуз һәјатымы тәсәввүр едә билмирәм» Елҹан

ВАЛИДЕЈНЛӘРИНИН ҹаванлығында телевизор вә радио јеҝанә електрон информасија васитәси иди. О вахт телефон садәҹә телефон иди, онунла анҹаг данышардылар. Телефону мәктәбә апарыб ҝәтирмәк мүмкүн дејилди. Јәгин, фикирләшәҹәксән ки, ҝеридәгалмышлығын дәрәҹәсинә бир бах! Анна адлы бир гыз да белә дүшүнүр. О дејир: «Валидејнләримин вахтында мүасир технолоҝија нә ҝәзирди. Онлар өз мобил телефонларындакы бәзи функсијалары һәлә инди-инди өјрәнирләр!»

Бу ҝүн асанлыгла ҹибимизә јерләшән балаҹа бир ҹиһазла зәнҝ етмәк, мусигијә гулаг асмаг, нәјәсә бахмаг, ојун ојнамаг, шәкил чәкмәк, Интернетә ҝирмәк вә достларына е-маил ҝөндәрмәк мүмкүндүр. Ола билсин, сән компүтер, мобил телефон, телевизор вә Интернет дөврүндә бөјүдүјүндән даима онлардан истифадә етмәкдә һеч бир гәбаһәт ҝөрмүрсән. Анҹаг валидејнләрин сәнин бу кими шејләрдән асылылығын олдуғуну дүшүнә биләрләр. Онлар өз нараһатчылыгларыны дилә ҝәтирәндә көһнәфикирли олдугларыны дүшүнәрәк сөзләрини гулагардына вурма. Ҝөр мүдрик Сүлејман падшаһ нә дејиб: «Ешитмәздән габаг ҹаваб вермәк сәфеһлик вә рүсвајчылыгдыр» (Сүлејманын мәсәлләри 18:13).

Һеч фикирләшмисән, валидејнләрин нәјә ҝөрә белә дүшүнүр? Ашағыдакы суаллара ҹаваб верәрәк сәндә техноложи асылылығын олуб-олмадығыны мүәјјән едә биләрсән.

Өзүнү јохла!

Бир енсиклопедијаја әсасән, асылылыг — «зәрәрли нәтиҹәләринә бахмајараг, инсанда әл чәкә билмәдији вә ја чәкмәк истәмәдији вәрдишин ифрат дәрәҹәдә тәкрарланмасыдыр». Ҝәл бу тәрифдә дејиләнләри бир-бир арашдыраг. Ашағыда ҝәтирилән ситатлары оху вә фикирләш ҝөр, бу кими шејләрә сән дә јол вермисәнми. Сонра өз ҹавабларыны јаз.

Зәрәрли нәтиҹәләр. «Достларым һәмишә, һәтта сүкан архасында белә месаж јазырлар. Ахы бу, чох тәһлүкәлидир!» (Дилбәр).

«Мобил телефонум олан ҝүндән һәмишә кимәсә зәнҝ едир вә ја месаж јазырдым. Демәк олар ки, бүтүн ҝүнү бунунла мәшғул идим. Нәтиҹәдә, бу вәрдишим аилә үзвләримлә, һәтта бәзи достларымла олан мүнасибәтләримә зәрәр вурду. Инди фикир верирәм ки, достларымла бир јердә оланда онларын тез-тез сөһбәти кәсиб: “Бир дәгигә дајан, гој бу месажа ҹаваб јазым”, — демәси һеч дә хош дејил. Буна ҝөрә дә онларла јахын достлуг етмирәм» (Шерли).

Сүкан архасында, синифдә вә ја јығынҹагда һеч месаж охудуғун вә ја јаздығын олубму? ․․․․․

□ Бәли □ Хејр

Аилә үзвләрин вә ја достларынла үнсијјәт едәркән телефон зәнҝләринә, е-маил вә ја месажлара ҹаваб вермәк үчүн тез-тезми јајынырсан?

□ Бәли □ Хејр

Истифадә етдијин електрон васитәләр кифајәт гәдәр јатмағына мане олурму вә ја дәрсләринлә мәшғул оларкән диггәтини јајындырырмы?

□ Бәли □ Хејр

Әл чәкә билмәдији вә ја чәкмәк истәмәдији. «Валидејнләрим “месаж хәстәси” олдуғуму дејирләр. Амма һәмјашыдларыма баханда, демәк олар ки, мән һеч јазмырам. Дүздүр, валидејинләримә нисбәтән, мән даһа чох месажлашырам. Амма бу, алма илә портағалы мүгајисә етмәјә бәнзәјир, ахы валидејнләримин 40, мәним исә 15 јашым вар» (Ајан).

Валидејнләрин вә ја достларын електрон ҹиһазлара һәддиндән чох вахт сәрф етдијини дејибләрми?

□ Бәли □ Хејр

Онлара сәрф етдијин вахты азалда билмирсән, јохса азалтмаг истәмирсән?

□ Бәли □ Хејр

Ифрата вармаг. «Саатларла електрон ојунлар ојнадығымдан јухусуз галырдым. Бүтүн ҝүнү бу барәдә данышырдым. Аиләмдән узаглашмыш, ојнадығым ојунларын хәјал дүнјасында гејб олмушдум» (Ајдын).

Неҹә дүшүнүрсән, ҝүн әрзиндә електрон информасија васитәләринә нечә саат сәрф етмәк мүдриклик оларды? ․․․․․

Бәс валидејнләринин фикринҹә, нә гәдәр вахт сәрф етмәлисән? ․․․․․

Ҝүн әрзиндә месаж јазмаға, телевизора бахмаға, Интернетдә шәкилләр јерләшдирмәјә, шәрһләр јазмаға, електрон ојунлар ојнамаға вә диҝәр шејләрә ҹәми нә гәдәр вахт ајырырсан? ․․․․․

Јухарыда јаздығын ҹаваблара нәзәр јетир. Сәнҹә, електрон информасија васитәләринә һәддиндән чох вахт сәрф етмирсән?

□ Бәли □ Хејр

Һәр һансы бир дәјишиклик етмәли олдуғуну дүшүнүрсәнсә, ашағыдакы мәсләһәтләрин сәнә көмәји дәјә биләр.

Таразлығы неҹә горумалы?

Әҝәр компүтер, мобил телефон вә ја диҝәр електрон информасија васитәләриндән истифадә едирсәнсә, онда ашағыдакы дөрд суалы өзүнә вер. Мүгәддәс Китабын мәсләһәтләринә вә бир нечә садә ҝөстәришә әмәл етмәклә өзүнә һаким олмағы баҹараҹаг вә зәрәрдән јан гачаҹагсан.

● Алдығым мәлуматын мәзмуну неҹәдир? «Доғру, шәрәфли, салеһ, пак, севилмәли, тәгдирәлајиг, ләјагәтли, тәрифәлајиг нә варса, бунлар һаггында даима дүшүнүн» (Филипилиләрә 4:8).

✔ Ет: Достларынла вә аилә үзвләринлә сых үнсијјәтдә ол, севиндириҹи хәбәрләри вә дүшүнҹәләрини онларла бөлүш (Сүлејманын мәсәлләри 25:25; Ефеслиләрә 4:29).

Х Етмә: Гејбәт етмә, налајиг месажлар вә ја шәкилләр ҝөндәрмә, әхлагсыз видеофилмләрә вә програмлара бахма (Колослулара 3:5; 1 Петер 4:15).

● Нә заман истифадә едирәм? «Һәр шејин өз вахты вар» (Ваиз 3:1).

✔ Ет: Телефонла данышмаға, месажлашмаға, телевизора бахмаға вә ја ојун ојнамаға сәрф едәҹәјин вахта мәһдудијјәт гој.

Х Етмә: Електрон информасија васитәләринин достларына, аилә үзвләринә, дәрсләринә вә руһани ишләрә ајырдығын вахты оғурламасына иҹазә вермә (Ефеслиләрә 5:15—17; Филипилиләрә 2:4).

● Киминлә үнсијјәт едирәм? «Алданмајын! Пис достлар јахшы вәрдишләри корлајыр» (1 Коринфлиләрә 15:33).

✔ Ет: Електрон информасија васитәләриндән мүсбәт кејфијјәтләрә јијәләнмәјинә көмәк едән инсанларла достлуғуну мөһкәмләндирмәк үчүн истифадә ет (Сүлејманын мәсәлләри 22:17).

Х Етмә: Өзүнү алдатма! Е-маил, месаж, телевизор, видео вә ја Интернет васитәсилә үнсијјәт гурдуғун инсанларын стандартларыны, данышыг вә дүшүнҹә тәрзини әввәл-ахыр мәнимсәјәҹәксән (Сүлејманын мәсәлләри 13:20).

● Нә гәдәр вахт сәрф едирәм? «Даһа ваҹиб шејләри ајырд етмәји баҹар» (Филипилиләрә 1:10).

✔ Ет: Електрон информасија васитәләринә нә гәдәр вахт сәрф етдијинә диггәт јетир.

Х Етмә: Валидејнләрин вә ја достларын һәр һансы информасија васитәләриндән һәддиндән чох истифадә етдијини дејирләрсә, онларын сөзләрини гулагардына вурма (Сүлејманын мәсәлләри 26:12).

Јухарыда ады чәкилән Ајдын дејир: «Електрон ҹиһазлар инсаны әјләндирә биләр, амма бу, чох чәкмир. Мән онларын достларым вә аилә үзвләримлә арамда манеә олмасына јол вермәмәји өјрәндим».

ӘЛАВӘ МӘЛУМАТЫ 2-ҸИ ҸИЛДИН 30-ҸУ ФӘСЛИНДӘН ОХУ

АЧАР АЈӘ

“Өз ҝөзүндә өзүнү һикмәтли санма, Рәбдән горх, шәрдән чәкин” Сүлејманын мәсәлләри 3:7

МӘСЛӘҺӘТ

Телефондан истифадәни мәһдудлашдырмаг үчүн достларына габагҹадан де ки, онларын месажларына, е-маил вә телефон зәнҝләринә бәзән дәрһал ҹаваб верә билмәјәҹәксән.

БИЛИРСӘН... ?

Бу ҝүн сәнин Интернетдә јерләшдирдијин шәкилләр вә шәхси мәлуматын ҝәләҹәк иш адамлары вә башгалары үчүн илләр сонра да әлчатан ола биләр.

ҺӘРӘКӘТ ПЛАНЫ!

․․․․․ истифадәсинә сәрф етдијим вахты тәнзимләјә билмәсәм, онда она һәфтәдә ҹәми ․․․․․ сәрф едәҹәјәм.

Бу мөвзу илә бағлы валидејнләримә вермәк истәдијим суаллар: ․․․․․

НЕҸӘ ДҮШҮНҮРСӘН?

● Нәјә ҝөрә инсана бәзи електрон ҹиһазлардан асылылығынын јарандығыны ҝөрмәк чәтин олур?

● Електрон ҹиһазлара сәрф етдијин вахта нәзарәт етмәсән, нә баш верә биләр?

[262–ҹи сәһифәдәки јазы]

“Телевизор асылылығымын өһдәсиндән ҝәлмәкдә мәнә бир нечә шејин көмәји олду. Өзүмү мәҹбур етдим вә телевизор гаршысында кечирдијим вахта мәһдудијјәт гојдум. Проблемим һаггында дурмадан анамла данышырдым. Һәмчинин чохлу дуа едирдим” Кетлин

[263–ҹү сәһифәдәки шәкил]

Сән електрон ҹиһазлары идарә едирсән, јохса онлар сәни?