Аллаһа мәгбул олмајан ән’әнәләрдән өзүнүзү горујун

АФРИКАНЫН гызмар ҝүнәши алтында, һәјәтдә ачыг бир табут дурур. Адамлар мәрһумла видалашмаг үчүн бир-бир табута јахынлашырлар. Јашлы бир киши гәм-гүссә ичиндәдир. О, ҹәсәдә сары әјилир вә ағы демәјә башлајыр: «Ахы ҝедәҹәјин барәдә нијә мәнә бир сөз демәдин? Нәјә ҝөрә мәни белә тәрк едирсән? Инди ора гајытдығын заман, мәнә јенә дә көмәк едәҹәксәнми?»

Африканын башга бир јериндә бир көрпә дүнјаја ҝәлиб. Лакин ушағы һеч кимә ҝөстәрмирләр. Јалныз бир нечә вахтдан сонра ушағы ҹамаатын арасына чыхарыб, она тәнтәнәли сурәтдә ад гојаҹаглар.

Өләнләрлә данышмаг вә ја јени доғулмуш көрпәни башгаларындан ҝизләтмәк бә’зиләринә гәрибә ҝөрүнә биләр. Анҹаг бир чох халгларда вә мәдәнијјәтләрдә инсанларын өлүмлә доғум һаггында олан бу ҹүр анлајышлары өлүләрин әслиндә өлмәјиб јашадыгларына даир чох ҝениш јајылмыш инамдан ирәли ҝәлир.

Бу е’тигад, адәт-ән’әнәләрә о дәрәҹәдә гајнајыб-гарышыб ки, африкалыларын һәјатларынын, демәк олар ки, бүтүн саһәләринә тохунур. Мәсәлән, милјонларла инсанлар инанырлар ки, инсанын һәјатында доғулмаг, бөјүмәк, аилә гурмаг, дүнјаја ушаг ҝәтирмәк вә һәјатдан көчмәк кими ваҹиб һадисәләр әҹдадларын руһлар аләминә апаран мәрһәләләрини тәшкил едир. Бу е’тигада ҝөрә, өлән кәсләр о дүнјадан тәрк етдикләри инсанларын һәјатына тә’сир ҝөстәрирләр. Бундан әлавә, инсан јенидән доғулма силсиләсини давам етдирә биләр.

Бу силсиләнин бүтүн мәрһәләләрини мүвәффәгијјәтлә кечмәк үчүн инсанлар мүхтәлиф адәт вә ајинләрә риајәт едирләр. Өлүмдән сонра дахилимиздә нәјинсә јашамаға давам етдијинә инам бу адәтләрә өз тә’сирини ҝөстәрмишдир. Мәсиһчиләр бу ҹүр е’тигадла бағлы олан бүтүн адәтләрдән гачынырлар. Нәјә ҝөрә?

Өлүләр һансы вәзијјәтдәдирләр?

Мүгәддәс Китабда өлүләрин һансы вәзијјәтдә олдуглары ајдын сурәтдә тәсвир едилир. Орада садәҹә дејилир: «Дириләр өләҹәкләрини билир, анҹаг өлүләр һеч нә билмир... Севҝиси, нифрәти, пахыллығы артыг мәһв олуб... Ҝедәҹәјин өлүләр дијарында нә иш, нә фикир, нә билик, нә дә һикмәт вар» (Ваиз 9:5, 6, 10). Аллаһын һәгиги хидмәтчиләри Мүгәддәс Китабын бу әсас һәгигәти илә чохдан танышдырлар. Онлар баша дүшүбләр ки, ҹан өлмәз дејил, әксинә, өлүр вә мәһв олур (Језекел 18:4). Өләнләрин исә руһу јохдур (Мәзмур 146:4). Гәдим заманларда Јеһова Өз халгына ҹидди сурәтдә тапшырмышды ки, өләнләрин јашамаға давам етмәләри вә онларын јашајанларын һәјатына тә’сир ҝөстәрмәси илә әлагәдар һәр бир адәт вә ајинләрдән чәкинсинләр (Ганунун тәкрары 14:1; 18:9-13; Јешаја 8:19, 20).

Ејнилә биринҹи әсрин мәсиһчиләри дә нәсилдән-нәслә өтүрүлән јалан динлә бағлы һәр ҹүр адәт-ән’әнәләрдән вә ајинләрдән гачынырдылар (2 Коринфлиләрә 6:15-17). Иргиндән, милләтиндән вә мәншәјиндән асылы олмајараг бу ҝүн Јеһованын Шаһидләри јалан динин өјрәтдији ҹанын өлмәзлији кими тә’лимләрлә бағлы адәт вә ән’әнәләрдән гачынырлар.

Мәсиһчиләр мүәјјән адәт-ән’әнәләрә риајәт едиб-етмәмәјә даир рәһбәрлији һарадан ала биләрләр? Биз һәр һансы тә’лимин Мүгәддәс Китаба әсасланмајан тә’лимлә бағлы олуб-олмадығыны дәгиг јохламалыјыг. Мәсәлән, һәмин тә’лим өләнләрин руһунун јашајан инсанларын һәјатына тә’сир етдијинә инамла бағлы ола биләр. Бундан әлавә, нәзәрә алмаг лазымдыр ки, бизим һансыса адәт вә ајинләрдә иштирак етмәјимиз, Јеһованын Шаһидләринин е’тигад вә тә’лимләри илә таныш олан инсанларын бүдрәмәсинә сәбәб ола биләр. Буну јадда сахлајараг, ҝәлин ики саһәни — доғум вә өлүмлә бағлы олан адәтләри арашдыраг.

Ушағын доғулмасы илә бағлы олан ајинләр

Ушағын доғулмасы илә бағлы олан бир чох адәтләр тамамилә мүнасибдир. Лакин ушағын анадан олмасына әҹдадларын руһлар аләминдән инсан ҹәмијјәтинә кечиди кими бахылан јерләрдә мәсиһчиләр еһтијатлы олмалыдырлар. Мәсәлән, Африканын бә’зи јерләриндә јени доғулмуш көрпәни мүәјјән мүддәт кечмәјинҹә нә евдән чыхарыр, нә дә она ад гојурлар. Бу мүддәтин нә гәдәр давам етмәси һәр јерин өз адәтләриндән асылыдыр, анҹаг бу, ахырда ушаға ад гојма ајини илә сона јетир. Бу заман ушағы евдән чыхарыр, гоһум вә достлара ҝөстәрирләр, елә орадаҹа ушағын ады һамыја дејилир.

Бир китабда бу ајинин мә’насы белә изаһ олунур: «Ушаг илк једди ҝүн әрзиндә “гонаг” һесаб едилир вә руһлар дүнјасындан јер һәјатына кечир. [...] Адәтән ушағы нә евдән чыхарыр, нә дә башгаларына ҝөстәрирләр» («Ghana—Understanding the People and Their Culture»).

Ушаға ад гојма мәрасиминә гәдәр ҝөзләмәк нә үчүн лазымдыр? Башга бир китабда белә изаһ олунур: «Ушаға сәккизинҹи ҝүнә гәдәр һәлә инсан кими бахылмыр. Ону мүәјјән дәрәҹәдә ҝәлдији дүнјаја аид едирләр». Даһа сонра орада дејилир: «Ушаға ад гојулан заман, неҹә дејәрләр, о инсаниләшир. Буна ҝөрә дә, әрлә арвад ушағын өлә биләҹәјиндән еһтијат едирләрсә, адәтән ад гојма ајинини ушағын јашајаҹағына әмин олаҹаглары вахта гәдәр тә’хирә салырлар. [...] Буна ҝөрә дә, бә’зән «ушағын дүнјаја ҝәлиши» кими дә адланан бу ајин ушаг вә валидејнләри үчүн бөјүк әһәмијјәт кәсб едир. Бу ајин ушағы ҹәмијјәтә вә ја инсан дүнјасына дахил едир» («Ghana in Retrospect»).

Адәтән бу ајини аиләнин бөјүјү кечирир. Бу мүнасибәтлә риајәт олунан ајинләр јерләрдән асылы олараг фәргләнә биләр, анҹаг бу мәрасим өзүнә чох вахт шәраб нәзири вермә ајинини, ушағын мүвәффәгијјәтлә ҝәлдији үчүн әҹдадларын руһуна миннәтдарлыг дуасыны вә башга ајинләри дахил едир.

Мәрасимин ән јүксәк нөгтәси ушағын адынын чәкилдији вахт олур. Бахмајараг ки, ушаға ад гојмаг мәс’улијјәти валидејнләрин үзәринә дүшүр, чох вахт гоһумлар ад сечмәкдә бөјүк тәзјиг ҝөстәрирләр. Һәмин дилләрдә бә’зи адлар «ҝедиб гајыдан», «ана икинҹи дәфә гајытмышдыр» вә ја «ата јенидән гајытмышдыр» кими символик мә’налар дашыја биләр. Диҝәр адлар исә елә мә’на дашыјыр ки, ҝуја әҹдадларын руһунун јени доғулмуш көрпәни ҝери апармасына имкан вермир.

Әлбәттә ки, ушағын доғулдуғу үчүн севинмәкдә пис бир шеј јохдур. Ушаға киминсә шәрәфинә ад гојмаг вә ја онун доғулдуғу шәраити әкс етдирән ады вермәк кими адәтләр тамамилә мүнасибдир. Ушаға ады нә вахт гојмаг да валидејнләрин шәхси ишидир. Лакин бир чох адәт вә мәрасимләрдә белә фикир әкс олунур ки, ҝуја јени доғулмуш ушаг әҹдадларын дүнјасындан јашајанларын дүнјасына «гонаг» ҝәлмишдир. Буна ҝөрә дә, Аллаһы разы салмаг истәјән мәсиһчиләр бу кими адәтләрдән ҹидди сурәтдә гачынырлар.

Бундан әлавә, белә бир ҹәмијјәтдә чохлары бу ајини ушағын һәјатында ваҹиб кечид дөврү һесаб етсәләр дә, мәсиһчиләр башгаларынын виҹданына диггәтли олмалы вә иман етмәјәнләрин буна неҹә јанашаҹагларыны нәзәрә алмалыдырлар. Мәсәлән, әҝәр мәсиһчи аиләси ушаға ад вериләҹәк ајинә гәдәр ону башгаларына ҝөстәрмирсә, ҹамаат нә фикирләшә биләр? Әҝәр валидејнләр ушаға, тәблиғ етдикләри Мүгәддәс Китаб һәгигәтинә зидд олан ады гојарларса, бу, әтрафдакыларда һансы тәәссүраты ојадар?

Буна ҝөрә дә, мәсиһчиләр ушагларына неҹә вә нә вахт ад вермәк кими гәрарлар гәбул едән заман, «һәр шеји Аллаһын иззәти үчүн» етмәјә чалышараг, башгаларыны бүдрәтмәкдән гачынырлар (1 Коринфлиләрә 10:31-33). Онлар өлүләри иззәтләндирмәк мәгсәдинә хидмәт едән ‘ән’әнәләрә риајәт етмәк үчүн, Аллаһын әмрини’ рәдд етмирләр. Онлар јашајан Јеһова Аллаһы иззәтләндирирләр (Марк 7:9, 13).

Өлүмдән һәјата кечид

Чохлары доғум кими өлүмә дә кечид кими бахырлар; өлән кәс ҝөрүнән дүнјадан ҝөрүнмәз дүнјаја — өлүләр аләминә ҝедир. Чохлары инанырлар ки, инсан өлән заман мүәјјән дәфн адәт-ән’әнәләринә риајәт едилмәзсә, онда е’тигада ҝөрә, сағ галанлары ҹәзаландырмаға вә ја мүкафатландырмаға гадир олан әҹдадларын руһлары гәзәбләнир. Бу е’тигад инсанларын дәфн мәрасимләрини неҹә тәшкил етмәкләринә вә кечирмәкләринә бөјүк тә’сир ҝөстәрир.

Мәрһумун руһуну сакитләшдирмәк мәгсәдилә кечирилән дәфн мәрасимләриндә чох вахт инсанлар өз нараһатчылыгларыны вә һиссләрини мүхтәлиф тәрзләрдә тәзаһүр етдирирләр. Бураја өләнин далынҹа дејилән ҹошғун ағы вә наләдән тутмуш, дәфн мәрасиминдән сонра кечирилән шән бајрамлар да дахил ола биләр. Бу ҹүр дәфн мәрасимләри заманы чох вахт һәдд-һүдуд билмәјән зијафәтләр, сәрхошлуг вә уҹа мусиги сәдалары алтында едилән рәгсләр олур. Дәфн мәрасимләринә о гәдәр әһәмијјәт верилир ки, һәтта ән касыб аиләләр белә «шәрәфли дәфн» үчүн кифајәт гәдәр пул тапмаг хатиринә бүтүн гүввәләрини сәрф едирләр, бахмајараг ки, бундан өтрү онлар өзләрини нәдәнсә мәһрум етмәли вә ја борҹа ҝирмәли олурлар.

Артыг чох илләрдир ки, Јеһованын Шаһидләри Мүгәддәс Китаба әсасланмајан дәфн адәтләринин мәншәјини ифша едирләрa. Бураја гәбрин јанында кешик чәкмәк, шәраб нәзири вермәк, өләнлә сөһбәт етмәк вә ја ондан нә исә хаһиш етмәк кими һаллар, дәфн ајинләринә риајәт вә башга адәтләр дахилдир. Бүтүн бунлар өлүмдән сонра инсанда нәјинсә јашамасына даир инама әсасланыр. Аллаһа мәгбул олмајан бу адәтләр — «инсан ән’әнәсинә» әсасланан «мурдар» вә «бош һијлә»дир (Јешаја 52:11; Колослулара 2:8).

Әтрафдакыларын тәзјиги

Өлүләрә иззәт вермәјин зәрури һесаб олундуғу өлкәләрдә ән’әнәви адәтләрдән гачынмаг хүсусилә асан дејил. Јеһованын Шаһидләри бу кими адәтләрә риајәт етмәдикләри үчүн, онлара шүбһә илә јанашыр вә ја онлары ҹәмијјәтә вә өләнләрә гаршы һөрмәтсизликдә иттиһам едирләр. Бә’зиләри Мүгәддәс Китаб һәгигәтләрини дүзҝүн анласалар да, тәнгидләр вә ҝөстәрилән ҝүҹлү тәзјигләр уҹбатындан чохлугдан сечилмәјә горхмушлар (1 Петер 3:14). Башгалары исә бу адәтләри мәдәнијјәтләринин бир һиссәси һесаб едир вә елә дүшүнүрләр ки, онларда тамамилә иштирак етмәмәк мүмкүн дејил. Даһа башгалары исә зәнн едирләр ки, бу адәтләрдән имтина етмәклә, инсанларда Аллаһын халгына гаршы пис фикирләр ојада биләрләр.

Биз биләрәкдән башгаларынын һиссләрини тәһгир етмәк истәмирик. Буна бахмајараг, Мүгәддәс Китаб јенә дә хәбәрдарлыг едир ки, һәгигәтдә мөһкәм дурмагла, Аллаһдан узаг дүшмүш дүнјанын мәнфи рә’јини газанаҹағыг (Јәһја 15:18, 19; 2 Тимотејә 3:12; 1 Јәһја 5:19). Биз, руһани гаранлыгда олан инсанлардан фәргләнмәли олдуғумузу биләрәк, бу мөвгеји көнүллү олараг тутмушуг (Малаки 3:18; Галатијалылара 6:12). Иса Шејтанын ону Аллаһа мәгбул олмајан давраныш тәрзинә сөвг етмәк тә’сиринә дүшмәдији кими, биз дә Аллаһын ирадәсинә зидд давранмаг тәзјигинә гаршы дураҹағыг (Матта 4:3-7). Инсан горхусуна гапылмадан, мәсиһчиләр илк нөвбәдә Аллаһы разы салмаға вә Ону һәгигәт Аллаһы кими иззәтләндирмәјә чалышырлар. Онлар буну Мүгәддәс Китаб принсипләринә зидд давранмамагла вә Аллаһа хидмәтләрини әтрафдакыларын тәзјиги алтында мурдарламамагла едирләр (Сүлејманын мәсәлләри 29:25; Һәвариләрин ишләри 5:29).

Өләнләрә дүзҝүн мүнасибәтимизлә Јеһованы иззәтләндиририк

Әзизләримиздән ким исә өләндә мөһкәм гәлб ағрысы вә итки һисси кечирмәк тамамилә тәбиидир (Јәһја 11:33, 35). Әзиз адамын хатирини јад еләмәк вә лајигли дәфн мәрасими кечирмәк — мәһәббәтимизин мүнасиб ифадәсидир. Лакин Јеһованын Шаһидләри Аллаһа мәгбул олмајан адәтләрдән гачынараг, өлән әзизләри үчүн һәддиндән артыг гәм-гүссә етмәјин өһдәсиндән ҝәлмәјә чалышырлар. Өләнләр гаршысында ҝүҹлү горху һисси кечирән инсанлар арасында бөјүјән кәсләр үчүн буну етмәк асан дејил. Бизә әзиз адам өләндә дәрин сарсынты кечиририк. Бу заман таразлығы горумаг чәтин олур. Бунунла белә, «һәр ҹүр тәсәлли верән» Јеһова Аллаһ садиг мәсиһчиләри мөһкәмләндирир. Һәмчинин һәмиманлылар да онлара мәһәббәтли көмәкләрини әсирҝәмирләр (2 Коринфлиләрә 1:3, 4). Онлар инанырлар ки, инсан өлән заман онун дүшүнҹәси итир. Онлар һәмин инсанын Аллаһын јаддашында олдуғуна вә бир заман Аллаһын ону һәјата гајтараҹағына инанырлар. Бу иман мәсиһчиләрә там әсас верир ки, дирилмәнин реаллығыны инкар едән вә Мүгәддәс Китаба зидд олан дәфн адәт-ән’әнәләриндән гачынсынлар.

Мәҝәр Јеһованын бизи «гаранлыгдан Өз валеһедиҹи нуруна» чағырмасы валеһ етмирми? (1 Петер 2:9). Бәли, ушағын дүнјаја ҝәлмәси бизи севиндирир. Вә әзизләримиздән кимсә вәфат едәндә аҹы һиссләр јашајырыг. Амма гој дүзҝүн оланы етмәк истәјимиз вә Јеһова Аллаһа олан ҝүҹлү мәһәббәтимиз бизи һәмишә «ишыг өвладлары кими» һәрәкәт етмәјә тәшвиг етсин. Гој бизләрдән һеч ким Аллаһа мәгбул олмајан вә Мүгәддәс Китаба зидд ҝедән адәтләрдә иштирак етмәклә руһани мурдарлыға јол вермәсин (Ефеслиләрә 5:8).

[Һашијә]